ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
Kn, L (XVII), SWil, SW

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, T, SJP

Najwcześniejsze poświadczenie: 1624-1639

Formy gramatyczne

bezokolicznik

aprehendować

czas przyszły prosty/czas teraźniejszy

lp			3. os.		aprehenduje
lm			1. os.		aprehendujemy

czas przeszły

lp	m	1. os.	aprehendowałem
		3. os.	aprehendował \|\| apreendował \|\| aprendował
	ż	3. os.	aprehendowała
lm	mos	3. os.	aprehendowali

czas przyszły złożony

3. os.

będzie aprehendował

tryb przypuszczający

3. os.

aprehendowałaby

imiesłów współczesny

aprehendując

Etymologia

łac. apprehendere
fr. appréhender

Znaczenia

1. »brać pod uwagę, liczyć się z kim, czym«

~ Nie pomáłu Dwor apprehenduie te Tráktaty/ ktore między Anglią a Portugálią záchodzą o Małzenstwo/ choć do koncá nie wierzy zeby miáły przyść do skutku. MerkPol 173.
~ Choć byśmy przegrali, to nieprzyjaciel rzecze: jest jeszcze cesarz i król polski, i będzie przynajmniej osoby, jeżeli nie wojsko, apprehendował. DyakDiar 45.
~ Hetmani i Kanclerze każdemu potrzebni, każdy się o ich przyjaźń i afekt stara, każdy ich aprehenduie. KonSRoz 87.
~ KROLIK po Łáćinie Regulus, álbo Trochilus, Ptak bárdzo máleńki [...]. Zowie się, choć naymnieyszy z Ptakow, Krolem ich, dla tego, że y Orłá samego nie ápprehenduie, bo ten ná ták máły łup nie łákomiłby się, áni też mogłby ułowić. ChmielAteny1745 I 512.
~ Wkrotce Frankowie Nacya Niemiecka z Frankonii wybrawszy się przez Ren, Gottow repressalia nie apprehenduiąc, aż się o Paryżanow oparli. ChmielAteny II 44-45.
~ Do tych to Słowakow Alexander Wielki pisał, a tym samym pokazał, że lubo wielki Bellator, przecież nie mnieyszych Bellatorow apprehendował. ChmielAteny II 433.

2. »rozważać co; uważać co za coś szkodliwego«

~ Pokazał się y drugi mankament kancellary W Pana [...] postrzegli ze tylko iedna pieczęc Maiestatowa iest przyłożona, a drugiey pieczęci XL niemasz ktory mankament bardzo aprehendowali y dopominali go. CzartListy 34.
~ [...] To iest iednak pewna, że Dwor nasz tey odmiany [uzurpatora do władania Korsyką] dużo apprehenduie, obawiaiąc się, żeby na tey Wyspie Gniazda Rozboynikow nie założono [...]. GazPol 1736 96 7 nlb.
~ Nakoniec apprehenduiąc przegraną swoię z Prusami, y głod cięszki, wpadł [Bolesław IV] w śmiertelną chorobę Roku 1173. ChmielAteny II 341.
~ Co do [...] biegunki częstokroć z frebrą złączoney, to iuż rzekłem, że do pierwszego y drugiego dnia nie trzeba iey apprehendować. BeimJelMed 29.

3. »przejmować się, brać sobie do serca; narzekać«

~ Nawet y o rzeczach duchownych mowiąc/ im kto zbytnie co apprehenduie/ tym mu mniey szczęśliwie według iego myśli powiedzie się. StarKaz II, 114.
~ Czytał go [list] Chmielnicki z wielką uwagą, y barzo apprehendował ze mu Tytułu Hetmańskiego nie dano. HistBun 22.
~ Prawda nie masz co tak barzo apprehendować, wszak ie i piie dobrze, kto Seymy rwie dla swoich prywat. KonSRoz 3.

4. »pojmować, rozumieć«

~ Z przeszłych rozdziałów może się aprehendować, że zawsze intencyja moja była, abym moderował długość i insze defekty niektórych dział. AquaPrax 90.
~ Vprząść/ ábo vprządł sobié w-głowié to abo owo/ wziął sobié w-rozum/ poiął to bárzo/ chwycił się tego [...] apréendował to [...] nié appréendował on tego/ i[tem] nié poiął/ nié waży sobié tego/ puścił to lékko/ ábo mimo się. [...] Apprehendit id valde, vel non apprehendit [...]. Kn 1195.

5. »obawiać się«

~ Gdyby był napadł [nieprzyjaciel] to by się [bateria] rejterowała na kępę, zrzuciwszy most i nieprzyjaciela by nie apprehendowała. DyakDiar 45.
~ Przyidzie ta koley i na nas, ieżeli bez broni czekać będziemy, że nam ktory sąmsiad część Panstwa, przyległą swemu, wydrze [...] to są sąmsiedzi, ktorych antecessorowie nasi nie apprehendowali. LeszczStGłos 7.

Przenośnie

6. »podporządkowywać się, ulegać komu«

Przenośnie

MODRZEW Drzewo po Łacinie Latix [...] Onim trzymáłá Antiqitas że Ognia, nie apprehenduie, probuiąc exemplo że koło miasta Gezgobii, wieży nie mogł spalić Juliusz Cesarz iáko Swiadczy Naturalistá Pliniusz, iż z tego byłá budowána Drzewá, ále Ludzka experiencya, dociekła że choć nie rychło, á przecież spali się. ChmielAteny1745 I 541

7. »dostrzegać, zauważać«

~ Kazał [Cesarz] wypuścić z więzienia Brátá swego/ á Wezyrowi / ktory mu to dissuadebat odpowiedział/ ze nie tylko periculum vllum nie ápprehenduie ex illius libertate, ále owszem żáłuie że wiecej nie ma Bráciey. MerkPol 11.
~ Druga [strona omawianej sprawy] co apprehenduie P. Grzegorzewski iest Iezeli się Inquisicia oktorey mowięmy znaydzie [...] to tez y Trybunał eisdem motiuis Dekret ich [o przysądzonych pastwiskach] aprobować będzie. RadziejKor 57v.

8. »zatrzymać, uwięzić«

~ Wziąl Piłat P. Jezusa, albo raczey wyrażaiąc to, Łaciną z-Polaczoną aprehendował P. Jezusa Piłat. MłodzKaz III, 239.

9. »zataić, ukryć«

~ Pytać go trzeba (...) obyczaynie napominaiąc/ aby się w czym nie ztrwożył konaiący/ abo nie apprendował sobie erroru iakiego w spowiedzi świętey. StarKaz II, 591.
~ Tam [w Żurowiczach] [...] spowiedałem się, nic nie aprehendowałem. MatDiar I, 342.

10. »ustrzec się, uniknąć«

~ Potrawy ich Czosnek, Cybula, Kapusta, suchar, trunek woda: a od takich Moskal delicyi, (bo więcey ich nie ma) śmierci nie apprehenduie. ChmielAteny II 432.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m			aprehendujący
		n			aprehendujące

Najwcześniejsze poświadczenie:

1743

Znaczenia

1. »przejmujący się, biorący sobie do serca, narzekający«

– Melancholik iest odludek [...] zelotyp w własnym zdaniu uporczywy; ladaco apprehenduiący; w gniewie długo trwaiący. BystrzInfAstrol 17 nlb.

2. »obawiający się«

– LAURUS [...] Laurowe albo Bobkowe Drzewo zawsze zielone [...] Zimy i piorunow nie apprehenduiące, Tryumfatorskich głow y uczonych Ornament. ChmielAteny1755 I 540.

3. »podporządkowujący się, ulegający komu«

– W Achai było Miasto Corinthus bogate, Rzymianow nie apprehenduiące, dla tego od nich demoliowane. ChmielAteny II 438.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

odmiana złożona

nmos

aprehendowane

Najwcześniejsze poświadczenie:

1733

Znaczenia

»brany pod uwagę«

– Rozumu mego w tym zkonwinkować nie mogę, żeby kontradykcye przeciw wyraźnemu Prawu bydź powinne aprehendowane. KonSRoz 72.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

APREHENDOWAĆ

APREHENDUJĄCY

*APREHENDOWANY