ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				bezpieczeństwo \|\| beśpieczeństwo
	D.				bezpieczeństwa
	C.				bezpieczeństwu
	B.				bezpieczeństwo \|\| beśpieczeństwo
	N.				bezpieczeństwem
	Ms.				bezpieczeństwie \|\| beśpieczeństwie
	W.				bezpieczeństwo

liczba mnoga

	M.				bezpieczeństwa
	D.				bezpieczeństw

Znaczenia

1. »niezagrożenie, nienaruszalność; spokój«

– Twoja siostra Panie Starosta sanocki z ojcem twem żywi i jużeśmy też bezpieczeństwo ich obwarowali. NiemPam 90.
– Béspiéczeństwo/ béspiéczność/ wolność od niébéspiéczeństwá/ Securitas. Kn 20.
– Panowie Posłowie powiedzieli im [bojarom] ze chcą do Krola JE[g]oMci gonca wyprawic do ktorego Przystawa potrzeba aby go dla bespieczenstwa do granic prowadził. PiasRel 53.
– Iuż trudno ná godność ábo urząd wysoki wstąpiwszy swe[go] wczásu przestrzegáć/ trzebá záwsze myślić iákoby wszyscy w pokoiu y w bespieczeństwie żyli. StarKaz II, 515.
– Tak nadgrodzieła by się ta zywnosc obficie Wydana Zołnierzowi gdyby sie obrona A przy tym bespieczenstwem granic zapłacieła. OpalKSat 113.
– J.K.M. […] nie tylko czujnie, ostrożnie i opatrznie wszelkie tej R.P. dobra i bezpieczeństwo upatruje i onem zabiega. AktaKrak II/2 455.
– Naprzod ma Ingenier ziachawszy z kilką chorągwi dla bespieczenstwa ludzi albo z Całym Pułkiem dobrym zCognoscowac mieysce. NarArch 113.
– Powiát Tokáyski był zrázu w wielkim stráchu/ ále w lepszym teraz zostawa bespieczeństwie. MerkPol 140.
– Ná pospolite cáłey Oyczyzny, y w niey káżdego bespieczeństwo, ná Przodkow swych, y nástępcow nieśmiertelność pámietáć Wm.MM.Pánowie macie. LubJMan 95.
– Za bespieczeństwo zdrowia tego Kielbasy i budowania […] aby go niepotkało czo od Matysa Ponurka, ręczeli Grebel Woicziech y Matisz Ptaskowsky. KsPtaszUl I, 585.
– Wolno Wmci M.M. Pánu według woli y upodobánia swego wszelákiego záżywać wczasu y bespieczenstwa [w naszym domu]. DobrPol I, 42.
– R. 1688 wenetowie owę Fortecę wyborną Negroponte, od ktorey bespieczeństwo y konserwacya wszytkich dotychczas podbitych y zawojowanych mieysc Zawisła oblegli. IntrHist 153.
– Prawo 1717 iest wielkiey importancyi, iakiem miał honor W.Panu iuż mowić, bo Wolności naywiększe bezpieczeństwo na nim zawisło. KonSRoz 45.
– Myślę sobie, że nie masz tego wieśniaka, żeby swey cháty nie ogrodził dla bespieczeństwa swego. LeszczStGłos 100.
– Gospodarze mieć mają ten porządek, żeby kolejną straż w nocy odprawowali żeby gospodarzom było wszelkie bezpieczeństwo od ognia, złodzieja, najazdu. OrdPoznKutrz 276.
– Odtąd postanowiono żeby koronacye w Krakowie się odprawiały nie w Gnieznie, dla bespieczeństwa obronnieyszego mieysca. ŁubHist 40.
– Bespieczeństwo, Bezpieczeństwo. Bespieczność, Bezpieczność. 1) Sicherheit. [...] 1) sùreté, sécutité. [...] § 1) bezpieczeństwo w krolestwie skarb naywiększy; gdzie bezpieczności niemasz, tam, choć w obfitości, przebywać przykro. T III 33.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Łácno śmiélé mowić w béspiéczeństwié. KnAd 413.

Przenośnie

Kto płynie przez to morze [tego świata] ma płynąć wciąż/ áby iáko nayprędzey przepłynął/ y stánął w porcie bespieczeństwá niebieskiego.StarKaz II, 456

2. »pewność, niezawodność«

– Nie poruszeni żadnej śmierci strachem, O to tylko prosili [Petyhorcy], aby jednym machem Dusze z nich wystraszono, a śmiertelnym ciele Nie dano się im bawić, męczyć wiele. Takie ich bezpieczeństwo było i na kraju Życia, tak rozumieli, że prosto do raju Iść mieli, którzykolwiek w tej wojnie polegli! ZimBSiel 170.
– Rozumiem że przy takim postánowieniu, widzielibysmy w propozycyi porządek, w deliberácyi rozsądek, w decyzyi łatwość, w exekucyi bespieczeństwo. LeszczStGłos 85.

3. »śmiałość, odwaga, zuchwalstwo, brawura«

– Obacz wrotách świętych bráctwá/ Znay Boskie powinowáctwá/ Krolestwo iest służyć Bogu/ Strzegąc sie złego nałogu. Zmylkłyć sprosne bespieczeństwá Z obrzydą y twe przeklectwá/ Spadły roie heretyckie/ Ożyły czci Kátolickie. JurkPieś B2.
– Zawzięło się niemniej szkodliwe bezpieczeństwo, pod którem ludzie prawa i zwierzchność pominąwszy, za przyczynami krzywd prywatnych wojska na się zbierając bitwy walne zwodzić poczynają. AktaPozn I/1 274.
– Kiedy kapitan obaczył, że to był królewic, z którym on tak bezpiecznie sobie w gospodzie poczynał, […] potém upadł do nóg królewicowi jmci, prosząc, aby mu bezpieczeństwo jego odpuścił. PacOb 17.
– A gdy się oni [Piotr i Jan] modlili/ zátrząsnęło się ono miejsce/ ná ktorym byli zgromádzeni: y nápełnieni są wszyscy Duchem Swiętym/ y mowili słowo Boże z bespieczeństwem. BG Tt Dz IV , 31.
– Béspiéczeństwo/ prézencyia/ Confidentia […] Tum quae eius confidentia est? […] Vide quo vultu, qua confidentia dicit! ╣ Animi praesentia […] Praesens animus […] Acer & praesens animus […] animus terrore liber […] vicinum Smiáłość/ Wolność. Kn 20.
– Ani z to bespieczeństwá Delphinowie máią/ Aby się y nád wody wykázowáć mieli/ Y záżywáć powietrza zwyczáynego śmieli. OvOtwWPrzem 65.
– Wy przeciw tęmu [potędze szwedzkiej] […] iednę Fortece Malenką iakas, iako Kurnik iaki Myslicie przywieść do odwagi taki, Żeby iey niedáć? co zábespieczenstwo? Iaká Vwaga, iakie prozne męstwo? OblJasGór 55v.
– O nader srogie raczy bespieczenstwo głupie, Do tey li Robakowi, y marney skorupie, Odwagi: do tey przyszło Smiałosci y buty Ze zBogiem, y Stworcą Swym, wstepuie w disputy. PotPer 17v.
– Będzie miał drugi ánimusz dobry, serce wielkie, zda się […] że iest nie ustrászony, áż on przyidzie przed Monárchę, stánie przed známienitym Iegomością, áliści on truchleie, beśpieczeństwo tráci. MłodzKaz IV, 368.
– Nieomylney jestem nádzieje/ że Wm. Moj M.Pan tey mojey Licencyey (bespieczenstwu) ktora z nieugászoney gorącości/ przeświętną Osobę Wm.M.M. Páná widzieć […] pochodzi/ wybaczyć […] zechcesz. DobrPol I, 106.
– Lecz ia dla niecnot moich y szaleństwá Wrocić do ciebie nie mam bespieczeństwá [mówi autor do Boga]. ChrośZbiór G4v.
– Bespieczeństwo, Bezpieczeństwo. Bespieczność, Bezpieczność. [...] 2) Vertrauen, Freyheit die man sich nimmt. [...] 2) assurance; liberté, qu'on prend. [...] 2) zkąd się bezpieczeństwo wzięło do mnie przychodzić; upraszam abyś mi tę bezpieczność zganić nie raczył. T III 33.

Związki frazeologiczne

wziąć bezpieczeństwo:

– Ozyła Moskwa y wzięła znowu smiałość y bespieczenstwo. MarchŚcibHist 37.

bezpieczeństwo ganić czyjeś:

– Kwintyjus […] Sabińczyków bezpieczeństwo gani, A jarzmo, które pozdejmował wołom, Na karki kładzie swym nieprzyjaciołom. MorszAUtwKuk 118.

zganić bezpieczeństwo (czyjeś) || zganić bezpieczeństwo (komuś) (sz. zm.):

– Tak wdumie swey Ufundowali [wojsko moskiewskie] zezaraz nas zniesc y Oboz opanowac przeszedłszy lasem blisko wystrzelac Obiecywali sobie […] Ieden indzenier Pułkownik tak hardzie kazał rozumieiąc zetaki Las iest podObozem Iako Oni zostawili Coich Omyliło y tego samego herszta Wzięto pierszego dnia […] zac[o] niech chwała naywyszemu Bogu będzie zewpierszym terminie zganiono bezpieczenstwo onitak a Pan Bog inaczey. PoczOdlPam 34.
– On [Bóg] nam sam Hetmanieł OnPoganstwu tak harde, bespieczenstwo zganieł. PotWoj 208.
– Większa ich [Tatarów] jeszcze przybyła potęga, z którą postąpili pod szyk nasz. Aby tedy im było te pierwsze zganić bezpieczeństwo, potkała się z nimi część wojska naszego. SobJListy 468.
– Miałem trochę biedy z weturynami, ale nas gubernator pomiarkował i zganił bezpieczeństwo chłopów. ZawiszaPam 86.

4. »lekkomyślność, niedbałość«

– Chorągiew P. Stárosty Sądec: piechotna/ ktora broniłá wody v mostu zamkowego/ ztey strony gdzie szance p. Marszałkowe przez złe położenie szancow/ niepilność Rotmistrzá y poruczniká/ y bespieczenstwo piechoty/ Moskwa skradszy sie mimo most/ máiąc ante signanem Węgrzyná/ ktory dawno w Moskwi osiadł/ vkrádli/ postrzeliwszy chorążego ktory ná padł ná nie odbiiáiąc ią/ y háyduká zábili ktory był chorągiew porwał [.] BielDiar Bijv.
– Wypisowałem […] o brzytkiem pijanstwie Kazanowskie[go] y bespieczenstwie głupiem ze połoziwszy się na łozu Krolowicowe[m] […] ono wszystko brzytkiemi womitami swoiemi poplugawył. OssJŻyw 32v.
– Ulisses odCirce przestrzezony zakazał towarzyszomswoim zeby tych owiec nie tykali […] ale […] zabili kilkanascie, sztuk […] I poiedli zwłaszcza kiedy im Eurylochus […] pobłazył, przypłacili tedy wszyscy onego bezpieczenstwa, bo rozbici nawałnoscią Morską do iednego potonęli. PotPrzyp 8.
– W kupę zebrani niebiescy bogowie I z boginiami wespoł, piękne koło Zasiadszy sobie w lubej kompaniej, Niebieski bankiet zaczęli wesoło, Nektaru ani skąpiąc ambroziej. Wszytkie powagi i swe dostojeństwa W tak dobrej myśli złożyli na stronę. I mały z większym zażył bezpieczeństwa, Ani tam dbano na złotą koronę Ani na srogi piorunu Jowiszowy, Ale jak za brat z nim bogowie mniejszy. MorszZWierszeWir I 460.

Użycia metajęzykowe

- Bespieczeństwo/ Confidentia, ae. Securitas, […]. Ruhigkeit/ Sicherheit/ Stolzheit/ Tapfferheit. DasHünDict Oiiij

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BEZPIECZEŃSTWO