1.
»linia pozornego zetknięcia się nieba z ziemią lub powierzchnią wodną«
– Horyzont. Horizon. Liniia w poł przecináiąca niebo przy zięmi. SolGeom I3.
– Pierwszey włásności Ziemi, że iest sferyczna. racya iest pieurwsza z experyencyi oka. Iż ná każdym mieyscu ziemi stanąwszy człowiek, iák tylko do koła zásiągnąć okiem może, wszędzie ná ziemi wydáie się cyrkuł, ktory się zowie choryzont. BystrzInfCosm A2v.
– Drugiey własności ziemi, że w posrzod Empyreyskiego nieba stworzona, y w samym centrum świata cáłego osadzona, racya iest: iż w ktoreykolwiek części kráiu w rowninie zostaiące oko ziemianina, wszędzie widzi połowę sfery niebieskiey firmamentu: widzi 6 znákow Zodyaku nad swoim choryzontem. BystrzInfCosm A3v.
– HORIZON [...] KRAY świata gdzie kto z mieysca wysokiego iák náydaley okiem zásięgnąć a daley oka zápuścić niemożna. Horyzont kray widoczny [...]. DanKolaDykII, 129.
– Horyzont. der Gesicht-Ender, der Horizont. horizon, finiteur. § Horyzont iest kray świata okiem obiętny, albo linia w połprzecinaiąca niebo przy ziemi. T III454.
– A iż stan spráwiedliwe[g]o poki tu pielgrzymuie ná tym świecie/ nie może być názwány miedzy błogosłáwionymi w niebie: krzywdęby mu też vczyniono/ y ládáiákby go názwano/ gdyby mu dano tytuł ziemski: nie zowią go tedy áni niebem/ áni ziemią; ále z wielką táiemnicą rzekli: Záprowádził mię ná dobre/ ná iedno mieysce ktore śrzodkuie miedzy niebem y ziemią/ ná Horyzon świátá/ o ktorym mowić się może: Supremum infimi, & infimum supremi. BirkNiedz87.
Przenośnie
Krótki to oko horyzont znajduje, Które wytrzeszcza miłość rozteskniona.LubSTobPol160
[...] lud
alaemonowy [...] dzis wszytko zastąpił ze wszech miar surowy Horyzontem szerokim [...].DrobOpow125
2.
astr.
»koło wielkie na sferze niebieskiej, prostopadłe do kierunku pionu«
– Nie dziw tedy iż się táká przemiana w tym Zodyáku ziáwiłá. Insze tám czásy/ inszy Oryzont/ insze też y biegi. WojszOr109.
– Ma tesz ieszcze umiec Ingenier Astronomią, iesli nie in toto tedy choc ex parte, aby wiedział pod ktorym Horizontem niebieskim ktorą fortece albo oboz stanowi [...]. NarArch80.
– Ma tesz umiec [Inżynier] Gnomonikę [...] dla rygowania się Kompasem na Morzu lubo pod ziemią, Takze dla znalezienia w zabłąkaniu iakim pod ktorym horyzontem gdzie iest na ten czas [...]. NarArch80.
– Insze Cyrkle są Horyzon/ Pułudniowy Cyrkiel/ [...] Wesrzedni/ [...] dwa Cyrkle/ jeden Dniá y Nocy porownániá [...] drugi Dniá y Nocy przesilęniá [...]. KomDobrOrb261.
– Co to iest południe? iest to słońce w-pośrzodku Horyzontu zostáiące. Słońce Christus, iáko w-pośrzodku Horyzontu, w-pośrzodku Vczniow stánął; áby było południe iego Zmartwychwstánia roziáśniáło plena claritate. MłodzKazI, 25.
– LUbo te Horyzonty przez cáły Rok łáskáwe máią dla siebie influencye, zdrowe, pożyteczne y wesołe czásy: w Iesieni iednák dla oziębłego promienia Saturná mnoży się meláncholia, smutek y choroby, po wielu mieyscách. DuńKalGv.
– Piąta prawda: iż ná ktorym choryzoncie trafi się zaćmienie Xiężyca, wszyscy iednakowo y iednostaynie widzieć ie mogą, oprocz pochmurney chwili. BystrzInfAstron K3v.
– Dwanaście razy wschodzi z słońcem, dwanaście zachodzi. Bo każdego roku swego, słońce dopędza Iowiszá ná wschodnim Choryzoncie y zachodnim. BystrzInfAstron M3.
– [...] Astrologowie uważaią czás, przez ktory słońce świeci ná horyzoncie, á ten czás zowią dniem, ábo przeciągiem dniowym, á gdy nie świeci słońce, czás ten zowią nocą. AlbSekr280.
– Co też ták o inszych swoim sposobem rozumiey, to iest według wschodu słońcá ná horyzont ziemski, bo nie tę godzinę, ktora iest srzednia między nocą y dniem, názywamy dniem, ále dzień właśnie rozumie się, gdy słońce widziáne być może [...]. AlbSekr281-282.
3.
»poziom«
– Podobno będzie to w podziwieniu niektórym z mądrych, że ja chcę podnosić jednę sztukę nad równość horyzontu, albo którykolwiek punkt, bez skwadry. AquaPrax120.
– Ze záś skrzynki ostre, dłużey wodę zátrzymuią, ná oko w Figurze widzisz. Gdyż skrzynká zwyczáyna PHOK, podszedszy pod liniią horyzontálną BK, ná 15. gradusow, od K, do S; zupełnie się wylewa. A skrzynka ostra VPOK, nie wylewa się áż ná trzydziesty gradus, zápádnie pod Horizont BK. SolArch80.
– Ztąd w gorę się podniozszy/ obáczym w rowninie Dunay/ iáko y bystrze y szeroko płynie: Rzekę przednią Ewropy. Ktora w Horyzoncie Począwszy się Helwetow/ w czarnym znika Poncie. TwarSLeg47.
– Coż świát/ y wspánialszego pod swym Horyzontem/ Kiedy nád Solimaná z nászym miał Zygmuntem? TwarSLeg78.
– Był tedy ten Senator iednym sámym zapáchem wszytkiemu Orizontowi nászemu przyiemny/ tylko że cieniem iego wonia trąciła. WojszOr190.
– [...] rozbiwszy się po szerokich wszystkie[go] Państwa Polskie[go] Horyzontach tam się z wyzwolonych nauk udał Kędy gwiazda Zwykła swoie miewac stanowisko [...]. HerbOr613.
– Iako do pozycia ludzkiego odzienie y pokarm są rzeczy przyrodzone, Tak do mieszkania budynek nieposlednieyszą wygodą iest naturze człowieczey zwłaszcza w naszych kraiach Sarmackich zimne[go] Horyzontu. NarArch147.
– Pokazał się tandem post tot nubila utrapionej Ojczyźnie wypogodzony Phoebus, a wybiwszy się z tak wielu burzliwych zawieruch i mieszanin domowych kilkoletnich na ten horyzont sarmnackiego nieba, pozwolił serenum respicere. AktaKrak III149.
– Niebo ogniem zapłonie, y Łuną Hespery Iakby niebo otwarte iasney było cery w Krakowskim Horyzoncie [...]. DrobOpow75.
– Ibraim Basza przedtym Kairskiego Horyzontu dzis w karze będąc Egierskiego wpoł postrzelony, zabit [...]. DrobOpow116.
– Dwu Braci Arciszewskich, Krzystof z Eliaszem, Ktorzy sie pod Herbownym, w Horyżoncie nászem Lwem rodzili, tám Cnotą, Polskie imię wsławią? PotPocz155.
– To gdy sie dzieje, aż at flis przybiega nagle, Że "trzeba wsiadać w okręt, nim hysowi żagle Damy po woli, ktory do naszej żeglugi Tak płuży, że bez pojazd, nawet bez garugi W nasz horyzont przepędzić przez ocean cały Moglibyśmy, gdyby nam te wiatry potrwały"! KorczWiz97.
– Tobie ofiáry z ukłonem czyniemy [...] Nowe ná gornym świátło Horyzoncie, Krolu ná ziemi, wielki Fáetoncie. ClaudUstHist96.
– [...] nowo narodzony Bog na ziemskim zakwita horyzoncie [...]. MikSil183v.
– Cudá robicie Náyiáśnieysze Miłościwe Páństwo, rożne Niebá, odległe od siebie łączycie climata, divisos totô Orbe Britannos náturálizuiecie w Polski Nászey Horyzont, iáko słoneczne sydus bez bráku wszędzie przechodząc po sferze Universi hujus wszędzie rozgrzewá, wszędzie rozświeca, ták W. K. MCi Syderum Nostrorum radii co zá dziw, że oświecáią y rozgrzewáią Terras alio sub Sole jacentes. DanOstSwadaII, 5.
– Iuż nie podlega ten duch zacny feralnym cieniom, bo dosiągłszy południa zamierzonego horyzontu swego, iuż też ná zachod skłonić musiał. DanOstSwadaVI, 13.
– Tákich Bohátyrow IAKOBA, WALENTEGO Stárostę Bárskiego, y REMIGIANA Syná Iego ŁABĘCKICH Ruskie od męstwa znáią Kráie, á Tátárskie czuią Kroie: Kozáckie w swey Krwie własney, przez ŁABĘCKICH zámoczone pomnią samopały: Pułnocny Horyzont nie tak od náturálnego swego mrozu, iáko od ŁABĘCKICH upału woiennego strętwiał nie raz. ChmielAteny II A2v.
– [U Turków] Ták wszyscy iako Wodze y kommendanci w woienney biegli professyi; Sam ná sam mniey silni, w liczbie potężni; á że z nátury są delikatni y ich konie, ná niepogody y niewygody ile w zimnym Horyzoncie cale nie cierpliwi; w ten czas bardziey sami od siebie, niż od nieprzyiacielskiey giną ręki. ChmielAteny II731-732.
– Znowu słońce według dawnych zwáło się Bogow Oycem, ponieważ słońce iest początkiem żywotá [...] ták że słońce przez zbliżenie się do nászego horyzontu spráwuie urodzay, y rodzenie się [...]. AlbSekr .
– Mieysce to gdzie lezał [św. Theodozy] pozostało; y to swięte uwenerowawszy, idz zdrow: A pytaiącemu cobys tez w Kiiowskim widział Horizoncie, powiedz, wielem widział [...]. KalCuda27.
