ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L

Najwcześniejsze poświadczenie: 1609

Formy gramatyczne

Etymologia

łac. Augustus

Znaczenia

1. nazwa osobowa »honorowy tytuł, przydomek Oktawiana, cesarza rzymskiego i wielu następnych cesarzy rzymskich; podobizna cesarza Oktawiana«

– Na samym wierzchu [grobu Oktawiana Augusta] był sam August odlewany z miedzi. CesPiel 29v-30.
– On August Po zwyciezonym Swiecie tym sie dziełem pysznieł że zastawszy Rzym z Cegły z Marmuru zostawił. OpalKListy 93.
– Kiedy August Cesarz po szczęśliwej ad Actiacum victorii [...] z triumfem wjeżdżał na państwo Rzymskie co żywo [...] z Rzymu przeciwko niemu cum applausu wychodziło. PotWoj XI.
– Kiedy doniesiono Augustowi Cesarzowi, że o iego intencyach coś finistre gadali Rzymianie; odpowiedział z wielką moderacyą. KonSRoz 23.

2. nazwa osobowa »władca Rzymu, cesarz«

– Będą trzymac sceptra [...] Panowie Ktorzy iako Numowie y Augustowie Pilnuiąc powierzoney od Boga opieki Sprawiedliwemi rządy złote wrocą wieki. ArKochOrl 23v-24.
– Następstwo Panow Swiata, Samoprawdziwych Augustow abo Gogustow. DembWyw 26.

Przenośnie

Ten tedy Polach pierwszy był y prawdziwy na świecie Bogusty abo Augustus, z ktorego imion Gog Polach y Bał / odmieniwszy cokolwiek (iako się rzekło namyślnie dla ucciwości prawdziwego Boga) tak wiele imion mu wynalazły rozmaite narody. Zkąd iawno iest / iż ten tytuł Augustus własny iest / y samych tylko porządnych Successorow iego na Thronie Scythyckim.DembWyw 58
Część ich [mieszczan] ognie zapala, część do murów skoczy, A część działa i duże bazyliszki toczy Po swoich bateryach, czekając gotowi Uderzyć z nich na salwę swemu Augustowi [Janowi Bogusławowi Leszczyńskiemu, generałowi wielkopolskiemu].TwarSRytTur 125
Na czym do szczęśliwości panowania zbywało owym Augustom, Aurelijuszom, Ludwikom, Wacławom i tam inszym nieobjętego przez słodkość wspomnienia rejestru panom?MałpaCzłow 271

3. nazwa osobowa »imię męskie, zwłaszcza imię władców ery nowożytnej«

– Ze Franciey wywołani byli naprzod od Philipa Augusta a potym od Philipa pięknego [Żydzi]. BotŁęczRel IV 144.
– Newlin. Herb Zniemiec do Polski przyniesiony przez Symona Ronenberga Medika y Aptekarza Zygmonta Augusta. HerbOr 217.
– Tegoz Roku 7 Augusti Naiasnieyszy August II, Krol Polski Ruskie Kraie Panską Swoią nawiedzaiąc prezencyą, nieminął y [...] Fortece Zamoyskiey. DrobTuszInf 60.
– Autentyk. August Trzeci etc. Oznaymuiemy Iż [...] umyśliliśmy onemu [proszącemu] Urząd Generalstwa N. dać y konferować. DanOstSwada III, 101.

4. »ósmy miesiąc roku, sierpień«

– Naznaczono im [oficerom] i czas ziachania się pod Glinianami na dzień Szesnasty Augusta. VorLetSkarb 193.
– Ewa tegoż roku 4 augusta umiera. WierzbKon 71.
– Wybrawszy się porządnie Polscy Kawalerze Z Hetmanami staneli pod Uysciem gdy bierze Dzien trzynasty Awgusta. DrobOpow 120.
– Zasługi Waszę [...] w ktorych się nie zbyt ściśle rachuiemy, częścią w Maju częścią w Auguście płacić chcemy. DanOstSwada I, 210.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

– Na schyłku Miesiąca Augusta wtym roku, zapowietrził się Paweł Kopec ziakiei okazyi wiedziec nie moge. VorLetSkarb 238.
– Mca Augusta 13 Podstąpilismy pod Wilno. PoczOdlPam 19.