ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

lp	M.	m		katowski
		ż		katowska
		n		katowskie
	D.	m		katowskiego
		ż		katowskiej
		n		katowskiego
	C.	m		katowskiemu
	B.	m	nżyw	katowski
		ż		katowską
		n		katowskie
	N.	m		katowskim
		ż		katowską
	Ms.	ż		katowskiej
		n		katowskim
lm	M.	nmos		katowskie
	D.			katowskich
	B.	nmos		katowskie
	Ms.			katowskich

odmiana niezłożona

m albo n

katowsku

Znaczenia

1. »odnoszący się do kata, należący do kata, związany z katem, używany, wykonywany przez kata«

– Maslausa iż obieszono, tym się trzeba bać wisieć i katowskich rąk, którzy na to zarabiają. JazStadListyCz II 171.
– Pátrz ná Tomambaiá Afryki y wszystkiego Egiptu Páná/ od głodu y ręki Katowskiey schodzącego. KunWOb G3v.
– Et fit arbor. Mocne/ potężne drzewo kościoł Rzymski. Monárchia Rzym ska iuż zginęłá/ dorozszy wysokości swoiey/ samá od ciężaru swego ná doł poleciáłá/ mole ruebat sua, náwątliły iey wiele woyny domowe// á potym oni Cesárzowie/ ktorych okrucieństwá y zbrodnie wszytkiemu świátu są ogłoszone; iáko Caligula, Nero, Commodus, Heliogabalus, Maximinus; poczwary ráczey ludzi/ nie ludzie: Rzym ná ten czás wárstátem był kátowskim. BirkNiedz 147.
– Tyś tego nie doczekał Osmanie/ ále ná gárdle twoim kátowski powroz stánął/ áby pogromił/ y zátłumił okrutne wyroki ná Chrześciány/ ktore z niego/ iáko z otchłáni nieiákiey piekielney/ wypadáły. BirkOboz 40.
– Sameś náwet w ciągnieniu pod Chocim/ iednego Rotmistrzá Kozáckiego związánego/ rękomá swoimi vstrzelał/ zápráwuiąc się w kátowskie rzemięsło/ ktore związánych biie. BirkOboz 40.
– Hak/ Vncus [...] Harpago [...] Dens anchorae, aratri [...] Vngula [...] Hak kátowski Harpax ferreus [...]. Kn 221.
– Kátowski/ Carnificinus [...] O Carnificinum cribrum, aliter carnificium, aliter carnificum. Carnifex [...] Carnificem auem [...] Carnifices apulae, i. cruciantes. quomodo Poloni vocem kátowski pro molesto & crudeli vsurpant [...]. Kn 271.
– Do Sámeżenká tákże nápisáli/ áby się więcey nie kręcił/ y nie zárabiał ná kátowská rękę. MerkPol 24.
– Precz stąd feralis ona Turecka, gdzie tak wiele Cesarzów uduszonych; precz Niemiecka, gdzie in caelesti etiam alimento otrutych; precz Francya kędy nożami skłótych królów; precz Anglia naostatek która katowską siekierą sciętego prezentuje Pana, carnificina szczerości; chociaż nieto częstokro[ć] a obłudną Moskwą. PotWoj V.
– Czyi to iest partus [płód] związek na tego Nowego trzeba Piekła nowe y niezwyczayne wymyślić Cruciatus na tego wołac ostrego miecza y okrutney katowskiey ręki. PasPam 139v.
– O Postaremu darmo opostaremu sądzić co ktorego ex magnatib[us] wspomną to nie rzeką tylko zdrayca katowskiego godni miecza etc. PasPam 243.
– Tu iusz niechcę się z cierpkięmi rythmámi Cny męzu bawic nad twemi mękami Ktores ponosił w wielkiey cierpliwości Za Miesce Swięte dla Boskiey miłości Kazdy się tego sam domyślic moze Iako Katowskie miałes przykr[e] łoze. OblJasGór 134.
– Na insze punkta listu Wci, dosyć uszczypliwe i pełne nieukontentowania, nie odpisuję, ponieważ się Wć wybierasz z taką ochotą, z jaką bym się ja ledwo wybierał na śmierć katowską albo na galerę wieczną. SobJListy 391.
– Nie trzebá/ mowić/ miánowáć nikogo pytáiąc więźnia áni przypusczáć żadnego ile do kwestyi kátowskich/ áni im wyznánia nie pokázowáć/ komu sąd tákich rzeczy nie iest leczony/ dla osławy ludzki/ iáko butlow/ ábo sług mieyskich/ bo oni do domu przyszedszy żonąm/ á żony wszystkiemu swiátu troie niewidy z przydátkiem rozpowiedzą. WisCzar 77-78.
– Stąd widziemy niektorych bezbożnych/ y serca wilczego ludzie okrutne: że iako wilk kozę porwawszy zá nosi ią do lásá/ y tam się nád nią pástwi według vpodobania: Tak nie ktorzy trafiaią się iáko wyzuci z nátury ludzkiey do miłosierdzia y polutowánia nad bliźnim skłonni/ y sercá kátowskiego nieużytego/ bo zaiuszywszy się ná bliźniego/ á widząc że mu nie idą po myśli vchwalone práwem y zwyczáine kwestie zpomowionym w mieście/ y widząc że nic ná zmęczonym nie może wybádáć według swego zámysłu y smáku/ pod pokrywką obawiánia sie by mieiśce nie było zczárowáne/ gdzie powołánego pierwey męczono/ wozi się z utrapionym polesiech w nocy y gránicach/ pástwiąc sie do vpodobania/ y męki/ o ktorych się prawu nieśniło tamże nád niem wymyśláiąc/ ná ktore y sami káci pátrzyć nie mogą. WisCzar 99.
– Tákże vczyć iako poznać Czárownicę z pewnych słow/ y okoliczności/ dla Bogá (rátuycie/ niesniło się o tym nigdy Mátce naszey naymilszey Kościołowi á Oná ráczey okrywa vsterki dziátek swoich/ płacząc nad niemi/ niewydáiąc ná iátki kátowskie/ iáko ci wyrodkowie iey pod płasczem mácierzynskim obłudnie czynią. WisCzar 105.
– Werwawszy się iey wgłos: Arsina rzecze, Słomę przynosisz naogień nie wodę, Ktory mnie dosyc pali, dosyc piecze, Co szkodą liczysz, ia nie mam zaszkodę, Smierc zysk: to szkoda ze mi się odwlecze Wielką w niey sobie pokłada wygodę, Tenkto wkatowskich klubach za grzech ięczy, A mnie przed grzechem, sroga miłosc męczy. PotSyl 15.
– Płakał Lisymach wraz y błogosławieł, Nowemustadłu: zeby zyli dłuzy, Nisz on y lepszą pamiątkę zostawieł, Tak vmarłemu iego chęc odsłuzy, Gdy Filert, co go dzis zywota zbawieł, Będzie wkatowskiey zazdradę obruzy, Ondzies wesoło z tego swiata wyndzie, Opiekunemgo dawszy Theolindzie. PotSyl 63.
– Te bowiem kráie były pełne zámieszánia, Pełne zgrzytánia zębow, płáczu, nárzekánia, Potym w okropnym zmierzchu byłá obaczona Od niego srogim ogniem hutá rospalona, Wkoło ktorey ćmá strásznych robakow czołgáłá, A kupá cnot, chcąc mścić się, nád tym piecem stałá. Támże doyrzał, że ludzkie męczone osoby Płomieniem były gorzey nád kátowskie proby. DamKuligKról 233.
– Lec przecie iako mu Maciey Wakuła idąc na smierc wrozył, podobna tegoz Pawła Kup czaka smierc katowska w Roku trzecim podkała oczym Nizey w Roku 1693. bedzie Iz go Scieto w Rynku o Wykradzenie skarbcza Panskiego w Ząmku Zywieckim. KomonDziej 205v.
– W nocy przy bramie Pała cu Krolewskiego wystawiono Katowskie Theatrum na ktorym raniusienko wyprowadzonym Bisku pom Nay pierwey squarguenskiemu y stremguenskiemu szyie poucinano potym innym sena torom y Panom [...]. HistŚwież 133.
– Przy słano do nich spowiednika ktory by ich był na smierc przygotował nie chcieli go y przy iąc y wierzyc mu nawet gdy iuz na Theatrum Katowskim stanął ieszcze wątpił czy to z nim nie zartowano y spowiedac się nie chciał [...]. HistŚwież 197.
– [...] Musiał starzec nieborak siwą głowę poddac katowskiemu mieczowi, ucząc przykładem swo im aby się starzy namłode żonki szalenie nielakomili. HistŚwież 425.
– Często zaś katowska córka albo lada od szynkwasu Dorota opęta i na placu rańtuchem zarzuci. MałpaCzłow 215.
– Tam Stryi mowe do Deputatow mowę zaczął. Tę prawi z publiczney niesławy obwinioną, y iuż w opinii ludzkiey potępioną, w oczach waszych Ociec y matka stawia, więcey względu máiąc na podcźciwość, niżeli na Rodzicielską miłość, obliguią y proszą, ieżeliby przeswiadczona była w tym co iey zła zarzuca gęba, żeby pod katowskim życie traciła mieczem. NiesKor II 642.
– Historia dom: Prof. Cracov; wspomina dwoch braci Kwiatkowskich ci zeszkoł Kaliskich dla szerzącego się tam powietrza morowego do Krakowa dla nauk posłani, gdy młodszy z nich czternascie lat dopieromaiący z gospody swoiey wyszedł, od przechodzącego żołnierza, ktorego áni znał młodzian, ani naymnieyszym słowkiem nie uraził w głowę śmiertelnie raniony padł ná ziemię; dziáło się to pod czas wesela Kroleskiwgo; brat iégo starszy dowiedziawszy się o tym, zebrawszy coś ludzi, poty zaboycy szukał, áż go znalazł, więc w kaydanach okutego w gospodzie złożył, z tą intencyą, żeby go był nazaiutrz do sądu y pod katowski miecz oddał. NiesKor II 755.
– Według Cycerona: Ná woinie same zbrodnie zá niebezpieczeństwo w zamian idą. Wszystkie kryminały serce y siły biorąc, imię męstwa, cnoty noszą. Tym odważniey: iż miecz kátowski ná ich kárki zaostrzony, wydarszy, onymże niewinnych woiuią, y pożyraią. BystrzInfStat M4.
– Patrzył DAWID ná ten grzech przez palce, przez szpary, Niedał Ammonowi takiey, iak zasłużył kary. Kochaiąc go zbytecznie że Syn pierworodny Ale zły, niepodciwy, katowskich rąk godny. DrużZbiór 107.
– [...] albo był o jakie przewinienie w ręku katowskich [...]. ArtWoj 89.
– Katowski. 1) Hencker-; henckerisch. [...] 1) de bourreau [...]. T III 542.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

katowskie boty:

– BRODEQUINS (Sorte de supplice.) Cothurni (quibus nocentium cura premuntur.) KATOWSKIE buty, męka. [...] Daią te buty ná nogi złoczyńcy ktory się przyznać niechce, áni swoich pomocnikow, á to się dzieie deskami mocnemi ktore klinami wbiiaią mu ná nogi. DanKolaDyk I, 233.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Szubiénicznik/ wisiéléć [!][...] Nostri per probrum dicunt talibus: Byłeś w-katowskich rękách. Kn 1126.

2. przen. »bezlitosny, okrutny; należący do człowieka bezlitosnego, okrutnego«

– Ták Szymon czárownik zmamił oczy Neronowe y kátowskie/ ktory ścináiąc báráná/ rozumiał że ściął Szymoná/ co wszytko działo się przez omamienie oczu szátáńską spráwą. SpInZąbMłot 439.
– Niektórzy, obaczywszy sąsiad swoich mordy, Dobrowolnie przed śmiercią bieżeli do hordy; Jakoż miłosierniejszych pohańców doznali, Którzy i posieczonym rany zawijali, I wielu okupili z onych niedobitków Od zabicia jawnego i katowskich zbytków; Bowiem badając na nich, jeśli czego w ziemię Nie zakopali, jednym chłopstwo ono ciemię Wiciami dębowemi zakręcało, że też Oczy im wyłaziły z ciemienia, niestetyż! ZimBSiel 167.

3. przen. »przykry, uciążliwy, męczący, sprawiający bóle, dolegliwości«

– Krzyż/ tr. vt Krzyż to moy [...] v. Vtrapienie/ Martwienie/ Zła rzécz. Crucem hoc loco Latini ethnici vsurparunt [...] meretriculas & amicas cruces vocat, & Crucium vinum [...] quòd cruciet & insuaue sit [...] Kátowskie wino. Kn 328.

4. przen. »przeklęty, stracony«

– Niészczęśliwy [...] Dierectus, exsecrationem quandam sonat & increpationem, vt & nostra vox Niészczęśliwy aliquando [...] Perij probè, ducit lembum dierectum nauis praedatoria. Dierectus alioqui est in diem erectus, suspensus in cruce, hîc sonat molestum. niéluby/ niészczęśliwy/ złodziéyski/ kátowski. nostri vicino sensu usurpant. Idem [...] Quin quiescis dierectum cor meum [...]. Kn 532.

Znaczenia niepewne

2 a. 3:

– Katowski [...] 2) grausam, beschwerlich [...] 2) crüel, fort fâcheux, fort rude [...]. T III 542.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1690-1696

Znaczenia

»tak, jak kat, w sposób właściwy katowi«

– Francuz kuchmnistrz jmp. posła francuskiego kuchcika uwiązawszy w górze u belki, opak mu ręce obróciwszy, po katowsku rózgami, końcugami tak go za jakieś nieposłuszeństwo karał pod dachem, że gdyby gwałtu wołającego w zamku pańskim nie usłyszano i onego nie obroniono, pewnie by go był mękami tymi umorzył. SarPam 122.
– Katowski. 1) Hencker-; henckerisch. 2) grausam, beschwerlich. 1) de bourreau. 2) crüel, fort fâcheux, fort rude. po katowsku. nach Art der Hencker. en bourreau. T III 542.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

KATOWSKI

PO KATOWSKU