Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

CHŁOPIEC

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: CHŁOPIEC, CHŁOPIECZ
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1620
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   chłopiec ||   chłopiecz
D.   chłopca ||   chłopcza
C.   chłopcu
  chłopcowi
B. uż. żyw.   chłopcza ||   chłopca
N.   chłopcem ||   chłopczem
Ms.   chłopcu
W.   chłopcze
  chłopiec
liczba mnoga
M. uż. osob.   chłopczy ||   chłopcy
D.   chłopców ||   chłopczów
C.   chłopcom
B. uż. osob.   chłopców ||   chłopczów
uż. nosob.   chłopce
N.   chłopcami
  chłopcy
W. uż. osob.   chłopcy
Znaczenia
1. »dziecko płci męskiej, młodzik, wyrostek. który wyszedł z okresu dziecięctwa, a nie jest jeszcze mężczyzną; płód płci męskiej, syn«
  • – Wten czas mi Czeladz przywiodła chłopca małego zwanego potap Jam go Ezopkiem nazwał i dałem go na Cymbale uczyć. MasDiar 102.
  • – Przy kolaciy chłopcow albo uczniow Dálysmy na beczkę piwa złotych [6] RegTow 90.
  • – Zemdlał chłopiec młody Izmáel/ y iuż práwie poczynał od prágnieniá umieráć. StarKaz II, 303.
  • – Ledwie dziewczynie siedmlat az iey wspominaią Młodziąnow roznych gachow do tąneczka z chłopcy Mało nie co dzien piątkom pewnie nieprzepusczą. OpalKSat 24v.
  • – Nundina Bogini w Rzymie, a die nono, od dnia dziewiątego nazwana, bo do iey Koscioła przynoszono y oczyszczano wodą Swięconą dzieci małe tamze im imiona dawano dziewczętom osmego, chłopcom dziewiątego dnia. PotPrzyp 13.
  • – Ucieka na płowym bachmacie [...] iakis Młokos [...] Młodziusińki chłopiec Gładki. PasPam 95v.
  • – Tak tedy zagnali się za owym Chłopcem az w las. PasPam 104.
  • – Chłopca złapano ktory był taki własnie iaki powinięn bydz Człowiek. PasPam 176.
  • – Piotrowa wdowa na roli chałupnej zasianej, z synami małymi chłopcami, bez żadnego zakładu. InwKal I 624.
  • – Naten czas y chłopca swego zostawił [syn Jan] v mnie trzymałe[m] chłopca iego puł roku odział y karmił. KunReg 70.
  • – O znákách, czyli chłopiec, czy dziewczyná iest w żywocie. AlbSekr 178.
  • – Calefactor przyniosł Garniec Cegły tartey wodą rozmieszaney y miedzi siedzące na Ziemi Chłopce rzucił a w tym Vciekał, a oni go gonili wołaiąc ze Miod Skolny rozbił. KomonDziej 16.
  • – A ten Vcząc Chłopczow w Skole Zywieczkiey Nigdy dzieci nie biiał, tylko rozne Paenitentie naznaczał. KomonDziej 149.
  • – A Chłopieta Skolne Litanią takze de Passione D-ni maią Spiewowac y Rector Scholae ma im pomagac za co pensią bierze Złotych 50 y chłopczow takze Spiewania ma Vczyc zawsze. KomonDziej 170v.
  • – Kantor [...] Chłopczow nie bił, ale do Skoły Słome kupował y kazał na Ziemi posłac, gdy tedy ktory niechciał sie chłopiec Vczyc, na tey Słomie kazał mu lezec. KomonDziej 188v.
  • – Dobrowolnie przyznał, iako Babralaka Chłopcza oknem przez krate po drabinie w Noczy do Skarbczu wszadził powiedziawszy gdzie skrzynia leży, gdzie ten Babralak w Skrzyni w Wieku dziure Instrumentem wyrznąwszy, piniądze wziął, a iemu podał. KomonDziej 210v.
  • – [Pleban] rozważał mu [małemu Karolowi Cezarowi de Rochefort] iako mógł ale osmioletniego chłopca niemógł odwiesc odtego y przeto przestrzegł Oyca ze chce Syn iego uciec. HistŚwież 106.
  • – Niewolnikow Iańczarami nazywano [...] Słowo zas Ianizar, albo Accuratius pisząc Genizar nic inszego (tylko nowicyusza albo chłopca w nauce będącego) nieznaczy; a to dla tego Ze [...] zaraz Z dzieciństwa do trybu Zołnierskiego przy uczeni bywaią. IntrHist 89.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chłopiec szkolny (sz. zm.):
    • – W Dzien Zaduszny Chłopczy Skolni z Krzyzykami Ołtarze w Kosciele obchodzili. KomonDziej 16v.
    • – Xiądz Hieromin [!] Szadkowski [...] fundował Złotych Nro 20. Polskich Na Wyderkaff na Szuknię iednego Vbogiego Skolnego Chłopcza w Skole Zywieckiey Vczącego się. KomonDziej 138v.
2. »giermek, pachołek, paź, posłaniec, sługa«
  • – Rotmistrz kozacki Rudnicki upatrzył sobie sklep [...] i chcąc się tam wprowadzić dla mieszkania rozkazał ognia przyniesc Chłopcowi. MasDiar 99-99v.
  • – A na miejsce tego, trzeba młodszego chłopca wziąść, który do karmienia psów wzięty, kiedy tego na pole poczęto brać; a zaś na tego miejsce inszego. OstrorMyślTur 48.
  • – Kazano było łeb temu trupowi vćiąć dla poznánia/ ále chłopiec I. M. Páná Woiewodzicá Brácłáwskiego porzućił go gdzieś w nocy w błoto/ ktoś pewnie znáczny/ ieżeli nie sam Kulim Bey. Pogrom B3.
  • – Misiek ktory do tego czasu Chłopczem beł, iesli nie będzie potrzebny dzieciom prosi aby mu na odprawie złotych dziesiec albo podiestka dano. OssJŻyw 7.
  • – Pácholę/ chłopiéc. Puer [...] Capsarius [...] Cathedralitius minister [...] Camillus [...]. Kn 657.
  • – Duracz. Tego P. Lubomirski castell. Woynicki wzial bel od poddane[go] swego za chłopca do posług. TrepNekLib 80.
  • – Godzien ten chłopiec zeby go miec do wszystkiego. OpalKListy 506.
  • – W domách nászych widziemy/ iż gdy chłopiec ma izbę umiátáć/ tedy osobom zacnieyszym mowi ustąpcie z izby/ byście się nie przykurzyli. StarKaz II, 632.
  • – Cierpliwie Pan słucha Az tez gdy chłopcy błazna nazbyt obracaią I niedadzą wypocząc pocznie wrzesczec gembe Asz poVszy rozdarszy ze sie tez nadprzykrzy Panu onym wrzesczeniem dopierosz zawoła Na chłopce chłopcy ciszy długosz tego bedzie. OpalKSat 59.
  • – Armiger Pacholek, Chłopiec ktory drzewo noszi. SłowPolŁac 18.
  • – Krolewna [mówi] Chłopiec, biegay mi prętko, proś do mnie Rodryga. CorMorszACyd 131.
  • – A to był Ksiądz Stánisław Maliszewski Iezuitá, ktory to od chłopcow Páná Woiewody Brácławskiego między sobą discurruiących słyszał, y iák rzecz pewną w Warszáwie zeznał. LubJMan 134.
  • – Kaze [Chodkiewicz] zwyczayne trąbic po Maidanie hasło Po ktore gdy się chłopcy, y Ciurowie zchodzą Dawny to unich zwyczay ze się załby wodzą. PotWoj 94.
  • – Ow miecz zaraz mu pod lokcięm chłopiec trzyma. PasPam 83v.
  • – Idę do Woiewody a posłałęm przodem chłopca. PasPam 160v.
  • – Lada kiedy iuz to zawołał na chłopca Mitiuszka daway że su Winka Hosudarskiego to Łik czarką inszą to się po musnął popiersiach. PasPam 166v.
  • – Po Elekcyiey krola Michała Gryzł się [Jan Kazimierz] mowiąc ze mi to Polacy na złość uczynili co obrali krolem Chłopca mego. PasPam 227v.
  • – Wydra [...] Stroz taki [...]chłopcu ledwie pozwoliła z botow z zuć, a potym iuz nie ukazuie się. PasPam 252.
  • – Poddani: Wawrzyn woźny, Grzesiek, Wojtek [...] chłopiec od poganiaia. InwKal I 371.
  • – Gospodarze w Aptekách, álbo w Kramách Korzennych, przyimą czásem chłopcá iákiego, co to nigdy rodzenkow, nigdy fig, nigdy rzeczy słodkich nie iadał. MłodzKaz I, 224.
  • – Nie dobrze sprawował oyczyste dobra chłopcowi Mathuszowemu, którÿ przy nim mieszka. KsKasUl I, 333.
  • – „Przynieśże, chłopcze, wina; gdy nie ujdą wiersze, Poczni beczkę, już to tu zabawy nie pierwsze.” PotFrasz1Kuk II 73.
  • – Chłopcy, nalejcie wina. Nie masz go, Mospanie, Ostatnia beczka wczora dnem do gory stanie. PotFraszBrück II 144.
  • – Powiadał mi godny Kącki, co Kásztelanem Krákowskim umarł, Że w pokoiu będąc u krola Kázimirza paziem, był takimże Wayer, wielkiey w Prusiech Familii, chłopiec cudownie złośliwy, y swywolny, ktory w gabinecie Krolewskim y papiery przewrácał, y galánteryę psował. JabłSkrup 36.
  • – Doszedł mię list od ImX Theologa kt[ó]ry oznaymuie o Chłopcu Cukierniku ze się nalezycie perfekcyzonuie. SapADiar 78.
  • – Aby każdy kto nie umie, nauczył się rozeznawać trąbienie [...] albo kto nie rozumie, tedy chłopca posłać do trębacza, pytaiąc na co trąbi. ArtWoj 29.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chłopiec biesagowy (sz. zm.):
    • – A ma przytem myśliwiec biczem, który ma mieć nakształt woźniczego, po krzakach chlastać i koniem je wykręcać, jako i ów bakałarz co nad nim jeździ, i biesagowy chłopiec. OstrorMyślTur 50.
    • – Wytrąbże je [psy] z lasa. A wtenczas trzeba trąbić powłokiem, co najdłuższym tonem. Jeśli się nie możesz którego dotrąbić, podeślijże chłopca biesagowego, ba i którego szczwacza. OstrorMyślTur 52.
  • chłopiec kuchenny:
    • – Smerdis bywał chłopcem kuchennym, ktorego po urzniętych Uszach potym poznano. IntrHist 22.
    • – WALET ou Enfant de cuisine. Puer coquorum. Minister culinarius. KUCHENNY Posługacz, chłopiec kuchenny, kuchta. DanKolaDyk II, 564.
  • chłopiec domowy:
    • – Gdy Ceres łákomie piłá, chłopiec domowy począł się z niey náśmiewáć; zá co go ona obrociła w robaká. OvOtwWPrzem 201.
  • chłopiec izdebny:
    • – GARÇON de la chambre [...] CHŁOPIEC izdebny pokoiowiec. DanKolaDyk II, 76.
  • chłopiec krawczyk:
    • – Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk, Wojtek chłopiec krawczyk. InwKal I 342.
  • chłopiec ratajczyk:
    • – Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk. InwKal I 342.
  • chłopiec służebny:
    • – Czeladź dworska: Skotarz, strzedniak z matką, chłopiec służebny, dziewek 2. InwKal I 200.
  • wozowy chłopiec:
    • – Przetoż, áby luźney czeládzi imioná (do naymnieyszego wozowego chłopcá y kuchty, żadnego nie zátáiwszy, pod karą) podáć Rotmistrzowi álbo Porucznikowi, áby przy Pocztách swoich, wszyscy w Regestr wpisani byli. FredKon 24.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto się opsá y o chłopcá nie weźmie/ nieweźmie się y ożonę. RysProv VII, 6.
3.  ekspr.  »mężczyzna, żołnierz, towarzysz«
  • – Rozne niecnoty wyrabiali im nasi chłopcy. PasPam 55v.
  • – Iest takie ich naborzęnstwo, co Niemcy oczy zasłaniaią kapeluszami A białogłowy tymi Swemi kweffami y schyliwszy się włozą głowy pod ławki. Toim w ten czas nasi chłopcy naybardziey Xiąszki kradli chustki etcc. PasPam 56.
4. »figura przedstawiająca dziecko płci męskiej, młodzika, wyrostka«
  • – Przededrzwiámi kościelnymi leżą dwá lwi/ ieden chłopcá w paszczęce trzyma/ á drugi chłopá. WargRzym 96.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
  • – Junge chlopiec/ pacholę puer. KusWeg F3.
  • – Chłopiecz Puer. SłowPolŁac 5.
  • – Chłopiec der Junge. DobrGram 61.
  • – Cyt/ cyt chłopcze. Stille/ stille Junge. DobrGram 378.
  • – Gross-Junge/ Stárszy Chłopiec. ErnHand 407.
  • – Chłopiec der Knabe/ 2. der Junge. WojnaLust 39.
Użycia metajęzykowe
  • - Quae in cze habent Vocativum, ut chłopiec chłopcze, oyciec oycze etc. WojnaInst 22
  • - A nominibus in ż, cz, rz [...] finitis, diminutiva fiunt in yk; ut noż nożyk, deszcz deszczyk, kałámarz káłámarzyk, kosz koszyk etc. Huc refer plastr plastrzyk, reiestr reiestrzyk, chłopiec chłopczyk, kobierzec kobierczyk, koc kocyk, korzec korczyk, sámiec sámczyk. WojnaInst 59
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: CHŁOP, CHŁOPCZAK, *CHŁOPCZĘ, CHŁOPCZYK, CHŁOPCZYNA, CHŁOPCZYSKO, CHŁOPECZEK, CHŁOPIĄTECZKO, CHŁOPIĄTKO, CHŁOPIĘ, CHŁOPIĘCINA.
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 24.04.2023