ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
A I
spój.
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
Znaczenia
1.
»występuje między członami współrzędnymi jednorodnymi syntaktycznie«
a)
wskazuje na stosunek przeciwstawny członów
»ale, zaś, tymczasem«
– Strzelaliscie gęsto, a niewielescie nabili Polaków. PasPam61.
– Tam lada chłop połacinie mowi a po Niemiecku rzadko kto. PasPam62v-63.
– Woiuiesz po Morzu a Woysko na lądzie. PasPam67v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
a ... przecie:
– Z kazdego Ciecze a Strzelba przecie daie ognia. PasPam112.
– I my tez by wali Na morzu y Za Morzęm a przecię tego niewspominamy. PasPam137v.
– Umarł [arcybiskup Prażmowski] w Iazdowie a przecię z apprehensyiey że nie mogł Francuskich Interesow dopiąc. PasPam245.
– I Marsowi Nieskąpo Ognia wswey Imprezie A przecię Płomienczykow zazywa de Brzezie. PasPam271.
a ... zaś:
– Wołaią Lutrzy Och Her Jesu Christ oni nasamego Syna a katolicy zas y Nasyna y Namatkę wołaią. PasPam67.
– Olędrowie [...] dziury w Okrętach łatali zabitych wywozili chowali apotym zas Armaty y swoiey y Szwedzkiey podobywali iako sami powiedali. PasPam69v.
– Chciał mię tedy Woiewoda Zenić z Radoszowską A Sladkowski zas [...] gwałtem mię ciągnął do Panny Sladkowskiey. PasPam219v.
choć ... a:
– Choc Ludzi iest gwałt a O człowieka czasem trudno. PasPam249v.
– Y tego Nie trzeba Lekce warzyc ktory choc trochę placu ustąpi a znowu wraca się y biie. PasPam268.
choć ... a przecie:
– Choć dopiero z wody, a przecię strzelba niezamokła. PasPam62.
choćby ... a:
– Takiey bądzcie nadzieie choć by miał paść ieden na drugiem A niewyiadę. PasPam169.
b)
wskazuje na stosunek łączny członów
»i, oraz«
– Lubomirski Jerzy [...] paleł scinał gdzie tylko zasięgł, wodę a ziemię zostawił. PasPam 52v.
– Przy chorągwi sześć towarzystwa anamiestnik zostawszy poszli przecię znami. PasPam 53v.
– Przystastwo iuz to było w Samym Czuplu między Morzęm Baltyckiem a Oceanem. PasPam62v.
– Stał oboz między Rawą a między Głuchowskiem. PasPam198.
sam a sam:
»we dwóch, w cztery oczy, bez świadków«
– Woiewoda [...] Posłał tedy do niego Skoraszowskiego Porucznika krayczego koronego Leszczynskiegowyzywaiąc go na parol sąm a Sąm że by Woyska nieturbować. PasPam71.
c)
wskazuje na stosunek wynikowy
»to, więc«
– Że musielismy wyiechać przeciwko chorągwi, ktora nadchodziła że by ią wprowadzić, a oni tedy musieli czekac. PasPam 81v.
2.
»występuje między członami współrzędnymi niejednorodnymi syntaktycznie«
a)
»wprowadza zdanie podrzędne«
b)
»wprowadza zdanie dodatkowo wyjaśniające, uzupełniające lub ograniczające poprzedni kontekst«
c)
»nawiązuje nowe zdanie o treści luźno związanej z wcześniejszym kontekstem«
1.
»pierwsza litera alfabetu, znak graficzny samogłoski 'a', wyróżniana czasami znakami diakrytycznymi albo kształtem dla oddania różnych odmian fonetycznych tej samogłoski«
– A Polskie pełne/ A rozmáicié się po Łácinié y po Grecku wyłożyć może/ iako masz niżey. Kn1.
– A iest troiakie. Iedno bez żadney kreski, iákie iest w terminách: ma, siada, iada. Drugie z ákcęntęm, naprzykład w terminách: bániá, wiárá, nászá. Trzecié z ogonęm iakie iest w terminách: sąm, Pąn, mąm, dąm, pchąm. MalGram6.
– Niemal we wszystkich pierwszych syllabach miasto naszego O. kładziono A. żeby ieno czemkolwiek rożne były słowa nowsze od pierwotnych: iako morze mare, sol sal, nos nasus. DembWyw19.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
a, b, c:
»abecadło«
– My którzy od kilkudziesiąt [lat] posłując, ieszcześmy w takiej się nie znajdowali cyrkumstancyi, a iak a, b, c nauczyliśmy się prawa 1690 o porządku seymowania. KonSRoz71.
Związki frazeologiczne
a b c:
»podstawy jakiej dziedziny wiedzy«
– TABVLATVRA MVZYKI Abo Zápráwá Muzykálna, Według ktorey káżdy, gdy tylko a b c znać będzie/ może się bárzo prędko náuczyć śpiewáć; y ná wszelákich instrumentách/ to iest: ná Skrzypcách/ Kláwikordzie/ y inszey Muzyce z not gráć. GorMuzk. tyt..
2.
»litera 'a' lub 'A' jako element porządkujący tekst, szczególnie na oznaczenie:«
a)
»dni tygodnia i litery niedzielnej w kalendarzach«
– Januaris [...] 1. A. N[iedziela]. Nowe Lato [...] 8. A. N[iedziela] 3 po 3 Kr[ólach]. DuńKalBv.
– DECEMBER [...] 24 A N[iedziela] 4 [Adwentu] Ad[ama] y Ew[y]. DuńKalE.
– Ponieważ roku 1700 litera c [...] oznaczała dni niedzielne. W roku 1701 litera b. [...] W roku 1703 litera A [oznaczać będzie te dni]. BystrzInfChron11 nlb..
c)
»części wyodrębnionego tekstu albo odpowiedzi na pytanie«
– I. Cóz to iest łamana liczba? A. Innego nic nie iest, tylko iakoby iakie kawałki od całej sztuki. GorAryt44.
– Kiedy się towary brakuią? A. Brak rozumie się to każda rzecz napodleysza abo naruszona (najpospolicie zowiemy to wybierkami). GorAryt134.
d)
»części lub całości przedmiotu lub jego miejsca na rysunkach, planach i mapach«
– Panewka A i kurek B ma iść ku przodu C i nazad ku D. AquaPrax72-73.
– Wystawuję tu figurę irregularną pod literą A fortecy realnej. NarArch140.
– Namiot i stancy[ja] rotmistrza: a szopa rotmistrzowska [...] Stancyja porucznika: a namiot. NarArch168.
– W fontannie albo w korycie na stoliku A, dziurawym we śrzodku przy aec i mającym durszlak miedziany [...] między nóżkami, na których stolik A podnosi się od dna fontanny, postaw konew miedzianą albo cynową. SolArchB34.
e)
»części katalogów, regestrów, indeksów«
– Kanak rautowy Wielki pod Literą A. W ktorym Dyamentow Piędziesiąt Pięć. ArchRadziw176, 15.
– REGIESTR HERBOW Szlacheckich, wedle porządku y Alfabetu porachowany. A. Abdank abo Habdank Fol. 218. Achingier [Fol.] 706. PotPocz7 nlb..
– REGESTR MOW PUBLICZNYCH SWADY ORATORSKIEY POLSKIEY. A. Antoniewicz wita sądy Assessorskie W. X. L. w Brześciu, folio 426. DanOstSwadaI, 1 nlb..
– Ta linija prosta A jest jedna, obecna długością od punktu jednego aż do drugiego. AquaPrax56-57.
– Mówić tedy, iż punkt A jest formowany od pióra i od inkaustu B AquaPrax .
g)
»całości lub elementu szyfru«
– Wiedziawszy záś liczbę kombinácyi álbo słow, ktore liter 6. na piąciu kołkach kłoteczki máią. Wypisz te kombinácye w ten sposob, iákiego iest wizerunkiem Tablica poprzedzająca, w ktorey obrotne litery kłoteczki, ták stojące: abcdf iesus gklnq [...] podáią słow 216. poczynáiących się od ab. SolArch115-116.
h)
»pierwszego spośród wymienianych kolejnych elementów, cech«
– Przyjacielu, ty, co będziesz posłany do kupienia działa, abyś je poznał, zachowaj te 12 przestrogi uważne. A. Aby sztuka była chędoga dobrze formowana bez wady [...]. B. Aby sztuka miała dobrą spiżę. AquaPrax116.
3.
muz.
»oznaczenie jednego z siedmiu dźwięków skali diatonicznej«
– Wynáleźli przeto Neoterici łátwieyszy spsosob [zapisu znaku głosu]/ przez liter siedm/ iáko A, b, c, d, e, f, g, ktore to litery tákże się mogą właśnie śpiewáć. GorMuz b2.
4.
»skrót imienia zaczynającego się na 'a' w spisach i wzorcowych dialogach«
– A[nna] tu jest wiele Iadla: wieleście kosztunków ważali na to. M[aria] nie zaprawdę nic żal mi że więcej nie masz/ lecz musicie za wdzięcznie przyjąć. WarmGaz118.
– Ośm sztuk czarek y miseczek porcelanowych kamieńmi sadzonych. [Dla] J[akuba] 2, A[leksandra] 1, K[onstantego] 5. InwWilan26.