ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L (XVII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1700

Formy gramatyczne

lp	M.		beluard
	D.	m	belluardu \|\| belloardu \|\| beluarda \|\| beluardu
		ż	belluardy
	C.	ż	belluardzie
	B.	m	beluard
	N.	m	belloardem
	Ms.		belluardzie \|\| beluardzie
lm	M.		beluardy \|\| belloardy \|\| balwardy
	D.	m	baluardów \|\| belluardów \|\| beloardów \|\| beluardów
		ż	belluard
	C.		belloardom
	B.		belluardy \|\| beluardy \|\| belloardy
	N.		belloardy
			belwardami \|\| beluardami \|\| belluardami \|\| belloardami \|\| weluardami
	Ms.		belluardach \|\| beluardach

Etymologia

wł. baloardo
fr. belouart

Znaczenia

wojsk. »narożna baszta w murach obronnych, bastion; ruchoma wieża oblężnicza«

– Polak sczery a prawy Nie za mura[mi] Nie za bastami y redutami stakietami Weluardami Mestwa swe[go] Monstre daie. HerbOr 539.
– [Na Odrze koło Szczecina] Bálwárdy wodą opłynęły: most był pod wodą/ grobla wtąż; ktora nie w iednym mieyscu rysowáć się poczęła. MerkPol 154.
– Co dzień mamy nowe wiádomości o wielkich szkodách/ od wiátrow y náwáłności morskich tám y sám poczynionych/ osobliwie w Rosztoku gdzie część wielką wáłow y kilká Baluárdow przerwáły. MerkPol 28.
– Miasto [Kolonia] samo murowane [...] fortecą barzo piękną y ogromną ufortifikowane. Basztami gęstymi, belvardami, niesłychanie wielkie. WojszDiar 17v.
– Zmyka strasz Lubomierski, co dopiero w dniowem Placu była stanęła: y pod Denoffowem Belloardem osadzi przed broną załogę. PotWoj 170.
– Czasem człowiek Lwy kroci y Niedzwiedzie uczy Czasem słonie w Woienne belloardy Juczy. PotWoj 43.
– Nasi iuz od iednego Bellunardu [!] odparli bili [byli] Szwedow. PasPam 72.
– Dwie znowu Koła pod wielkięmi działy Co na pułnocney belluardzie stały Precz rostrącono. OblJasGór 82v.
– Iák nástepowáli Szwedzi do szturmu, Oblezency stali, [...] z pilnością, z belluard pátrzyli. OblJasGór 91.
– Z tureckich beloardów wymierzony w poły Umarł i ciała swego żałosne popioły Tu generał Żebrowski złożył pod Żurawnem. PotNagKuk I 458.
– Dunaju rozlanego mosty rozwalaią Sami się belloardy, Zaraz obmacniaią I blokhawzy, reduty kopaią wysokie Lemieszem wyparuią okopy głębokie [obrońcy przed wojskami Ottomana]. DrobOpow 11.
– Wychowanie odważnego Rycerzá. Ten ćwiczony Battery sypie y Pedardy Podsadza/ a przy fortach stawia Belloárdy. KellGram 247.
– [W miastach] Zawaliły smutne rudera bramy, okropnym ułożeniem ozdobne padły kamienice, zaległy fosy potężne mury i beluardy, opadły wyniosłe wieże i kolumny. MałpaCzłow 198.
– Oko ludzkie tákich rzeczy niewidziáło, co tám [w oblężonym Wiedniu] miny porobiły z Belluardów wielkich podmurowánych y wysokich. RubJan W2v.
– Ponieważ tey inwencyi być powinna forteca, áby nie tylko każda iey część obroną własną byłá, ále y iedna drugiey [...] broniłá. Więc dwie pryncypalne części ná to sporządzone temu zádosyć czynią [...] Pierwsze są z Francuska Bastyony Beluardy z Niemiecka Bolwerki. Drugie Kortyny. BystrzInfElem Arch F3.
– Beluard: iest część fortyfikacyi graniasta y narożnia to iest wał bardziey wypuszczony. BystrzInfElem Arch F3-F3v.
– Front Beluarda: są te dwie ściany składaiące rog Wału naydáley wychodzący z linii wału. BystrzInfElem Arch f3v.
– Ná Belluardzie S. WINCENTEGO stoi Działo imieniem Magdalena ważąca 70. Kantarow, á każdy kantár 300. funtow. ChmielAteny I II, 203.
– Beluard, Narożnik. eine Bastey. un bastion. T III 32.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

belloardy narożne || narożnie beluardy:

– Widzą [polscy posłowie] wszytkie te Fochy y wykręty rozne Więc iako Belloardy staiący narożne I sławę y swobodę, dwa maiący cele WielkiemsercemPoganskie ponoszą Fortele. PotWoj 189.
– Ktorym dwiema defektom [wystawieniu obrońców na ogień nieprzyjaciela i możliwości ukrycia się nieprzyjaciela za wysokimi murami] teraznieyszey mody fortyfikacye zábiegły, ták dysponuiąc wały, ná nich kosze, narożnie beluardy, iż zakryty forteczny żołnierz [...] odstrzeliwać może natárczywego Nieprzyiaciela. BystrzInfElem Arch F3.

polny beluard:

– Ich [Turków] tedy własne i swoje działa, z polnego beluardu, do nich hetman rychtować kazał. JemPam 417.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

BELUARDrzecz m, *BELUARDArzecz ż

BELUARD
rzecz

m
, *BELUARDA
rzecz

ż