1.
»dziecko płci męskiej, młodzik, wyrostek. który wyszedł z okresu dziecięctwa, a nie jest jeszcze mężczyzną; płód płci męskiej, syn«
– Wten czas mi Czeladz przywiodła chłopca małego zwanego potap Jam go Ezopkiem nazwał i dałem go na Cymbale uczyć. MasDiar102.
– Przy kolaciy chłopcow albo uczniow Dálysmy na beczkę piwa złotych [6] RegTow90.
– Zemdlał chłopiec młody Izmáel/ y iuż práwie poczynał od prágnieniá umieráć. StarKazII, 303.
– Ledwie dziewczynie siedmlat az iey wspominaią Młodziąnow roznych gachow do tąneczka z chłopcy Mało nie co dzien piątkom pewnie nieprzepusczą. OpalKSat24v.
– Nundina Bogini w Rzymie, a die nono, od dnia dziewiątego nazwana, bo do iey Koscioła przynoszono y oczyszczano wodą Swięconą dzieci małe tamze im imiona dawano dziewczętom osmego, chłopcom dziewiątego dnia. PotPrzyp13.
– Tak tedy zagnali się za owym Chłopcem az w las. PasPam104.
– Chłopca złapano ktory był taki własnie iaki powinięn bydz Człowiek. PasPam176.
– Piotrowa wdowa na roli chałupnej zasianej, z synami małymi chłopcami, bez żadnego zakładu. InwKal I624.
– Naten czas y chłopca swego zostawił [syn Jan] v mnie trzymałe[m] chłopca iego puł roku odział y karmił. KunReg70.
– A ten Vcząc Chłopczow w Skole Zywieczkiey Nigdy dzieci nie biiał, tylko rozne Paenitentie naznaczał. KomonDziej149.
– Calefactor przyniosł Garniec Cegły tartey wodą rozmieszaney y miedzi siedzące na Ziemi Chłopce rzucił a w tym Vciekał, a oni go gonili wołaiąc ze Miod Skolny rozbił. KomonDziej16.
– A Chłopieta Skolne Litanią takze de Passione D-ni maią Spiewowac y Rector Scholae ma im pomagac za co pensią bierze Złotych 50 y chłopczow takze Spiewania ma Vczyc zawsze. KomonDziej170v.
– Kantor [...] Chłopczow nie bił, ale do Skoły Słome kupował y kazał na Ziemi posłac, gdy tedy ktory niechciał sie chłopiec Vczyc, na tey Słomie kazał mu lezec. KomonDziej188v.
– Dobrowolnie przyznał, iako Babralaka Chłopcza oknem przez krate po drabinie w Noczy do Skarbczu wszadził powiedziawszy gdzie skrzynia leży, gdzie ten Babralak w Skrzyni w Wieku dziure Instrumentem wyrznąwszy, piniądze wziął, a iemu podał. KomonDziej210v.
– [Pleban] rozważał mu [małemu Karolowi Cezarowi de Rochefort] iako mógł ale osmioletniego chłopca niemógł odwiesc odtego y przeto przestrzegł Oyca ze chce Syn iego uciec. HistŚwież106.
– Niewolnikow Iańczarami nazywano [...] Słowo zas Ianizar, albo Accuratius pisząc Genizar nic inszego (tylko nowicyusza albo chłopca w nauce będącego) nieznaczy; a to dla tego Ze [...] zaraz Z dzieciństwa do trybu Zołnierskiego przy uczeni bywaią. IntrHist89.
– O znákách, czyli chłopiec, czy dziewczyná iest w żywocie. AlbSekr178.
– Xiądz Hieromin [!] Szadkowski [...] fundował Złotych Nro 20. Polskich Na Wyderkaff na Szuknię iednego Vbogiego Skolnego Chłopcza w Skole Zywieckiey Vczącego się. KomonDziej138v.
– W Dzien Zaduszny Chłopczy Skolni z Krzyzykami Ołtarze w Kosciele obchodzili. KomonDziej16v.
2.
»giermek, pachołek, paź, posłaniec, sługa«
– Rotmistrz kozacki Rudnicki upatrzył sobie sklep [...] i chcąc się tam wprowadzić dla mieszkania rozkazał ognia przyniesc Chłopcowi. MasDiar99-99v.
– A na miejsce tego, trzeba młodszego chłopca wziąść, który do karmienia psów wzięty, kiedy tego na pole poczęto brać; a zaś na tego miejsce inszego. OstrorMyślTur48.
– Misiek ktory do tego czasu Chłopczem beł, iesli nie będzie potrzebny dzieciom prosi aby mu na odprawie złotych dziesiec albo podiestka dano. OssJŻyw7.
– Pácholę/ chłopiéc. Puer [...] Capsarius [...] Cathedralitius minister [...] Camillus [...]. Kn657.
– Duracz. Tego P. Lubomirski castell. Woynicki wzial bel od poddane[go] swego za chłopca do posług. TrepNekLib80.
– Godzien ten chłopiec zeby go miec do wszystkiego. OpalKListy506.
– W domách nászych widziemy/ iż gdy chłopiec ma izbę umiátáć/ tedy osobom zacnieyszym mowi ustąpcie z izby/ byście się nie przykurzyli. StarKazII, 632.
– Cierpliwie Pan słucha Az tez gdy chłopcy błazna nazbyt obracaią I niedadzą wypocząc pocznie wrzesczec gembe Asz poVszy rozdarszy ze sie tez nadprzykrzy Panu onym wrzesczeniem dopierosz zawoła Na chłopce chłopcy ciszy długosz tego bedzie. OpalKSat59.
– Krolewna [mówi] Chłopiec, biegay mi prętko, proś do mnie Rodryga. CorMorszACyd131.
– A to był Ksiądz Stánisław Maliszewski Iezuitá, ktory to od chłopcow Páná Woiewody Brácławskiego między sobą discurruiących słyszał, y iák rzecz pewną w Warszáwie zeznał. LubJMan134.
– Kaze [Chodkiewicz] zwyczayne trąbic po Maidanie hasło Po ktore gdy się chłopcy, y Ciurowie zchodzą Dawny to unich zwyczay ze się załby wodzą. PotWoj94.
– Idę do Woiewody a posłałęm przodem chłopca. PasPam160v.
– Lada kiedy iuz to zawołał na chłopca Mitiuszka daway że su Winka Hosudarskiego to Łik czarką inszą to się po musnął popiersiach. PasPam166v.
– Po Elekcyiey krola Michała Gryzł się [Jan Kazimierz] mowiąc ze mi to Polacy na złość uczynili co obrali krolem Chłopca mego. PasPam227v.
– Wydra [...] Stroz taki [...]chłopcu ledwie pozwoliła z botow z zuć, a potym iuz nie ukazuie się. PasPam252.
– Ow miecz zaraz mu pod lokcięm chłopiec trzyma. PasPam83v.
– Gospodarze w Aptekách, álbo w Kramách Korzennych, przyimą czásem chłopcá iákiego, co to nigdy rodzenkow, nigdy fig, nigdy rzeczy słodkich nie iadał. MłodzKazI, 224.
– Nie dobrze sprawował oyczyste dobra chłopcowi Mathuszowemu, którÿ przy nim mieszka. KsKasUlI, 333.
– Chłopcy, nalejcie wina. Nie masz go, Mospanie, Ostatnia beczka wczora dnem do gory stanie. PotFraszBrück II144.
– Powiadał mi godny Kącki, co Kásztelanem Krákowskim umarł, Że w pokoiu będąc u krola Kázimirza paziem, był takimże Wayer, wielkiey w Prusiech Familii, chłopiec cudownie złośliwy, y swywolny, ktory w gabinecie Krolewskim y papiery przewrácał, y galánteryę psował. JabłSkrup36.
– Doszedł mię list od ImX Theologa kt[ó]ry oznaymuie o Chłopcu Cukierniku ze się nalezycie perfekcyzonuie. SapADiar78.
– Aby każdy kto nie umie, nauczył się rozeznawać trąbienie [...] albo kto nie rozumie, tedy chłopca posłać do trębacza, pytaiąc na co trąbi. ArtWoj29.
– A ma przytem myśliwiec biczem, który ma mieć nakształt woźniczego, po krzakach chlastać i koniem je wykręcać, jako i ów bakałarz co nad nim jeździ, i biesagowy chłopiec. OstrorMyślTur50.
– Wytrąbże je [psy] z lasa. A wtenczas trzeba trąbić powłokiem, co najdłuższym tonem. Jeśli się nie możesz którego dotrąbić, podeślijże chłopca biesagowego, ba i którego szczwacza. OstrorMyślTur52.
– WALET ou Enfant de cuisine. Puer coquorum. Minister culinarius. KUCHENNY Posługacz, chłopiec kuchenny, kuchta. DanKolaDykII, 564.
chłopiec domowy:
– Gdy Ceres łákomie piłá, chłopiec domowy począł się z niey náśmiewáć; zá co go ona obrociła w robaká. OvOtwWPrzem201.
chłopiec izdebny:
– GARÇON de la chambre [...] CHŁOPIEC izdebny pokoiowiec. DanKolaDykII, 76.
chłopiec krawczyk:
– Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk, Wojtek chłopiec krawczyk. InwKal I342.
chłopiec ratajczyk:
– Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk. InwKal I342.
– Przetoż, áby luźney czeládzi imioná (do naymnieyszego wozowego chłopcá y kuchty, żadnego nie zátáiwszy, pod karą) podáć Rotmistrzowi álbo Porucznikowi, áby przy Pocztách swoich, wszyscy w Regestr wpisani byli. FredKon24.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Kto się opsá y o chłopcá nie weźmie/ nieweźmie się y ożonę. RysProvVII, 6.
– Rozne niecnoty wyrabiali im nasi chłopcy. PasPam55v.
– Iest takie ich naborzęnstwo, co Niemcy oczy zasłaniaią kapeluszami A białogłowy tymi Swemi kweffami y schyliwszy się włozą głowy pod ławki. Toim w ten czas nasi chłopcy naybardziey Xiąszki kradli chustki etcc. PasPam56.
4.
»figura przedstawiająca dziecko płci męskiej, młodzika, wyrostka«
– Przededrzwiámi kościelnymi leżą dwá lwi/ ieden chłopcá w paszczęce trzyma/ á drugi chłopá. WargRzym96.
