Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BUDOWNICZY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BUDOWNICZY, BUDOWNICY
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
lp M. m   budownicy ||   budowniczy
ż   budownicza
n   budownicze
D. m   budowniczego
ż   budowniczej
B. m nżyw   budowniczy
ż   budowniczą
N. m   budowniczym
  budowniczem
lm M. mos   budowniczy
  budowniczowie
D.   budowniczych
C.   budowniczym
B. mos   budowniczych
nmos   budownicze
N.   budowniczemi
Ms.   budowniczych
Znaczenia
1. »odnoszący się do budowy, budownictwa, budowania; będący wytworem kunsztu architektonicznego, zbudowany«
  • Szynwagá/ budownicze ábo stolárskie naczynie do ustáwiánia prosto ku górzé roboty/ iést iáko T Łácinskie wersáłowe wywrocone tak ┴ á sznurék od góry z-ołowem wisi. Libella [...]. Kn 1130.
  • A záczynáiąc ten Budowniczy dyskurs, w przod mowić trzebá. De situ, to iest, o mieyscu y położeniu sposobnym Budynkow. NaukaBud 5-6.
  • Zkońcyłem náuke budowniczą, w ktorey máło słow potrzebá y dyscursu, ále ráczey ábrysu y wizerunku. NaukaBud 31.
  • Trojańskie mury [...] Apollo bezbrody Wiązał i lepił z budowniczej rady Gruzu gromady. MorszAUtwKuk 72.
  • Architekt polski [...] Przestrogi budownicze od Fundamentow, aż do dáchow oznáymuie. SolGeom I 288.
  • O Fortyfikácyi. Y o inszych trudnościách Budowniczych. Do Druku Podany. SolArch I.
  • [Mówi Jakub do Boga] Ty morza w iednę zebrawszy głębinę Ogrodziłeś ie brzegiem budowniczem, Ze lub ie Austry wzburzaią lub noty, Pokiś roskazał wybiegaią poty. ChrośJóz1745 P7v.
  • Budowniczego konsztu, álbo Architecturam Militarem przeiął Swiat z IASKUŁEK gniazdá lepiących. ChmielAteny1755 I 521.
  • Budownicza náuká/ Architectura [...] Baukunst. DasHünDict Ppiijv.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • kluba budownicza:
  • prasa budownicza:
  • szperunk budowniczy:
  • śruba budownicza:
2. »odnoszący się do urzędnika sprawującego dozór gmachów, miejsc publicznych w mieście i fortyfikacji miejskich«
  • Budowniczy/ Aedilitius, a, um. Des Baumeisters. DasHünDict Ppiijv.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BUDOWNICZY
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   budowniczy
D.   budowniczego
liczba mnoga
M. uż. osob.   budowniczowie
  budowniczy
D.   budowniczych
C.   budowniczym
N.   budowniczemi
Najwcześniejsze poświadczenie:
1610
Znaczenia
1. »twórca budowli, ten, który buduje, architekt«
  • Ieden wielki Architekt ábo budownicy [...] nápisał. WargRzym 51.
  • Ná wieżę szedł [król] ktorą vczony Ták budowniczy przy bramie postáwił/ ze z niey ná wszystkie widáć beło strony. TasKochGoff 58.
  • Tego Instrumentu [wagi do wyważania linii horyzontalnych] uzywanie [...] iest zwyczayne wszytkim Budowniczym y cieslowi namnieyszemu. NarArch 61.
  • I ia to vczynić każę [przełożyć na język polski dzieło Jakuba Orgnoli], nie tylko dla budowniczych, ále y dla stolarzow, szynczerczow. Ktorzy tych miernie vmieraiąc y niezáchowáiąc, bárzo wielkie błędy w woich robotách popełniáią. NaukaBud 22.
  • Cháldeyskiey [...] wieży, ktorą się zmieszáły Narody, budowniczych wnuku pozostáły! Zły stárcze! DamKuligKról 237.
  • Koło z łopátkámi w też się stronę obráca w ktorą koło R: záczym niechay budowniczy tákiego Wiátraka, náwroci skrzydeł, aby się w też stronę obrácáły w ktorą koło z łopátkámi. SolArch 97.
  • Przydzie mi iáko widze náśládowáć owych budowniczych, ktorzy wystawiáiąc wspaniáłą fabrykę [...] wymálowáć zwykli wizerunek roboty swoiey. DanOstSwada II, 76.
  • Budowniczy/ mistrz w Budowaniu/ Architector, oris, Architectus [...] Antistes [...] Antistor [...] Materiarius, ij. g. m. ein Bawmeister/ Werkmeister/ Zimmermann/ Holzbawer zu einem Gebäw. DasHünDict Ppiijv.
Przenośnie
  • Posyła Bog robotniki swoie/ ktore rozmáicie zowie pismo ś. [...] zowie ich Zołnierzámi/ Winogrodnikámi/ Pástyrzámi/ Woły/ Oraczámi/ Młoczącymi/ Sieiącymi/ y Budowniczemi Kościołá.BirkOboz 62
  • Co głowa to inaczey: wszyscy, wszyscy roznie Ze ziemię iak pieczenią obrocą na roznie Słonce w Mecie posadzą: lecz gdziesz się doliczy Rozum ludzki: sam mądry: spraw twych budowniczy.PotWoj 173
  • [Pisze św. Paweł] Iako mądry Architekt założyłem fundament [...] przez fundament struktury, rozumie się wiara w Iezusa Chrystusa y iego prawo [...] Przez budowniczych rozumieią się Koryntczykowie, do ktorych list pisany od Pawła.BystrzInfGeogr B1v
2. »urzędnik sprawujący dozór gmachów, miejsc publicznych w mieście i fortyfikacji miejskich, także kontrolujący prawidłowość miar i wag; w starożytnym Rzymie również godność tytularna, uprawniająca do zasiadania w senacie«
  • Kmotrami [na chrzcie syna] beli Ie[g]om P. Paweł Podchocimski. Horodniczy i budowniczy Wilenski. Pan Thomas Gibel. VorLetSkarb 137.
  • E'DILE [...] BUDOWNICZY urząd u Rzymian ktorego powinność była mieć dozor o Fabrykach wszystkich publicznych, świętych y świeckich, y o dobrym porządku pospolitym w mieście iáko też o widokach y igrzyskach publicznych u nás Burgrabiowie. DanKolaDyk I, 491.
  • AEdiles, aliàs Budowniczych, á tych iest trzech, ktorym incumbit docierać Bibliopolow, Mostow, studni, Przepráw, przestrzegać, konserwować, reparować [ma Wenecja]. ChmielAteny II 190.
  • URZĘDY Ziemskie postanowione konstytucyą Anni 1611. [...] Mostowniczowie, Budowniczowie są perpetui Seymikow Directores. Iest ich 12 [na Litwie]. ChmielAteny II 402-403.
  • Teodozyusz młodszy Cesarz Cyrusá Pannopolistę uczynił Kommendantem Miastá, á bardziey Budowniczym, ktory in spatio 60. dni mur trzeci dał od Morza, zá co gdy Cyrusa ná publicznych theatrách enkomizowáli Obywátele z aklámacyą táką: Constantinus Urbem condidit, Cyrus renovavit. ChmielAteny II 458.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • budowniczy królewski:
    • Dwoch Szrob siłá iest przedziwna: ták że nimiey Cieśle budynki podnoszą: y w Roku 1686, Sławny Piotr Bebor, Budowniczy Krolewski, całą Wieżą Ratuszną Krakowską [...] wyniosł z sześcią pomocnikow. SolArch 13.
  • budowniczy miejski:
    • Lunar/ v. Budowniczy miéyski. Kn 374.
  • budowniczy gminny:
    • E'DILE [...] Byli tákże insi Budowniczy gminni ktorych obierano z gminu pospolitego, y ktorych urząd był doglądać miar y wagi. DanKolaDyk I, 491.
  • budowniczy krzesłowy:
    • »budowniczy, urzędnik rzymski mający zagwarantowane miejsce na krześle w senacie«
    • E'DILE [...] Byli u Rzymian Budowniczy krzesłowi bo mieli prawo zásiadać w krzesłach z słoniowey kości z drugiemi urzędnikami wyższemi w Senacie. DanKolaDyk I, 491.
  • budowniczy publiczny:
    • Budowniczego publicznego vrząd/ Lunárstwo/ Aedilitas: aedilitium munus, Cicer. Cura aedium sacrarum & priuatarum [...]. Kn 51.
  • budowniczy Rzeczypospolitej:
    • Budowniczy subst. Rzéczypospolitey/ kroléwski/ miéyski/ Lunár. Aedilis [...] Fabricarum Tribunus [...] Publicus [...] Aedilis plebis [...]. Kn 51.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 10.04.2025
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 10.04.2025