– Nie bywáią [rzeczy stworzone] bez mutáciey y álteráciey, co wszytko pochodzi z niedoskonáłości rodzącego. KorRoz45.
– Kiedyby agens [...] nie potrzebował tych álteráciy uprzedzáiących, á ieszcze w tákowey spráwie, do ktorey máteria nie przynależy, izalibyś nie rzekł, że tu agens perfectum może... KorRoz45.
– We wszystkich rzeczach sublunarnych według odmiany Xsiężyca, dzieie się alteracya. BystrzInfAstron L1.
– Jakoż [...] prędzey kwitnące zwiędnieią laury, a niżeli rozkwitła w serdecznych wirydarzach przyiaźń iakieykolwiek podpádnie alteracyi. DanOstSwadaII, 75.
– Która złość [ospa] tak długo się tai, poki przez zewnętrzną alteracyą aeryi, lub przez zarazę się nie poruszy. BeimJelMed59.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
alteracja kwalitatyw:
– Alteracya kwalitatyw iest przemożenie iednego accydensu nad drugi przez intensyą, to iest pomnożenie iednego á drugiego dyminucyą. BystrzInfElem S2.
2.
»zły stan zdrowia, choroba, niedomaganie«
– Długo się báwiąc lekárstwá potężnego miárą/ zwykły álterácye przypadáć/ y náturá ná długość nie trwáła zwykłá wnet ustáwáć. PetrJWod36.
– TEn Miesiąc [marzec] rożne zwykł na powietrzu czynić odmiany, ktore, ludziom w podeszłym wieku, y młodym, katarowe y inne przynoszą na zdrowiu alteracye. HaurEk99.
– Ozywam się [...] z-powinszowaniem zdrowia dobrego/ ktore żeby żadnymi alteracyami nie było zmieszane. PisMów II385.
– Anno 1701. Z cudzych krajów powróciłem, w których cały czas przepędziłem w alteracyi zdrowia. ZawiszaPam26.
– Pierwszy raz płynący po morzu, ordynaryinie dzień y drugi alteracyą cierpią y womituią. BystrzInfHydr X3v.
– Bywa też Odrá záráźliwa, ktora pánuiąc między ludźmi w znáczne wprowadza álterácye. CompMed562.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
zimna alteracja:
– Ta zimnaalteracya częstokroć nagle ustaie: Lecz się znowu odmienia w natarczywą gorączkę. BeimJelMed10.
alteracja febryczna:
– Pod wieczor to dziecię lekką alteracyąfebryczną cierpiało. BeimJelMed77.
alteracja hipochondryczna:
– W melancholikach y Flegmatykach przez poburzenie melancholicznego humoru, sprawuie [Saturn] alteracyehipokondryczne. BystrzInfAstron M3v.
Przenośnie
Ciężkieby to było na wolny narod jugum, ciężka po tak lubym pokoiu, w ktorym tylko Spectatores, alienae scenae bylismy paroksysmu alteracya.PisMów IIII, 262
3.
»niepokój, rozdrażnienie; zmartwienie«
– A zebys WMc nie był tey opiny ze tę alteracyą sprawuie w Kanclerzu acrimonia iaka listow moich. Posyłam Copią do mego listu w tey Matery od X. Kuiawskiego pisanego. OpalKListy433.
– Które to słowá Duchá świętego gdy iuz przydłużey rozstrząsał [Adam]/ poczęłá go nieladá alteracyá nie ná ciele/ lecz ná duszy/ y sercu trápić. BanHist195.
– Kiedy tęn umysł przypadnie że by zostać to iakas wesołość ogarnie człowieka. Skoro zas nastąpi że by niezostawac to [...] znowu alteracyia. PasPam73v.
– Wtym Woiewoda wynidzie z Namiotu, brodę kręci a iuz to był znak Alteracyi albo Gniewu. PasPam91.
– Wspłonie [rycerz Struś] gniewem [...] Ze w tey alteracyey nie wie co ma czynic kogo w srogim przestępstwie autorem zawinic. DrobOpow206.
– Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu, płomienia pożądliwości [...] wystrzegać się trzeba. BeimJelMed344.
Związki frazeologiczne
wpaść w alteracją:
»zmartwić się, przejąć się«
– Książę kardynał w Gdańsku [...] gryząc się, że nie mógł adesse Coronationi najjaśniejszego króla Stanisława [...] wpadłszy walteracyą wielką, umiera die 14 Octobris. ZawiszaPam235.
4.
»w ogrodnictwie: szczepienie, oczkowanie«
– Enter en écusson. Arborem emplastrare [...] Przysadzanie wsadzanie drzew alteracya alterowanie. DanKolaDykI, 517.
