Pobieranie
PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BALSAM

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Warianty fonetyczne: BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, *BAŁSAM
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bałzam ||   balzam ||   balsam
D.   balsamu
B. uż. nżyw.   balzam ||   balsam
N.   bałsamem ||   balsamem ||   bałzamem
liczba mnoga
M. uż. nosob.   bałzamy ||   balsamy
D.   balsamów
B. uż. nosob.   balsamy
N.   balsamami
Etymologia
łac. balsamum
Znaczenia
1.  bot.  »drzewo lub krzew podzwrotnikowy z rodziny osoczynowatych (Burseraceae), balsamowiec (Commiphora) wydzielający aromatyczną żywicę, sok; żywica tej rośliny (Balsamum)<<«
  • – Bálsam/ drzewko ábo krzéwinká. [...] Balsamon frutex [...] Balsami arbuscula [...]. Kn 13.
  • – Po Bálsam do Pálestyny niekiedy chodzono/ po kádzidło do Sábeow. BirkNiedz 147.
  • – Nie ták wdzięcznie swą rospuszczá Wonią bálsam/ gdy się spuscza Z drzew obfitych ná Libanie/ A ten w złotą czász ukánie. GawDworz 81.
  • – BAUME [...] Le suc, ou la liqueur qui dé coule du baume. Balsami succus [...] Balsami lacryma. [...] BALSAM tok álbo sok ciekący z drzewa Balsamu. DanKolaDyk I, 184.
  • – Jest BALSAM pomocny ná rány [...] Węże pod tym DRZEWEM swoie tracą iády, ktoby go nád miárę záżył, szaleństwo w sobie causabit. ChmielAteny1755 I I, 538.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • balsam prawdziwy:
    • – Biorą [...] Situ pachnącego/ Bálsámu prawdziwego nasienia [...] po pułłociu. SyrZiel 29.
  • balsam naturalny:
    • – Bálsam náturalny, iest bárdzo skuteczny [na kamień nerkowy]. CompMed 337.
  • balsam orientalski:
    • – Balsamum Peruiamum. Bałzam Prawdziwy/ Bałzam Orientálsky. GuldOn 34.
  • arabski balsam:
    • – Szedłbym i po sam Arabski balsam Przedziwnej woni. KochChrysTur 75.
2.  bot.  »roślina zielna o silnej woni, bazylia pospolita; Ocimum basilicum«
  • – Masz wonną łąkę męki Pána twego/ A po niey pełno kwiecia rozlicznego: są Hiácynty; są roże szkárłatne/ Jest Balsam/ są y/ fiołki bronatne. TwarKPoch G3.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • balsam polski:
    • – Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum, vel Ocymum [...]. Kn 18.
    • – Balsam Polski ziele, (ocimum). Basilien-Kraut. basilic une plante. T III 20..
3. »olejek o aromatycznym zapachu stosowany do celów leczniczych, kosmetycznych i kultowych, do namaszczania i mumifikowania zwłok; może także wonna wódka«
  • – Miedzy się dzielą Jego szaty [oprawcy Jezusa], szaty, co balsam celowały wonią. MiasKZbiór 142.
  • – Y rzekł Pan do Moyzeszá: Weźmi sobie rzeczy wonnych/ Bálsámu/ y Onychy, y Gálbánu wonnego/ y kádzidłá czystego. BG Wj 30, 34.
  • – Insza to iest rzecz Panie monoculus [jednooki] pod Taiszlibrowem Pasterałem Rozwalac się w Axamitnym krzesle Pontkę Sztafirując, Balsamem nakładanego Regimenciku wąchac, A insza z tabakiery okrutnego Gradywa Siarką y Saletrą perfumowanemu wytrzymać kondymentowi. PasPam 192v.
  • – Turcy mieli [...] Aptyczki znowu osobne zroznemi Balsamami Wodkami y innemi nalezytosciami. PasPam 261.
  • – Inszych ciáła po śmierci niech z Balsámu myią Wodkámi/ czyniący z nich przypráwną Mumią. KochProżnEp 113.
  • – go [króla Jana III] co dzień insza zdobi szata, niech mu się pocą balsamy na stole; co wschód i zachód łowi, kopie, zbiera, niechaj to wszytko jego dom zawiera. PotMuzaKarp 20.
  • – Námáżcie go Báłsamem. ErnHand 112.
  • – Niektora się zdobi Piękną skorą po wierzchu/ áni cery robi z lipkich sobie bálsámow/ y świecących mydeł. TwarSPas 16-17.
  • – Nie wszytko balsam co Pachnie, nie wszytko kanar co smakuję. MikSil 210v.
  • – Oleiek bywa od vczonych Cyrulikow z tego ziela czyniony/ ktory Bálsámem dla osobliwości iego miánuią. SyrZiel 25.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • balsam czarny:
    • – Item ná tosz iest rzecz bárdzo dobra záżywáć Bálsamu czarnego w tymże konfekcie Rożowym. PromMed 82.
  • balsam apoplektyczny:
    • – Pod nosem nácieráć Bálsamem, apoplektycznym. CompMed 109.
  • balsam dystylowany:
    • – Gdzieby kto chciał, to lekárstwo ostrzeysze [...] tedy przywziąć żołci kuropátwiey we dwoynasob, y distyllowánego Balsámu, ktory Antybalsamum miánuią. SyrZiel 388.
  • balsam auszpurski:
    • – Materacyki [...] mocnemi wodkami Skropione, iako to [...] Balzamem Auszpurskim, Wodką Melisową [stosować]. BeimJelMed 212.
  • balsam biały:
    • – Oleiek Terpentynowy Sosnowy[...] Bálsam biały, Terpentyná [...] pędzą zátrzymáną urynę. PromMed 64.
  • balsam hiszpański:
    • – Balsamus Bori, iest dobry ná rány iáko go zálecáią, tákże Balsam Hiszpáński. CompMed 598.
  • balsam peruwiański czarny:
    • – Emplastrum de Betonica z Balzamem Peruwianskim czarnym dostatecznie przymięszanym wielce pomocne. BeimJelMed 350.
  • balsam siarczany || balsam siarczysty || balsam siarkowy:
    • – Sławny Sydenham [...] zaleca Balzam Siarkowy z Anyżkiem preparowany. BeimJelMed 526.
    • – Skutki osobliwe Balsámu Siárczánego doświádczone y sposob robienia iego. VadeMed 33.
    • – Smárowánie Balsamem siarczystym iest nayskutecznieysze VadeMed 182.
  • balsamy przyprawne:
    • – Balsama arteficialia [...] Báłzamy przipráwne. GuldOn 34.
Przenośnie
  • Jeźli nas pomyślności Smaruie balsamem [fortuna], Brykamy, nieczuięmy ciężaru pod tramem.DrużZbiór 127
  • O słodkie imię, a miedzy imiony imię, przez które świat jest wybawiony! balsam pociechy, imię JEZUS wieczny, a ten szczęśliwy, z kim ON jest obecny.MiasKZbiór 66
  • [...] kościoły buduią y funduią/ drogi ná ten czás bálsam ná głowę Páná Chrystusową wylewáią.StarKaz II, 398-399
  • Potem krwawym broczy [Jezus] ziemię: Balsam rozrzutney wonności, z którego. chociaż żelazem jeszcze nie nacięty, Perfumy cieką i olejek święty.MorszAUtwKuk 219
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: bazylija.
Autorzy: DA
Data ostatniej modyfikacji: 10.07.2018