ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T

Najwcześniejsze poświadczenie: 1658

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				akcyza
	D.				akcyzy
					akcyzej
	B.				akcyzę
	Ms.				akcyzie

liczba mnoga

	D.				akcyz
	B.				akcyzy

Etymologia

śr. łac. accisa

Znaczenia

»podatek nakładany na towary, wliczany w ich cenę«

– A że praesidium krakowskiemu na dalsze miesiące [1658] żadną miarą akcyza, czopowe i inne naznaczone podatki wedle dostatecznego porachowania wystarczyć nie mogą, a ubodzy mieszcznkowie i rzemieślnicy dla ubogich serwisgieltów z Krakowa ustępować muszą, żąda J. K. M. wm., abyście sposób jaki naleźli, którym by się dalej to praesidium sustentować mogło i tak ciężkie serwisgielty z ubogich mieszczanów zniesione beły. AktaKrak II/2 611.
– Accyzá stałá się płáczem vbstwa, zyskiem niewielu wybieráiących á z szkodą wszystkich dawáiących. FredPrzysł F1.
– Eodem anno [1673], die 1 Maji sejm się zaczął w Warszawie. Na którym uchwalono pogłówne: od szlachcica po trzy Złote - a senatorowie i księża jako zwyczaj. Podymnego dwanaście. Akcyzéj od złotego groszy dwa: ten, co przedaje – i kupuje. WierzbKon 140.
– In Julio był sejm walny w Warszawie na którym stanęła accisa od wszelakiego towaru od każdego złotego utargowanego g/2 [2 grosze] oddając na każdy tydzień. MarkZap 41.
– Bá mogłoby tyle dwoie/ álbo troie być kwárciánego Woyská/ gdy by Generálne czopowe w ryzę wpráwione: Akcyzá záś dawna od napoiowych/ y pokármowych rzeczy/ przywrocona byłá/ gdyż raczey do Miast y tárgow/ insensibiliter ciężar podatkowy przenieść/ niżeli rem agrariam velut Patrimonium et fundum Reipublicae/ contra maximam wszelkich státistow/ Poborámi do ostátku zniszczyć. FredKon 50.
– Panowie Administratorowie cła nowego takze Akcyzy [rationem] Reddant swoich expensow. PasPam 218.
– Co u tego ceł, podatkow, zkładek, Akcyz, chlebow, stáciy Bráczá niespráwiedliwego, wárzy się w-garnku? co gotuie się ná stoł? [...] podatki, w-ktorych lud pospolity ukrzywdził. MłodzKaz I, 265.
– Kto by rzekł, że Jarosław będą Proszowice, Gdzie nie konie, nie woły, nie safijan kozi, Ale wolne na przedaż szlachta głosy wozi. Ten, żeby milczał, ów mu, żeby gadał, płaci; Diabłaż tak nie mają być kramarze bogaci. We dwoje zarabiając, biorą drudzy fryzy; Czemuż by, pytam, płacić nie mieli akcyzy? PotFrasz1Kuk II 200.
– Nie dają, Mości Panie, dziewki za to płatu, Jeszcze im trzeba drogo płacić od warsztatu. Ale nas niepocieszne dochodzą awizy, Jakoby to należeć miało do akcyzy; Jeżeliby poborcy z nami [chcieli] swaru, Pewnie byśmy też swego podniosły towaru. PotFrasz3Kuk II 538.
– Akcyza od wódki przewoźnej, od beczki a fl. 3 circiter [zł] 120. InwChełm 135.
– Generał Cesarski pretendował exempcyi od Akcyzy na to wszytko, czego by generaliter Woyska Cesarskie potrzebowały dla swoiey Substancyi. MerkHist 344.
– Monopoliów, cłów, Kontrybucyi, Akcyz, ani żadnych podatków stawić może [król] tylko seym. ŁubHist 147.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

akcyza generalna:

– Akcyzę generalną na samą zapłatę woysku […] postanawiamy [My Sejm]. VolLeg V 71.

akcyza kozikowa:

– Gdyby kto ważył się z Żydów i rzeźników tutejszych skupować bydło [...] tacy powinni kahałowi łaskiemu do karbony płacić akcyzy kozikowej przez połowę. JewPriv II 15.

akcyza powszechnia:

– Aby akcyza powszechnia a comestibilibus et utensilibus od tych rzeczy, które się u nas rodzą i tu consumuntur, pozwolona była. AktaKrak II/1 706.

Przenośnie

Byłoby to z większym twoim dobrem, Pierwej sobie zębami ugryźć jajca z bobrem, Nim ci je, czego blisko miłości w akcyzie, Franca, egzaktor tego podatku, ugryzie. Albo jeśli żal zębów, nożem owałaszyć; Pierwszy poczniesz z balwierzem na jajca rubaszyć.PotFrasz2Kuk II 357-358

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

AKCYZA