ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L (XVII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1620

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				batalia \|\| battalia
	D.				bataliej \|\| battaliej
					batalii
	B.				batalią \|\| batallią
					batalię
					batalio
	N.				batalią
	Ms.				batalii
					bataliej

liczba mnoga

	M.				batalie
	D.				batalii
	B.				batalie
	Ms.				bataliach

Etymologia

wł. battaglia
fr. battaille

Znaczenia

1. »zbrojne starcie wrogich wojsk, bitwa, bój, potyczka; także dzieło przedstawiające scenę bitewną«

– Ta Batalia była pod Kłuszynem. MasDiar 45.
– Prezęntowałes się w bataliach o iak to straszne rzeczy [na] chłopa Slepego w Szyku zogolonemi wąsami Szeroką Fioletową Sutanną. Szkapę y zogonem okrywaiącego. PasPam 192v.
– Lubomirski [...] Sam w srzodku Battaliey męznie się postawił Z dwonastą Falkonetow dwonastofuntowych. DrobOpow 114.
– Obicia.[...] Obicia szpalerowego przedniego, mieyscami ze złotem na którym batalie [...] sztuk ośm. InwWilan 56.
– Na batalii pod Kryczborkiem przeciw Moskwie i Litwie byłem. ZawiszaPam 27.
– Krol Szwedzki po wygraney Batalii przysłał do Rzptey z Kontestacyą i roznemi Publicznemi skryptami głosił, że iest Protektorem nie Nieprzyiacielem Rzptey. OtwFDzieje 69.
– Wojewoda kijowski już w nocy wrócił się do namiotów swoich, nie wiedząc, że batalia do końca przegrana. OtwFDziejeCzech 106.
– Pierwsza Batalia Zaszła pod Granson w Helwecyi albo Ziemi Szwaycarskiey R. 1476 Gdzie karol wszytkie Bogactwa Swoje Stracił. IntrHist 199.
– Powtorzywszy batalio z niewielo swojch zabity iest pod Warną [Władysław III Warneńczyk]. MikSil 253.
– DĄBROWA [...] Z tych był Tomasz Dąbrowa Rotmistrz dwoch set Usaryi pod Weisteinem 1604, gdzie Litwa wygrała batalią. NiesKor II 133.
– Taż nauka [taktyka] podáie sposob szykowania woyska do batálii. BystrzInfTak L2.
– Krzykiem się niezmiernym animuią do batalii [Tatarzy]. ChmielAteny II 449.
– Kopersztychy: [...] Batalia cara moskiewskiego pod Półtawą ze Szwedami, w blejtramkach, sub No 52. ZamLaszGęb 45.
– Wygrał 47. Batalii znacznych, pomnieyszych niezliczoną moc [Bolesław Krzywousty]. ŁubHist 21.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

formalna batalia (sz. zm.):

– Woysko Saskie Krola Imci Polskiego Augusta, ź Woyskiem Szwedzkiem pod Kijami wWoiewodztwie Sendomirskim, zszedłszy się Batalią formalną dali sobie Woyska. DrobTuszInf 63.
– Około Szopy stoiąc ledwie do formalney batalii między wojewodztwami nie przyszło, i zabito tam Szlachcica Wojewodztwa Sieradzkiego. OtwFDzieje 5.

generalna batalia (sz. zm.):

– Chciał [Szwed] dac naszym generalną batalią ale nasi tego niesłuchali, tylko go Podiazdami szarpali. HistBun 39.
– 5 Augusti batalią genaralną pod Kryczborkiem w Kurlandyi wygraliśmy nad Moskwą i Litwą. ZawiszaPam 120.

batalia lądowa:

– Obraz pomierny, z ekspressją batalii lądowej. InwObrazŻółkGęb 183.

wodna batalia:

– Chcąc daley rosprzestrzenić granice krolestwa z Sywardem Danij Krolem wodną zwiodł batalią [Wisimir, syn Lecha]. MikSil 233v.

bić batalię:

– Że się jednak zanosiło, żeśmy mieli bić batalię, zatrzymałem się, prosząc przecię zaraz po potrzebie o permisję. SobJListy 132.

dać batalią (komuś):

– 21 Maii jp. hetman podjazdem z wyborem ludu 3000 chodził na samego generała Golcza, któremu dał batalią pod Nakwaszą w 5000 jazdy będącemu. ZawiszaPam 145.
– Tegoż czasu pod Warszawą na początku téj rady generał Niroth dał batalią sasom i polakom, [...], była ta batalia między Wolą a Warszawą. ZawiszaPam 234.
– Gdy Piotr Aragonski Karola wyzwał na poiedynek y on do Burdigali Na Mieysce od Piotra naznaczone iechał Syn Karola tym czasem takze Karol Xiąze Saternitańskie nad Wolą Oycowską dał Batalyią na Wodzie okrętami. HistŚwież 33.
– Zastąpił mu [Conradinusowi] Woyskiem Karol y dawszy sobie batalią [...] niemieckie Woysko zbił. HistŚwież 123.
– Król August [...] ociągał się jeszcze niechcąc dać batalii. OtwFDziejeCzech 105.

batalią wydać komuś:

– Pudicus [...] zebrał Woysko i batalią wydał Jadzwingom, których wcale zniósł. ŁubHist 33.

zwieść batalią z kimś:

– Chcąc daley rosprzestrzenić granice krolestwa z Sywardem Danij Krolem wodną zwiodł batalią [Wisimir, syn Lecha]. MikSil 233v.

Przenośnie

Ta, [Matka Boska] ktora słowo zrodziła przedwieczne, Ktora jest straszna, jako batalia Pogańskim ufcom, niech od was odbija [szwanki].TrembWierszeWir II 280

2. wojsk. »wojskowa jednostka taktyczna piechoty, batalion, albo wojsko w ogóle; rodzaj szyku wojskowego«

– Wracam się dodalszego procederu Woyska Kturesię zagoniły Iak wsiedli rozerwawszy namoskwe aotym niewiemy Isz Mosk[wa] nabataliią naszą wsiadła taksię dywizyi Ie[g]oMsi Pana Sapiehy niepofortuniło. PoczOdlPam 23.
– Poszło Woysko nasze pod Nieprzyiaciela Niemiecka Batalia za nimi w trop. PasPam 265v.
– Sam tedy rozsądek kazał mieć podział wojska, które w piechocie batallonami, w kawaleryjej skwadronami nauka wojenna nazwała, a te we trzy linije albo filary, to jest awangardyją, batalliją i rezerwę zwyczajnie dzielą się. LubSArtDąb 13.
– Drudzy [mają to sobie za maksymę] zaś średnią [filatę wojska], to jest batalliją jako najmocniej ubezpieczyć. LubSArtDąb 14.
– Iuz się nas Szwedzi Spodziwali, gdzie wyszło Szwedow zkrakowa na błonie pod gorę nazwaną rękawkę kilka Tysięcy tak piechot iako y Raytaryey zHarmatami y Sztukami Woiennemi zgoła z całą Batalią wyszli y formalne dali Pole. DrobTuszInf 7.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

ognista batalia:

– Jako nieśmiertelnej chwały godne te pułki, bo długo impet szwedzki z wielką szkodą wytrzymywały, a potem kiedy już zewsząd ognistą szwedzką ogarnieni zostali batalią, radzi nieradzi tył ku Wieprzowi podać musieli. JemPam 175.

batalia piechotna:

– Drągami i spisami nakoło każda batalija piechotna opasała się szeregami zwyczajnymi w przód pikiniera postawiwszy, dość wytrzymywali z ogniem natarcie naszych bezpieczni od rozerwania. ŁośPam 101.

Śrzednia batalia:

– Filata. [...]. corps, partie de l’ armée. § woysko dzieli się na trzy filaty albo linie. [...] śrzednia filata albo batalia. [...]. corps de bataille. T III 339.

zwykła batalia:

– Gdy Woyska staną w zwykłej bataliiey Ia niewygodzę swoiey fantazyiey Więc cięszko westchnąc y zapłakac cale, Na cię wspomniawszy moy Dereszu VALE. PasPam 51.

iść batalią (sz. zm.):

– Czambułów jeszcze żadnych nie rozpuszczali, tylko idą bataliją. Owa zgoła coś dziwnego ten nieprzyjaciel intendit. ZałRelSar 369.
– Po dwie mili na dzień bataliją szli [Tatarzy]. ZałRelSar 372.

w batalii stać:

– Działo Pułkartonie wzieli [żołnierze moskiewscy] zaniesprawą Naszych wbataliy Iazdy stoiącey. PoczOdlPam 23.

stanąć w bataliej:

– Gdy Woyska staną w zwykłey bataliiey Ia niewygodzę swoiey fantazyiey. PasPam 51.

bataliją ustępować:

– Szeremet długo z Woyskiem Swoim od Lubara Batalią ustępuiąc, na koniec okopac się musieli pod Czudnowem. DrobTuszInf 9.

nastąpić batalią na co:

– Tandem gdy już nobilitas uprzykrzyła sobie incommoda zimy, okrzyknąwszy pryncypałów, aby albo się zgodzili, albo nastąpili batalią na wojsko w. księstwa litewskiego. ZawiszaPam 201.

Przenośnie

BATTALIJA ALBO SZYK WOJSKA PRZECIW LUBOMIRSKIEMU, MARSZAŁKOWI KORONNEMU [tytuł wiersza].BatRokLub 115
Rusznę ksiegi wielkie y malę [...] 1 O Meluzynię, 1 Bataliie muzyczne. [tytuł książki?]SzumInw 72-74

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: BATALION.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BATALIA