ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (janczar, jańczar, janiczar), Kn (jancarowie), T (jańczar, jańcar), L (janczar; XVII-XVIII), SWil (janczar), SW (janczar, jańczar, jeniczer, janiczar, janiczer, janczaryn), SJP (janczar, jańczar)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				janczar \|\| jańczar \|\| jańcar
	D.				janczara

liczba mnoga

M.	uż. osob.	jancarowie
D.		janczarów \|\| anczarów
C.		janczarom
B.	uż. nosob.	janczary
	uż. osob.	janczarów
N.		janczarami
		janczary
Ms.		janczarach

Etymologia

tur. janyčary 'janczar'

Znaczenia

1. »żołnierz piechoty tureckiej utworzonej z wziętych do niewoli chrześcijan, wychowanych przez Turków«

– Jáncárowié/ Triarij Turcarum. [...] Praetorianos milites Turcarum. Kn 235.
– Lękał się zrázu Pogánin tey woyny/ Choć miał z Iánczáry nie máły lud zbroyny: PaszkMrChor A4.
– To też nászym constabat/ że Tureccy przywodźci Iánczárow że się nie mężnie z Kozákámi potykali/ śćiná i ich zroskazánia Cesárskiego. ZbigAdw A4.
– Ja poślę nan nasłańce, Janczary swoje, bronić się mi będzie. BirkZbarKoniec 235.
– Tam [w ogrodzie] widzieć adzamogłan zgraje dziesięcinnych, których z ręku rodziców wydarszy, niewinnych, na tamte pierwej cesarz obraca posługi, aniż między janczarów popisze ich rugi. TwarSLegK 140.
– Lecz tą wycieczką ani nie sprawiono, Bowiem ochotnych dwu tam postrzelono, Lub już w aprosze oni powpadali, Juże motyki i kilofy brali, Chorągiew jedną był Przewadzki porwał, Lecz mu ją janczar nazad z ręku wyrwał. MakSRelBar II 181-182.
– Niewolnikow przodem przed Janczarami gnał [wezyr] do Szturmów. PasPam 260.
– Oni tylko Tatarami a Brancami [wojują] ktorych zynszych narodow biorąc akkommoduią do Woyny Czyniąc znich Anczarow y Szpalirow. PasPam 261v.
– Niebiorą nigdy Adźiamoglana żadnego zá Iánczárá/ ále czásem zá wiernąwysługę/ wychodzą ná służbę do Bászow/ gdźie zápomocą Pánow swoich/ przychodzą do znáczney Substáncyey/ y prowádzą ostátek dni swoich w pokoiu y w czáśie. RicKłokMon 51.
– Stáwiáią iednego z nich ná stráży ná koniu/ y Iánczára pieszego /przy kożdny kołku Námiotu Cesárskiego/ tákże y Wezyra wielkiego. RicKłokMon 222.
– ROZDZIAŁ VII O Ianczarach. RicKłokMon 225.
– Coż mowić o ustáwicznych bátáliach Polskiego narodu z Moskwą, ktorych pod Smoleńskiem przed lat 129. ná plácu trupem legło 208000. iáko swiadczy Piasecki. Z krzyżakámi ktorych przed lat 240. Władysław Jagełło 140000. zniosł. Z Tátárami y Kozactwem, ktorych ná Ceterze przed lat 145. Jan Zamoyski 70000. á 20000. Janczarow zwyciężył. BystrzInfCosm G3v.
– Regiment zowie się Regimen, albo Regimentum po łacinie Ianczarowie, Ianizari. ChmielAteny1755 I 84.
– Iańcar. Iańczar. ein Janitschar. un Janissaire. T III 469.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

janczar aga:

– Wielky to na Moskwie Strzelcy Vrząd iako V Turkow Ianczar Aga. ŻółkPocz 41.
– Ianczar Aga, Starszy Ianczarski, ktorych tu znaczne praesidium. TwarSLeg 50.
– Z pogranicza continuant tu wiadomości, osobliwie z Szańcu Ś. Trójcy i Maryjampola, że w Kamieńcu powietrze straszne, już wymarło nad trzy, tysiące dusz, janczar-aga i syn paszy, niewolników, różnych ludzi znacznych siła wymarło. SarPam 43.
– Janczarága. iakoby Hetman pieszego woyska. GośPos 353.

a) »wizerunek, rzeźba żołnierza piechoty tureckiej«

– Czareczka mała, kryształowa. — Janczar biały. — Trąb dwie, jedna słoniowa, druga czarna. InwRuchGęb 125.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

JANCZAR