ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L, SWil (XVI-XVIII), SW, SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		matacz
B.	uż. żyw.	matacza
N.		mataczem

liczba mnoga

M.		matacze
D.		mataczow
C.		mataczom
B.	uż. nosob.	matacze
N.		mataczmi

Znaczenia

1. »oszust; krętacz«

– [...] co słowika wynieść miał aż pod obłoki, To swą kukułkę błazen porównał z proroki Oślim rozsądkiem, który jawnie tem pokazał, Gdy przeciw prawdzie jasnej za mataczem skazał. GrochWiersze 325.
– Będzie drugi iákoby Bárnádyn pokorny/ A we wnątrz łotr wyrudny/ y mátácz wyborny. RoźOff 159.
– Báby y mátácze od miástá do miásta/ z swymi krobkámi tułáiący się/ wiele dziwow y baśni o tym zielu/ powiádáią. SyrZiel 589.
– Przeto zábiegáiąc tákowemu oszukániu y szalbierstwu tych ludzi/ rozumiałem przestrzedz prostaki/ żeby sie mátáczom zwodzić nie dali/ koszt ważąc niepotrzebny: á w szkodę y w grzech nie przychodzili. SyrZiel 1378.
– Tákże y ci ktorzy miłuią zdrowie swe/ mieliby sie od tych mátáczow/ Bab/ Zydow/ Biegunow Strzedz lekárstw bráć. SyrZiel 1494.
– Choć kto w hirce chodzi, a [...] od pożądliwości się nie wstrzymywa [...] frant jest, szalbierz, matacz, fałszerz, zwodziciel. SaadiOtwSGul 121.
– Dyabeł od początku był mátáczem/ y oycem mátáctwá; á kácerstwo co innego iest/ iedno kłamliwa y fałszywa náuká? BirkEgz 21.
– Kłamcá/ łgarz/ mátácz kłamliwy. Mendax [...]. Kn 278.
– Mátácz/ v. Kłamcá. Szálbierz. Kn 393.
– Kłamcá/ łgarz/ mátá[c]z. Mendax.[...]. SzyrDict 104.
– Matacz/ v. Kłamca/ SzyrDict 166.
– mátácz/ v. kłámca KusWeg L2.
– A za to tym mataczom płacą infułami, Urzędami, wspierają przytym szelągami. SzlachRokLub 179.
– Za co mnie dzis Bog skarał: y gdyby go wskrzesic Kazałbym go y z tymi Mataczmi powiesic. PotWoj 163.
– Zgraia wroszkow, Kuglarzow, Mataczow Trzebieni Popow, Karłow: ktorych on tak wysko ceni. PotWoj 196.
– Jezus ten, któregośmy na śmierć dali godnie Za widome bluźnierstwa i plugawe zbrodnie, Jako to miasto mieszał diabelskimi dziwy, Jako ludzi omamiał, tuszę, wiecie i wy; Jako się czynił Bogiem, będący mataczem, Umiejąc czarnoksięskie charaktery. PotZmartKuk I I, 627.
– Toż sam arcykat albo arcykapłan [Kajfasz], z lekka: „Widzicie tego – rzecze – przed sobą człowieka, [Chrystusa] Bluźniercę, zwodziciela, matacza; co gorzej, Który zakon Mojżeszów niechybnie przetworzy Na swe wymysły, jeśli jego bałamutnie Dzień dzisiejszy za waszem sądem, łba nie utnie, Jakom ja zawsze radził, tak i teraz radzę, Dlatego poimawszy przed was go prowadzę; Ale że są świadkowie, ani sędzią skorem, Ani mi też należy być instygatorem. PotZacKuk I 566.
– Zárzucono mu że był [...] Buntownikiem/ mátaczem/ zwodzicielem [...]. BujnDroga 322.
– Podoba się im voluptas carnis - lubieżność cielesna. Niewiele na tym bracie rozkosznym i lubieżnym utyją, naprzód że krótka jego rozkosz, a wieczne za sobą ciągnie karanie. [...] Ten bezbożny matacz, w którym się swowolnicy i owi karnalistowie przy karnawale kochają i z nim bratersko trzymają - jest to morderca i okrutny, niemiłosierny kat i krzyżownik, który dusze ludzkie, ostrymi gwoździami do krzyża przybijając, krzyżuje. RychKazNad 348-349.
– Jak się ma mieć dobrze dobro pospolite, gdzie szalbirze, matacze, wykrętarze i fakcyjanci wchodzą, interesa mieszają, zawodzą i różnym faktorują językiem. MałpaCzłow 188.
– Pochyłym drzewem nazwą, kto dla pokoju ustąpi swojego, flakiem, kto niepyszny i niehumorowaty, tchórzem, kto nie napaśnik i nie wartogłów, papinkiem, kto nie wypije i nie żyje nad miare. Mądrze odważnym i na walniejszą ojczyzny potrzebę zachowującym się, kto z okazyi sromotnie uciecze; modnym i galantomem, kto w lubieżnej zbytkuje akcyi albo francy dostanie; oszczędnym, kto sknyrą; jowialistą, kto wszetecznym albo szalbierzem, czyli błaznem; zacnym i delikatnego urodzenia pańskiego, kto próżaniakiem; szlachcicem, kto z szablą; dworzaninem, kto z wołoską chodzi czupryną; żołnierzem, kto baby trapi; statystą, kto przewrotnym mataczem; wielkim i godnym panem, kto prawa nie słucha; zgoła podciwym, kto niecnotą. MałpaCzłow 193.
– Potrzeba wiedzieć, że wojewoda krakowski zdrowemi radami swemi magnum momentum dodawał konfederacyi tarnogrodzkiéj, i lubo tam żadni senatorowie nie byli admissibiles, on jednak wielki tam fawor miał; dla tego w wielkiéj (a prawdziwéj) suspicyi był u dworu, i insi matacze podchlebcy dworscy psowali mu łaskę u króla. OtwFDziejeCzech 257.
– ENGEOLLEUR [...] (Celuy qui engeolle) Captator. Delinitor. OSZUST matacz szacher szalbierz. DanKolaDyk I, 511.
– Matacz, troubleur, trompeur. KulUszDyk 70.
– Matacz. Mataczyna. Tausenmacher, listiger, Betrüger. narquois; Normand, un fourbe; trompeur. T III 799.

2. »sztukmistrz, kuglarz«

– Kuglarz [...] (Mátácz) kugluje z wácká (z mienszká). KomDobrOrb 345.
– Jeden Matacz, álbo Szarlatan miał Psá Morskiego ćwiczonego, ktorego z Sobą dla zysku wszędzie prowadził, ktory ná wspomnienie Imion Chrześciańskich wesołą miną iákąś wyrażał znáki, szmer czynił: ná wspomnienie Turczyna y Heretyka milczał [...]. ChmielAteny1755 I 530.

Znaczenia niepewne

1 a. 2:

– Z tego opisánia Iozephowego Báárásá/ vczynili szálbierze y mátácze/ po świecie się tułáiący/ báśni/ przyszywáiąc go do Pokrzyku swego. SyrZiel 336.
– Báby y mátácze od miástá do miásta/ z swymi krobkámi tułáiący się/ wiele dziwow y baśni o tym zielu/ powiádáią. SyrZiel 589.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: OSZUST, KŁAMCA, ŁGARZ, SZALBIERZ, SZACHER, *MACHLERZ, ZWODZICIEL.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

MATACZ