ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI, XVII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

liczba mnoga

Znaczenia

1. anat. »część pleców poniżej karku, kości wiążące kończynę górną z tułowiem«

– Bárk/ od rámiennego stáwu do łokciowégo przegubu. Brachium [...] Porrigere brachium [...]. Humerus [...] Lacertus [...]. Kn 15.
– Bárkowáty/ bárkow dużych. [...] Lacertosus homo [...]. Lacertosus equus, gallus [...]. Kn 15.
– Łokiéć przegubu ręki grzbiét./ ábo garb gdzié się łokiéć z bárkiem schodzi. Kn 367.
– Części wszystkie ciała, Pelopa porąbanego, w doskonałe ciało, ułożone były. A gdy nie dostawało barka lewego, na iego mieysce wprawili słoniową kość. OvOtwWPrzem 234.
– Bark. Brachium, humerus, lacertus karka, petis. SzyrDict 7.
– [O człowieku y iego częściach] Bark/ fr. Bras Łokieć/ fr. Coude/ Ręka. PolPar 179-181.
– Bol nie na iednym mieyscu się osadza, lecz tam y sam po barkach, grzbiecie, pacierzach, pod żebrami biega. BeimJelMed 563-564.
– Na grzbiecie są łopatki, na ktorych wiszą ramiona, albo barki. KirchFac 4.
– Bolączki [...] z niebespiecznego mieyscá/ ná bespiecznieysze przeciąga [sok loczydła]/ iáko z twarzy ná plecá/ albo na barki. SyrZiel 186.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

Związki frazeologiczne

– Alboż to y Regimentarz popularitatem y przyiaciół nie miałby? że de pari z każdym mogłby się wziąć za barki. KonSRoz 55.

Przenośnie

Nowy [...] przybył Atlantowi ciężar na barki, niebu ku ozdobie I wiecznej sławie polskiemu krajowi.MorszAUtwKuk
Tyrannidem wprowadzić i wewlec na barki nasze chciano.AktaKrak I 303
Ieżeliś chętliwy, nie żałuy barku, dźwigni przyiaciela podupadłego, afekt ni sierota, gdy iest w sercu bez ramienia, bo bez skutku.MłodzKaz II, 256
Którą to gierałdę ten nieboszczyk śp. Franciszek Jastrzębski najpryncypalniej legował na barki śp. nieboszczyka Kaźmierza Jastrzębskiego.KsJaz 169

2. »u zwierzęcia: grubsza i wyższa część przedniej kończyny«

– Bárki v źwiérząt/ Humeri boum [...]. Humeri gallorum [...]. Kn 15.
– Niektore [zwierzęta] się zdały Niedoskonałe/ iakoby barkow nie maiące. OvOtwWPrzem 26.
– Królewski orzeł, niosąc zdobycz w szponie [...] Z ognistej w barki postrzelony rury. MorszAUtwKuk 87.
– Ták bywa/ sokoł kiedy bystrym okiem/ Buiaáiąc sobie pod niebem wysokiem: Záyrzy szczebietny Dzierzby: záraz doni Niepoścignionym lotem/ bárk swoy skłoni. KochProżnLir 185.
– [Opis herbu Prawdzic] Na hełmie takiż Lew, ale między dwiema skrzydłami do siebie barkami obroconymi. NiesKor II .

Związki frazeologiczne

– Biie na bark. RysProv I, 6.
– Na bark koń biie [...] Calcitro est equus hic. Kn 441.
– koń ten na bark biie. dieses Pferd schlägt mit den Vorder-Füssen. ce cheval régimbe, rüe des piez de devant. T III 24.

Przenośnie

Trzykroć się ociera o mroźny woz; trzykroć/ gdzie Rak barki rozpiera.OvOtwWPrzem 170

3. »bok, ramię jakiego przedmiotu; łuk; pałąk«

– Wprzod nalazł używanie pieły [...] Y naczynie/ ktorego barki nitem spoieł. OvOtwWPrzem 311.
– W Polu błękitnym podkowa biała polerowna Krzyż na niey złocisty [...] barkiem do gory podniesiona stoi, końcami na doł. NiesKor II 2.
– Jest pas przez srzodek tarczy [...] we srzodku iego pieniek od lewego boku grubszy, trzy sęki na nim na barku wyższym, spodem dwa. NiesKor II 555.

4. »część wozu, orczyk«

– Bark/ v. Orczyk. Kn 15.
– Części Wozowe są Dyszel [...] Barki [...] (Wagi) Drabki [...] zwory. KomDobrOrb 207.