ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, SJP

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				trank
	D.				tranku
	N.				trankiem

Etymologia

może niem. Trank 'coś do picia, napój, trunek'

Znaczenia

bot. »nawłoć (Solidago), także inne rośliny zielne, najczęściej z rodziny astrowatych«

– Prosiána włoć ziéle. Tránk. Solidago Saracenica secunda [...]. Virga aurea serratis folijs [...] Herba pagana, herba Iudaica. [...] Herba fortis [...]. Kn 825.
– Jáko lekarz mądry pod pewną wagę gorzki ow tránk podáie, ták Chrystus pod pewną wagę gorzkie utrápienie ciáła y duszy nászey nám dáie. BirkNiedz 117.
– EUPATOIRE [...] Eupatoria [...] Rzepik, sadziec, trank ziele. DanKolaDyk I, 557.
– Trank, g. [trank]u. ziele. (solidago Saracenica secunda) heidnisch Wundkraut. verge dorée, verge d'or. T III 2329.
– Ziele zwane Tránk, ná proch stárte daiąc go ná raz łyszkę w czymkolwiek: mocz zatrzymány wyprowadza. CompMed 337.
– Wziąć liścia Biedrzeńcowego dwie gárści/ Prosiáney włoci ktorą też Trankiem zowią/ Zánklu po gárści: to posiekawszy/ w kotle vkropu wrżcego wárzyć/ przez godzin cztery/ á teg[o] ná czczo y ná noc/ po piąci álbo sześci łyżek ránnemu káżdy dzień ciepło dawáć. SyrZiel 69.
– Ránionym szkodliwie w głowę/ trunęk bárzo osobliwy: wziąć Biedrzeńcu srzedniego/ ábo wtorego gárści dwie/ Bukwice czerwoney y białey liścia y z kwieciem po połtory gárści/ Koszysczká [!] Podrożniku/ Przywrotu/ Trancu [!]/ Jáłowcowych Jágodek przetłuczonych z grubá/ Stokroci/ Lesczynowey Jemioły z liściem/ Benedyktu/ Zánklu po gárści/ Kwiecia z Trzemchy/ álbo ze Smrodynie/ Centuryey máłey/ kwiecia Konwáliowego/ álbo Lánkowego/ po poł gárści/ Dzięgielu/ korzenia Benedyktowego/ po łocie/ to wszytko pokráiáć/ y kwartę winá dobrego/ á wody chędogiey drugą/ ná to nálać/ á w konwi Cynowey/ w vkropie wrzącym wárzyć przez cztery godziny/ tego ná czczo y ná noc/ po trunku dawáć ciepło. SyrZiel 69.
– Tránk/ ábo Prosiánawłoć/ Rozdziáł 90. TRánk/ ktorzy Prosiánąwłocią drudzy zowią/ kłącza abo rozgi iest dwułokietney y trzyłokietney/ według bujności mieyscá/ głádkiey/ obley/ rumienney/ wewnątrz czczey/ około tego/ liście obszerne/ podługowáte wyrasta. SyrZiel 305.
– Nieprzystoynie czynią/ ktorzy to ziele Tránk mieszáią z Wielosiłem/ tákże z Złomignatem. SyrZiel 307.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bot. angielski trank || anielski trank (sz. zm.):

→ bziwocha

– Aniélski tránk ziele/ Alisma & Damasonium, & Lyrum [...]. Kn 7.
– Tránk Aniélski/ v. Aniélski tránk. Kn 1150.
– Alisma, Matthioli arnica, Damosonium, Plantago alpina, Lati folium. [...] Angelsky trąk. GuldOn 2.
– Angielski Trank. Alisma, Damasonium, Plantago Alpina, Chrysantemum latifolium. Engeltranck/ Lucianskraut/ Waldtblum. SyrZiel 825.
– ANgielski Tránk/ liście ma Bábczánemu podobne/ ieno węssze/ á ku ziemi náchylone/ po ziemi y tám y sám rozkłádaiące się/ miękie. SyrZiel 825.
– ZLe rozumieią/ y nie bez nágány/ chocia ludzie uczeni/ ktorzy wodną Bábkę/ Angelskim trankiem zowią/ gdyż w niczym nie są sobie podobne/ á iescze mniey skutkámi. SyrZiel 826.
– Liście Angelskiego tránku z wodą dżdżową roscieráne/ ábo korzeń z wieprzowym sadłem vtárty/ á ná zołzy y gruczoły twárde plastrowány/ rospądza ie/ lisciem iego z wierzchu plastr przykłádáiąc. SyrZiel 826.
– Wziąć tey Jeleniey Bedłki/ Kokornaku okrągłego y długiego/ korzenia Wężownikowego/ Bziwochy/ ktorą też Angielskim Tránkiem zowiemy/ Lácinnicy Alisma: Z tego wszystkiego proch vczynić co nasubtelniey bydź może/ á z białym winem dobrym y stárym po ćwierci łotá/ poranu pić/ záchowywa ábowiem od zarázy powietrza morowego. SyrZiel 912.
– Wziąć korzenia tey trawy trzy łoty/ korzenia psiegobluiu trawy dwá łoty korzenia Wilczey ogáni korzenia Bsiwochy/ álbo Angielskiego tránku/ Wroblego prosá/ Rzepiu mnieyszego/ po łocie. SyrZiel 1304.

bot. cesarski trank:

– Drugi [kozi mlecz]/ ktory Césarskim tránkiem názywáią/ ma liście długie/ tákże iáko y pierwszy/ iedno cienkie/ węzssze/ y iákoby ogłodáńsze/ y głęboko aż do samego ziebrá wykroioue [!]/ po ziemi się rozkłádáiące: kłącza oblego/ mleczu pełnego. SyrZiel 1166.

bot. jeleni trank (sz. zm.):

– Jéleni tránk/ sierpik. Serratula [...] Flos tinctorius. Kn 245.
– Tránk iéleni/ v. Jéleni tránk. Kn 1150.
– Mylą się y ci/ co ią [łanią broń] Łánim álbo Jelenim Tránkiem chcą mieć. Ale nie mniey y ci/ ktorzy ią Pacierzyczką názywáią. SyrZiel 132.
– Jeleni tránk álbo sierpik/ Rozdział 4. [...] Serratula. SyrZiel 1253-1254.

bot. majowy trank:

– Począwszy od tego/ który Lamikámieniem białym zowiemy. My sierotkámi/ ábo Máiowym trankiem miánuiemy [...]. SyrZiel 1257.
– O Łamikámięniach/ Rozdział 16. Empetrum, Saxifragia 4. Mattheoli, Saxiphagum. Sierotki/ Maiowy trank. Steinbrech SyrZiel 1275.

bot. świętej Kunegundy trank:

– Dwoy rodzay Sadźcu znáyduiemy/ ktore też Stárcámi y s. Kunegundy Tánkiem/ ábo zielem miánuiemy. SyrZiel 281.

bot. wężowy trank:

– ZŁomignat/ od spoienia y zwárzenia kości w ciele złamánych/ iest rzeczony: Drudzy Gádowym/ álbo wężowym Trankiem názywáią go że przeciwko vsczknieniu od Gádziny/ iádu przyiętemu y zádánemu/ iest osobliwym lekárstwem. SyrZiel 304.

bot. gadowy trank:

– ZŁomignat/ od spoienia y zwárzenia kości w ciele złamánych/ iest rzeczony: Drudzy Gádowym/ álbo wężowym Trankiem názywáią go że przeciwko vsczknieniu od Gádziny/ iádu przyiętemu y zádánemu/ iest osobliwym lekárstwem. SyrZiel 304.
– Wodká Gádowego Tránku. Tá w kwietniu ábo w Czerwcu/ ile tu v nas w pułonocnych [!] kráinách zimnych/ gdy ná nawiętsze kwitnie/ ma bydź wyciągana. SyrZiel 305.

bot. złoty trank:

– Szláchtáwá/ Chlástáwá/ Płésznik mniéyszy/ Chmiélik/ Złoty tránk. Conyza, Cunilago, [...] Conilago, Psyllium, [...] vulgò Pulicaria minor. Kn 1117.
– Zowią go iedni Sláchtáwą. drudzj [!] Chlástáwą/ ini Chlástáną/ niektorzy Pleśnikiem/ Czechowie/ y nami niektorzy Złotym Trankiem. SyrZiel 746.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacje dodatkowe

Angielski trank to zapewne arnika, a anielski trank to zapewne żabieniec, ale nie da się rozdzielić przykładów użycia (oba przymiotniki były często pisane i wymawiane tak samo), a konteksty zazwyczaj nie pozwalają na ustalenie, o którą roślinę chodzi.

TRANK