– Niebyło w tym Roku zadnego albo małoco z zyta pozytku [...] Pan Bog y ludzie duzo chleba Oyczyznie uięli. PasPam178v.
– Iuz pierwszego związku Sagina [sytość] iuz w nas była zetlała y zyczylismy z nowu inszemi chlebami piewszym podobnym[i] brzuchy naładować. PasPam187v.
– Ryb wszelakiego rodzaju poddostatkiem chleba siła winsko złe, ale zas petercymonty y miody dobre. PasPam54v.
– Wziąwszy chleba y masła ktore zawsze ziaszczem stoi to smaruią y iedzą. PasPam55v.
– Mos Pan Polak day troszki kleb, będziem tobie koszul u szyć. PasPam57.
– Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxyzm kiedy go iuz Oyczymami Iusz Łuszczy bochęnkami y proznemi chlebami iuz na ostatku zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam140.
chleb żałobny:
»stypa«
– Byłęm zas na pogrzebie [...] Przyiaciela [...] Ktory na moich rękach umirał y zapraszałęm na chleb załobny. PasPam257v.
– Przyszło tedy pozwolic na ich wolą observatis Conditionibus his [zachowując te warunki]. Naprzod ze by znaszego Woyska Marszałka obrać, druga że by zaraz wziąwszy dobre chleby y poprawiwszy pocztow Słusznie Iść iuz non sub Regime [nie pod dowództwem] Hetmanow ale Marszałka swego. PasPam115v.
– Pokazmy to że tez umiemy zagranicą chleba szukać u tych co go u nas tak wiele napsowali. PasPam118.
– O chleb tedy prosic niebędę bom go krwawie zasłuzył y nalezę do Niego rowno z drugiemi. PasPam121v.
– Dobrowolnie odstąpiwszy chlebow takich Idę w pracą. PasPam147v.
– To iedno oskarzenie nie uczyniło mi nić y owszem nabawiło mię chleba y dobrey sławy. PasPam174v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
przybyło zębów do chleba:
hibernowy chleb:
»świadczenia należne wojsku w czasie leż zimowych«
– Tudziesz tez y to tey sztuki Hibernowego chleba posiągnąć smiele mogę. PasPam121v.
tłusty chleb:
»dostatnie życie«
– Ia zas będąc inter incudem et maleum [między kowadłem a młotem] maiąc rowno zynszemi zasługi y bywszy godzięn wespoł z niemi tak tłustego chleba. Chciałęm bydz w związku. PasPam120.
Związki frazeologiczne
chleb jeść:
»żyć cudzym kosztem«
– Że by przecię więcey Ieść chleba Szwedzkiego nizeli Dunskiego. PasPam54v.
tłusty chleb:
»bardzo dobre, dostatnie życie, utrzymanie«
– Ia zas będąc inter incudem et maleum [między kowadłem a młotem] maiąc rowno zynszemi zasługi y bywszy godzięn wespoł z niemi tak tłustego chleba. Chciałęm bydz w związku. PasPam120.
czyjś chleb zjadać || darmo czyjś chleb zjadać:
– Przez cały wiek słuzby swoiey nie był w okazyiey. krwie nie rozlał y darmo ziada chleb Rzpty. PasPam147-147v.
– Z kogoz tedy większy iest Oyczyznie Emolument czy z owego darmo chleb z iadaiącego Birkuta czy z młodego a ustawicznie pracuiącego za zdrowie iey ochotnie krew Leiącego Towarzysza. PasPam147v.
– Nic niesprawił a przez dwie zimie chleb ziadał. PasPam71v.
– Pisoczynski [Piaseczyńki] Kazimierz [...] starał się pilnie że by stawać pro Gloria Gentis [w obronie sławy narodu] y że by owi ktorzy znim aemulabantur [współzawodniczyli] widzieli ze tam niedarmo Chleb ziada. PasPam76v.
– Bolaczki twárde y nábrzmiáłe w ropę álbo w otok/ niechcące sie zbieráć/ [...] odmiększa/ korzeń z ośrzodką chlebá świeżego/ á z Terpentyną/ ná kształt plástru vczyniony/ y plástrowány. SyrZiel133.
– Sok z korzeniá y ze wszystkiey Naci/ z ośrodką rżánego chlebá záczyniony/ y dobrze vmieszány/ miásto plástru przykłádáiąc/ wychędaża ie/ goi/ y záwiera. SyrZiel179.
– Item upiecz Jábłko w zarzewiu, wyimi z niego sam gąszcz czysty, przyday trochę ośrodki Chlebá pszennego, Pokármu białogłowskiego, Sáletry szczyptę, umieszay, przykłáday ná oczy zápalone. PromMed29.
– Item weźmi glist ziemnych sporo, wypłocz ie, włoż do donice, przyday osrodki chlebábiałego, żołtkow od jáiá, kámfory y soli, przyley winá ile potrzebá, rozwierć, rozłoż ná chuscie, obłoż ná usmierzenie bolu. PromMed37.
– Dobry oleiek z Glist, álbo same Glisty, rozwierć z białego chlebá ośrodką, przylawszy mleká tym okłáday. PromMed77.
– Przyłoż ná zęby chlebá ośrzodkę ćiepłą, ieżelić to niepomoże, wytrway, á samo ustánie. CompMed71.
– Albo wziąwszy małych rozynkow y ośrodku białego chleba, skruszywszy go, naley na to zimney wody według upodobania; niech tak stoi kilka godzin, y przecadziwszy przez chustę, piy według pragnienia. BeimJelMed21.
– Weźmi soli, ruty ogrodowey, iałowcu, majeronu, macierzanki y lewandy, gdy ią masz, oszrodku chleba według upodobania, y pokrop ciepłym octem; przyłoż potym na czoło y skronie. BeimJelMed31-32.
– Ná mieyscá poláne tłustością naskrobać kredy [...] na ostatek zmiec kredę, wytrzyi osrodkąChleba białego [...] ChmielAteny III517.
Związki frazeologiczne
przybyło zębów na chleb:
»wzrosła liczba osób szukających korzyści«
– Az dopiero iak z myszey iamy przybyło zębow na chleb Lubo Ex Equo Troiano [z konia troiańskiego] niebyło rąk do obrony. PasPam133v.
»w katolicyzmie: chleb przeistoczony w Eucharystii w ciało Jezusa; indyw. przen. o nowonarodzonym Jezusie«
– Nie miałeś co ieść/ masz teraz chleb Anyelski we żłobie położony. BirkNiedz64.
– Bojąc się z sobą wozić nieprawości, Ciężkie w kościele pogrzebliśmy złości I Chleb Anielski dla szczęścia pewnego Z rąk przyjęliśmy piastuna Bożego - A mając dobry prowijant w nawie Zstepując z brzegów, myślim o popławie. BorzNaw40.
– I mocniey w Chlebie Anielskim, niz w oney Vstali mánnie, w Arce prowadzoney: Lecz czart słuchaiąc iako idą głosy, I nabozenstwa z ludzkich vst wniebiosy, Zzymał się ná to, ze ták cicho stáli Ze w tęn czas do nich Szwedzi niestrzeláli. OblJasGór33.
– Oba z Ludgierdęm u Marka Swiętego W Anielskim Chlebie smáku Niebieskiego Nasycili się y obadwá społęm Bili y Bogu y Rzymowi czołęm, dla czego barziey w sobie się kocháli Lubo w pokoiu lubo woiowali. OblJasGór58.
– A gdy po straszney Krwi Panskiey ofiárze Vgruntowáni w Nadzieiey y w wierze. Podle koscioła ludzie Iasney Gory Z Chlebęm Anyelskim obchodzili mury Sztuki od murow co się Vrywały Padały ná doł i Kule swistały. OblJasGór82.
– To cudowna/ że my zá słowem Boga nászego práwie codziennie tucznym Przenáświętszym Báránkiem/ y sytnieyszym nád wszelką mánnę chlebem Anielskim się pásąc/ głode[m] mrzemy? BujnDroga227.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Niédospáć trzébá/ kto chcé dostáć (ábo/ dość mieć) chlébá.KnAd577.
