1.
»dziecko płci męskiej, młodzik, wyrostek, który wyszedł z okresu dziecięctwa, a nie jest jeszcze mężczyzną; syn«
– Któryś to niecnota Widział wedle płota Nas wespół oboje, Maćku, chłopię moje, W dole na trawie. WychWieś10.
– Areopágitowie w Athenách chłopię obiesili/ ktory wroblom oczy śpilką wykalał/ mowiąc/ by nie był tyránnem w páństwie nászym/ gdy dorosnie. BirkOboz79.
– Ucieka [...] iakis Młokos [...] Młodziusińki chłopiec [...] kiedy to chłopię skoczy podnioszszy, ręce do gory zoczu zginął w lot. PasPam95v.
– EST PUER UNUS HIC, iest tu chłopię ieden. [...] Tłumaczy Glossa, co to był zá chłopieć, i powiáda: [...] ieden z-uczniow, álbo ktory z-rzeszy. MłodzKazIII, 289-290.
– Ociec tego Charchota wespoł z zoną y stęmze Charchotęm, gdy iescze był chłopięciem małym, wyszedł z panstwa przeciwko woliei panskiei. KsKasUlI, 323.
– Nie ták po długim czásie powrot mátki iście Chłopięciu wiele niesie pociech: ták twe przyście Przydáło mi wesela. DamKuligKról37.
– S. ATANAZY Chłopięciem będąc, drugie chrzcił chłopięta. ChmielAteny II761.
– Gdy zaś Oczy wielce zaszpecone są to weźmi Uryny chłopięcia małego y umyway ie. BeimJelMed239.
– Tegoz Roku Sławnÿ Sebastian Miodona Raycza Zywieczki Vczynił Fundatią [...] połozywszy Summÿ Złotych, 60. na Wyderkaff aby w Kazdą Niedziele y Swieto Czały Rok dwoie SzKolnych chłopiąt w Komeszkach z Zakrystyiey przed Wielki Ołtarz ku Ewangelieÿ y Elewatieÿ Na Mszy Wielkiey przystoynie y zawsze wy chodziło. KomonDziej132.
EST PUER. Co znáczy chłopię ten? znáczy według S. Augustyná lud Izráelski, ktory iáko dziecię, nosił chleb, nie iadł.MłodzKazIII, 290
2.
»giermek, pachołek, posłaniec, sługa«
– Musiałem Czeladz rozprawić i potrzebną i dobrą kwoli Panu przy iednym tylko Pacholiku zostawszy, a przy wyrostku, chłopiąt też dwoie mając pusciłem się do Warszawy. MasDiar133v.
– Gdyzmy tak długo stali patrzac tylko z daleka na się wozy tez nasze w szesnaście abo więcey rzędow iako było przestrone pole nastąpiły, a do wozow chłopięta sobie z domysłu swego chorągwi nawtykali. MarchŚcibHist7.
– Naostatek upatrziwszy sobie s teize pokoiowy druziny, nijakie[g]o Pawła Triznę powinne[g]o Sapiehom Litwina, za ktorych promotÿą do pokoiu Krolewicowe[g]o (imo wolą y wiadomosc Oicowską) beł oddany schowawszy się miedzy chłopięty a potym miedzi zołnierstwe[m] pod chorągwiami, Młodzika swawolne[g]o y zuchwałe[g]o perswadował mu. OssŻyw28-28v.
– Począł o mnie gadac co slina do gęby przyniosła przy czem isz beł ieden s chłopiąt moich ozwał się, on do niego chcąc go bic asz go ie[go] towarzysze uchwycieli. Po wieczerzy Pan ow młody poszedł zawczasu spac. OssŻyw29.
– Chłopię/ vel chłopiéc/ [...] vide Giérmék/ Pácholę. Kn66.
– Wszedł też y Niemczyk/ (ktorego ácz to potym żądał iákoby sámego y chłopięciá iego zwano/ nie powiedział/ lubo obawiaiąc się czego/ lubo chcąc sławę Bożą zátáić/ y wielki ten cud odkryć/ iako inney confessiey ludzio[m] nie nowiná) do Swiętych mieszkánia. KalCuda178-179.
– W samym Klasztorze mieszkac chce y bendzie [Zofia Koniecpolska]. Ochmistrzow dwu przyielizmy. Białłagłowy te zostaią ktore od nas z domu wzieła. Haidukow czterech z żałobie, chłopiąt kilka, kozakow dwai dla listow y porozumiewania się z nami. OpalKListy389.
– Chłopiat czterei. Skrzypkow trzei, kucharzow dwai, pasztetnik. Cugow dwa koni. Białłychgłow y Zony y dla dzieci piec. To moi dwor. OpalKListy448.
– Wzięto mu [synowi autora] zywczem pocztowego hozego Pachołka Tupalskiego, i dwuch chłopiąt; Łogoszowego pachołka zabito. VorLetSkarb218.
– Czeladź dworska: dziewek 2 i chłopię poddani. InwKal I421.
– Mości Krolewicu, wychodzisz zá Miásto z chłopięciem iednym, á Asistencyia Krolewska kędy? MłodzKazI, 262.
– Chłopiętom do sádu/ Białogłowie do táiemnic/ Kosterze do pieniędzy. Nie powierzay kluczy. ŻabPol B4v.
Przenośnie
A swym chłopiętom kazał [Mars] w mosiądzowe Trąby zakrzyknąć i bębny wojskowe Dając znak bitwy.BorzNaw114
Więc Amorkowie, swego iáki táki Dopadszy, one osiadáią ptaki, W rożney postáwie (iaką ktoreń czyni:) Swoiey ná koło pisząc się Bogini [...] To mowiąc [wygłaszając przemowę do młodej pary]oraz z chłopiąt swych dowodnych Záwoła [Wenus] głosem, do tey sprawy zgodnych. Alić natychmiast [...] Pirois żártki, y Ethon zuchwáły W miodzie ogniste umocywszy strzáły [...] Wraz w obie sercá ogień puszczą żywy.ClaudUstHist54-56
3.
»figura dziecka płci męskiej, stanowiąca element herbu«
– U nászego X. Petra Sancta cap: 65. widzieć takich kilka herbow, w ktorych chłopiętá, czy też Panny ná instrumentách roznych dętych graią. NiesKor II5.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
– Wczorá kiedy pásł bydło z chłopięty/ Záyrzawszy konnych skrył się w rokicinę [chłop]. TasKochGoff212.
Użycia metajęzykowe
- Dwoié ludzi/ chlébá/ dwoié prosiąt/ chłopiąt/ iágniąt/ etc. idem est quod dwá człowiéká/ dwá chléby/ dwié szczeniętá/ etc. [...]. Kn155
- Also sage ich auch dwoje/ troje/ czworo chłopiąt/ zwey/ drey/ vier Iungen/ und nicht dwie trzy/ cztery chłopiąt. DobrGram74
– Przyszedł tesz tam był y Achilles zinszemi Pannami a nieznaiąc się na rzeczach białogłowskich, wspomniał sobie ze ieszcze chłopięciem widział uHerculesa Łuk y podobał mu się, y zrobiwszy sobie z ladapatyczka strzelał. PotPrzyp6v.
– Ten gdzieś zaginął w samym prawie nowiu Kiedy do naszych trzod chłopięciem chodził. ChrośJóz1745 O2.
»od czasu, kiedy ktoś był chłopcem; od małego, od młodych lat«
– Roku 1650 20 Octobris, Woiciech Bąkowski, Constantego Vorbeka Lettowa Rotmistrza Raitarskiego syna mego kochanego s chłopiencia małego sługa z Niderlandu powrociwszy, nieomylnom nam rodzicą dał sprawe, ze Pana iego w zywocie nie stało. VorLetSkarb227.
– Tom był Towarzyszem nigdy zWoyska niewyiezdzaiąc az do Roku 1677. procz tego com był przy Rodzonym moim zChłopięcia. DrobTuszInf33.
– Tombył wWoysku, iako iest wyzey zChłopięcia Zawsze przy Rodzonym Swoim. DrobTuszInf33.
