ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SW, SJP (w in. zn.)

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L, SWil

Najwcześniejsze poświadczenie: 1609

Formy gramatyczne

Etymologia

łac. Atlas, - ntis, z gr.

Znaczenia

1. mit. nazwa własna »tytan, olbrzym podtrzymujący na ramionach sklepienie niebieskie, Atlas«

– Hesperidy były trzy Siostry, Synowice Atlanta ktory kędys Niebo na ramionach dzwiga. PotPrzyp 4v.
– Mężnym Atlantom Olimpu machinę, Przystoi dzwigać, garłem paięczynę. MikSil 265.

2. przen. »człowiek niezwykle silny, zwłaszcza silny duchowo; ktoś, na kim spoczywa odpowiedzialność za coś nadzwyczaj ważnego«

– Te trąby echem swym podwyższą Jordanów; tedy trąby mając sekundantem, Woda w znikomej rzece staje się Atlantem. O, jako srogi ciężar, jako wielkie brzemię: I niebo, i sarmacką grzbietem dźwigał ziemię. PotFrasz4Kuk I 338.
– Ludzie znaczni, którzy na miejscu boskim dźwigają ten ciężar świata, co to są prawdziwymi Atlantami tego Jowisza najwyższego, jakoż sobie pofolgować nie mają i czasem wedle potrzeby nie popróżnować? LubSArtDąb XII, 842.
– Wielkich Domu tego nie regestruiąc Atlantow, dość przez się iasnym, nie przyswiecaiąc splendorom, dwoch tylko wspomnię. DanOstSwada II, 25.

3. nazwa geograficzna »łańcuch górski w pn.-zach. Afryce, Atlas«

– Imperium Rzymskie (ktore w nawiętszey swey możnośći/ rozćiągáło się od Oceanu Hibernickiego/ áż zá Tigris rzekę/ y od Oceanu Atlántskiego/ áż do odnogi Perskiey/ y od Atlantu/ áż do pusczey Káledońskiey/ y przychodźiło do rzeku Albis/ y przechodźiło Dunay/ á to było zá Cesárzá Tráianá) poczęło się nákłániáć náprzod pod woynámi domowymi/ zá Gálby/ Otthoná/ Vittelliusá: ktorego czásu woyská/ co były ku obronie w Wielkiey Británniey/ poszły ad Terram firmam, á Olándia/ y bliskie niey kráie rebellizowáły: á prędko potym/ gdy gránice zostáły bez obrony/ Sármatowie przeszli Dunay/ Alánowie zás bramy Káspiyskie: Persowie nábyli śił y sławy: Gothowie przeszli Misią/ y Mácedonią/ á Fránkowie weszli do Gálliey. BotŁęczRel III 65.
– Wieść iednak niecierpliwa dosiągszy ramiony Wysokiego Athlantu/ a z dementy ony/ Cesarskiey wziąwszy pochop: miedzy gminem sieie/ Hołdu postąpionego łakome nadzieie. TwarSLeg 23.

Odsyłacze

Patrz: ATLAS.