ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		cesarz
D.		cesarza \|\| cysarza
C.		cesarzowi
B.	uż. żyw.	cesarza
N.		cesarzem
Ms.		cesarzu
W.		cesarzu

liczba mnoga

	M.				cesarze
	D.				cesarzów
	N.				cesarzami

Etymologia

łac. Caesar 'nazwa własna'

Znaczenia

»władca imperium«

– Czásu bowiem iednego [Szymon czarownik] rzekł Neronowi/ żebyś wiedział możny Cesárzu iżem iest Synem Bożym/ każ mię ściąć/ á ia trzeciego dniá zmartwychwstánę. SpInZąbMłot 406.
– Constancius záś Cesarz [mówi]. Wiele tákowych iest, ktorzy zá czárámi się udawszy, burze ná powietrzu czynią. SpInZąbMłot Przedmowa.
– Cesarz/ Caesar [...] Augustus [...] Rector Imperij Romani. [...]. Kn 61-62.
– Cesarz tumult poczuwszy/ do Eski Száraiu Boiáźliwy ubiega/ gdźie według zwyczaiu Dawnego: w Ottomániech sroga byłá kárá Komu wniśdź/ krom Eunuchow/ á sámego Cará. Eski Száráy, Páłac Białych głow, Pań Cesárskich. TwarSLeg 29.
– Niedawno y w Szaraiu piiani napoły/ z Ciorbą razem Cesarską rozrzućili stoły: Po wielkim wrzask niezwykły rozlegał się gmáchu/ Ze rozbity y Dywan/ y Cesarz był w strachu. TwarSLeg 72.
– Cesarz iest namożnieyszy z Monárchow. Der Kayser ist der mächtigste unter den Monarchen. DobrGram 399.
– Wtesz y ty rozsypiesz się Prochy Bo zes Człekiem Cesarzu, chocbys Antipody W ręku miał wzdy smiertelney, nie uydziesz przygody. PotWoj 66.
– Prosi [Duńczyk] o Sukurs Polakow prosi tez y Cesarza, Cesarz wymowił się Paktami, ktore miał z Szwedem. PasPam 53.
– Owym potęgom ktore na Cesarza Tureckiego mogły by się porwac nieprzyszło się z kupić. PasPam 100.
– Pozwolono im [...] w Warszawie Tryumf czynić zotrzymaney nad Ceszrzęm Wiktoryiey. PasPam 189.
– Krol IoMSC Francuski osiągnie Imperium. Będzie Cesarzęm. PasPam 189v.
– Był u Cysarza Kawaler Lubomierski. PasPam 259v.
– Boday ze tam obadwa y z Cesarzem doczekali kaydankami brzękać. PasPam 263.
– Posłał potym y Głowę Woiewo[dy] Malborskiego Denhoffa twierdząc zapewne że to iest Głowa krolewska że by ią Cesarzowi zaraz odsyłano. PasPam 265.
– Chciał Cesarz że by było Woysko poszło do Polski. PasPam 268.
– Cesarz nie mysli z Polakiem się wadzic Lecz niewdzięczniki [Krzyżaków] na cel upadku wysadzic. DrobOpow 91.
– [tytuł: Żebrakowi] Nosił cesarz purpurę, ja swoje biesagi; Teraz, jako się rodził, leży ze mną nagi. PotNabKuk I 443.
– Aleć tá surowość nie rylko [!] iest potrzebna/ áby ich trzymáłá ná wodzy/ y vymowáłá sweywoli/ ktoraby się w nich snádnie z posmákowánia swobody zámnożyć mogłá/ ále też że szerokość y przestrzeństwo ták wielkiego Páństwá bystrey evekuciey potrzebuie/ ná mieyscach odległych/ poprzedzáiąc rozruchy y rebellie/ ktoreby się snádno zá pozwoleniem czásu mnozyc y krzewić mogły/ z wielkim pospolitego pokoiu zámieszániem/ á náostátek zgubą Páństwá/ co wszytko nie mogłoby wryzie zostáwáć/ gdyby Cesarz zupełney władzy nie miał. RicWielJMon 3-4.
– Czytay o Julianie Cesarzu Apostacie historią kościelną. WisCzar 115.
– Ale iako przedtym Ludovicus Pius, ták potym S. Henryk Cesarz, tę niespráwiedliwą extorsyą y pretensyą cale znieśli, lubo nowych kontrowersyi y niezgod między Cesarzami y Biskupami Rzymskiemi, ta abrogacya abusuum, otworzyła campum [...]. ChmielAteny II 120-121.
– Syn naystarszy po Oycu, lub Brat po Bracie, do tych czas w areście trzymany, zaraz sekretnemi do Saraiu wpada ścieszkami, Tron osiada, Cesarzem proclamatur. ChmielAteny II 479.
– Kreuiąc go [muftego] Cesarz daie mu bogatą Sobolą szubę [...] tysiąc aspr codzienney mu Pensyi naznaczaiąc. ChmielAteny II 485.
– Otto Cesarz [...] z wielkim applauzem przyjęty od Bolesława, któremu za tę ludzkość Cesarz Koronę Królewską ofiarował. ŁubHist 11.
– Skarbek pierścień w te skarby wrzucił mówiąc: Aurum addamus auro, á Cesarz odpowiedział Hab dank, i odtąd Habdankiem pieczętuje się ta Familia. ŁubHist 18.
– Karol IV. Cesarz w dyskursie zadał Królowi Węgierskiemu bękarstwo. ŁubHist 44.
– Cesarz. Cayser. Empereur. T III 103.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

abisyński cesarz:

– W Afryce Kráina ieſt NUBIA, (ktorey Miasto Stołeczne, gdzie tameczny Krol rezyduie, Nuebia:) ná mil 300. wzdłuż, y ná tyleż wszerz zábieráiąca, to Turczynowi, to Abyssynskiemu hołduiąca Cesarzowi: Obywátelow má Machometanow, Zydow, Koptykow: Płynie przez ten Kray rzeka Nubia, ktorá dałá imię całemu kráiowi. ChmielAteny II 633.
– WIelu iest takich Autorow, ktorzy erroneè mniemaią, że Abyssyński, albo Murzyński Cesarz iest PRESBYTER IOANNES, albo POP‑IAN, y w samym zaráz pomylili się názwisku ktore ięzykiem effertur Perskim, Progestiani, to iest Mąż Apostolski, á oni corrupto sono vocis, mowią Presbyter Ioannes, iako twierdzi Scaliger. ChmielAteny II 634.

cesarz rzymski (sz. zm.):

– Cesarzow Rzymskich wielkie dzieła Konstantynowa smierc Iak oszpeciła. PasPam 110.
– Przychodzi mi na pamiec Rzymskiego Cesarza Symbolum. PasPam 273.
– Iednak Biskupi albo papieze Rzymscy nie w Wielkiey byli animadwersyi, poki Cesarze Rzymscy poganami byli. IntrHist 185.
– COMBAT naval [...] BITWA, wodna woyna okrętowa ktorą Cesarze Rzymscy zwodzić kazali dla rozrywki. DanKolaDyk I, 321.

cesarz turecki:

– Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82.
– Cesarz Turecki: przed ruszeniem swego woyska [...] każdemu [janczarowi] zwykł darować po 1000 asper, to iest groszy! SolGeom III 95.
– Piszą/ że kiedy Cesarz Turecki záczną ktorą z száráiu krewną/ lub kocháną przedtym swoię/ daie Baszy ktoremu zá żonę [...] żeby on wdzięcznie tę łáskę przyiąwszy/ ták w podárunkách ciągnąć się musi/ że wszystko práwie co ma wyda. GorzWol 76-77.

cesarz chrześcijański:

– Wesołego cesarza chrześciańskiego [...] ten pogrom (gdy nazajutrz rano przyszła nowina, iż wszystkie Polaki na głowę zbito) tak zasmucił, iż prawie wszystkę radość cesarską w żal, pociechy w smutek, a tryumfy w lament obrócił; heretyki zaś przeciwnym obyczajem utrapione [...] rozweselił [...] Niedługo jednak ta burza trwała. DembPrzew 25.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

CESARZ