Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

W

ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1606-1608
Znaczenia
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • w zgodę:
    • »do układania się w jakiejś sprawie«
    • – Zaiechali do Burmistrza [...] Pokazuią krolewski list [...] Mieszczanie w zgodę [...] pozwolili im złotych 70. piwa beczkę chleba, mięsa etc. PasPam 153v.
  • w bok:
    • – W bok im [mieszkańcom krainy Mongazji] basierscy i nahajscy mieszkają. NiemPam 180.
    • – Zając klucz dwojako czyni, albo w zad, a dopiero z tamtąd w bok [...] albo zaraz w bok. OstrorMyślTur 9.
    • – Przetoż i to zaraz postanowiono było [...] aby w ciągnieniu żaden z pod chorągwie ani w przód, ani w bok swawolnie pod gardłem nie wyjeżdżał. DembPrzew 57.
    • – Ja piszę do Króla Jmci, żem gotów wszystko uczynić; ale że mi wozy nie przyszły, pojadę gdzie w bok Lublina i tam na wojsko i wozy czekać będę. SobJListy 113.
    • – Sad w bok domu obszerny, drzewami różnemi zaszczepiony i zasadzony. InwKal I 572.
    • – Mysląc iednak y tam że Szwed za nim maszeruie, rzucił Się w bok Czarnecki ku Płockowi. HistBun 45.
    • – Rano mszy wysłuchawszy u Benedyktynow w Kosciele nie było nic raritatis ieno wielki a ztaroswiecki iechalismy tedy na popas godzin cztyry troche w Bok ziachalismy do Miasta Sendeni gdzie się Krolowie wszyscy chowaią. SobTDzien 40.
    • – Tegoż [dnia] błąkaiąc się Pocztarz przez kilka dni piiąc w bok z iachauszy zgościńca zgubił Iuki zlistami. SapADiar 35.
    • – BUT [...] Z CELU w bok, głupie, lekomyślnie [!]. DanKolaDyk I, 240.
  • w boku:
    • – [We dworze w Warszawie] Pokoje, sień między niemi: Z tej wboku strony za niemi Stajnie, tamże wboku znajdziesz Studnią w podwórzu. JarzGośc 125.
    • – A tym czasemparuią naszy Turkow smiele W boku maiąc Hetmana, ochotnika wczele. PotWoj 162.
    • – Iusz tesz wKatolickie poniekąd wiezdzamy Panstwo było miasto wBoku na ktoresmy nieiachali. SobTDzien 21.
  • być w strachu (sz. zm.):
    • – Padła na Szląsk, Czechy, okrutna mania [reformacja], Ale w większym strachu była Frankonia, Nuż pot ogrojcowy puściła Hassya, Padła jak w ogrojcu na wznak Alzacya, i Biponcya. DembPrzew 4.
    • – W tych dniách było zgromádzenie Tureckie blisko Agryey. Powiát Tokáyski był zrázu w wielkim stráchu/ ále w lepszym teraz zostawa bespieczeństwie. MerkPol 140.
  • pójść w lekką wagę:
    • – Iak przyszła wiadomość że nie tak rzeczy idą iako sobie Francyia obiecowała zaraz tez stary krol poszedł w lekką wagę. PasPam 227v.
  • jechać w drogę:
    • – Iadąc iuz w drogę wstąpiłęm do Pułku Piasoczynskiego pod Chorągiew Pułkowniczą Gdzie Rawski krewny moy Chorągiew nosił. PasPam 74v.
Związki frazeologiczne

  • ktoś w strach:
    • »ktoś się przestraszył«
    • – Kommisarze wstrach iak im dali znac, warta że pełne Miasto woyska. PasPam 98.
  • dać w moc:
  • być w błędzie II:
    • »odstąpić od wiary, głosić herezje«
    • – Polutrzylichmy się wszyscy w tej mierze, Nieznać nas [...] Wszyscychmy w błędzie. GrochWiersze 278.
  • być w błędzie I:
    • »mieć fałszywe, mylne mniemanie, przekonanie«
    • – Ale y ci są w błędzie/ ktorzy Girem nászym/ álbo Alexándryiską Pietruszką być go [dzięgiel włoski] rozumieią. SyrZiel 101.
    • – Wzięłá mnie zá Zwyciescę, żem powrocił zdrowy, Y miłość swą odkryłá, á niechcąc mi mowy Na minutę pozwolić, upárła się w rzędzie, Y teráz skárży na mnie, będąc w tymże błędzie. CorMorszACyd 192.
  • być w buntach:
    • »buntować się, występować przeciwko władzy«
    • – W okolicy Kislaka były Miasta wbuntach w ktorych Rebellizanci kozacy stali. DrobTuszInf 13.
  • w tumultach i buntach bywać:
    • »buntować się, występować przeciwko władzy«
    • – Tak kiedy podłe y płoche Serca Ludzkie wroznych tumultach y buntach, wroznych rozruchach y zawierzuchach, wroznych odmianach y zamieszaniach bywaią, przeto sie naypodleyszemi y naywzgardzienszemi naswiecie wydawaio [!]. SzołHist 11v.
  • kogo w błazna postrzyc:
    • »zrobić z kogo głupca«
    • – A ieszcze to nayżáłośnieysza/ że przywiodszy cię do tego/ że ią poymiesz/ nie ták to interpretuie/ żeś to z grzeczności twoiey/ nie upátruiąc áni dostátkow/ áni stanu y urodzenia iey nierownego uczynił/ ále swoiey to rostropności [...] y rozumowi przypisuie/ że cię umiała w błazná postrzydź/ y dostąpiwszy potym czego chciáłá/ nigdy tobą kontentowáć się nie będzie. GorzWol 46.
  • mieć w powadze kogoś:
    • »poważać, szanować, mieć zaufanie do kogoś«
    • – Rzecze do mnie Pisarski (: Bo tez on mię przecię miał wpowadze). PasPam 233.
  • w rękach zabić:
  • puścić w arendę, przez arendę:
  • w błąd wpaść III:
    • »zostać oszczepieńcem, odstępcą od wiary, heretykiem«
    • – W Kościele Bożym [...] trudno zbłądzić: á iesliby kto per incuriam w błąd wpadł, wnet go poprawią. KorRoz 11.
  • żyć w błędzie:
    • »grzeszyć, źle postępować«
    • – Zyć muszę nigdy w popráwionym błędzie/ Troski y wieczne cierpiąc niepokoie/ Cień mię słoneczny náwet strászyć będzie/ Przed oczy niosąc plugástwo mi moie. TwarSDaf 122.
  • w błędzie trwać II:
    • »nie przestawać głosić herezji, żyć jako odszczepieniec, odstępca od wiary«
    • – Kto Kácerzem zostáie/ sowitym bywa synem piekłá: naprzod dla tego/ iż prawdę ktorą trzymał/ opuszcza: potym iz sstał się ádwersarzem prawdy. Bo kto się w błędách vrodził/ y w błędách trwa/ ten tylo iest prostym synem piekłá. BirkRus 24.
  • zawodzić (kogoś, coś) w błąd I:
    • »powodować, ze ktoś nabiera faszywego, mylnego mniemania, przekonania; powodować, ze coś staje się mylne, fałszywe, niewłaściwe«
    • – Pospolite mniemánia ludzkie záwodzą nas w błąd/ y prawdy nam doyźrzeć nie dádzą. StarPopr 42.
    • – Cnotliwy człowiek [...] poiázdy tákie sobie opátruie y obmysla/ iákich przyrodzenie y stan iego potrzebuie/ nie iákich chcą po nim ludzkie popsowáne obyczáie/ y od rozumu y od przyrodzenia dáleko w błąd záwiedzione. StarPopr 118.
  • pójść w bunt:
    • »zbuntować się, występić przeciwko władzy«
    • – Ukraina [...] wszystka poszła wsrogi bunt, widząc ze maią czas potemu. PasPam 192.
  • zostawać w błędzie:
    • »pozostawać przy fałszywym, mylnym mniemaniu, przekonaniu«
    • – Iesli przyiaciel iesli nieprzyiaciel będzie Domyslic się nie moze y zostawa w błędzie. ArKochOrl 6.
  • w błąd zachodzić:
    • »odstępować od wiary, kwestionować jej zasady«
    • – Wiárá nie może stać z powątpiwániem dobrowolnym o iey ártykułách: á ktorzy się nie chcą dáć náuczyć, wątpliwemi w wierze bywáią. Wtorzy záś, im bárziey o wierze myślą, tym bárziey w błędy záchodzą. TylkStrom 32.
  • się postrzyc w błazny:
    • »zrobić z soiebie głupca«
    • – A po staremu kiedy kto nazbyt uważny, Nic pewniejszego, że się rad postrzyże w błazny. KorczWiz 95.
  • w pole wyniść:
  • w związku znajdować się:
  • pójść w zapomnienie:
    • »zostać zapomnianym«
    • – Iuz owa Pobozna Intencyia poszła wzapomnienie Iezeli kto o tym wspomniał okrzykniono go. PasPam 119.
    • – Owi [...] porąbani z łaski Bozey wyleczyli się y poszło to w zapomnienie. PasPam 183v.
  • w radzie zasiadać:
  • zostać w błędzie II:
    • »fałszywie pojąć sprawy wiary, religii«
    • – Ztámtąd wyszedłem ku dniowi/ O krzcie nie mysląc/ bom został w tem błędzie: Zem we snie tylko iákąś widział márę/ Y swam rozumiał bydź práwdziwą wiárę. TasKochGoff 309.
  • w niepamięć coś zarzucać:
  • w prośbę:
    • »przedkładać swoją prośbę, prosić usilnie«
    • – Powiedzieli że mąmy Złotych 100 Odpowiedział Że na to tam y nieweyrzą. Przybiezeli owi w prozbę w targ Stanęło na Złotych. 600. PasPam 170v.
  • w prośby:
    • »przedkładać swoją prośbę, prosić usilnie«
    • – Ato co za kartka Mazepa zdechł wprozby że to pierwszy raz. PasPam 177.
  • w ziemię jako bydlęta nieme patrzeć:
    • – A Chrystus im [bałwochwalcom i mahometanom] Pan powiada: Widzę & vos de hoc mundo estis, w ziemię tylko iáko bydlętá nieme pátrzycie. StarKaz II, 72.
  • w błędzie tkwić:
    • »nie odstępować od mylnego, fałszywego mniemania, przekonania«
    • – W tym niemal błędzie Ruellius y Hermolaus Barbarus tkwią/ iáko Brazauola y Manardus [nieodróżnianie korzenia od kłosa ziela Nardusa Indyjskiego - Nardus Indica]. SyrZiel 34.
  • wpaść w błędy I:
    • »ulec mylnym, fałszywym mniemaniom, przekonaniom«
    • – Turtulian wielki y bárzo uczony człowiek że wierzał widzeniom niektorych niewiast, w grube wpadł błędy. TylkStrom 136.
  • trwać w błędzie I (sz. zm.):
    • »nie przestawać źle postępować, czynić, popełniać grzechów«
    • – Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProv VIII, 7.
    • – To tylko żeś nie długo trwáłá W tym swym błędzie/ y záraz w sumnienie się tknąwszy/ serdecznieś żałowáłá. TwarSPas 111.
  • w błąd wstępować:
    • »mylić się, przyjmować fałszywe mniemanie, przekonanie«
    • – Ty zes iest w ktorym wzrok swoy topięchciwy Czy cięn twey duszę widzę swiątobliwy Ach nie ty pono, Ktorego miłuię: Cosz? y owszem ty częmu w błąd wstępuię?. OblJasGór 156v.
  • (Kogoś) w błąd zawodzić II:
    • »powodować, że ktoś źle, niewłaściwie postępuje, grzeszy«
    • – On [Bóg] gdy zátrzyma wody/ wyschną: á gdy je wypuści/ podwracáją ziemię. U niego jest moc y mądrość. Jego jest błądzący/ y w błąd záwodzący. BG Hi 12, 15-17.
    • – Iesli sámá siebie niechcesz w błąd záwodzić/ Proś co słuszna/ miłuy co sámicy się godzi. OvOtwWPrzem 384.
  • w bok skoczyć:
    • »zdradzić kogo«
    • – Chcesz-li, abym się kochał w tobie wiernie, Przestań tych figlów, bo chociaż niezmiernie Kocham, jednak w bok natychżemiast skoczę, Jak zdradę zoczę. MorszAUtwKuk 252-253.
  • (Jak(o) w błoto wrzucić:
    • »marnować, trwonić«
    • – Widzę wielu miedzy Kátholikámi tákich/ ktorzy rozumieiąc iż w błoto wrzucili/ iesli co zá synámi/ lubo zá corkámi do Klasztorow dáli. BirkEgz 19-20.
    • – Jak w błoto wrzucił pieniądzé/ koszt. KnAd 294.
    • – Wolałbym ie (te pieniądzé ktorych prosisz/ ábo kupno) w błoto wrzucić. ábo do szpitalá dáć. KnAd 1252.
    • – Koszt tak jako w błoto wrzucę. Dzidy swoim kosztem kazałem tu zrobić po miastach i z proporcami, i będę cudzym rozdawał chorągwiom. SobJListy 504.
  • serce w kimś usychało:
    • – Po kosciołach zas Gratiarum Actiones [modlitwy dziękczynne] czyniono [...] A w Człowieku prawie Serce usychało. PasPam 277v.
  • w błędzie chodzić:
    • »odstąpić od wiary, prześladowac wyznawców wiary«
    • – Krol wzruszony Większą cholerą, bárziey Zakon prześládowáć Począł, á báłwochwálcow w znácznieyszey czci chowáć [...] Gdy záś Krol w tákim błędzie, y vporze chodzi, Syn mu się komplexyey ozdobney vrodzi. DamKuligKról 13.
  • jak w błoto wrzuconym być:
    • »być marnowanym, trwonionym«
    • – Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu [...] wystrzegać się trzeba. Inaczey wszystkie lekarstwa iak w Błoto razem z pieniędzmi wrzucone będą. BeimJelMed 344.
  • zabij kto w Boga wierzy:
  • w kłopocie kogoś zostawić:
  • w imię Boże brać:
    • »żyć z jałmużny«
    • – Y dziadowi wymię Boze biorącemu powiedzieć pytaiącemu y Sprawić się do kąd idę niegotowem deNegare [odmówić]. PasPam 155v.
  • w afekcie być u kogo (sz. zm.):
    • »mieć czyje poparcie, cieszyć się czyją życzliwością, przychylnością«
    • – Matka Jego [krewnego Radziejowskiego] Towiańska w wielkim affekcie będąca u Prymasa dziwnie exagerowała owę urazę i buntowała Sapiehów. OtwFDzieje 38.
    • – Poki authoritas Senatu u młodszych w obserwancyi, młodsi u starych w afekcie, [...] poty Oyczyzna y pokoiu szczęśliwa, y na woynie nieprzyiacielowi straszna. DanOstSwada 8.
  • poddać się w obedyjencyją:
    • »podporządkować się czyjejś władzy«
  • w małej frekwencjej:
    • »w obecności niewielu ludzi, przy niewielu widzach«
    • – Teraz cię mam za pocciwego zes tak Sobie postąpił y postrzegł się w tym zes niechciał czynic Iustyfikacyiey w Małey Freqvencyiey. PasPam 146v.
    • – Zacność osob, lubo w máłey Frequentiey, bucznie zdobiły [!] stoł záiątrzonego Monárchy [Plutona]. AndPiekBoh 100.
  • zostać w afroncie:
    • »doznać obrazy, zostać znieważonym«
    • – Teatrum ci to ná rozliczne sceny Tu śmiech, tu żarty, iuż ci smutne treny, Ten się uskárza, że został w afroncie Ta urażona słowem płácze w kącie. DrużZbiór 539.
  • w wielkiej frekwencjej:
    • »w obecności wielu ludzi, przy wielu widzach«
    • – Koronacyia potym była w Krakowie dnia 29 września wwielkiey Ludzi roznych Freqvencyiey PasPam 234.
  • mieć nadzieję w (Panu) Bogu:
    • »ufać Bogu«
    • – Mam ia w Panu Bogu moim nadzieię. PasPam 195v.
  • kogo do afektu przyjąć || kogo w afekt przyjąć:
    • »o kobiecie: pozwolić mężczyźnie obcować ze sobą fizycznie, nie będąc jego żoną«
    • – PHYLLIS [...] Demofoonta, Syna Tezeuszowego z woyny Troiańskiey powracaiącego, y do domu, y do affektu przyięła; wziąwszy wprzod od niego słowo, że [...] miał ią poiąć za Zonę. OvChrośRoz 11.
    • – [Hypsipyle] Jazona [...] pod dach y w afekt swoy przyiąwszy, bliźnięta z nim miała; ktory dał iey słowo, że [...] miał się z nią ożenić. OvChrośRoz 68.
  • w afekcie być:
    • »być kochanym«
    • – Ciebie iedyną pierwey, niźli znałem, Y niźlim widział, serdecznie kochałem Wprzodeś w afekcie była, niźli w oku. OvChrośRoz 222.
  • mieć honor w rękach:
    • »otrzymać godność«
    • – Chceszli że bys miał ten Chonor w rękach ktoryc Woysko dac intendit [zamierza]. PasPam 121.
  • w imię Boskie:
    • »z Bogiem«
    • – Iezeli się ty z Woyskiem swoim nie ruszysz puydę ia z [s]Woim w Imię Boskie. PasPam 99v.
  • w imię Boże:
    • – PETRUS [...] Błogosławieni [...] elemozyny w Imię Boże dają, A naszy, chociaj skąpi, a wżdy nic nie mają. Błogosławieństwo Pańskie majętnymi czyni I będą ci zbawieni, niech mię, kto chce, wini. (WSZYSCY) [...] Wyjedziemy na tobie, jedno bełkocz dalej, Idźże, ani tu bywaj. SynKlechGrzesz 383.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto we żniwá pátrzy chłodu/ nácierpi się zimie głodu. RysProv VI, 8.
  • – Pokoy w ostrzu broni. PotWoj 68.
  • – Wolałbym ie (te pieniądzé ktorych prosisz/ ábo kupno) w błoto wrzucić. ábo do szpitalá dáć. KnAd 1252.
  • – Jak w błoto wrzucił pieniądzé/ koszt. KnAd 294.
  • – Kto po kładkách mądrze stąpa/ ten się rzadko w błocie kąpa. RysProv VII, 5.
  • – Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProv VIII, 7.
  • – Przedtym mowiono nie masz w kárczmie Páná/ Y godziło się chłopku pić do ráná. LamChłop A4.
  • – Wenn ein Narr einem Irrthum entgehet/ jednego Błędu uchodząc Głupi, geräth er in den andern/ tráfi w drugi. ErnHand 227.
  • – Lépiey się wrócić/ niż dáley w błąd iść. KnAd 443.
  • – Broń mieyscem/ Rusnicá w lesie/ Kopija w polu/ Miecz ná vlicy/ Puginał w cieśni. Strászne są. ŻabPol B2.
  • – Lepiey iest więcey mieć łanow niźli dworow: więcey bydłá ná oborze niźli szat w komorze. PetrSEk 12.
  • – Bogátego nié vczyni Ccze sércé/ choć pełno w skrzyni. KnAd 33.
  • – Iák oká w głowie strzéżé/ broni/ szánuié. KnAd 292.
  • – Kto w dziesiąci leciech/ nie będzie nadobny/ we dwudziestu gładki/ we trzydziestu duży/ we czterdziestu mądry/ w piąciudziesiąt bogáty/ wsześciudziesiąt nabożny/ tedy iuz do śmierci tákim nie będzie. RysProv VII, 7.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 18.01.2023