1.
bot.
»drzewo lub krzew podzwrotnikowy z rodziny osoczynowatych (Burseraceae), balsamowiec (Commiphora) wydzielający aromatyczną żywicę, sok; żywica tej rośliny (Balsamum)<<«
– Po Bálsam do Pálestyny niekiedy chodzono/ po kádzidło do Sábeow. BirkNiedz147.
– Nie ták wdzięcznie swą rospuszczá Wonią bálsam/ gdy się spuscza Z drzew obfitych ná Libanie/ A ten w złotą czász ukánie. GawDworz81.
– BAUME [...] Le suc, ou la liqueur qui dé coule du baume. Balsami succus [...] Balsami lacryma. [...] BALSAM tok álbo sok ciekący z drzewa Balsamu. DanKolaDykI, 184.
– Jest BALSAM pomocny ná rány [...] Węże pod tym DRZEWEM swoie tracą iády, ktoby go nád miárę záżył, szaleństwo w sobie causabit. ChmielAteny1755 II, 538.
– Masz wonną łąkę męki Pána twego/ A po niey pełno kwiecia rozlicznego: są Hiácynty; są roże szkárłatne/ Jest Balsam/ są y/ fiołki bronatne. TwarKPoch G3.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
balsam polski:
– Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum, vel Ocymum [...]. Kn18.
– Balsam Polski ziele, (ocimum). Basilien-Kraut. basilic une plante. T III20..
3.
»olejek o aromatycznym zapachu stosowany do celów leczniczych, kosmetycznych i kultowych, do namaszczania i mumifikowania zwłok; może także wonna wódka«
– Miedzy się dzielą Jego szaty [oprawcy Jezusa], szaty, co balsam celowały wonią. MiasKZbiór142.
– Y rzekł Pan do Moyzeszá: Weźmi sobie rzeczy wonnych/ Bálsámu/ y Onychy, y Gálbánu wonnego/ y kádzidłá czystego. BGWj30, 34.
– Insza to iest rzecz Panie monoculus [jednooki] pod Taiszlibrowem Pasterałem Rozwalac się w Axamitnym krzesle Pontkę Sztafirując, Balsamem nakładanego Regimenciku wąchac, A insza z tabakiery okrutnego Gradywa Siarką y Saletrą perfumowanemu wytrzymać kondymentowi. PasPam192v.
– Turcy mieli [...] Aptyczki znowu osobne zroznemi Balsamami Wodkami y innemi nalezytosciami. PasPam261.
– Inszych ciáła po śmierci niech z Balsámu myią Wodkámi/ czyniący z nich przypráwną Mumią. KochProżnEp113.
– go [króla Jana III] co dzień insza zdobi szata, niech mu się pocą balsamy na stole; co wschód i zachód łowi, kopie, zbiera, niechaj to wszytko jego dom zawiera. PotMuzaKarp20.
– Niektora się zdobi Piękną skorą po wierzchu/ áni cery robi z lipkich sobie bálsámow/ y świecących mydeł. TwarSPas16-17.
– Nie wszytko balsam co Pachnie, nie wszytko kanar co smakuję. MikSil210v.
– Oleiek bywa od vczonych Cyrulikow z tego ziela czyniony/ ktory Bálsámem dla osobliwości iego miánuią. SyrZiel25.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
balsam czarny:
– Item ná tosz iest rzecz bárdzo dobra záżywáć Bálsamu czarnego w tymże konfekcie Rożowym. PromMed82.
balsam apoplektyczny:
– Pod nosem nácieráć Bálsamem, apoplektycznym. CompMed109.
balsam dystylowany:
– Gdzieby kto chciał, to lekárstwo ostrzeysze [...] tedy przywziąć żołci kuropátwiey we dwoynasob, y distyllowánego Balsámu, ktory Antybalsamum miánuią. SyrZiel388.
balsam auszpurski:
– Materacyki [...] mocnemi wodkami Skropione, iako to [...] BalzamemAuszpurskim, Wodką Melisową [stosować]. BeimJelMed212.
Jeźli nas pomyślności Smaruie balsamem [fortuna], Brykamy, nieczuięmy ciężaru pod tramem.DrużZbiór127
O słodkie imię, a miedzy imiony imię, przez które świat jest wybawiony! balsam pociechy, imię JEZUS wieczny, a ten szczęśliwy, z kim ON jest obecny.MiasKZbiór66
[...] kościoły buduią y funduią/ drogi ná ten czás bálsam ná głowę Páná Chrystusową wylewáią.StarKazII, 398-399
Potem krwawym broczy [Jezus] ziemię: Balsam rozrzutney wonności, z którego. chociaż żelazem jeszcze nie nacięty, Perfumy cieką i olejek święty.MorszAUtwKuk219