ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn (cena), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
T (cena ), L (?)

Formy gramatyczne

lp	M.	cena
	D.	ceny
	B.	czynę \|\| cenę
	N.	ceno \|\| ceną
	Ms.	cenie
lm	B.	ceny

Znaczenia

1. »określona w pieniądzach lub ich równoważnikach wartość materialna«

– Kazał ták sobie dać zboże, iáko inszym dawáli, á cenę zboża postánowił zá trzydzieści y dwá groszá. PetrSEk 40.
– Tam się obrociła Kędy ią nauczona Wiedma prowadziła Gdzie duch Marlinow mieszkał podle swoich kosci W trumnie z kamienia wielkiey ceny y drogosci. ArKochOrl 23.
– Drogość iákiey rzéczy/ cená wiélka choć słuszna/ [...] Magnum pretium [...] Pretiositas annuli [...]. Kn 149.
– Céná/ AEstimatio [...] Pretium [...] Valor [...] Victoriati valore redimi potest [...] Nuncupatio [...]. Kn 60.
– Drogi w cenie/ w pieniądzách. Pretiosus, carus, sumptuosus. Brungus SzyrDict 53.
– Proszę moy MP. Bra[cie] abys mu WM. zatrzymał zaplatę. bo ia niemogę pro mea parte tak przyiąc roboty za iakąm Cenę ią stargował. Szalbirz to wielki. OpalKListy 37.
– Ma[m] wszelkie farby y ceny. PolPar 109.
– Prosim cię, powiedz, żyto w jakiej cenie? BorzNaw 59.
– GENERALNY Intraty Summáriusz ták się ma rozumieć; co do Percepty nalezy, według wzwysz specificatiey osobno vczynić summę kázdey rzeczy, podług ceny, tárgu, y waloru. EksRokLub 72.
– Zá podniesieniem váloru srebrá y złotá, podnieść się też koniecznie musiáłá Cená wszytkich rzeczy, y Towárow. FredKon 102.
– Przywiozł zdalekich kraiow to, co lubo zdrogosci y ceny ma wysokie u ludzi zalecenie. Ale że w Polszcze zdawna znaiome, nie specyiał. PasPam 80v.
– Nie tráci Ceny koń choć idąc drogą Dárskie mu nogi poszwánkowáć mogą. KochProżnLir 6.
– Teraz Kamiennicza w Wiekszą Czyne przysła. KomonDziej 170.
– Pozostałe zas zboze wespoł zprowizyą aby ceno targowo rachowane było. SapADiar 1.
– Prosiłem oraz o Ceny specyfikacią Soli Zelaza Szkła Ołowiu etc. SapADiar 119.
– Cena żywności. O przedawaniu y kupowaniu jedzenia y picia Hetman Polny ma szacunek wydać. ArtWoj 139.

Związki frazeologiczne

cenę podnosić (sz. zm.):

– Cudze kráie umieią w to, dla pożytku Rzeczypospolitey, potrafiać, iż podczas podnoszą ceny w monecie, podczas zniżą. PetrSEk 20.
– Cenę podnoszę/ więcey podáię w tárgu/ Pretium augere [...] Pretium amplifico [...]. Kn 61.
– Cenę podnoszę vrzędownié/ Imponere grauiùs pretium [...]. Kn 61.

idzie wzgórę cena (sz. zm.):

– Idzié wzgorę cená/ zboże. v. Drożéié. Kn 240.
– Cená wzgorę idzié/ [...] Crescit pretium rerum venalium. Kn 61.

być w cenie II:

– Iést w cenié/ w pieniądzách/ v. Popłaca. Kn 247.

mieć cenę:

– Ma cenę tá rzécz. v. Popłaca. Kn 384.

skoczyła cena:

– Skaczę/ aliter. Skoczyło zboże ábo [skoczyła] cená/ poszło wzgórę/ v. Drożeię/ Cená 3. Kn 999.

cena wskoczyła wzgórę:

– Céná wskoczyłá wzgórę/ Accensum est pretio [...] Ingrauescit annona [...] Accedit plurimùm pretio [...] Kn 61.

spuszczać cenę:

– Spuszczam cenę/ v. Cenę spuścić. Kn 1055.

cenę spuścić:

– Spuszczam cenę/ v. Cenę spuścić. Kn 1055.

cena się podniosła:

– Wszystkich rzeczy cena tak się in immensum podniosła, że już pod samo ludzi kupieckich przyszła arbitrium. AktaKrak II/1 262.

podniesienie się w większą cenę:

– Za podniesieniem się srebra i talarów w większą cenę złotnicy nie robią robót srebrnych według dawnej próby krakowskiej. AktaKrak I 382.

upada cena:

– Vpada cená/ vide Cena vpádłá. Kn 1192.

cena upadła:

– Vpada cená/ vide Cena vpádłá. Kn 1192.

cena stoi:

– Cená stoi/ ábo stoi co w cenié/ Constitit pretium [...]. Kn 61.

stoi cena w mierze:

– Stoi cená w-miérzé/ v. Cená. Kn 1069.

stoi co w cenie:

– Cená stoi/ ábo stoi co w cenié/ Constitit pretium [...]. Kn 61.

w wysoką cenę wynieść:

– Żupnik [...] nie tylko że suchedniową sól stanowi ślacheckiemu zatrzymuje, ale beczkową sól w tak wysoką cenę wyniósł, że beczkę soli na własną potrzebę ślachecką i po zł 12 płacić muszą. AktaKrak II/2 487.

dostawać po cenie:

– Ninaczym nam nieschodziło zywnosci wszytkiego czego potrzeba poceniesmy dostawali. ŻółkPocz 40.

być w cenie I:

– Gorzałczysko unich nim nay bardziey Smierdzi tym w większey iest Cenie. PasPam 166.

cenę zniżyć:

– Cudze kráie umieią w to, dla pożytku Rzeczypospolitey, potrafiać, iż podczas podnoszą ceny w monecie, podczas zniżą. PetrSEk 20.

ceny upuścić:

– Pana W-dzica Rawskiego miec tam WMMPan bendziesz wLu[bli]nie na pirszą sessią. Ztym componas o Czerniew ktorego [ro]zumiałbym ceny raczey vpuscic, nisz nadebrac na przeda[nym] Hamrze. OpalKListy 58.

ustąpić ceny:

– To napisawszy przydam co [mię] wielce solatur ze WMMP. wrozisz albo sobie obiecuiesz faci[lem] w przedaniu tych Łubnic. P. Podskarbiego, y ze znacznie vst[tą]pi podaney onych ceny. OpalKListy 58.

w jednej cenie z kim czym chodzić (sz. zm.):

– Jedno i dobrych, i złych szczęście psuje Czysty z nieczystym w jednej cenie chodzi. LubSTobPol 47.
– Wiem, że niegdy ták droga Kleopatry byłá Perła, że w iedney cenie z iey Páństwem chodziłá. DamKuligKról 34.

w wielkiej cenie chodzić:

– Ten kon tak dobry pływacz [...] w wielkiey powiedano Cenie chodził. PasPam 265v.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Cená w mieszek nie idzie. RysProv II, 5.

Przenośnie

Swoiego cenę Sądu, nadobną z sobą uwozi Helenę.ClaudUstHist 154
Nie táką się przed w-schodnym świátem Perskie álbo Arábskie skárby zászczycáią ceną.PisMów II II, 383 [373]
DO KRAMARKI [...] Widzę tu twarde kamienie, Jako w sercu, tak i w cenie, Przecięż bądź tańsza.MorszAUtwKuk 69

2. »wartość, znaczenie społeczne lub moralne, waga, szacunek, poważanie«

– Wezmisz wdzięcznie Książeczkę tę proszę ode mnie/ A prostotę tákową moię/ przytym skromnie V siebie znieś; wtym żemci ták Script podłey cenyPrzypisał: ktory słusznie mogłby bydz wzgardzony. RoźOff A4.
– Naturá Boska wielką iest doskonáłością/ y ceną przednią wszytkich rzeczy/ iáko złoto. BirkNiedz 18.
– Bo oni iednym sposobem wszędy idą/ reguły się swey trzymáiąc: y iednáką wszędy cená ich nauki zawzdy; tak we Włoszech/ we Franciey iáko y w Polszcze. SzemGrat 6.
– Wagá/ tr. ważność/ cená/ miésce/ poważánie/ liczbá/ tr. Momentum [...] Haec res nullum habet momentum ad beatam vitam: momenta paria rationum: habet momentum gratia: habet apud me momentum tua religio. Pondus habere apud aliquem: tuae literae maximi sunt ponderis apud me [...] Numerus [...] Nullo numero homo. nie waży nic [...] Alicuius aeris magister, i. pretij. Kn 1220.
– Ktorykolwiek z nich będzie, iednęż wezmię Cenę Swey prace, y zá żonę odbierze Xymenę. CorMorszACyd 178.
– W kilku leciech, widzim Poturnaki Ktorzy drogą Krwie Panskiey opłaceni ceną Sprosnego Machometa uspieni Syreną Onę Mysl Chrzescianską, iako Paralizem Masłokiem zaraziwszy Swiętem gardzą Krzyzem. PotWoj 10.
– Pásterzow wászych [...] nie macie w poważániu, w powinney cenie. MłodzKaz II, 439.
– Nie złotnik, nie jubiler, affekt czyni cenę. PotFraszBrück II 421.
– Nád samego Bogá/ nád łáski iego cenę y powagę/ iedno nikczemne stworzenie przekłáda. BujnDroga 92 [29].
– Sámá miłość nam cenę dáie, tey miłości Bog doznawa, że mogą wybráni mowić, iáko iest w Psalmie 65. TylkStrom 25.
– Co záś krom prace, y co, przychodzi im lekko, Tráci smák, y iuż mnieyszą cenę, ma dáleko. PotPocz 105.
– Więcey rzekę, że praca Ministrow Chrystusowych tak droga że y nie oszácowana, y że całego swiáta skárby rownáć się nie mogą w cenie rzeczy swiętych, ktoremi száfuią. LeszczStGłos 20.
– T III 103.

Związki frazeologiczne

być (u kogoś) (jakiejś) ceny || być (u kogoś) w (jakiejś) cenie:

– Wazą bogactwa. Vide. Bogactwa teraz w cenie. ManTobPhr 214.
– Ták ná potym ludziom ná insze fluxy zaleciła/ że y teraz w niemałey cenie iest tá wodá. SykstCiepl 132.
– Rowną tedy będąc mężowi, ma też mieć o tym pilnieysze stáránie. Gdy mowię rowną, nie rozumiem według ceny, ale według godności. To iest, trochę insza w godności gospodárskiey, ácz w cenie, to iest, że iest [żona] człowiekiem, iáko y mąż iednáka. PetrSEk 53.
– Rozdział XIX. W jakiej cenie są Elearów męstwa wołoskie, i czemu o nich w dyaryuszach głucho. DembPrzew 49.
– Dziś podłey ceny [...] iest Spártá. OvOtwWPrzem 626.
– Nie potemu pachołek ze mnie abym kilkąnastą tysiecy miał gratificari komu, ktore u mnie hoc statu rerum w wielkiey Cenie. OpalKListy 395.
– Muza u mnie w przedniey cenie, A po niej zdrowie, potym dobre mienie. ZimSRoks 67.
– Pewnie by ma stała Sława po dziś dzień i jeszcze by trwała Cnota w swej Zcenie! jeszcze by mię znali Panną, co mi się przedtym zalecali. BorzNaw 187.
– W miłości w jednej są cenie Mowa i chciwe pojrzenie. MorszAUtwKuk 12.
– W takieyzeto Wołosza unas będzie cenie Ze w niepotrzebne iarzmo tey woyny nas wzenie. PotWoj 226.
– Gorzałczysko unich nim nay bardziey Smierdzi tym w wiekszey iest Cenie. PasPam 166.
– Cicero już zá czásow swoich baczył że nowe Szláchectwo w lekkiey cenie było. GdacPan 2.
– Czasciby, chrześcijanie! [...] Prywaty, ktore sobie szacować drożej, Porzuciwszy na stronę, jąć się o dom Boży - Bo ten większej daleko powinien być ceny. PotFraszBrück I 574.
– Kędy nie z ksiąg, w małej tam już nauka cenie, lecz się jej uczą żacy oczyma po ścienie. PotFraszBrück II 13.
– / tá Rzecz wielkiey Wagi, (Ceny). ErnHand 381.
– Kędy zacnych Familiey rozrodziwszy wiele, W nich sobie, nieśmiertelney, sławy gniazdo ściele Y nie tylko na ziemi, ále tey iest ceny, Ze go widzim ná Niebie, między Fenomeny. PotPocz 172.

miewać coś w jakiejś cenie:

– Gdy o iáką rzecz mniey ludzie dbáią [...] tym mnieyszą cenę miewa. StarPopr 126.
– Y ztądci przed láty owi stárzy Rzymiánie Szláchtę w wielkiey cenie y wadze miewáli y onych do poważnych legácij záżywáli. GdacPan 5.

chować coś w jakiejś cenie:

– A niesłáwę nikczemną w droższey chowasz cenie Nád sławę, nád bogáctwá, y nád dobre mienie. DamKuligKról 6.

mieć jakąś cenę:

– Dawnesz to wPolscze czasy y za Lechabyły Albo pono przed Lechem gdy czystosc przy wstydzie Białey płci nalezącym Swoie cene miały. OpalKSat 23v.
– Tákąsz to mácie cenę? Ze z was y siły słuszne pomście rosną, Y z wászey zrzędy mam strácić Xymenę. CorMorszACyd 121.

dojść (jakiejś) ceny (sz. zm.):

– Ten rytm [...] Bądź gdzie w kącie poleży, bądź do prasy pójdzie, Bo niewiem jakiej ceny, ile polski, dojdzie. GrochWiersze 277.
– Gdziezby Muze Sármáckie doszły takiey Ceny? Zeby mogły ukoić gładkimi Kámeny/ Sercá zapámiętáłe Mieszkańcow pod ziemnych. TwarSLeg 1.

nie mieć ceny:

– Wolności stracenie Miej za zysk [...] Bo ślicznej Heleny Jak twarz nie ma ceny, Tak i więzienie. MorszAUtwKuk 284.

w jednej cenie chodzić:

– Czysty z nieczystym w jednej cenie chodzi. LubSEklPol 47.

za cenę czegoś:

– Na posłuszne Woysko bedzie zapłata, ta y pewna, y prtka: ále to wszystko zá cenę rozwiązania. DanOstSwada I, 212.

mieć coś w jakiejś cenie:

– Chcieycie tedy Wm. M. M. Pánowie viriliter, to iuż wziąć przed się, ábyście nád wszytkie pretia, cáłość Oyczyzny w naywiększey á powinney máiąc cenie, nie bárziey ostrzy zasług Exáctorowie, iáko discretni y miłuiący pokazáli się iey Synowie. LubJMan 95.
– Ale Bog iednak, maiąc w wielkiey cenie Tak zacne dawnych przodkow pokolęnie, Gdy Dom Iagiełłow w Niebo się przenosi Do Korybutha to przeyzrzęnie wnosi. OblJasGór 153v.
– Ktoś pannę,żeby cnotę w lepszej miała cenie, Napominając, wspomni jej zacne rodzenie. PotFraszBrück II 201.

3. mat. »wielkość«

– Máią bydź większe w Cenie Frákcyé vznáne, W ktorych [gdy po dwie wedle siebie wypisáne, Nie wierszem, ále krzyżem przemultyplikuiesz;] Nád Liczącymi produkt większy wyráchuiesz. SolGeom III 110.
– Kiedy Liczący rowny iest Miánuiącemu Cená ich zobopolna wyrowna Cáłemu. SolGeom III 110.
– Kiedy dwoch álbo więcey frakcyi, cenę chcesz wiedzieć, one przydawáć, odeymowáć [...] potrzebá aby były części, iedney całości. SolGeom III 110.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Bogacztwá teraz w cenie. ManTobPhr 3.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (cyna, cena), SWil, SJP (cyna)

Nienotowany w słownikach:
SXVI (?), Kn (cyna ), T (cyna ), L (?), SW (?)

Formy gramatyczne

lp	M.	cena \|\| cyna
	D.	czyny \|\| cyny \|\| ceny
	B.	cenę \|\| cynę
	N.	cyną
	Ms.	cynie
lm	B.	cyny

Etymologia

niem. Zinn

Znaczenia

1. »rodzaj metalu«

– Cyná/ Stannum [...]. Kn 92.
– Bo to tey płci winá/ ze nád was więcey dáleko kochamy/ záśmy Niebogi iáko miękka gliná/ ze sił y władzę nád sobą mamy/ Y iáko w ogniu nie cierpliwa Cyná/ Ták się w miłości wászey rozpływamy. TwarSDaf 44.
– Cena Stannum. SłowPolŁac 7.
– Od ceny kruszec twardzieie, mosiądz zásie [...] cenę y miedź wespoł wiąże. NarArch II, 103.
– Obradziwszy [obrządziwszy] tedy należycie ciało; sporządziwszy trumnę [...] złożyliśmy [nieboszczyka] za uproszeniem w Kościele OO. Kapucynów - intestina w katedrze [...] Serce zas należycie adornowawszy, i cyną oblawszy; wzięli [dworzanie] z sobą. WierzbKon 161.
– PasPam 60.
– Cyny Kamien y lichtarz mosiondzowy [wyprawa córki]. KunReg 38.
– Rozpuść cynę, ołow, i marchezytę w łyszce żelazney naprzykład. SekrWyj 121.
– Wszelki metal może pływać ná wodzie (iáko żelázo, ołow, cyná śrebro, złoto,) gdy będzie rozbity ná tylą wielkość, iáka wielkość wody iest cięższa nád on metal. SolArch 135.
– Weźmi tego kliiu káwáłek, namocz w Winie [...] przyday Cyny ná popioł spaloney zmieszay y zmaczawszy w tym chuste przyłoż. VadeMed 316.
– Działa leią się z zelaża przedniego, albo spiżu. Pospoliciey z máteryi zmięszaney z cyny, miedzi y mosiądzu. BystrzInfArtyl O3v.
– Ma Sáxonia chleba dosyć y gory kruszcowe, bo pod miastem Friberga w Cyrkule Montanskim leżącym, kopią Srebro, Cynę, Miedź, ołow. ChmielAteny II 237.
– Złota, srebra, ołowiu, Bronzu, twardey stali, Cyny, Magnessu, żelaz w Domu nákopali [budowniczowie świątyni, w kraju Dawida]. DrużZbiór 87.
– Cyna. 1) Zinn. 2) Tisch-Zinn. 1) étain. 2) étain de table; des plats, des affiettes, des pots d'étain. cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. cyna płatkowa do źwierciedł. zinnernes Blatt, Spiegel-Folie. apeau; feüille d'étain. T III 169.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

cyna angielska (sz. zm.):

– Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300.
– Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stannum Anglicanum nobilissimum. SzyrDict 119.
– Nie bez jawnej nadobną pannę ktoś przyczyny, Póki nowa, przyrównał do angielskiej cyny%: Niechże na nię aby raz sztukę mięsa włoży, Jak żywo się jej kucharz już nie dochędoży; Niechaj ją wiechciem w nocy, niech szoruje we dnie, Co dalej, to cieńczeje, co dalej, to blednie. PotFrasz4Kuk I 361.
– Do ołowiu roztopionego wrzuć uncyą iednę kontryfału, czyli cyny Angielskiey. BystrzInfRóżn Y1.

cyna przednia:

– Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300.
– Cyná przédnia/ vide Kontryfał. Kn 92.
– Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stanum Anglicanum. SzyrDict 119.
– Cyna [...] cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. [...] T III 169.

lawter cyna:

– 4 Pułmiskow mnieyszych płytkich Lawter cyny. KunReg 84v.
– 3 mis mnieyszych troche jedny formy Lawter cyna wnich. KunReg 84v.
– 4 mis wielkich iedny formy Lawter cyna w nich. KunReg 84v.

cyna płatkowa:

– Płatkowy. 1) Läppchen-. 2) Blättchen-; Blatt- 1) de linge; qui est fait d'un morceau de toile. 2) battu; en feuille. § 1) płatkowe koło palca zawininie. 2) złoto, śrebro płatkowe. cyna płatkowa. Spiegel-Zinn, Spiegel-Folium, Stanniol. tain, lame d'étain fort mince dont on fait le fond de miroir. T III 1393.
– Cyna. 1) Zinn. 2) Tisch-Zinn. 1) étain. 2) étain de table; des plats, des assiettes, des pots d'étain. cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. cyna płatkowa do źwierciedł. zinnernes Blatt, Spiegel-Folie. apeau; feüille d'étain. T III 169.

2. »przedmioty z tego metalu«

– Każdy miásto srebra chował cynę domá á srebrne pieniądze do skárbu pospolitego chowano. PetrSEk 35.
– Nietylko bydła, połcie, zboża [...] ale nawet okna listwy, łoża [...] a daleko więcey cyny, miedzi, żelaza i. t. d. wozami do miast [...] bez wstydu na przedaj wywożą [żołnierze niemieccy]. DembPrzew 71.
– Konwisarzowi za cyne przerobiono nowo brano zł. 288. SapANot 121.
– Ich Mc Panowie Posłowie z Przystawy wsiadszy na konie iechali do Dworu swego gdzie zaraz niemal wtropy przyiechał za Ich Mciami Kniaz Fiedor Siemionowicz Kurakin Stolnik za ktorym człowieka Trzysta na srebrnym czesc, a częśc, a częsc tez y na Cynie potrawy y napitki przyniesli. PiasRel 50.
– SąmKrol iadł naSrebrze WSzyscy insi naCynie. OpalKSat 23.
– Cyne na roschod zasiąc od konwiszarzow, ktorym za pozyczke nagrodzic, a co zginie zapłacic. VorLetSkarb 202.
– Tedy y te wszytkie rzeczy ogułem od mała do wiela Iako złoto srebro cynę miec suknie [...] daruię. DekrŻmud 101b.
– Kazał pobrać rzeczy co lepsze jako miedź, mosiądz, strzelbę, siodła, cyny etc. z ostatkiem kazał pieczęcią swą sklep zapieczętować. MarkZap 7.
– Cyny między [!] Santukow Burdziadkow y roznych Tureckich specyałow co tedy nawyrzucano w błota w Rzeki komu iuz konie ustawały. PasPam 268v.
– Była tam wierza [...] na ktorey wierzchu dachu niebyło tylko płasko Cyną wszystka pokryta. PasPam 60.
– W tejże izbie szafa wielka tesarską robotą robiona wszytka, drzwiczki na zawiesach [...] miśnica do ceny stawiania [w rkp.: stawiana]. InwKal I I, 97.
– Za cyne łomaną wymieniałę[em] flaszkie Kwartową. KunReg 43.
– Poki Pan według kondycyi mieyskiey, nie nástáwi cyny, miedzi, pstrych táć [...] ieszcze to nie ozdobiony Páłác. MłodzKaz IV, 106.
– Niewiásty do mycia cyny [spis]. CzerComp 3.
– Kułeś hajduki, stoły zastawiałeś srebrem, Teraz na borg u żyda, piwo z gorzaliną. Stoł cyną; prędko będziesz zastawiał go gliną. PotFraszBrück I 543.
– / Kuchárká pomywa Cynę. ErnHand 20.
– Iascze, Miszki, Talerze y sprzet, zdrzewa inny. Iest w tych Gorach rozliczny, nie trzeba tam Czyny Prospekt w dalekie Strony, iż Niebieskie sfery. Kraie są Nayweselsze, zgoła Beldegiery. KomonDziej 12.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

CENA I

CYNA