Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

ADAM

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: ADAM, JADAM
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (XVI – XVIII), SWil, SW

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, SJP


Najwcześniejsze poświadczenie: 1623
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   Jadam ||   Adam
D.   Adama
C.   Adamowi
B. uż. żyw.   Adama
N.   Adamem
Ms.   Adamie
W.   Adamie
Znaczenia
1.  bibl.  nazwa osobowa »pierwszy człowiek stworzony przez Boga, mieszkaniec raju; wizerunek tego człowieka«
  • [...] Adámowi dano Ray áby go strzegł, y robił w nim. BirkOboz 14.
  • Y rzekł Adam/ Toć teraz iest kość z kości mojich/ y ćiáło z ćiáłá mego: dla tegoż będzie názwáná Mężátką/ bo oná z mężá wziętá jest. BG Rdz 2, 23.
  • Abowiem jáko w Adámie wszyscy umieráją/ ták y w CHrystusie wszyscy ożywieni będą. BG 1Kor 15, 22.
  • Musi tu każdy w tym być twoim [Dębołęckiego] żakiem, Że pierwszy człowiek, Jadam, był Polakiem. WiszDębBar I 591.
  • Naypierwsze słowo syna, płaczem wyrażone iest: AA, iakoby syn płakał na Oyca Adama, a pierwsze słowo corki płaczem wyrażone iest EE, iakoby corka płakała na Ewę. MłodzKaz II, 58.
  • Znać, że w nocy, bo w ten czas spał, rzecz mowi sama, Dobył w Raiu niewiasty z boku u Adama, Z tąd, nie Słońce przyczyną, ale Miesiąc kładę, Ze człowiek ma przed bydłem, rozum, mowę, radę. PotPocz 66.
  • [Misa biała auszpurska] na której Adam z Ewą pod drzewem siedzą. RejKierPoś 78.
  • My to Polacy iedni zdamy się bydź nayprawdziwszemi Adama Synami, że co Polak, to Brat. JabłSkrup 23.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • od Adama:
    • Nie od Noego? niech Herb, kładzie od Adama. Lepszy nowy, komu go Cnota nada sama. PotPocz 51.
    • Brykamy pyszno i rezolutnie [...] w pretensyjach Bóg wie jak dawne, ledwo nie od Adama układamy zasługi. MałpaCzłow 283.
  • do Adama:
    • Kiedy bysmy mieli Do Adama samego przodkow naszych szpyrac Od nas wspak poczynaiąc znalezlibysmy tam szewcow krawcow Stelmachow y Garbarzow ba y Co gorszego. OpalKSat 73.
Związki frazeologiczne

  • jabłko Adama:
    • »wypukłość na przedniej stronie szyi«
    • [...] powierzchownie pokáziue się máluczki págorek álbo goreczká alias ugryzek [...] á to zowie się pospolicie iábłko Adamá. KirchFac 44.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Y nam ma być wdzięczne to magnificat, to fiat; było wszytkim Swiętym záwsze/ miánowicie Woyciechowi ś. ktorego słuchamy co dáley śpiewáć będzie. Adámie/ ty Boży kmieciu/ Ty siedzisz u Bogá w wiecu/ Domieść nas swe dzieci/ Gdzie kroluią iuż święci. BirkOboz 14.
  • (wariant I):
    GDy Ewá kądźiel przędła/ Adam źiemię kopał/ Kto tam był szláchćic wten czás/ y kto komu chłopał [...]. KochProżnEp 139.
  • (wariant II):
    „Słuchaj — mówi zdun — kiedy glinę kopał Nasz pierwszy ociec, nikt mu tam nie chłopał.” DembowAPunktBar II 482.
  • (wariant III):
    Chłopam kogo [...] gdy pierwszy Adam z Ewą glinę kopał, proszę kto komu na on czas chłopał. als Adam grub und Eva spann/ sag mir/ wer war der Edelmann. quand Adam labouroit et Eve filoit, dites où noble homme étoit. T III 113.
2.  przen.  »o Chrystusie«
  • Ale wierzę/ iż miała ná oczách swoich y nowego Adámá/ Chrystusá Páná/ Adámá niebieskiego/ názwánego tákże kmieciem od Proroká [...]. BirkOboz 15.
  • Tákci też nápisano: Stał się pierwszy człowiek Adam w duszę żywą; ále pośledni Adam w duchá ożywiájącego. BG 1Kor 15, 45.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • adam niebieski:
    • [...] przez Máryą Pánnę naświętszą/ przyszedł Adam on niebieski ná ziemię. BirkOboz 17.
  • Adam Nowy (sz. zm.):
    • »Jezus Chrystus«
    • Ieszcze nie puścił się świata ktory ustawicznie trapi pokusami swoimi. Ale wierzę iż miał na oczach swoich y nowego Adama Chrystusa Pana Adama niebieskiego. Adam nowy Chrystus. nazwanego także kmieciem od Proroka: Czemuż to Panie, będziesz iako kmieć na ziemi? BirkOboz 15.
  • wtóry Adam (sz. zm.):
    • Bo jako z boku Swego otroku Ewa jest wzięta, Tak też z wtórego Adama tego Cerkiew prześwięta. KochChrysTur 102.
    • Przez łáskę Páná Christusowę, y zásługę śmierći iego, bywamy wyáwieni od grzechu pierworodnégo, á iáko śmierć przez pierwszégo Adámá pánowáłá, ták przez wtórégo żywot, y spráwiedliwość. BW Rz 5 streszcz.
3.  przen.  »o człowieku«
  • Czemu nie ma Adam ziemski przez tęż Maryą/ iako drogę nieiaką z ziemie do nieba wstąpić? BirkOboz 17.
a) »o mężu, małżonku«
  • Niech Gospodarz będzie Gospodyni Adamem [...] Nie porywaj się do kyia, do kińczuga Mężu [...] zony nie łay, nie besztay. OpalKSat 73.
4. nazwa osobowa »imię męskie«
  • Oddał [Stanisław Kazanowski] na swe mieisce Brata swego Adama Krolewicowi. OssJŻyw 39.
  • Adam Maciei Sakowicz Starosta Osmianski Skarbowego Tribunału Deputat. VorLetSkarb 226.
  • Adam Pawluskowic [...] otrzymał te zasługe. KomonDziej 169.
  • Tegoż był umnie ImPan Adam Szumski reasumował konferencyą wCzorayszą. SapADiar 166.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: KS
Data ostatniej modyfikacji: 26.06.2025