ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

stopień równy

lp	M.	m		lotny
		ż		lotna
		n		lotne
	D.	m		lotnego
		ż		lotnej
		n		lotnego
	C.	m		lotnemu
		ż		lotnej
		n		lotnemu
	B.	m	żyw	lotnego
			nżyw	lotny
		ż		lotną
		n		lotne
	N.	m		lotnym
		ż		lotną
	Ms.	m		lotnym
				lotnem
		ż		lotnej
lm	M.	mos		lotni
		nmos		lotne
	D.			lotnych
	C.			lotnym
	B.	mos		lotnych
		nmos		lotne
	N.			lotnymi
				lotnemi
	Ms.			lotnych

stopień wyższy

lp	M.	n	lotniejsze
lm	M.	mos	lotniejsi
	B.	nmos	lotniejsze

Znaczenia

1. »przemieszczający się w powietrzu«

– Niech krzykną pieniem weselnym kościoły, wtórząc głos słodki z lotnymi anioły. MiasKZbiór 223.
– Phebus płaczliwie Syna swoiego wołał, ktory nieuczonie [!] Lotne wozy kierował y szalone konie Kędy załosne siostry bursztynem płakały. ArKochOrl 25v.
– Uczy go [Logistylla Rugiera], co ma czynić, kiedy się ma puścić W górę na lotnem koniu, co kiedy się spuścić, Co kiedy prętko lecieć, albo chce kołami, Co kiedy ma stać w miejscu, ważąc się skrzydłami [...]. ArKochOrlCz I 213.
– [Rugier do Angeliki] weź i tarcz i konia lotnego, Jedno mi nie kryj lica swojego pięknego. ArKochOrlCz I 228.
– [Rodomont] puszcza się w też tropy, Gdzie szkapa opętany ślad niósł lotnej stopy. ArKochOrlCz II 318.
– Tak Rodomont w postępku każdem onem czasem Niestrwożony, foremnem obegnany lasem Strzał lotnych i oszczepów, z niezmrużonem okiem Idzie do rzeki lekkiem i leniwem krokiem. ArKochOrlCz II 42.
– Lotny/ latáiący. Volatilis bestia [...]. Kn 370.
– Być też byłá [Medea] lotnemi/ w powietrze nie poszłá/ Smokámi; kaźń by byłá hániebną odniosłá. OvŻebrMet 171.
– A tym czásem ná śrzodek pol Iuno poyźrzáłá/ Gdzie gdy lotne mgły w kupę zebráne vyźrzáłá Ná kształt nocy w iásny dzień/ wielce się zdziwiełá [...]. OvOtwWPrzem 35.
– Ale on [Phaeton] nic niedbáiąc/ żártkim ciáłem spieszy Ná lotny woz/ á stoiąc ná nim/ tym się cieszy/ Ze wodze pozwolone wziął iuż do swey ręki [...]. OvOtwWPrzem 55.
– Wojny nie słyszał [mieszkaniec wsi] ani widział bitwy, Prócz między drobem [!] z lotnymi rybitwy, Oprócz niekrwawej, którą zwodzą bycy Przy jałowicy. MorszAUtwKuk 164.
– Wnet się wszyscy, zezwolą: zeby wtakiem razie Do Zygmunta na lotnym wyprawic Pegazie Avizuiąc o wszytkim: prosząc poki zieie Chodkiewicz: niech przybywa: niech Woysko zagrzeie. PotWoj 146.
– Beżźenna siostra [Pallas], bratu [Perseuszowi] już lotnemu Ze iey miał głowę [Meduzy] przyniesć, pomoc dała. LucChrośPhar 308.
– Staję się komorem lotnym, Na twe usługi ochotnym. ZbierDrużWir I 46.
– Ledwiem domowił słow ostatnich, iużci Zniknęła z oczu moich Pustelnica; Właśnie iak okręt gdy żagle rospuści, Albo iak lotna wzbiie się Orlica, Tak za nią śladu nie postrzeże oko [...]. DrużZbiór 192.
– Lotny. 1) fliegend [...] qui vole; volant [...] krogulec na raźie za przepiorką będźie lotny, lecz w lataniu swoim prętko ustaie. T III 756-757.

Związki frazeologiczne

lotny koń:

– lotny koń. der Pegasus. le Pégase. T III 757.

a) »służący do przemieszczania się w powietrzu«

– Niech nie ufa Zwierz nogom? Ptak lotnemu pierzu [...]. PotPocz 105.
– [Zefir do Adolfa] Moie cie skrzydła lotne záprowadzą, Ná Wyspę [...]. DrużZbiór 232.
– Nic niepozwalay co widzisz z mą zgubą, Nie puść mnie, gdzie chcę, zábroń mi gościnca Ktory prowadzi wolą w ciemność grubą, Zprowadź z tey ścieszki, co nią szedł złoczyńca, Jeźli wylecę, przytrzyi lotne piorko, Chceszli, złam skrzydło mądra Dyrektorko. DrużZbiór 239.

2. »szybki«

– Koń bystry/ Białogłowá stroyna/ Ptak lotny. Niemogą ládáiáko obrocic się z czásem. ŻabPol A4.
– Lotny aliter v. Prętki. Kn 370.
– [Tatarzy] wpadáią iáko psi záiuszeni, lotną prędkością y gotowością, w Wschodnie, w Zachodnie, w Południowe y ná Pułnoc leżące Prowincye moie [...]. AndPiekBoh 1.
– [...] roskazałem sławie lotney posłáńczyney moiey, áby dawáłá znáć po vniwersálnego świátá gránicách o cci moiey [...]. AndPiekBoh 30.
– Sło[ń]ce wlotney zartkości, prętko, prętko raz y drugi, skosztowawszy potraw, swey dopadszy złocistey károcy, idąc w drogę, mnie iedurnusienkiego zostáwuiąc v stołu swoiego. AndPiekBoh 37.
– [Moje życie] Lotniejsze niż ptak, jako żółw leniwe, Spokojne jak wiatr albo srebro żywe. MorszAUtwKuk 272.
– Jakoż cię zaraz, bezrozumna igło, Karanie z nieba lotne nie prześcigło, Żeś śmiała palce tak udatne zranić. MorszAUtwKuk 44-45.
– [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca. TrembWierszeWir II 245.
– Nie mogł się Zorawinski, ządzy odiąc dłuzy Widząc na Lotnych seklach gdy chłopi dosuży Z naszemi uiezdzaią [...]. PotWoj 146.
– [...] podzmysz między Turki Z ktorych zaden, niczym się nigdy nie zasłoni Zeby siebie y lotnych, nie obciązyc koni [...]. PotWoj 170.
– [Niech mi się godzi] tę lotną tryremę, która po troistych przezacnych przodków Twoich cnót i sławy nieśmiertelnej rzekach nienaruszonym żegluje styrem, pobożnego i świątobliwego pragnienia napełnić towarami [...]. HugLacPrag 17.
– Mnie záś niech by to vrázy nie niosło/ Ze moiey Łodki niedołężne wiosło/ Niemáiąc Zaglow do lotnego biegu/ Trzymá się brzegu. SławWikt Dv.
– Rozbiegła się lotnym zapędem/ iako szeroki świat/ ogromna i ozdobna sławá nieporownánych zwycięstw/ W. K. Mości w iednym i drugim miesiącu/ wielu wiekow/ i wielkich Krolow zrownawszy Historye/ stipata centum bella furoribus, áni słychánym áni czytánym podobno sukcesem/ W. K. Mość skończyłeś. PisMów II 207-208.
– Beliowie są nákształt Lokáiow/ á iż pospolićie bywáią chyźi/ y lotni w biegu/ często ich do Iánczarow przyimuią. RicKłokMon 237.
– [Daulet] Na cudzoziemskie, z sługą wsiadł okręty, Ktore pusciwszy lotnym wiatrom cugi, Za Swiat: za morskie, zaniosą go męty [...]. PotSyl 44.
– [Ciało zmartwychwstałego Chrystusa] Ktore iáko iedna bryłá grubey vdeptaney gliny ciężało/ bystrzeysze nád lotne wiátry/ prętsze nád słoneczne promienie/ w iednym ocemgnieniu gdzie záchciało stánęło/ wszytkie zápory przenikło/ przebyło. BujnDroga 403.
– Nád wiátry skrzydłá [feniksa] lotniejsze, obłokiem Pozłotá zdobi przyodziane bokiem. ClaudUstHist 57.
– Szosta Zagadka Krolem iestem á tákim, ktorego Poddani Lotnieysi są dáleko, niż krok Sarn y Łáni. [...] Jest to Orzeł Krol Ptáctwá [...]. ChmielAteny I 882.
– Lotny [...] 2) schnell, hurtig [...] rapide, vîte prompt [...]. T III 756.

3. »szybko przemijający«

– [...] żaden lotnym godzinom wodzów nie ukróci, a która już minęła, nazad się nie wróci. HugLacPrag 65.
– Natura lotnym czasem wszytkiego pościga. Wszytko czas i natura jednym wózkiem wiezie: Wszytko, co z ziemie wstało, znowu w ziemię wlezie. PotFrasz4Kuk I 379.
– Jeżeli sławy w szczęściu, jakoż znaleźć w rzeczy tak odmiennej rzecz tak lotną? O tamtej mówią: volubilis errat, o tej zaś: momentis constat. A jeśli pierwej w sławie szczęścia poszukać przydzie, a jakoż postrzec w rzeczy lotnej rzecz tak często mieniącą się? LubSArtDąb 506.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1702

Znaczenia

»ten, kto jest szybki«

– I to pod słońcem nie mniej uważyłem, Że ani lotni biegu są panami, Ni mężni wojny, choć władną siłami [...]. LubSEklPol 49.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

LOTNY I

LOTNY

LOTNY II