ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (alzbant), Kn (halsbant), T (alszbant), L (alszbant, alcbant, aldzbant, halcbant, halzbant; XVI-XVII), SWil (halsbant), SW (aldzbant), SJP (alszbant, halsbant)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		aldzbant \|\| halsbant \|\| haldzbant \|\| chelzbant \|\| alzband \|\| halżbant \|\| alszbant \|\| alzbant \|\| halzbant
D.		aldzbantu
B.	uż. nżyw.	aldzbant
N.		chelzbantem \|\| alzbantem
Ms.		halzbancie

Etymologia

niem. Halsband

Znaczenia

1. »ozdoba szyi lub piersi w formie naszyjnika, dekoracyjnej taśmy, wysadzana drogimi kamieniami; ozdobny przód stanika sukni kobiecej; gorset«

– Alzband z dyamentów a pereł. NiemPam 281.
– Napierśnik/ v. Hálzbánt/ & Przépaská. Kn 469.
– Aldzbant. Wniem sześć tablic Dyamentowych trochę mnieiszych [...] z ktore[go] Aldzbantu Sznur do Biretu vczyniono. RewSkarb 114.
– Aldzbant złotÿ z literami Smelcowanemi na Czerwonem Aksamicie. RewSkarb 127.
– Haldzbant z rozmaitymi Figurami y do niego nalezący Kleinot. ArchRadziw 1638 42, 12.
– Miedzy inszemi Podarunkami drogą bardzo szatą y Chelzbantem abo drogiem Noszeniem W upominkach Oblubienicze Swą Obesłał. HerbOr 272.
– Halzbant czeluscie stroi, Mętlik wsciąga szyię Perłowy. DrobOpow 139.
– Alszbant, Hals-Band der Weiber. colier, ruban. T III 5.
– Hálżbánt/ Monile [...] Halszbant. DasHünDict Oo2.

2. »ozdobny przód zbroi rycerskiej«

– Hálsbánt/ noszenie męskie [...] Pectorale militum [...] ornamentum pectoris. Kn 222.
– On [książę] pod Kitą ogromną/ przy złotym Halzbancie/ Ná pysznym swym ubada [!] wesoły táráncie. TwarSLeg 45.

3. »część ozdobnej uprzęży, rzędu, zwłaszcza na czole lub piersi konia lub innego zwierzęcia; także opaska na czole kobiety podtrzymująca włosy«

– Hálsbánt koński/ Phalerae [...] Primus equúm phaleris insignem victor habebit [...] phaleras esse pretiosum quemuis equi ornatum, sine in fronte, sine in capite, sine in pectore. [...]. Kn 222.
– Naczelnik/ Frontale [...] Phaleras [...] vide Hálzbánt. Kn 455.
– Podpiérsień/ Antilena [...] Phalerae [...] v. Hálzbánt [...]. Kn 744.
– Od JMPana Nieroszynskiego Podsędka Rzeczyckiego Dworzanina KIM Kon Dzianet włoski ze wszytkim wsiądzeniem z siodłem pułszkarłaciem krytem srebrem złocisto oprawnym turkusami sadzonym z strzemiony złocistemi, z rzędem alzbantem, pałaszem złocistemi y z wodzami srebnemi. PiasRel 49v.
– Rząd sczyro złoty Turkusami y Rubinami sadzony Zewszytkim To iest Nagłowek Aldzbant y Podpiersien. ArchRadziw 1638 26, 1.
– Rogi miał [jeleń] złotem łskniące/ z łopátek spuszczony Przez szyię/ hálzbánt wisiał/ kámieńmi sádzony. OvOtwWPrzem 394.

Użycia metajęzykowe

- Vocabula Polonica obsoleta, barbara, & inusitata. [...]Hálsbánt Herold Herst. WojnaInst 148-149

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

ALDZBANT