łac. cholericus '1. żółciowy, żółtaczkowy 2. chory na żółtaczkę'
Znaczenia
»człowiek, w którym żółć bierze przewagę nad innymi składnikami organicznymi i wywiera decydujący wpływ na jego strukturę fizyczną i psychiczną, powodując porywczość, wybuchowość, skłonność do gwałtownych uczuć i reakcji«
– Względem complexiey, rożny ma być pokarm. Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny, flegmatykom gorący á subtelny. PetrSInst B 2.
– Bywa y to iż Sędzia koleryk z przyrodzenia/ gniewliwy/ zápali się prędko. BirkNiedz228.
– Caelius Rodiginus pisze o Kotysie Krolu Tráckim/ że był z nátury koleryk wielki/ y kiedy mu kto bynamniey co záwinił/ to nie miał miary w karániu. StarKazII, 463.
– U ktorych gorącość y suchość przodkuie są cholerycy, poymuią prędko, ále cierpliwości nie masz áby nie przestáli gdy czego nie záraz poymą. TylkRoz85.
– Czemu Cholerycy prętko sie zágniewywaią, ále nie długo? Cholerá iest sucha y ciepła, dla tego y prętko się zápali, y prętko się spali. TylkRoz277.
– Czemu iedni skłonnieysi do pewnych występkow y cnot y náuk? Tę skłonność spráwuią humory. Cholericy do gniewu, wspániáłości, męstwa w ktorych krew pánuie do krewkości, łaskáwości, ludzkości, w ktorych flegma do lenistwá, niedbalstwa, cichości, cierpliwości. TylkRoz310.
– Rozgniewawszy się, jako był [biskup chełmiński] nieporównany choleryk, na pewnego pokojowego swego, kazał [go] bić. SarPam251.
– Oprocz tych w szczegulności znakow ieszcze w pospolitości swoie wnoszą illácye Fizyognomowie. Kto choleryk, meláncholik, krwisty, flegmatyk álbo Cholerycomelancholik, flegmatycomeláncholik, krwistocholeryk, &c. z znákow nástępuiących. BystrzInfAstrol12 nlb.
– COLERE [...] Zprzyrodzenia iest choleryk y wielki gorączka. DanKolaDykI, 319.
– Materacyki z gorących Aromatow albo zioł [...] młodym, krwistym ludziom, cholerykom, arcyszkodliwe. BeimJelMed206.
– Dowodziłem, że Fleming, jak jest choleryk, tak przez swoje impeta sam sobie te nieszczęścia udziałał. MatDiarI, 730.
– Twoy [ogniu] to iest impet złość máło rozumná, Podżegać Dwory, z krescencyą gumná. W kim temperament twoy ognisty broi, Każdy to licho zdaleka omiia [...] iaki taki, iak może unika. Od szalonego ze krwie holeryka. DrużZbiór349.
Użycia metajęzykowe
- Substantiva nomina [...] Chárákter Cholerá CHRYSTUS Choleryk. WojnaInst157-158
