ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (dziw, dziwo), SXVI (dziw, dziwo), Kn (dziw), T (dziw), L (dziw, dziwo; XVI-XVIII), SWil (dziw, dziwo), SW (dziw, dziwo), SJP (dziw, dziwo)

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.	m		dziw
	n		dziwo
D.	m		dziwu
C.	m		dziwowi
B.	m	uż. nżyw.	dziw
	n		dziwo
N.	m albo n		dziwem
Ms.	m albo n		dziwie

liczba mnoga

M.	m	uż. osob.	dziwowie
		uż. nosob.	dziwy
D.	m		dziwów
C.	m albo n		dziwom
B.	m	uż. nosob.	dziwy
	n		dziwa
N.	m albo n		dziwami
			dziwy
W.	m	uż. nosob.	dziwy

Znaczenia

1. »rzecz zdumiewająca«

– Cudownymi sposoby dziwem niepoiętym Bog to zrządził od wieku/ swoim pálcem świętym W dyámencie nápisał/ co iuż trudno zmázáć/ Ten w sądzie dzisieyszy lud/ będzie Pánu wzdrażáć. JurkPieś A3.
– A rozumiejąc, że to iść w dziwy miało, jako dziś twardziście i wy, stąd on wziął pióro w prorocką rękę, gdy Jego gorzką pokazał mękę. MiasKZbiór 121.
– Ale dálekosmy odeszli od onego pierwszego dziwu: wracam się tedy názad y mowię: Dziwowáłá się Pánná błogosłáwiona porodzeniu swemu/ iż Pánną będąc porodziłá/ pánieństwá nie stráciwszy. BirkNiedz 63.
– Mąm to sobie zawielki dziw, kiedy do 4 Chorągwi naszych [...] 3000 strzelcow razęm ognia dali a postaręmu tylko ieden Towarzysz zabity. PasPam 107.
– Wyiechawszy z gospody Stanąłęm tez iuz tak y z Czeladzią na koniach na owe patrząc dziwy. Stali tedy Circa hoc Spectaculum [wokół tego widowiska] Ludzie roznego Gatunku. PasPam 189.
– Rad Herod Jezusowi, bo go dawno żądał, Żeby tylko od niego cud jaki oglądał. Kuglarza, błaźnie, najmi dla dziwów i figli! PotZacKuk I 573.
– W Grecyey kędy wszelakich Cnot zniwo, Ktora oprzodek zdwana z Rzymem chodzi, Przebog niech mieysca, takie nie ma dziwo [...]. PotSyl 15.
– Nie masz dziwu, lat siedemnaście kończę, seminare [płodzić] i dobrze małżonkować mogę. MałpaCzłow 254.
– Pogoń ktora wziąć chciała Absaloná żywo. Napadła ná to w lesie nieszczęśliwe dziwo, Ze młodzian usidlony wisi ná gałęzi [...]. DrużZbiór 118.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

siódmy dziw świata:

– [...] nawiedzą oyczyznę kochaną, Kędy Machinę wielkiego Kosciołu, Y Kolos słoncu, dotąd nie widaną, Robotą: Siodmem dziwem stawią swiata, Iako Brat znalazł, napamiątkę Brata. PotSyl 109.

dziwy niewidane (sz. zm.):

– Ale skoro do wschodu przychodziło/ ozdobiło łożnicę swoię nalepiey/ to iest Jutrzenkę: ciáło mowię/ y duszę Pánieńską: nápełniło ią niesłychánymi/ y nigdy niewidánymi dziwy/ iáko theatrum iákie/ iáko Mátkę y corkę Stworzycielową. BirkNiedz 46.
– [...] o dziwy dziwy nigdy nie widane O dziwy smiele rzekę nigdy niesłychane Mizerny człowiek w grzechach ustawicznie broi A Bog na krzyzu przezen miedzi łotry stoi. KodKon 83.

dziwy niesłychane (sz. zm.):

– Ale skoro do wschodu przychodziło/ ozdobiło łożnicę swoię nalepiey/ to iest Jutrzenkę: ciáło mowię/ y duszę Pánieńską: nápełniło ią niesłychánymi/ y nigdy niewidánymi dziwy/ iáko theatrum iákie/ iáko Mátkę y corkę Stworzycielową. BirkNiedz 46.
– [...] o dziwy dziwy nigdy nie widane O dziwy smiele rzekę nigdy niesłychane Mizerny człowiek w grzechach ustawicznie broi A Bog na krzyzu przezen miedzi łotry stoi. KodKon 83.

dziwy czynić (sz. zm.):

– Bizánczycy/ kuglarzom/ mietelnikom/ co się po powrozie z wysoka spusczaią/ co dziwy iakie czynią/ y kuglarstwa/ połowicę zysku do skárbu kazali dawać. PetrSEk 29.
– [Czarnoksiężnik] Na lewey ręce tylko puklerz zawieszony Vwiniony w iedwabny pokrowiec czerwony A w prawey Xięgi trzymał, ktoremi straszliwy Nieuwierzone czynił y sprawował dziwy [...]. ArKochOrl 33.

dziwy (z kimś) robić (sz. zm.):

– Co wybuchnęło potym in Publicum co z dobrym Panem robili zadziwy, otym sięnizey napisze. PasPam 233.
– Ten Francuz, który się był przed dwiema tygodniami obiesił, i po śmierci dziwów robić nie przestaje, z początku bowiem, zaraz pierwszej nocy po obieszeniu, przyszedł był do warty kunickiej około właśnie północka i spytawszy ich o suknie swoje, potem skoczył ku kaplicy i zniknął. SarPam 31.
– Aże nigdy Koronacyi publiczney nie widzieli Sasi, dziwowali się Ceremoniom, i szpecili Luterania Polaków, mowiąc ze dziwa nie zwyczayne z ich Panem robią - Zona Królewska niechciała z Królem do Polski iechać, niechcąc wiary Luterskiey porzucić [...]. OtwFDzieje 7.

dziwy czyniący:

– [Z sejmików] zaraz wyprawieni byli do Króla Posłowie, skarząc się na Niemców darmo w Polszcze próznuiących a wielkie dziwy y krzywdy po Dworach Szlacheckich czyniących. HistBun 50.

dziwy z kimś uczynić:

– Zadnego nie było podobienstwa aby Bog miał zemną takie dziwy uczynić w momencie prawie Iakie uczynił. PasPam 279v.

dziwy broić (sz. zm.):

– A nie tylko wymowny Bachus i sierdziwy, lecz pod jego hederą ten bóg broi dziwy, który uniósł pod żaglem Helenę do Troi. MiasKZbiór 341.
– Dwór J.M.P. Leśniowolskiego, Starosty Drohickiego. Mieszkanie od samej wody, Pomniąc na różne przygody, Nie barzo warowno stoi: Brzeg tuż, Wisła dziwy broi. JarzGośc 130.
– [...] żołnierz teraz chciwy Nie sławy, jak jest łupu, zaczem broi dziwy. KuligDemBar II 371.

dziwy stroić:

– moy miły (mojá miła) powiedz że mi [...] co tám zá Fochy (Dziwy) stroisz (broisz). ErnHand 319.

dziwy wymyślać:

– [Szwedzi] na Zakonniki dziwy wymyslali: Na Mieysce Swięte przeklectwá wálili Wszytko łáiáli wszytko się srozyli. OblJasGór 54.
– Wtęsz Vroczystość Niepokalanego Poczęcia PANNY: iedęn z Niezboznego Zboru Szwedzkiego bluzniercá wszeteczny Y Nieprzyiaciel Matki Bozey wieczny Grozá az wspomniec iáko ku iey wzgárdzie Dziwy wymyslał, y iak gadał hardzie. OblJasGór 77.

między dziwy kłaść:

– Między dziwy kłádzie Mędrzec teg[o] ktory się ná złoto nie zápátrza/ toc tedy niewiele tego. BirkNiedz 218.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Kto nádzieią żyw/ wskorali/ będzie wielki dziw. RysProv 37.

– Nie wielkie dziwy/ iż łotr szczęśliwy. RysProv 60.

– Stárzy podczas dziwy broią/ gdy ich czem dobrem nápoią. KnAd 1102.

2. »dziwne stworzenie, potwór«

– Okrzciwszy się z Bożkámi z drugiemi dziwámi/ Gdy Bog wielki w tę ziemię záwitał z cudámi/ W to przysłowie wen dáley przy imieniu dawnym/ Zostáłem Wándálinem [...]. JurkWan A2.
– Szkodzi Polscze to Monstrum [swawola] odmiáną szkárádą. Gdyż to sobie zá wodzá moc z moich obráli/ Pátrzciesz, ják sie potwornie zewsząd zodmiéniáli/ Rownemi być we wszytkim chcą swemu dziwowi/ Niepodobni by namniey iuż iuż człowiekowi. JurkWan B3.
– Ale ná ono strászne zgromádzenie Libiyskich źwierzow/ Rycerze niedbáli: Owszem (iaki cud) ná małe machnienie/ Srodzy dziwowie záraz vciekáli. TasKochGoff 392.
– Napatrzywszy się iuż dowoli owych dziwow to ięno było małym kamykięm tam cisnąc to się to wszystko w iednym mrugnieniu oka pochowało w wodę. PasPam 65.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

dziw straszliwy (sz. zm.):

– Kto okrom niego [Rynalda] z dziwy strászliwemi Będzie śmiał walczyć álbo rąbáć w lesie? TasKochGoff 360.
– Alcina wtem ciesząc mię poszła w mokrą drogę I na straszliwym dziwie społ ze mną iechała I wsrod morza całą noc y dzien mię trzymała [...]. ArKochOrl 58.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Brácia zgodliwi/ są wiélkie dziwy. KnAd 44.

3. »zdziwienie«

– Szat też [Turcy] nie máią cudzych vżywáć iedno oyczystych, bo częstokroć tákie dádzą przyczynę do dziwow y pośmiewiská. PetrSPolit II 339.
– Stárzec uyrzawszy, że Soliman zgołá Z onego dziwu ledwie się co czuie/ Trącił go/ y słow kilká mu powiedział [...]. TasKochGoff 256.
– Opinia to ludzka ważyć poczęłá/ ále te wszytkie rzeczy [dobra światowe] sáme w sobie tanie bárzo/ nie máią nic w sobie wielkiego/ oprocz opiniy/ y dziwow nászych [...]. BirkNiedz 589.
– Y gdym się ná cię [Cydyppo] zápátrował w dziwie, Znák, żem cię záraz zákochał prawdziwie [...]. OvChrośRoz 331.
– [...] Octávius młody, Odbiera skryte przyszłey fortuny dowody. Ktore, nie bez wielkiego wszech Národow dziwu, Vprzedzáły z wiecznego Thron iego Archiwu, Nie Cesárzá, nie człeká, ále przez te wrogi Syna Bożego, Ktory na ziemskie podłogi. Miał zstąpić [...]. PotPocz 6.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

na dziw robić coś:

– Czynił cudá pożyteczne Chrystus nie ná dziwy tylo/ ále ná pożytek ludzki. BirkNiedz 89.
– Co Kállistená/ to Báiázetá Tureckiego Cesárzá potkáło: tego Támerlanes bicz Boży zwyciężył/ y w żelázney kliczey zámknąwszy woził po świecie ná dziwy. BirkNagr 54.
– Iednę [statuę] wyrzuciły były prochy [...] ktora własnie taka była iak kobieta żywa. Do ktorey nadziwy się ziezdzali ieden drugięmu powiedaiąc że tam lezy Zona kommendantowa wyrzucona prochami. PasPam 60.
– na dziw; na dziwowanie. aus Begierde zu sehen. par curiosité de voir. § na dziw tam biegli ludzie. T III 321.

dla dziwu robić coś:

– Ten [Piołun głuchy] nie wszędy bywa pospolity/ oprocz żeby go gdzie w ogrodziech fláncowano/ więcey dla dziwu/ á niż użytku. SyrZiel 358.

dziw kogoś przejmuje:

– Dziw ją [Lidorę] przeymuie gdy się zápatruie W Dzieła tákowe, Ktore Bog Spráwuie [...]. OblJasGór 111.
– Dziw iednak wielki przeymował ich [Szwedów] z tego Słysząc tak wiele Ludu dość Sprawnego W murach na odpor [...]. OblJasGór 169.

Związki frazeologiczne

nie może wyniść komuś z dziwu:

– Mnie z dziwu wyniść nie mogło i dotąd nie może, żeście mi Wć przez tę okazję nie dali znać, jeżeli tam była potrzebna bytność moja, abym tam był zbiegł incognito, tak jako się rzekło. SobJListy 98.
– Z Żółkwi że Wć moja panno nie masz żadnej wiadomości, z dziwu mi wyniść nie może. SobJListy 140.

4. »ten, kto się czemuś dziwi«

– Dziw/ co się dziwuié. Lege Dziwuiący się. Kn 169.
– Dziw. 2) Bewunderer [...] admirateur [...] *2) dziwom (dziwuiącym się) to cudowna było. T III 321.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Kto ná morzu nie bywał/ ten dziwow nie widał. RysProv 37.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1698

Znaczenia

»wyrzuty«

– Brenk tak supponuje, Że to Meroldow lokaj brety odejmuje Jako jemu darowne, iż jednak skwapliwy W odbieraniu podatkow gość jest, to mu dziwy - I słusznie - w myśli czyni. KorczWiz 48.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1620

Znaczenia

»jest dziwne«

Rekcja: zd.

– To dziw stac temu na smierc co cię tak miłuie Ze dobrze lzey swe zdrowie niz twoie szacuie. ArKochOrl 42.
– Dziw aliter; particula admirantis, vt Strách/ vt Dziw iáko. Immane! quantum discrepat [...] Dziwna rzécz. Kn 169.
– [...] ia na krotki czas WMP. potrzebuię zwłaszcza ze conclusum y u Krola y u mnie 10 Augusti wyiachac wtę drogę zSierakowa. Dla Boga proszę pospieszaize WMć. Mnie, dziw Bozy, ze staie y głowy y zdrowia. OpalKListy 231.
– A Baba dziw ze Pana z Panią nie powoła Ktorychby raczey spalic za to ze niewinnie Meczyc y tracic kazą Swoich bez przyczyny [...]. OpalKSat 10.
– Dziw ze zyw został, iakoz woliałby był zaraz na placu polec, anizeli stakowego postrzału wboliach wielkich i niedostatkach nimal przez lat pięc kawencząc na utrapienia łoszku, zywot swoi dokonac. VorLetSkarb 70.
– To gdy Pan mówi, mgła zatym nadchodzi, A gruby tuman po świecie rozwodzi, Tak że zaledwie mógł jeden drugiego Uznać przed sobą dla dymu gęstego. I dziw, skąd się wziął! Czyli go Gorgony od Awernowej wyciskały strony? BorzNaw 118.
– [Do oczu] A wy tameście kierowały wzroki, Skądeście płomień przywiozły głęboki W serdeczne gmachy, który dziw, że kości Spaliwszy, waszej przepuścił wilgości. MorszAUtwKuk 266.
– Dziw to niesłychány, Ze ieden więzięn Lichy y poymany Ma miec w więzięniu zwycięzcę swoiego: Dziw ze Zwycięzca daie się w moc iego. OblJasGór 78.
– Iest w Polskim Woysku Srebro nálezione, Srebro Klasztorne w Stawie utopione, Ktore onegdy, Kiedy ryb szukáli Pacholcy skrycié Panom swym oddáli: Dziw żeć się dotąd nic nie odzywáią, Znać że ie prawem sobie przysądzaią. OblJasGór 107.
– Ná Herb Stáry Koń. Stáry to Koń, y bárdzo; dziw że ieszcze chodzi, A to większa, że zá niem, mydło wożą młodzi [...]. PotPocz 144a.
– Dziw, interj. es ist ein Wunder. c'est une merveille. § dziw że nie przyszedł. T III 321.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

co za dziw:

– Skąpo kto Bogu vdáie/ od ktoreg[o] wszytko ma/ co zá dziw/ iesli skąpy obrok bierze? BirkEgz 27.
– Wraca się Syn zgubiony do Oyca swego, co za dziw? że go osculo pacis uszanuie [...]? DanOstSwada I, 141.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1620

Znaczenia

»nic dziwnego«

– Wierzę ze [słońce] po niewoli wstępuie w te kraie Nie chcąc patrzec na tak złych ludzi obyczaie. To nie dziw ze się ludzie miedzy sobą wadzą I nieprzyiazni z sobą y wasni prowadzą [...]. ArKochOrl 41-42.
– Jedzie rycerstwo co żywo, Niemcy, dragani; nie dziwo - Gonią wodzów, pułkowników, Rotmistrzów i poruczników. OpalŁCoś 270.
– [...] ani uwazac wszytkiego się dało Przez taką szczupłość czasu ani się tesz zdało Bo y nam złoto nie dziw: y we wzorki babie, Vkładane pod Cerkiel, barwiste iedwabie Ani pychy głupiemu dodawac się godzi Ale iakoby rzekli, y nam się to rodzi Tak wspaniało iechali, naszy iakby rzekli Wkrotce bysmy was y stych Pałacow wywlekli. PotWoj 167.
– Szlachty było w tey fortecy Szlachcianek [...] Bogato druga ustroiona pod złotem y kleynotami ledwie szła. Niedziw że się tam Moskwa darli gwałtem do owey Fortece. PasPam 99.
– Druga to bellona do dzieła Marsowego od Nieba Zrodzona Godna tey powagi więc niedziw Że skoro Do iey chwały chętliwe uwzięłosię pioro. PasPam 272.
– Na Herb Trzy Rzeki [...] Te trzy ktoremi wszytkie, Sármátiey wieki, Iáko iest Lech od Iána Trzeciego dáleki, Iáko iest wschod dáleki, od zachodu słyną, Nie dziw bo z wieczney sławy, Oceánu płyną, Pełne dzieł nieśmiertelnych Bohátyrskiey cnoty. PotPocz 139.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

non post 1650

Znaczenia

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
– Jeśli głádka [żona]/ co żywo iák do celu po oku zmierzać będą/ iáko wroble do sowki: dziw/ dziw/ dziw. ZłoteJarzmo A4.
(wariant II):
– Między ludzi wyiechawszy to zaraz iako wroble na Sowę Dziw, dziw [...] zaraz mowią ze ten stroy pamięta potop. PasPam 79.
(wariant III):
– [...] niech zmierzáią po oku iák do celu; niech świegocą iák wróble. Dziw/ dziw/ dziw/ niech wzdychaią/ niech się gorszą/ y nie wiedzieć co czynią; fraszká to wszytko/ kiedy Zoná będzie miáłá w tobie ukontentowánie [...]. GorzWol 11.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

DZIW
rzecz

m
, DZIWO
rzecz

n

DZIWY

DZIW

NIE DZIWO, NIE DZIW

DZIW

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

DZIWrzecz m, DZIWOrzecz n

DZIWY

DZIW

NIE DZIWO, NIE DZIW

DZIW

DZIW
rzecz

m
, DZIWO
rzecz

n