Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

HORYZONT

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: HORYZONT, CHORYZONT, HORYZON, *HORYŻONT, ORYZONT
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   horyzont ||   choryzont ||   horyzon ||   oryzont
D.   horyzontu
C.   oryzontowi
B. uż. nżyw.   horyzont ||   horyzon
N.   horyzontem ||   choryzontem
Ms.   horyzoncie ||   choryzoncie ||   horyżoncie
liczba mnoga
M. uż. nosob.   horyzonty
Ms.   horyzontach
Etymologia
łac. horizon, -ontis, z gr.
Znaczenia
1. »linia pozornego zetknięcia się nieba z ziemią lub powierzchnią wodną«
  • A iż stan spráwiedliwe[g]o poki tu pielgrzymuie ná tym świecie/ nie może być názwány miedzy błogosłáwionymi w niebie: krzywdęby mu też vczyniono/ y ládáiákby go názwano/ gdyby mu dano tytuł ziemski: nie zowią go tedy áni niebem/ áni ziemią; ále z wielką táiemnicą rzekli: Záprowádził mię ná dobre/ ná iedno mieysce ktore śrzodkuie miedzy niebem y ziemią/ ná Horyzon świátá/ o ktorym mowić się może: Supremum infimi, & infimum supremi. BirkNiedz 87.
  • Horyzont. Horizon. Liniia w poł przecináiąca niebo przy zięmi. SolGeom I 3.
  • Pierwszey włásności Ziemi, że iest sferyczna. racya iest pieurwsza z experyencyi oka. Iż ná każdym mieyscu ziemi stanąwszy człowiek, iák tylko do koła zásiągnąć okiem może, wszędzie ná ziemi wydáie się cyrkuł, ktory się zowie choryzont. BystrzInfCosm A2v.
  • Drugiey własności ziemi, że w posrzod Empyreyskiego nieba stworzona, y w samym centrum świata cáłego osadzona, racya iest: iż w ktoreykolwiek części kráiu w rowninie zostaiące oko ziemianina, wszędzie widzi połowę sfery niebieskiey firmamentu: widzi 6 znákow Zodyaku nad swoim choryzontem. BystrzInfCosm A3v.
  • HORIZON [...] KRAY świata gdzie kto z mieysca wysokiego iák náydaley okiem zásięgnąć a daley oka zápuścić niemożna. Horyzont kray widoczny [...]. DanKolaDyk II, 129.
  • Horyzont. der Gesicht-Ender, der Horizont. horizon, finiteur. § Horyzont iest kray świata okiem obiętny, albo linia w połprzecinaiąca niebo przy ziemi. T III 454.
Przenośnie
  • Krótki to oko horyzont znajduje, Które wytrzeszcza miłość rozteskniona.LubSTobPol 160
  • [...] lud alaemonowy [...] dzis wszytko zastąpił ze wszech miar surowy Horyzontem szerokim [...].DrobOpow 125
2.  astr.  »koło wielkie na sferze niebieskiej, prostopadłe do kierunku pionu«
  • Nie dziw tedy iż się táká przemiana w tym Zodyáku ziáwiłá. Insze tám czásy/ inszy Oryzont/ insze też y biegi. WojszOr 109.
  • Ma tesz ieszcze umiec Ingenier Astronomią, iesli nie in toto tedy choc ex parte, aby wiedział pod ktorym Horizontem niebieskim ktorą fortece albo oboz stanowi [...]. NarArch 80.
  • Ma tesz umiec [Inżynier] Gnomonikę [...] dla rygowania się Kompasem na Morzu lubo pod ziemią, Takze dla znalezienia w zabłąkaniu iakim pod ktorym horyzontem gdzie iest na ten czas [...]. NarArch 80.
  • Insze Cyrkle są Horyzon/ Pułudniowy Cyrkiel/ [...] Wesrzedni/ [...] dwa Cyrkle/ jeden Dniá y Nocy porownániá [...] drugi Dniá y Nocy przesilęniá [...]. KomDobrOrb 261.
  • Co to iest południe? iest to słońce w-pośrzodku Horyzontu zostáiące. Słońce Christus, iáko w-pośrzodku Horyzontu, w-pośrzodku Vczniow stánął; áby było południe iego Zmartwychwstánia roziáśniáło plena claritate. MłodzKaz I, 25.
  • [...] Astrologowie uważaią czás, przez ktory słońce świeci ná horyzoncie, á ten czás zowią dniem, ábo przeciągiem dniowym, á gdy nie świeci słońce, czás ten zowią nocą. AlbSekr 280.
  • Co też ták o inszych swoim sposobem rozumiey, to iest według wschodu słońcá ná horyzont ziemski, bo nie tę godzinę, ktora iest srzednia między nocą y dniem, názywamy dniem, ále dzień właśnie rozumie się, gdy słońce widziáne być może [...]. AlbSekr 281-282.
  • LUbo te Horyzonty przez cáły Rok łáskáwe máią dla siebie influencye, zdrowe, pożyteczne y wesołe czásy: w Iesieni iednák dla oziębłego promienia Saturná mnoży się meláncholia, smutek y choroby, po wielu mieyscách. DuńKal Gv.
  • Piąta prawda: iż ná ktorym choryzoncie trafi się zaćmienie Xiężyca, wszyscy iednakowo y iednostaynie widzieć ie mogą, oprocz pochmurney chwili. BystrzInfAstron K3v.
  • Dwanaście razy wschodzi z słońcem, dwanaście zachodzi. Bo każdego roku swego, słońce dopędza Iowiszá ná wschodnim Choryzoncie y zachodnim. BystrzInfAstron M3.
3. »poziom«
  • Podobno będzie to w podziwieniu niektórym z mądrych, że ja chcę podnosić jednę sztukę nad równość horyzontu, albo którykolwiek punkt, bez skwadry. AquaPrax 120.
  • Ze záś skrzynki ostre, dłużey wodę zátrzymuią, ná oko w Figurze widzisz. Gdyż skrzynká zwyczáyna PHOK, podszedszy pod liniią horyzontálną BK, ná 15. gradusow, od K, do S; zupełnie się wylewa. A skrzynka ostra VPOK, nie wylewa się áż ná trzydziesty gradus, zápádnie pod Horizont BK. SolArch 80.
4.  przen.  »krąg, obręb, obszar; kraina, kraj«
  • Ztąd w gorę się podniozszy/ obáczym w rowninie Dunay/ iáko y bystrze y szeroko płynie: Rzekę przednią Ewropy. Ktora w Horyzoncie Począwszy się Helwetow/ w czarnym znika Poncie. TwarSLeg 47.
  • Coż świát/ y wspánialszego pod swym Horyzontem/ Kiedy nád Solimaná z nászym miał Zygmuntem? TwarSLeg 78.
  • Mieysce to gdzie lezał [św. Theodozy] pozostało; y to swięte uwenerowawszy, idz zdrow: A pytaiącemu cobys tez w Kiiowskim widział Horizoncie, powiedz, wielem widział [...]. KalCuda 27.
  • Był tedy ten Senator iednym sámym zapáchem wszytkiemu Orizontowi nászemu przyiemny/ tylko że cieniem iego wonia trąciła. WojszOr 190.
  • [...] rozbiwszy się po szerokich wszystkie[go] Państwa Polskie[go] Horyzontach tam się z wyzwolonych nauk udał Kędy gwiazda Zwykła swoie miewac stanowisko [...]. HerbOr 613.
  • Iako do pozycia ludzkiego odzienie y pokarm są rzeczy przyrodzone, Tak do mieszkania budynek nieposlednieyszą wygodą iest naturze człowieczey zwłaszcza w naszych kraiach Sarmackich zimne[go] Horyzontu. NarArch 147.
  • Pokazał się tandem post tot nubila utrapionej Ojczyźnie wypogodzony Phoebus, a wybiwszy się z tak wielu burzliwych zawieruch i mieszanin domowych kilkoletnich na ten horyzont sarmnackiego nieba, pozwolił serenum respicere. AktaKrak III 149.
  • Niebo ogniem zapłonie, y Łuną Hespery Iakby niebo otwarte iasney było cery w Krakowskim Horyzoncie [...]. DrobOpow 75.
  • Ibraim Basza przedtym Kairskiego Horyzontu dzis w karze będąc Egierskiego wpoł postrzelony, zabit [...]. DrobOpow 116.
  • Znowu słońce według dawnych zwáło się Bogow Oycem, ponieważ słońce iest początkiem żywotá [...] ták że słońce przez zbliżenie się do nászego horyzontu spráwuie urodzay, y rodzenie się [...]. AlbSekr .
  • Dwu Braci Arciszewskich, Krzystof z Eliaszem, Ktorzy sie pod Herbownym, w Horyżoncie nászem Lwem rodzili, tám Cnotą, Polskie imię wsławią? PotPocz 155.
  • To gdy sie dzieje, aż at flis przybiega nagle, Że "trzeba wsiadać w okręt, nim hysowi żagle Damy po woli, ktory do naszej żeglugi Tak płuży, że bez pojazd, nawet bez garugi W nasz horyzont przepędzić przez ocean cały Moglibyśmy, gdyby nam te wiatry potrwały"! KorczWiz 97.
  • Tobie ofiáry z ukłonem czyniemy [...] Nowe ná gornym świátło Horyzoncie, Krolu ná ziemi, wielki Fáetoncie. ClaudUstHist 96.
  • [...] nowo narodzony Bog na ziemskim zakwita horyzoncie [...]. MikSil 183v.
  • Cudá robicie Náyiáśnieysze Miłościwe Páństwo, rożne Niebá, odległe od siebie łączycie climata, divisos totô Orbe Britannos náturálizuiecie w Polski Nászey Horyzont, iáko słoneczne sydus bez bráku wszędzie przechodząc po sferze Universi hujus wszędzie rozgrzewá, wszędzie rozświeca, ták W. K. MCi Syderum Nostrorum radii co zá dziw, że oświecáią y rozgrzewáią Terras alio sub Sole jacentes. DanOstSwada II, 5.
  • Iuż nie podlega ten duch zacny feralnym cieniom, bo dosiągłszy południa zamierzonego horyzontu swego, iuż też ná zachod skłonić musiał. DanOstSwada VI, 13.
  • Tákich Bohátyrow IAKOBA, WALENTEGO Stárostę Bárskiego, y REMIGIANA Syná Iego ŁABĘCKICH Ruskie od męstwa znáią Kráie, á Tátárskie czuią Kroie: Kozáckie w swey Krwie własney, przez ŁABĘCKICH zámoczone pomnią samopały: Pułnocny Horyzont nie tak od náturálnego swego mrozu, iáko od ŁABĘCKICH upału woiennego strętwiał nie raz. ChmielAteny II A2v.
  • [U Turków] Ták wszyscy iako Wodze y kommendanci w woienney biegli professyi; Sam ná sam mniey silni, w liczbie potężni; á że z nátury są delikatni y ich konie, ná niepogody y niewygody ile w zimnym Horyzoncie cale nie cierpliwi; w ten czas bardziey sami od siebie, niż od nieprzyiacielskiey giną ręki. ChmielAteny II 731-732.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 30.01.2025