ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (flegma, flagma), Kn (flegma), T (flegma), L (flegma, flagma; XVI cyt. bez użycia wyrazu, XVII-XVIII), SWil (flegma), SW (flegma, flagma), SJP (flegma)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				flegma \|\| flagma
	D.				flegmy \|\| flagmy
	C.				flegmie
	B.				flegmę
	N.				flegmą
	Ms.				flegmie

liczba mnoga

	D.				flegm
	N.				flegmami

Znaczenia

med. »jeden z czterech zasadniczych ciekłych składników ustroju ludzkiego lub zwierzęcego, również wszelka nieczystość organizmu o konsystencji wodnistej lub zgęszczonego śluzu, jak smarki, plwocina«

– Siwa abo biała sierść żywiołowi wodnemu i flegmie jest poddana, a ztądże białość swoję bierze. DorHipTur 15.
– Jako tedy cztery są żywioły, cztery istności, tak też i cztery są complexiones, to jest wilgości: krew, żółć, flegma abo wozgrza, i żółć spalona to jest melankolia. DorHipTur 15.
– Łysina szeroka oczu i brwi zajmująca, znak lenistwa i gnuśności. Albowiem gdy głowa z flegmy sprawiona, mało tam dowcipu i żartkości, jednakże bardzo długo tego przymiotu konie żyją. DorHipTur 26.
– PEłności/ y zbytnich odchodow mamy się chronić/ co też po wielkiey części do zdrowia záchowánia przynależy. Ciáłá bowiem pełne wilgości niepotrzebnych/ y złych/ y ktore zbytku nie mogą stráwić iák trzebá/ y ktore łáźnie częstey vżywáią/ są sposobne do záchwycenia powietrza/ y łożnych chorob. Przeto stáráć się potrzebá/ áby odchody y czyścienie przyrodzone było iák potrzebá/ iáko są stolce/ vryny/ potow/ flegm/ z vst/ z nosá odbycie/ krwie zwykłey z nosá, z żył złotych, y rodnych. PetrSInst C1v.
– Generálne ma być/ przymocnieyszym przeczyścienie/ przez lekár stwá purguiące rozmáityte [!] wilgotności/ iáko Kolery/ flegmy/ Melánkoliey. PetrSInst C2v.
– Do tego/ iedni máią ná żołądku wiercenie y brzydkość/ drudzy nie miewáią. Pierwszym dobry wymiot/ drugiem nie ták. Potrzecie/ iedni żołci w sobie máią dosyć/ á drudzy flegmy. Cholerá ábo żołć/ rychley wzgorę przez wymiot poydzi/, niźli phlegmá. PetrSInst D2 - D2v.
– [...] suchoty właśnie po Polsku máią bydź názwáne/ kiedy kto płucá ma owrzedziáłe/ y vstáwicznie pluie/ z ktorą phlegmą y ropą wszystkie práwie istność ciáłá wypluwa [...]. SykstCiepl 46.
– Toż czyni y obżercá: grzeszy y ten przeciwko ciáłu swoiemu/ gdy go lży womitámi/ phlegmámi/ y plugástwy innymi/ ná ktore się krztusimy gdy o nich słychamy/ siły mu odeymuie przyrodzone/ y ciepło. BirkNiedz 26.
– Flégmá z głowy/ vide Smárki. Kn 178.
– Flégmá/ wilgotność wcielé ludzkiem wodnistá/ iedná zé czteréch przédnich [...] Phlegma [...] Pituita [...]. Kn 178.
– Flégmá z piersi/ vide Plwociny. Kn 178.
– Mástykátorium/ lekárstwo ktore w vściech trzymáiąc/ głowę od flégmy czyściemy [...] Apophlegmatismus [...]. Kn 392.
– Wilgotność/ ábo wodnistość w-ciele ludzkiem biała/ iédná zé czteréch przédnich. v. Flégmá 1. Kn 1260.
– Pituita. Phlegma. Geuffer/ Ross/ die feuchtige wässerige Materia im Geblüt. Flegma/ Sliná/ Biała krew. GuldOn 71.
– Orkiszowego piwá/ y kasze w kaszlu/ w biegunce/ w krwáwym zrzucániu flegmy dobrze záżywać. HercBan 12.
– Iż w Wieprzu iest białe mięso/ ślin y flegmy do ust przyczynia/ dla tłustości tuzcy: że ospały tak iako y świniá/ sen spráwuie/ ponieważ płodne nie płodnym służy. HercBan 31.
– Co do strony naszego małego, jam cale tak był właśnie z mała: ustawicznie katar, tak że w nocy otworzywszy gębę sypiać-em musiał, a poduszki pełne były flagmy. SobJListy 274.
– Czemu dziś/ w brzydkiey flegmie/ nogá nie zátonie? Bo ią/ Iey Mość wyniesie/ zá drzwi/ ná Ogonie. ŁączZwier Ev.
– Iáchał raz ieden, z towárzyszem swoim z-Księdzem Bustámáncyuszem, człowiekiem tłustym, kátary, flegmy, plwocin pełnym; zbywáiąc on tego, rozumiał że plwał w-kąt iáki, á on z-nieostrożności plwał ná to mieysce, kędy S Borgia leżał, ták że iego plwociny częstokroć ná twarz iego padáły. MłodzKaz IV, 228.
– Czárni są ktorym pánuie Meláncholia, biali ktorym flegma, żołtawi ktorym cholerá, rumiani ktorym krew, iednak naydą się często przeciwić tym znákiem obyczáie, bo czárny będzie wesoły, żołty leniwy &c bo mogą się dwie rzeczy zeyść, że będzie pánował Element ktory náleży cholerze, á dla potraw, lat, zábaw, &c. będzie názbyt flegmy y ták o innych . TylkRoz 95.
– Krew ciepłá y wilgotna w tym podobná powietrzu flagma zimna y wilgotná, co też ma wodá. TylkRoz 179.
– Czemu w gorączce ustaie apetyt? Nie tylo iż żołądek ná ten czas flegmą y innemi złemi humorámi napełniony: ále też y ciepło z gorączki pochodzące iáko złe, przeszkádza ciepłu przyrodzonemu, y one gubi, iego fundament, to iest wilgotność wysuszaiąc. TylkRoz 227.
– Czemu przez zimę gádziny żyć mogą bez iedzenia? Ciepło máią bárzo máłe ktore wiele trawić nie może, to się przez zimę zábawia około trawienia grubey flegmy, y innych wilgotności, ktorey gádziny są pełne [...]. TylkRoz 227.
– Czemu ná páznogciach makuły bywáią białe? Więcey ich bywa u dzieci niż u starych, bo dzieci więcey myią [!] flegmy: flegmá bowiem ze krwią gdy się przez páznogieć wydawa, onę mákułę czyni. á ieśli się też co melancholiey w mięszá, będzie znáczek czarny. TylkRoz 243.
– Czemu we krwi iest żołć, meláncholia, flegmá? Zołci tám niemász prawdziwey, boby się smákiem swym gorzkiem wydawáłá, y krwiby słodkość psowáłá, iáko gdy kto do mleká namniey żołci wmiesza, potym, żołć gdy się do krwi miesza spráwuie zołtą chorobę, á zátym áni innych humorow we krwi niemász pospolicie, ále to są krwi części, ktorey iedná iest czerwona, á druga żołta, czarna, biała. TylkRoz 252.
– Czemu człowiek siwieie á ledwie ktory zwierz? Człowiek względem ciáłá swego ma więcey mozgu niżeli ktory zwierz albo bydlę, ktory má wiele wilgości y flegmy, ktora zá uymą ciepła gniie, y zgniłą dáie materyą włosom, y ták siwizná się rodzi, ále o tym ieszcze niżey. TylkRoz 259.
– Czemu iedni skłonnieysi do pewnych występkow y cnot y náuk? Tę skłonność spráwuią humory. Cholericy do gniewu, wspániáłości, męstwa w ktorych krew pánuie do krewkości, łaskáwości, ludzkości, w ktorych flegma, do lenistwá, niedbalstwa, cichości, cierpliwości. TylkRoz 310.
– O Suchotách. Z náuki suchot: naprzod gdy chory ustáwnie kászle, á przytym tym z flegmą odchodzącą przez kászel, tedy owedy pokázuie się krew, co iest znákiem naypewnieyszym, wyiąwszy białogłowy, ktorym lubo często krew z káślem y znácznie odchodzi, iednák w suchoty nie záwsze, y owszem rzadko wpadáią. PromMed 41.
– Item Weźmi Dryakwi, Kámfory, Pieprzu, káżdego potrosze, zmieszay z gorzałką, wpuszczay potrosze w ustá záráżonego, żeby flegma odchodziła, á ieżeliby mowę strácił, nácieray mu tym ięzyk, álbo oleykiem Hányszkowym, álbo Bursztynowym, álbo Iáłowcowym, lub Rozmárynowym. PromMed 58.
– O Záwrocie Głowy. Zwyczáyna tá iest affekcya Pijakom, lecz procz tego z innych przyczyn bydź może, to iest, albo z pełności żołądká gdy się do niego náściąga flegmy, cholery, á w ten czás chory ma nauseam y sposobność do zrucenia. PromMed 91.
– Ieżeli z flegmy zbytni bol głowy, nie ták dokucza, flegmá z ust, z nosá dobywa się. CompMed 40.
– Illacya trzecia: iż krew dopieroż inne trzy chumory, melańcholią [!], holerę y flegmę nie ożywia dusza ludzka. BystrzInfCosm D4v.
– Czterma humorámi, attemperowane wewnętrzne części: to iest krwią, żołcią, melancholią, y flegmą. BystrzInfCosm D.
– Ieżeli nos masz suchy, y zalega ci w nim flegma, to parę zgorącey wody wpuszczay, a na plecy trochę kamfory w chustkę zawiązaney powieś. BeimJelMed 195.
– Te [płuca] gdy przez niepomiarkowane życie, lub inne okoliczności flegmą zawalone zostaią, y oney się opiią; ciężki oddech, ciężkość na piersiach, y inne niepomyslne Paroxyżmy [!], mianowicie suchoty na człowieka sprowadzaią. BeimJelMed 482.
– Tu się DAWID daleko od Boga odsunął, Czart mu w bezwstydne oczy, szpetną flegmą plunął. DrużZbiór 91.
– Flegma, krew biała. Heilk. Gewässer; wässerichter Schleim im Leibe. médec. pituite; le phlegme. § flegma iest wilgotność w ciele ludzkim wodnista, iedna ze czterech przednich. flegma z głowy, smarki. Rotz. morve. flegma z piersi, płwociny. Speichel. salive. T III 342.
– Gdy w długim kaszlu krew się z piersi z flegmą pokaże, znák iest pewny suchot gdy się temu záraz nie zábieży. VadeMed 51.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

flegma vitrioli:

– Vkąszony[m] od bestiy iádowitych/ miánowicie/ od wężow/ ktore krolikámi zowią/ od korony/ álbo rożkow ná głowie máiących/ wielkim iest rátunkiem/ pierwey ránę wymywszy prostą wodką Koperwáserową/ ktorą flegmą vitrioli zowią. SyrZiel 176.

Związki frazeologiczne

flegmę (komuś) wyciągnąć (sz. zm.):

– UPUSZCZENIE krwi w Francuskim znáczy wyciągnienie na koszta: w Polskim zaś mowiemy, flegmy wyciągnienie [...] Nie mało mi flegmy wyciągnął [...] Flegmę komu z kieszeni ze szkatuły wyciągnąć. DanKolaDyk II, 467.

flegmy wyciągnienie:

– UPUSZCZENIE krwi w Francuskim znáczy wyciągnienie na koszta: w Polskim zaś mowiemy, flegmy wyciągnienie [...] Nie mało mi flegmy wyciągnął [...] Flegmę komu z kieszeni ze szkatuły wyciągnąć. DanKolaDyk II, 467.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: FLEGMISKO.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

FLEGMA