– Ták wiele błędow y omylności w swych księgách o ziołách zostáwił [Ruelius]/ że żaden z ziołopisow więcey. SyrZiel727.
– Zda mu się ze cos słyszy chociay nic nie słyszy I obaczywszy swoi błąd wzdycha w oney ciszy. ArKochOrl 66v.
– Co pospolicie rozumieią, żeby się ná káżdy wieczor miáło [słońce] kąpáć w wodách morskich, y wschodząc miał [!] wynikáć z nich, błąd to iest. OvOtwWPrzem56.
– Wielki w tym błąd ludzi pospolitych, ktorzy lada wałmistrza co wał kopie albo co trochę rozmiaru umie [...] Indzienierem nazywaią. NarArch79.
– Ludziom doradza/ áby się uználi/ Grzechow poniechali/ błędy porzucili: á Prawdy się jęli. KancPol13.
– Zárowne y owszem dáleko wiecey, w rozsądku o czárach y czárownicách tego potrzeba: przeto iż tá inquisitia o czárách oszukaniu y błędom bárdziey podległa. AnCzar (błędnie: WisCzar)66.
– Chrystus Pan będąc Oycem pokoiu/ łáski/ y świátłem prawdy/ nigdy iey áni błędem/ áni obłudą áni zámieszániem nie mąci. BujnDroga260.
– Gdy tedy Bog u siebie ták wysoce kłádzie tych/ ktorzy [...] czcią y godnościámi świáta tego gárdzą/ chybabysmy od rozumu odeszli/ Boskie raczey zdánie/ niż omylnego złośliwe[g]o świáta błąd y omámienie przedsię bráć. BujnDroga293.
– Ieżeli kto w czym iáki błąd postrzeże, niech wybaczy nieudolności moiey. CompMed4.
– Atoli to [sąd o dawności świata] iest prożna chluba, y prawdziwey całego światá, á zátym części y pomnieyszych kraiow lat kálkulacyi, błąd przeciwny. BystrzInfCosm G1v.
– DAWIDZIE niewinny, Uznał Krol błąd swoy, y iuż iest, dla Ciebie inny. DrużZbiór21.
Związki frazeologiczne
być w błędzie I:
»mieć fałszywe, mylne mniemanie, przekonanie«
– Ale y ci są w błędzie/ ktorzy Girem nászym/ álbo Alexándryiską Pietruszką być go [dzięgiel włoski] rozumieią. SyrZiel101.
– Wzięłá mnie zá Zwyciescę, żem powrocił zdrowy, Y miłość swą odkryłá, á niechcąc mi mowy Na minutę pozwolić, upárła się w rzędzie, Y teráz skárży na mnie, będąc w tymże błędzie. CorMorszACyd192.
zawodzić (kogoś, coś) w błąd I:
»powodować, ze ktoś nabiera faszywego, mylnego mniemania, przekonania; powodować, ze coś staje się mylne, fałszywe, niewłaściwe«
– Cnotliwy człowiek [...] poiázdy tákie sobie opátruie y obmysla/ iákich przyrodzenie y stan iego potrzebuie/ nie iákich chcą po nim ludzkie popsowáne obyczáie/ y od rozumu y od przyrodzenia dáleko w błąd záwiedzione. StarPopr118.
– Pospolite mniemánia ludzkie záwodzą nas w błąd/ y prawdy nam doyźrzeć nie dádzą. StarPopr42.
»pozostać przy fałszywym, mylnym mniemaniu, przekonaniu«
– Na iedenascie Krokow mogę to rzec smiele Z wody słoney zbyt miązsze ukazował skrzele [wieloryb] Wszyscysmy w tem błędzie zostali Bo się z mieisca nie ruszał wszyscysmy widzieli Ze to na wodzie iakiey był wysepek mały. ArKochOrl 57v.
– Nie zostaniesz w żadnym błędzie, Każda z twych spraw stała będzie. MorszAUtwKuk232.
w błędy odwodzić coś:
»sprawić, ze coś staje się mylne, fałszywe, niewłaściwe«
– Na cóż bym też mienił i w zdrożne błędy Chciał odwodzić myśl od tej gładkości. MorszAUtwKuk302.
w błędzie tkwić:
»nie odstępować od mylnego, fałszywego mniemania, przekonania«
– W tym niemal błędzie Ruellius y Hermolaus Barbarus tkwią/ iáko Brazauola y Manardus [nieodróżnianie korzenia od kłosa ziela Nardusa Indyjskiego - Nardus Indica]. SyrZiel34.
wpaść w błędy I:
»ulec mylnym, fałszywym mniemaniom, przekonaniom«
– Turtulian wielki y bárzo uczony człowiek że wierzał widzeniom niektorych niewiast, w grube wpadł błędy. TylkStrom136.
w błąd wstępować:
»mylić się, przyjmować fałszywe mniemanie, przekonanie«
– Ty zes iest w ktorym wzrok swoy topięchciwy Czy cięn twey duszę widzę swiątobliwy Ach nie ty pono, Ktorego miłuię: Cosz? y owszem ty częmu w błąd wstępuię?. OblJasGór 156v.
Kogoś z błędu wywieść:
»sprawić, że ktoś odstępuje od mylnego mniemania, przekonania, fałszu«
– O miły P. Plebanie/ wielkasz topracá stárego Gregoryánká náuczać/ ále cosz zwámi czynić/ przecięć ábym was zbłędu wywiodł iákom począł do końcá ćwiczyć muszę. SzemGrat38.
Kogoś wywodzić z błędu:
»sprawiać, że ktoś odstępuje od mylnego mniemania, przekonania, fałszu«
– Nieszczęsny mądry, drugich nie wywodząc z błędu; Nieszczęśliwszy, co inszych uczy, sam bez względu Piekła, nie żyje wedle swej nauki. PotFraszBrück II410.
zostawać w błędzie:
»pozostawać przy fałszywym, mylnym mniemaniu, przekonaniu«
– Iesli przyiaciel iesli nieprzyiaciel będzie Domyslic się nie moze y zostawa w błędzie. ArKochOrl6.
2.
»niezgodność z obowiązującymi regułami czego, odstępstwo od normy, pomyłka; wada«
– Subtelność rzadko kiedy iest bez przysády. Przywięzuie się do niey niemáło złego towárzystwá: Mniemanie o rzeczách omylne, o sobie Praesumpcya, wnet Vpor y Smiáłość sobie y drugim niebespieczna, ktorymi zátrudniáiąc iásność, prawdę z gościńcá zraża, záślepia do vznánia iey oczy, błędy wzgorę podnosi, w vszách ludzkich propozycyie swoie drogo szácuie, cudze potępia. PetrJWod A2-A2v.
– Gdy go [urzędu] komu odmowią, znak to iest w nim błędu. CorMorszACyd115.
– Dawne Młodych Przywary dawne to są błędy Ze zdarszy się z Opieki, iako Ryba z Wędy Blaskiem nowey Swobody zaslepiwszy oczy Doswego się zginienia sama Młodosc toczy. PotWoj13.
– Miesiąc [...] od punktu do punktu bez błędu przechodzi, Rospuszczáiąc po ziemi swych promieni końce Ludziom ná pomoc. DamKuligKról200.
– Podawamy imieniem IchM. P.P. braci naszych tu podpisanych to pismo nasze, którem protestujemy się przeciw tak szkodliwemu i nigdy dotąd niebywałemu a nowemu błędowi tamtych kilku osób. AktaKrak I372.
– Kwitną ná ten czas winnice/ gdy umysły wiernych Bożych dobre uczynki przedsiębiorą/ ále owocow nie rodzą: iesli od tego co przedsięwzięli błędámi iákimi bywáią odwodzeni. SpInZąbMłot381.
– A skoro już psi jego głos poznają, ma nad niem zasię tuż on starszy, co pierwej dojeżdżał, jeździć, i rektyfikować go, i upominać w błędziech, aż przyjdzie do doskonałości. OstrorMyślTur48.
– V nas iak o medykach przysłowie powiada Ze ich errores terra tegit tak y naszych Hetmanow błędy oraz zludzmi pogrzebione. OpalKSat57.
– V nas W polszcze ten powszechny błąd ze kościołow faciati ná záchod obrácáią. NaukaBud7.
– Bo kto się raz naszynie rozpaloney sparza Nie rychło błęduswego, drugi raz powtarza. PotWoj64.
– A tej, co z żalem przed Tobą się skruszy, Odpuszczasz błędy - utrapionej duszy. LubSTobPol80.
– Kiedy która [żona] rządy Odejmie chłopu, wielkie tam są błądy. SejmPanBad (PSM) SejmPanBad101.
– Táka Krolow wexa, podszyty interes prywátny, pod publiczny, y to niesłuszny, iest grzech podobny Herezyom, ktore pod Pismo Swięte y że rzekę Boski interes, prywátnych záwziętości swoich błędy pokrywáią. JabłSkrup33.
– Poznał błąd swoy [Dawid] ze zgrzeszył, uderzył się w piersi Mowiąc: odpuść mi Panie. DrużZbiór129.
– Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProvVIII, 7.
– To tylko żeś nie długo trwáłá W tym swym błędzie/ y záraz w sumnienie się tknąwszy/ serdecznieś żałowáłá. TwarSPas111.
(Kogoś) w błąd zawodzić II:
»powodować, że ktoś źle, niewłaściwie postępuje, grzeszy«
– On [Bóg] gdy zátrzyma wody/ wyschną: á gdy je wypuści/ podwracáją ziemię. U niego jest moc y mądrość. Jego jest błądzący/ y w błąd záwodzący. BGHi12, 15-17.
– Iesli sámá siebie niechcesz w błąd záwodzić/ Proś co słuszna/ miłuy co sámicy się godzi. OvOtwWPrzem384.
wpaść w błędy II:
»zacząć źle, niewłaściwie postępować, grzeszyć«
– Gdzie iako czeczotka, Załosne przed swey Dyanny Figorą, paciorki szepce: zkąd rodem devotka? Spytawszy, iakby więcey nie chciał wiedziec, Wstac iey y kazepodle siebie siedziec. Widzi zewpadła Fascelina wbłędy, Animuie się przecię iako moze. PotSyl87.
żyć w błędzie:
»grzeszyć, źle postępować«
– Zyć muszę nigdy w popráwionym błędzie/ Troski y wieczne cierpiąc niepokoie/ Cień mię słoneczny náwet strászyć będzie/ Przed oczy niosąc plugástwo mi moie. TwarSDaf122.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProvVIII, 7.
– Błędu lepie poprawić/ á niżeli bronić. DobrGram434.
– Wenn ein Narr einem Irrthum entgehet/ jednego Błędu uchodząc Głupi, geräth er in den andern/ tráfi w drugi. ErnHand227.
4.
»odstępstwo od wiary, odszczepieństwo, herezja; fałszywe, złe, mylne, niezgodne z prawdą rozumienie spraw religii«
– Isidorus Clarius ták czyta: Statuam me contra oculos tuos. y słusznie nie dawno rzekł: Rozumiałeś niezbożniku iż będę tobie podobien? iákoby chciał mowić: rozumiałeś że tego nie vczynię co mowię: A ktoreż świátło może rozeznáć lepiey te błędy twoie/ iáko gdy siebie sámego postáwię przeciwko twoim oczom? BirkNiedz8.
– O Lutrze/ gdy rozsiewáć począł swe błędy/ nápisąno tesz ksiąszkę iednę/ ktorey tytuł był Luterski płaszcz żebráczy. SzemGrat49.
– Kto zna Boga/ słucha nas. Kto nie jest z Boga/ nie słucha nas. Przez to poznawamy duchá prawdy/ y duchá błędu. BG1J4, 6.
– Szkárádny báłwan wász iest Schizmá/ ábo Odszczepieństwo potępione/ w ktorym ták się kochácie/ że wolicie strácić niebo y duszne zbawienie wásze/ niż odstąpić od zámiłowánych błędow wászych. BirkRus3.
– Nie może błąd bydź wzniecony pokryty imieniem Chrześciańskim, tylko ze złego rozumienia pismá. ztąd herezye nástąpiły. KorRoz10.
– Błąd to był wielki/ y wyklęto go [Manicheusza] też z kościołá. StarKaz354.
– Weźmiesz Pogańskie szpárgały, Alkorány Tureckie, o iák wiele w-niech błędow, baiek, kontrádykciy znaydziesz!. MłodzKazII, 366.
– Kalwin jeden, co wczora z błędu rewokował, Prosił, żeby biskup za to co darował. PotFraszBrück I453.
– Błędy w wierze pochodzą z zepsowánia obyczáiow. TylkStrom33.
– Postępuiemy sobie, iak zwyczaynie Heretycy, ktorzy choc po długich kontrowersyach przekonani o błędach swoich, nie mniey w nich przestaią. LeszczStGłos2.
– Maią się zá Chrześcián [Abisyńczycy], ale Schizmatycy są, Dyoszkora y Eutychesa błędámi zaráżeni. BystrzInfGeogr D2.
– Wiele by narosło błędow [...] gdyby nie była ná Synodach reformatio morum. ChmielAteny II426.
– Iest ábowiem tákich niezliczona rzecz/ ktorzy temu fałszywemu mniemániu wiárę dáiąc/ od prawdziwey wiáry odpadáią/ w błędzie pogańskim wiąznąć. SpInZąbMłot413.
– Z tąd tu z odległych krain przybyłem dla tego, Abym cię wyprowádził z błędu pogáńskiego. DamKuligKról72.
– Dość miáłá nieprzyiacioł Polská, ná wsze strony, Wyrzuciwszy Pogáńskich błędow zabobony. PotPocz76.
błąd heretycki:
– Y nie ináczey iáko pomnażaniem religiey wielu ludzi umysły z błędow heretyckich oczyściasz. SpInZąbMłotPrzedmowa.
– Zgadłem zaraz, ledwie to moich doszło uszu, Gdy marszałkiem w kapturze Jordan na ratuszu, Że się Szlichting będzie krzcił; jakoż w wieży jeszcze Z błędow się heretyckich świętą wodą pleszcze. PotFraszBrück II199.
chrześcijański błąd:
– A po długiey dispucie będzie zwyciężony Od nas árgumentámi, płákáć ná to będzie, Ze ták długo wiodł zywot w Chrześciańskiem błędzie [Nachor]. DamKuligKról161.
błąd kacerski:
– Są, co błędy kacerskie plewią z roli pańskiej, są, co gorąco uczą cnoty chrześciańskiej. GrochWiersze269.
luterański błąd:
– Fałsze i luterańskie wyrzuciwszy błędy, Szerzy się wiara święta katolicka wszędy. PotFraszBrück I524.
Związki frazeologiczne
być w błędzie II:
»odstąpić od wiary, głosić herezje«
– Polutrzylichmy się wszyscy w tej mierze, Nieznać nas [...] Wszyscychmy w błędzie. GrochWiersze278.
w błędzie chodzić:
»odstąpić od wiary, prześladowac wyznawców wiary«
– Krol wzruszony Większą cholerą, bárziey Zakon prześládowáć Począł, á báłwochwálcow w znácznieyszey czci chowáć [...] Gdy záś Krol w tákim błędzie, y vporze chodzi, Syn mu się komplexyey ozdobney vrodzi. DamKuligKról13.
w błędzie trwać II:
»nie przestawać głosić herezji, żyć jako odszczepieniec, odstępca od wiary«
– Kto Kácerzem zostáie/ sowitym bywa synem piekłá: naprzod dla tego/ iż prawdę ktorą trzymał/ opuszcza: potym iz sstał się ádwersarzem prawdy. Bo kto się w błędách vrodził/ y w błędách trwa/ ten tylo iest prostym synem piekłá. BirkRus24.
w błąd wpaść III:
»zostać oszczepieńcem, odstępcą od wiary, heretykiem«
– W Kościele Bożym [...] trudno zbłądzić: á iesliby kto per incuriamw błąd wpadł, wnet go poprawią. KorRoz11.
w błąd zachodzić:
»odstępować od wiary, kwestionować jej zasady«
– Wiárá nie może stać z powątpiwániem dobrowolnym o iey ártykułách: á ktorzy się nie chcą dáć náuczyć, wątpliwemi w wierze bywáią. Wtorzy záś, im bárziey o wierze myślą, tym bárziey w błędy záchodzą. TylkStrom32.
zostać w błędzie II:
»fałszywie pojąć sprawy wiary, religii«
– Ztámtąd wyszedłem ku dniowi/ O krzcie nie mysląc/ bom został w tem błędzie: Zem we snie tylko iákąś widział márę/ Y swam rozumiał bydź práwdziwą wiárę. TasKochGoff309.
5.
»błądzenie, błąkanie się; bezdroża, manowce«
– Błogosłáwię cię Pánie [...] żeś mię nie zostáwił w tym błędzie/ ná ziedzenie onemu wkoło okrążáiącemu y rykáiącemu Lwowi/ szukáiącemu záwsze kogoby pożárł. KalCuda215-216.
– Wprowadza też [poeta] tu Dyomedesá, Aetolskiego páná, wspomináiącego błędy, y nieszczęścia morzkie. OvOtwWPrzem576.
– Siła by błędów powiadać mej drogi, Którem ponosił długo przez wiatr srogi. BorzNaw104.
– Co mi ná morzu, co mi y ná lądzie Wrożył; wszystkom to w mym wycierpiał błądzie. OvChrośRoz365.
– Wiele przypadkow, iáko iest przestrone, Y wiele prądow morze miewa słone. Ani, komu dáną wiárę łomie, Nigdy mu sprzyiáć niemoże widomie; Owszem ieżeli ktore mieysce kędy Gorsze iest ná to? tedy morskie błędy. OvChrośRoz88.
– ERREUR [...] BŁĘDY błąkania się Ulyssesowe w długiey iego peregrynacyi po morzu. DanKolaDykI, 526-527.
– Między morskiemi, AEneasza błędy Zatopi Iuno, gdy się nieużali. ChrośJóz1745 E3v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Lépiey się wrócić/ niż dáley w błąd iść. KnAd443.
– A skoro w wárkocz włosy powiązałá [Armida]/ Y ich pieszczone powściągnęła błędy: Krotsze skręciwszy/ w pierścienie zebrałá. TasKochGoff403.
– A skoro w warkocz włosy [Tyzbe] powiązałá/ I ich pieszczone powściągnęła błędy, Krotsze skręciwszy/ w pierścienie zebrała I pięknych kwiatkow natknęła w nie wszędy. LubSPir17.
