ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

st. równy

					bezpiecznie \|\| beśpiecznie
					bezpieczno

st. wyższy

bezpieczniej || beśpieczniej

st. najwyższy

najbezpieczniej || nabezpieczniej

Znaczenia

1. »bez zagrożenia, bez szwanku, bez szkody; ufnie, bez obawy«

– Pędząc ich [konie] do wody/ nie iest bespieczno bo ná gołoledzi rady padaią/ a obráżáią się. PienHip 9.
– Béspiécznié […] z vfnością/ Confidenter. Kn 20.
– Nabespieczniey sobie nie vfáć/ ále się záwsze do rády mądrych Doktorow vciekáć. PetrJWod 37.
– Zygmunt pierwszy Zwykł był mawiac ze VSwych poddanych nałonie Bespiecznie odpoczywac y wyspac sie moze. OpalKSat 53.
– Im kto beśpieczniej żyje, tym iest weselszy, y spokoynieyszego ánimuszu. AndPiekBoh 143.
– Chorym [ryba] poráwa nieprzyiazna/ zdrowym często ic záżywáć nie bárzo bespieczno. HercBan 36.
– Za Boską sprawą pod mur przypłyniemy I tak u portu bezpiecznie staniemy. BorzNaw 203.
– Kiedy minuty przypisane stopniom, niedochodżą liczby 30. możesz ich bespiecznie poniecháć. SolGeom III 28.
– Chcesz, áby pielgrzymowie beśpiecznie pielgrzymowáli, weś kámień názwány Iácynth. AlbSekr 263.
– Lepiey zmaczawszy prześcierádło, obwinąć w nie chorego, nie nákrywáiąc, lecz y to nie bárdzo bespieczno dla nagłego iakiego pároxyzmu. PromMed 99.
– Ze Zaś tak francuzow jako y Niemcow miał [król angielski Ryszard] w przyjazni nadwerężonych, Więc niewiedział jakimby Sposobem bespiecznie te drogi przebyć. IntrHist 76.
– Iáko bespiecznie stąpáć máią nogi, ieżeli niebo ciemne á dołow pełno. DanOstSwada V, 5.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

– Pisałem do Arędarza Złotnika Swoią ręką aby się fundował w Łoiowie nabespieczno upewniaiąc go Swoią Protekcyą. SapADiar 97.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Bo jeśli chcesz w swym stanie zawsze żyć bezpiecznie: Równy z równym bierz przyjaźń, a trzymaj statecznie! VerdBłażSet 19.

od przysł.:

2. »pewnie, niezawodnie, skutecznie«

– Prawdá y wstyd w bráctwie dawnym Niech bespiecznie w polu sławnym Rząd sporządzą/ złość vmiotą/ By ożyłá dobroć zcnotą. JurkPieś B3.
– Beśpieczniey widzę bestiy leśnych pieczy/ A niż obłudzie ufáć się człowieczy. TwarSDaf 102.
– Nieumieiętnych náuczycie bespiecznie. KorRoz 110.
– Mogę w tym bezpiecznie asekurować, że się bić będą [żołnierze]. SobJListy 71.
– Iuż lat siedm przeminęło, iáko niemiáłám o niem żádney wiádomości, áni listu, áni czego tákiego, y dla tego bespiecznie trzymámy że nie żyie [mąż]. TylkStrom 95.
– Tym winem uleczyć możesz bespiecznie Kwártánę choćby y zástárzáłą. PromMed 5.
– Bespieczniey káżdą chorobę ziołámi Uleczyć może niż Pánáceámi [ten, kto stosuje zioła]. VadeMed A2-b.

3. »śmiało, odważnie, zuchwale; o wypowiadaniu się: otwarcie, wprost«

– Uczuwszy, iż choroba w nim moc brała, bezpiecznie mówił o śmierci swojej [Jan Abramowicz]. OrAbNad 238.
– Bespiecznie w oczy poyźrzeć mu [Gofredowi] nie smieli [rycerze Gofreda]/ Y wstyd przenikał niewidome myśli. TasKochGoff 268.
– Jáki niewstyd tego szálbierzá [kalwinisty Bezy]/ ták bespiecznie żártuie z táiemnic świętych Bożych. BirkNiedz 590.
– Bespiecznie mogę rzec: Christus est Creator. KorRoz 70.
– Terazem sobie wolna, y mogęć náwoli Y bespiecznie wynurzyć, co mię w sercu boli. CorMorszACyd 146.
– Radeś gościom, lecz póty, póki który z boku Nie obróci bezpiecznie ku twej żonie wzroku. MorszAUtwKuk 353.
– Zatyka vszy Osman […] Gdy mu Gaur bespiecznie, y naprzepych strzela. PotWoj 88.
– Bespiecznie tedy Bogá wychwálaycie. OblJasGór 164.
– Tákich Bespieczniczkow wiele dzisia […] którzy […] jákoby z śmiercią przymierze uczyniwszy bespiecznie sobie we wszystkim poczynáją, y cugle ná swawolą rospuszczáją. GdacPan 157.
– [Zbójcy] bespiecznie sobie poczyniąc Strzelali. KomonDziej 215v.
– PARDONNER […] WYBACZYC. Proszę mi wybaczyć nie mieć zá złe że bespiecznie powiem. DanKolaDyk II, 329.
– Ktoby się też inaczey ważył postąpić, tego może bespiecznie bez wszelkiego rozmysłu jego Officyer albo Towarzysz y kto inszy zabić. ArtWoj 77.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

4. »lekkomyślnie, niedbale«

– Po gankach się nad bramą często przebiegały Piękne Panny y nazbyt bezpiecznie igrały. ArKochOrl 62.
– A ia ktorym cie/ y twoiego Syná/ (O niesczęśliwa do tych czás godziná) Ciężko obrażał/ y lazłem bespiecznie W ognistą przepáść/ y mogł mie koniecznie Zgubić ná wieki/ ále za twą sprawą/ Y zá przyczyną/ vszedłem łaskawą. TwarKPoch H4.
– Nie máiąc żołnierzá w żadnym vżywániu/ Bespiecznie wiek trawili w wdzięcznym proznowániu [dawni ludzie]. OvOtwWPrzem 8.
– Czarniecki […] Poszedł na Czoło ku szancom, gdzie stali Bespieczniey Szwedzi zániedbawszy rzeczy Nąmniey o zadney niemysląc wycieczy. OblJasGór 41v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

Użycia metajęzykowe

- Béspiécznié/ […] Tutò, [...] Libere dicere, laedere. Tutè, tutissimè, fidenter, fidissimè, [...] Otiosè dormias [...] Bona fide. Securè. Kn 20