ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

lp	M.	m		koleryczny \|\| holeryczny \|\| choleryczny
		ż		choleryczna
	D.	m		cholerycznego
		ż		cholerycznej \|\| kolerycznej
		n		cholerycznego
	B.	m	nżyw	koleryczny \|\| choleryczny
		ż		koleryczną
	N.	ż		holeryczną
	Ms.	m		cholerycznym
		n		cholerycznym
lm	M.	mos		choleryczni
		nmos		choleryczne
	D.			kolerycznych \|\| cholerycznych
	C.			cholerycznym \|\| kolerycznym
	B.	nmos		koleryczne \|\| choleryczne
	Ms.			cholerycznych

Znaczenia

1. »zawierający żółć, spowodowany przez żółć, mający związek z żółcią; taki, w którym żółć bierze przewagę nad innymi składnikami organicznymi, prowadząc do porywczości, wybuchowości, skłonności do gwałtownych uczuć i reakcji«

– Womity zbytnie záwściąga [...] zwłascza z koleryczney przyczyny pochodzące [wężownik]. SyrZiel 1255.
– Bárzo iest użyteczny [piołyn pontski] osobliwie tym, ktore w sobie wiele żołci máią wylewáiącey się w żołądek, náwet po wszytkim ciele, nie tylko do ustáwicznego gniewu, ále też do chorob kolerycznych y niebespiecznych ie domiescza. SyrZiel 341.
– Koléryczny aliter, vel Koléryk. v. Gniewliwy. Kn 290.
– Koleryczny/ kolery siłá máiący. Biliosus. Dregnumu turis koleru. SzyrDict 112.
– W gorączce [...] obrazki máią porozumienie álbo zgodę z humorámi, dla tego cholerycznym ákty choleryczne, innym inne przychodzą, łácniey niżeli ináksze. TylkRoz 283.
– Skutki zaś Choleryczney konstytucyi zwyczaynie bywaią te. Ze Choleryk bywa niecierpliwy, popędliwy, gniewliwy, átoli z gniewu prędko opłonie. BystrzInfAstrol XV / XVIII.
– COLERE [...] GNIEWLIWY, choleryczny żołci pełen popędliwy gorączka. DanKolaDyk I, 319.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

biegunka koleryczna:

człowiek choleryczny || ludzie choleryczni || ludzie koleryczni:

womit koleryczny:

ciało choleryczne:

febra koleryczna || frebra koleryczna:

flus koleryczny:

choleryczna kompleksyja (sz. zm.):

chumor choleryczny || humor choleryczny (sz. zm.):

krew choleryczna || krew koleryczna:

materyja koleryczna:

choleryczna natura:

wilgotność choleryczna (sz. zm.) || wilgotność koleryczna:

woda koleryczna:

Przenośnie

Wyście o wody nieułagodzone, Iák się zpienicie holeryczną śliną, Okręty ięczą o skały stłuczone.DrużZbiór 339
Na Element Ogniá. OGniu gniewliwy, ktorędyż do ciebie, Przystąpić kiedy, y palisz y parzysz [...] Przyimij coć powiem, żeś zły, holeryczny.DrużZbiór 346-347

2. »cierpiący, chory na cholerę«

– Koleryczny/ kolerę chorobę cierpiący. Cholericus [...] Baccae paliuri prosunt cholericis [...]. Kn 290.
– Koleryczny/ kolerę cierpiący. Cholericus. Koleru negalis. SzyrDict 112.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

ludzie choleryczni || ludzie koleryczni:

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1642

Znaczenia

1. »ten, w którym żółć bierze przewagę nad innymi składnikami organicznymi, prowadząc do porywczości, wybuchowości, skłonności do gwałtownych uczuć i reakcji«

– O Sliwach [...] Słodkie przed Obiádem iedzione láxuią/ cholery gorącość uśmierzáią/ dla tegoż cholerycznym y gniewliwym zdrowa rzecz iest onych záżywáć. HercBan 56.
– W gorączce [...] obrazki máią porozumienie álbo zgodę z humorámi, dla tego cholerycznym ákty choleryczne, innym inne przychodzą, łácniey niżeli ináksze. TylkRoz 283.
– Trzebá notowáć, ze choleryczny iest żołtego koloru, naczęściey, iáko krwáwy czerwonego koloru, melánkoliczny śniádego koloru, á flegmátyczny białego koloru. AlbSekr 130.
– Druga kwádra iest podobna ogniowi ciepłemu, y suchemu; á w ten czás rodzą się choleryczni. AlbSekr 87.
– Náturá Cholerycznego. Dátny, śmiáły, zárosły, sczupły y fałszywy. CompMed 702.

2. »człowiek chory na żółtaczkę«

– Koleryczny/ Biliosus, Cholericus [...] gifftgallig/ der solche Krankheit hat. DasHünDict Yy iij.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

CHOLERYCZNY

CHOLERYCZNY