1.
»odnoszący się do budowy, budownictwa, budowania; będący wytworem kunsztu architektonicznego, zbudowany«
– Szynwagá/ budownicze ábo stolárskie naczynie do ustáwiánia prosto ku górzé roboty/ iést iáko T Łácinskie wersáłowe wywrocone tak ┴ á sznurék od góry z-ołowem wisi. Libella [...]. Kn1130.
– A záczynáiąc ten Budowniczy dyskurs, w przod mowić trzebá. De situ, to iest, o mieyscu y położeniu sposobnym Budynkow. NaukaBud5-6.
– Zkońcyłem náuke budowniczą, w ktorey máło słow potrzebá y dyscursu, ále ráczey ábrysu y wizerunku. NaukaBud31.
– Trojańskie mury [...] Apollo bezbrody Wiązał i lepił z budowniczej rady Gruzu gromady. MorszAUtwKuk72.
– Architekt polski [...] Przestrogi budownicze od Fundamentow, aż do dáchow oznáymuie. SolGeom I288.
– O Fortyfikácyi. Y o inszych trudnościách Budowniczych. Do Druku Podany. SolArchI.
– [Mówi Jakub do Boga] Ty morza w iednę zebrawszy głębinę Ogrodziłeś ie brzegiem budowniczem, Ze lub ie Austry wzburzaią lub noty, Pokiś roskazał wybiegaią poty. ChrośJóz1745 P7v.
– Ieden wielki Architekt ábo budownicy [...] nápisał. WargRzym51.
– Ná wieżę szedł [król] ktorą vczony Ták budowniczy przy bramie postáwił/ ze z niey ná wszystkie widáć beło strony. TasKochGoff58.
– Tego Instrumentu [wagi do wyważania linii horyzontalnych] uzywanie [...] iest zwyczayne wszytkim Budowniczym y cieslowi namnieyszemu. NarArch61.
– I ia to vczynić każę [przełożyć na język polski dzieło Jakuba Orgnoli], nie tylko dla budowniczych, ále y dla stolarzow, szynczerczow. Ktorzy tych miernie vmieraiąc y niezáchowáiąc, bárzo wielkie błędy w woich robotách popełniáią. NaukaBud22.
– Koło z łopátkámi w też się stronę obráca w ktorą koło R: záczym niechay budowniczy tákiego Wiátraka, náwroci skrzydeł, aby się w też stronę obrácáły w ktorą koło z łopátkámi. SolArch97.
– Budowniczy/ mistrz w Budowaniu/ Architector, oris, Architectus [...] Antistes [...] Antistor [...] Materiarius, ij. g. m. ein Bawmeister/ Werkmeister/ Zimmermann/ Holzbawer zu einem Gebäw. DasHünDict Ppiijv.
Przenośnie
Posyła Bog robotniki swoie/ ktore rozmáicie zowie pismo ś. [...] zowie ich Zołnierzámi/ Winogrodnikámi/ Pástyrzámi/ Woły/ Oraczámi/ Młoczącymi/ Sieiącymi/ y Budowniczemi Kościołá.BirkOboz62
Co głowa to inaczey: wszyscy, wszyscy roznie Ze ziemię iak pieczenią obrocą na roznie Słonce w Mecie posadzą: lecz gdziesz się doliczy Rozum ludzki: sam mądry: spraw twych budowniczy.PotWoj173
[Pisze św. Paweł] Iako mądry Architekt założyłem fundament [...] przez fundament struktury, rozumie się wiara w Iezusa Chrystusa y iego prawo [...] Przez budowniczych rozumieią się Koryntczykowie, do ktorych list pisany od Pawła.BystrzInfGeogr B1v
2.
»urzędnik sprawujący dozór gmachów, miejsc publicznych w mieście i fortyfikacji miejskich, także kontrolujący prawidłowość miar i wag; w starożytnym Rzymie również godność tytularna, uprawniająca do zasiadania w senacie«
– Kmotrami [na chrzcie syna] beli Ie[g]om P. Paweł Podchocimski. Horodniczy i budowniczy Wilenski. Pan Thomas Gibel. VorLetSkarb137.
– E'DILE [...] BUDOWNICZY urząd u Rzymian ktorego powinność była mieć dozor o Fabrykach wszystkich publicznych, świętych y świeckich, y o dobrym porządku pospolitym w mieście iáko też o widokach y igrzyskach publicznych u nás Burgrabiowie. DanKolaDykI, 491.
– URZĘDY Ziemskie postanowione konstytucyą Anni 1611. [...] Mostowniczowie, Budowniczowie są perpetui Seymikow Directores. Iest ich 12 [na Litwie]. ChmielAteny II402-403.
– Teodozyusz młodszy Cesarz Cyrusá Pannopolistę uczynił Kommendantem Miastá, á bardziey Budowniczym, ktory in spatio 60. dni mur trzeci dał od Morza, zá co gdy Cyrusa ná publicznych theatrách enkomizowáli Obywátele z aklámacyą táką: Constantinus Urbem condidit, Cyrus renovavit. ChmielAteny II458.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
budowniczy królewski:
– Dwoch Szrob siłá iest przedziwna: ták że nimiey Cieśle budynki podnoszą: y w Roku 1686, Sławny Piotr Bebor, Budowniczy Krolewski, całą Wieżą Ratuszną Krakowską [...] wyniosł z sześcią pomocnikow. SolArch13.
– E'DILE [...] Byli tákże insi Budowniczygminni ktorych obierano z gminu pospolitego, y ktorych urząd był doglądać miar y wagi. DanKolaDykI, 491.
budowniczy krzesłowy:
– E'DILE [...] Byli u Rzymian Budowniczykrzesłowi bo mieli prawo zásiadać w krzesłach z słoniowey kości z drugie,mi urzędnikami wyższemi w Senacie. DanKolaDykI, 491.
