Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

DOM

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   dom
D.   doma ||   domu
C.   domowi
B. uż. nżyw.   dom
N.   domem
Ms.   domu
W.   domie
liczba mnoga
M. uż. nosob.   domy
D.   domów
C.   domom
B. uż. nosob.   domy
N.   domami
Ms.   domach
Znaczenia
1. »budynek mieszkalny«
  • – Podle niego wdrugim domu Stał Woiewoda Swadzki Wierzbowski. PasPam 98v.
  • – Stoią oni rozumieiąc że to ia tylko przechodzę przez miasto Asz dopiero upodobawszy sobie mieysce gdzie widzę domy budowne y porządnie stanąłęm. PasPam 167.
  • – O Gospody tedy bardzo trudno było przy owym wielkim Ludzi zgromadzeniu musiałęm tedy Stanąc w domu pustym nowo zaczętym ieszcze nieskonczonym. PasPam 180.
  • – Przyiezdzaiąc pod dom, chciał się tez Oycu pokazać na powitaniu tureckięm stroiem. PasPam 245v-246.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Bespiecznie myszy biegáią/ gdy Kotá domá nie máią. RysProv I, 3.
  • – BOUE [...] MOWIĄ przysłowiem: Dom iák cale iest z błota y z gliny zá dom ladaiako stiwany [!]. DanKolaDyk I, 216.
2. »ród, pochodzenie«
  • – Potym znowu jednego zacnego człowieka z dworu JCMci mowa, który, gdy była zmianka o Karolusie i jego powodzeniu w Inflanciech, powiedział, iź to jest sługa CJMci, z którego wolą wszytko czyni. Czego potwierdziło pisanie jednego zacnego człowieka z Rzymu tu do jednego senatora, w którym wyliczając to, co się od domu rakuskiego dzieje WKMci, i to twierdzi, że Karolusa na WKM. wsadził, któremuże wtenczas hetmany, pieniądze i taką informacyą CJM. posłał, aby bitwy nie zwodził, ale zamki tylko niektóre osadził, wlokąc wojnę [...]. SkryptWojCz II 280.
  • – KROTKA Ale prawdźiwa RELATIA rzeczy tych: Ktore od 12. dniá Styczniá/ Roku 1634. do 28. Lutego/ z Olbráchtem Wállensteynem przeszłym Xiążęćiem Mekelburskim/ Frydlánskim/ Ságáńskim/ Głogowskim: Generałem Woysk CESARZA I. M. y z drugimi Obersterámi; wprzod w Pilznie/ á potym w Egrze przećiwko CESARZOWI I. M. Domowi RAKVSKIEMV, y wszytkiemu Rzymskiemu Páństwu/ przez zdrádźieckie práktyki ná świát się pokazáły. RelWall A.
  • – Ktos chciał piscari inturbido [łowić ryby w mętnej (wodzie)] widząc krola Sine Successore [bez następcy] y iuz upadaiącą Lineam owey Sławney Iagellonskiego Domu Familiiey. PasPam 119v.
  • – W kim się zas te Oboie z chodzą requista Tego DOM nowym sławy splendorem zakwita. PasPam 273.
  • – Męstwa Herkulesowi proba iest prawdziwa Gdy za przedni Ornament Lwi skory zazywa I z tym Dom Lanckoronskich iawnie aemuluie kiedy się Lwem ognistym z dawna pieczętuie. PasPam 274.
  • – Oczy wisty na tym tu mieyscu reprezentuie się Dowod Wosobiey [!] Iey Mosci Panny Heleny Sieklicki ktora wzacnym y starozytnym zrodzona Domu [...] wszystkie Swiata tego dobrowolnie rzuca Ozdoby. PasPam 281v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chłopski dom (sz. zm.):
    • – Leszek z domu chłopskiego po nim co Korone Rączoscią y zawodem przed inszemi porwał Nuz on Piast on Kołodziey a potym Krol sławny Ktorego Potomkowie az ze do Ludwika Sczesliwie panowali pokazał ze Cnota I w lichey condiciey znaydowac sie moze. OpalKSat 72v.
    • – On się tym Czasem wrocił do Gospody Swoiey wymawiaiąc się ze go w Chłopskim domu bardzo teskno było. HistŚwież 117.
  • z domu:
    • »o mężatkach: nazwisko panieńskie«
    • – To iey własna maietność Sielecka, Gdyz była Heredyssa [dziedziczka] z domu Wodynska. PasPam 257.
  • powiedzieć się do inszego domu:
    • »podać się za kogoś innego«
    • – Rzeką nato a czemus się powiedział do inszego Domu [...] Temu że by się waszey zbył napasci. PasPam 183.
  • dom alberyński:
    • »dynastia saska, której założycielem był Albertus Animosus«
    • – [...] obudwu iednak Z niebespieczeństwa Albertus Animosus Xiąze Saski wielkiey odwagi y Dzielnosci pan, a protoparens Domu Albertyńskiego, wyprowadził. IntrHist 200.
  • bibl. dom Aaronowy || dom Aaronów:
    • »kapłani«
    • – Domie Aáronow/ dufajcie w PAnu: on jest pomocnikiem y tarczą ich. BG Ps 65, 10.
    • – PAN będzie pámiętał ná nas/ będzie błogosłáwił: będzie błogosłáwił domowi Izráelskiemu/ będzie błogosłáwił domowi Aáronowemu. BG Ps 65, 12.
    • – Rzecz teraz domie Aáronowy/ że ná wieki miłosierdzie jego. BG Ps 68, 3.
  • austryjacki dom:
    • – Albertus I Syn Rudolpha Habspurczyka, od ktorego teraznieyszy ArcyXiązęta domu Austryackiego pochodzą. IntrHist 192.
    • – Jakże Karol V Rządy y Zycie swoje Zakonczył. [...] Ferdynandowi I Bratu Zdał Cesarstwo, Philippowi II Synowi Swemu resztę państw Zlecił, y oddał od tego czasu dom Austryacki dzielił się w linią Ferdynanda y karola; podczas abdykacyi Stanom imperyi remonstrował, Ze Za panowania Swego 7 razy we Włoszech [...] bywał. IntrHist 234-235.
    • – HELWECYA albo SZWAYCZARY , teráz Rzecz‑Pospolita, długa ná mil 60. Niemieckich, szeroka ná mil 80, Ta Helwecya dawnych czasow parierowáła Domowi Austryackiemu, lecz podtym Dominium maiąc się zá oppressam, wybiła się. ChmielAteny II 230.
Związki frazeologiczne

  • macierzyński dom:
    • »rodzina ze strony matki«
    • – Niedzwiedz Macierzynskiego Domu coz ten znaczy Pewnie to kozdy przyzna kozdy wytłąmaczy ze Zwierz straszny odwazny Serdeczny y Męzny Do potkania y bitwy nad inne potęzny. PasPam 270.
3. »miejsce zamieszkania«
  • – Osnuią to więncem na wielkiey misie koło głowy owegoz bydlęcia te kiszki y takto na Stole Stawiaią przy kozdym obiedzie y iedzą zawielki specyał etiam y wdomach Szlacheckich tak czynią y mnie częstowano tym do uprzykrzenia. PasPam 56.
  • – Kazali tedy czwartego dnia potym winiść wolno zpod warty ktory iako powrocił do Pana dopiero napełnił się dom lamentem. PasPam 76.
  • – Bachmata dosyc z przyrodzenia bystrego z hukano kanczugami o sieczono a ieszcze nadgłowek mu zerwawszy z głowy kilka razy nad nim strzelono. Tak tedy iako szalony Bachmat skoczył kudomowi a wszystko tam było gęstemi chrostami iechać. PasPam 177.
  • – Szlachtę na Powrozach wodzić kazecie rabować ich Domy Wołoszy. PasPam 195.
  • – Białogłowa Pocciwa Gospodyni dobra w Domu Porządek y dostatek wszelki. PasPam 222.
  • – Wyiechałęm z domu do Obozu. PasPam 235v.
  • – W iedzięmy w Miasta [...] do Domow szukać Ludzi y Człowieka nie masz co zywo w Lasach. PasPam 236v.
  • – Iuzesmy tedy miewali Sessyie w Namiotach dla owej Niepogody. Szlachta się poczęli roziezdzac do Domow. PasPam 244v.
  • – Przyiechawszy do Domu 16 Novembris trafiłęm na Załobę po Matce moiey kochaney. PasPam 245.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dom białogłowski:
    • »w Turcji: dom nałożnic, harem«
    • – Ale Márdocheusz ná káżdy dzień przechadzał się/ przed sienią domu białogłowskiego/ chcąc się dowiedzieć/ jákoby się miáłá Ester/ y coby się z nią działo? BG Est 2, 11.
    • – Zátym [?] Pánná wchodziłá do Krolá/ á ocokolwiek rzekłá/ to jey dano/ áby z tym poszłá z domu białogłowskiego/ áż do Pokoju Krolewskiego. Wieczor wchadzáłá/ á ráno się záś wracáłá do drugiego domu białogłowskiego/ pod straż Sáásgázy/ komorniká krolewskiego/ strożá założnic: Nie wchadzáłá więcey do Krola: ále jesli się upodobáłá Krolowi/ przyzywano jey z imienia. BG Est 2, 13-14.
  • dom profesów:
    • »część klasztoru, w której mieszkają zakonnicy po ślubach«
    • – [...] nabożeństwu ktore teraz do tákiey doskonáłości przyszło (z czego niechay będzie Pánu Bogu cześć y chwałá) wielkie pobudki podał [Ks. Skarga] y mieszkáiąc tu cztery láta/ á w kazániach vtáwnie prácuiąc/ dom Professow/ álbo mieszkánie przy ś. Bárbárze [kosciół w Krakowie] Oycom sposobił. BirkSkar 12.
    • – [...] czwartego slubu Professowie (oni co (...) domámi profesow rządzą y rządzić mogą) przysięgáią Bogu i zakonowi. SzemGrat 41.
    • – gdy do Nowicyatu, z Domu Professow powracał. nieznaiomy młodzian, drogę mu zaszedszy, nie małą w złocie summę ofiarował. NiesKor II 92.
    • – Pierwey w Domu Professow y w Collegium posługi kuchenne odprawował, á potym do S. Jędrzeia posłany był. NiesKor II 665.
Związki frazeologiczne

  • coś jako bydło do domu gonić:
    • – W Pewney támże Prowincyi, iák bydło ie [jelenie] do domu gonią, doią, nábiał zbieráią, wielką ztąd máiąc intratę. ChmielAteny1745 I 474.
4. »rodzina, domownicy«
  • – Kiedy zapowrotem owe w domu nastąpiły zale. To mnie tez takie cięszkosci na Sercu czyniły zem niewiedział iezelim zyw. PasPam 76.
  • – Szlachta dowiedziawszy się z kozdey wsi przyiechało ich po dwoch witac Deputatow Nomine inszych Swoich braci bo tego iest y 50 y 60 domow w iedney wsi. PasPam 81v.
  • – Pochwalił mi ten postępek Ociec moy chwalili Iteressanci [!] doma mego. PasPam 134.
  • – Krola przeproszę lubom niegniewał, y Pokuty gotow się podiąc byle niebyła szkodliwa moiey, y mego Domu reputacyiey. PasPam 203v.
5. »świątynia«
  • – Niezaraz nam Bog da takie sposoby Do tak pozorney Domow swych ozdoby. PasPam 111.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dom Baalowy || dom Baalów:
    • – I zeszli się wszyscy chwalcy Baalowi, tak że nie został żaden, któryby nie przyszedł. I weszli do kościoła Baalowego, a napełniony był dom Baalowy od końca aż do końca. BG 2Krl 10:22.
    • – Potem wszedł wszystek lud do domu Baalowego, i zburzyli go, i ołtarze jego, i bałwany jego połamali, Matana także kapłana Baalowego zabili przed ołtarzami. BG 2Krl 23:17.
6. »kraj pochodzenia, strony rodzinne«
  • – Obeymowała iakas tęskność zrazu puko blisko Domu: Ale skorosmy się iuz za Ordę [Odrę] przeprawili iak ręką odiął. Daley poszedszy iuz się y o Polszcze zapomniało. PasPam 54.
  • – Tyranna Szwedzkiego z Oyczyzny wygnał [Czarniecki] y ieszcze go za Morzęm wiego Domu szukał. PasPam 206v.
  • – Gromadzą się tedy Woiewodztwa dobrym porządkiem kozde u siebie w Domu. PasPam 230.
7. »gospodarstwo«
  • – Wdowka nieboga przysłała co Dom miał gorzałek piw pili tedy Dragani. PasPam 154v.
  • – Iuz tedy dy złote Lata twardym przedziergnęły się zelazęm, kiedy Dąm [dom] radosci y nadzieie naszey wgorzkie obrocił się nąm łzy, Takiego pozbywszy Hetmana y Senatora. PasPam 207-207v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Związki frazeologiczne

  • domem się bawić:
  • dom boży:
  • się w domu bawić:
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto muruie/ buduie. Kto z drzewá kleci/ ogień w domu nieci. RysProv VII, 1.
  • – Bespiecznie myszy biegáią/ gdy Kotá domá nie máią. RysProv I, 3-4.
  • – Nie o to ią bito/ że chodziłá w żyto/ ále że domá nie sypiáłá. RysProv X, 2.
  • – W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą. RysProv 82.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: SPas
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2023