– Gdyby mąż álbo niewiástá mieli jáką plámę ná głowie álbo ná brodzie/ Tedy obejrzy Kápłan onę plámę: á będzieli ná pojrzeniu głębsza niż insza skora/ y byłby ná niey włos pożołkły/ y subtelny: tedy tákowego zá nieczystego osądzi Kápłan/ zmázá jest: trąd ná głowie álbo ná brodzie jest. BGTtKpł, XIII, 29-30.
– Bo kiedy ieszcze były nie poobrastáły/ Y łskniącymi się włosmi brody nie okreły/ Y Káláis/ y Zetes/ dzieci/ bez pior beły. OvOtwWPrzem249 - 250.
– To, co widzicie, rany po mej brodzie [...] Ani przy kuflu, ani z krwawej bitwy Odniosłem, ale od balwierskiej brzytwy. MorszAUtwKuk15.
– Weśze gliny na kiełbasę porobioney, przylep na obudwu skroniach [głowy prototypu], także na brodzie i na czele czyniąc tę zagrodę do koła. SekrWyj69.
– Cato, na znak załoby nad Oyczyzną swoią, nigdy włosow z głowy y z brody swoiey nie zdeymował. SzołHist 12v.
– Urodzonemu pod sobą, dáie [Jowisz] twarz sliczną, oczy iásne y brodę okrągłą. AlbSekr97.
– Zyły zostáiące pod brodą otwieráne bywáią piiawkámi, ná bol w sczekach. CompMed31.
– Osobliwie Meláncholikom suchey komplexyey ludziom, iest rzecz pospolita, że ná brodzie osobliwie álbo mało co álbo nic nie maią [włosów]. CompMed521.
2.
»zarost na twarzy poniżej ust, na szczękach i podbródku; u niektórych zwierząt pęk włosów pod pyskiem na podgardlu«
– Łáncuszek ten w miąższe ogniwká á krotki bydź ma/ ktoremu pod pięciem w umiar ugadzác tak iákoby zá uięciem wodzey Koniowi u brody práwie w rowku leżeć mogł. PienHip11.
– Już siwy włos we brodzie. Mienić obyczaje Na starość, rzadko sie to któremu udaje. SzymSiel119.
– Powiádasz/ żebyś wolał gárdło dáć/ niż brody ábo wąsá zbyć. Czemu proszę? StarPopr37.
– A ták wziąwszy Hánon sługi Dawidowe/ ogolił im po połowicy brody ich/ y poobrzynał száty ich áż do połowice/ áż do zádkow ich: y puścił je. A gdy to opowiedziano Dawidowi/ posłał przeciwko nim: (ponieważ oni mężowie byli bárdzo obelżeni.) Y rzekł im Król: Zostańcie w Jerycho/ áż odrostą brody wásze/ á potym się wrocicie. BGTt .
– Ma bydz kozieł [...] Z rogami y brodą [w herbie Kozieł]. HerbOr445-446.
– Sto Czauszow ich [posłów] potyka: y ledwie im zdoła Witac ręka: w poczesne, wszyscy brody Przybrani by tak w rozum maluy Woiewody. PotWoj166.
– Po szacie złotorytey, rozczosana wiecha Takisz bonczuk ukonia: Kazdy się usmiecha Kazdy rad Pokoiowi: kiedy Woyna na zły Czas padła: pewnieby im [senatorom tureckim] te brody oblazły Większa ich połowica, wzdycha gdzies pod kiecą Skoro ich o Traktatach nowiny zalecą. PotWoj194.
– Ci tedy ktorym brodá prętko siwieie álbo ná zęby chorzeli, álbo w głowie szwánk mieli dla ktorego surowa wilgotność zpływa ná brodę. TylkRoz256.
– Piszarz Miasta Zywcza [...] Vmarł y [...] pogrzebiony iest, y broda mu wgrobie wielka Vrosła. KomonDziej 155v.
– Ostátni sposob ználazł [Dawid], szalonym się czyni, Zácznie po ziemi rzucać, twarz, brodę uślini. DrużZbiór30.
– Otoż záprosił onego Xiędzá swego ná Ucztę. A jáko go jedzeniem y piciem Páńskie uczestował: Posłał po Cyruliká (Bárwierzá) dał sobie y chłopom swoim brody ogolić. GdacPan125-126.
– A o was co rzekę/ ktorzy o brodách nic nie trzymácie/ y sobie je do czystá golić dácie. GdacPrzyd38.
– Ma to jákiś nowy álámodski muster bydź/ ktory nie dawno nástał/ że się teraz Męsczyzny brodámi brzydzą/ á cierpieć y nosić ich zgołá nie chcą. GdacPrzyd39.
– Letni álbo w leciech podeszły Mąż brodę sobie cale goli; co álbo z pychy álbo z głupstwá czyni. GdacPrzyd39.
– Lecz ci/ ktorzy brody wzgardzáją/ nimi sie brzydzą/ y sobie je do czystá golić dáją/ dar Boży wzgardzáją y odrzucáją. (Bá Bogá reformują/ y jákoby do niego mowią: Lepieybyś nam P. Boże brod nie dawał: bo nam tylko pracę zádawasz/ y do kosztu nas przywodzisz/ że je sobie musiemy dáć golić; Czegoby nam nie potrzebá czynić/ gdyby nam brody nie rosły). GdacPrzyd41.
– Komuby włosy z brody lázły, ábo nie rychło rosły, ábo nigdy, dobrze sokiem teg[o] ziela [Bożego drzewka] nácieráć mieyscá gołe/ y włosámi obnáżone. [marg.:] Brodzie oblázłey. SyrZiel369.
– Wodna wesz korzeń ma iáko u trzciny/ członkowáty ábo kolankowáty/ długi od ktorych członkow wiele pochodzi korzonkow ozdobnych cienkich y długich/ iako y od Obrazkow ábo Aronowey brody/ o ktorey trochę niżey. SyrZiel628.
– Barbe de chevre. Aruncus [...] Kozia broda. DanKolaDykI, 302.
Związki frazeologiczne
za brody pójść:
»pokłócić się«
– Iuz tam sieły nie wiele, serca nic y zgody Husseim z Dilaverem, ze tylko za brody Nie poydą: kiedy ieden drugiego vporem Psowac chce. PotWoj165.
zapuścić brodę:
»nie goląc się, doprowadzić zarost do pożądanej długości«
~ Panowie Oycowie [...] naznak wielkiego zalu, zapusciwszy brody, w odzieniu załobnym, zebrali się. PotPrzyp12.
~ Mowi się tymże sposobem [...] Włos, y brodę zápuścić. DanKolaDykI, 301.
pozapuszczać brodę i włosy:
– O Moskwę iák sie stáráli Iezuici áby onę z Kościołem kátolickim złączyć/ y iáko iusz byli kwoli národowi onemu/ y brody/ y włosy pozápuszczáli. SzemGrat33.
»nie golić się, aby doprowadzić zarost do pożądanej długości«
~ Ci [Peguinowie] głowy golą á brody zápusczáią: vżywáią szat długich z rękawámi áż do nog. BotŁęczRel IV136.
~ Broda. Stary zwyczaj wniosł tę modę, Dla statku zapuszczać brodę, Lecz kto go nie ma z natury, Nie zatka kądzielą dziory. PotFraszBrück II410.
bez brody:
»młodzik, młokos«
– Ták mu [chłopu, dościgniętemu przez oddział Alpranda] się zdało że to był ktoś młody/ Y niezarosły/ y ieszcze bez brody [zabity człowiek z uciętą głową]. TasKochGoff212.
