Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

POTŁUC

czas. dk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T (w haśle Potłukać się), SWil, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, L (?), SW (?)

Formy gramatyczne
bezokolicznik
  potłuc
czas przeszły
lp m 1. os.   potłukłem
3. os.   potłukł ||   potłuk
ż 3. os.   potłukła
n 3. os.   potłukło
lm mos 1. os.   potłukliśmy
3. os.   potłukli
nmos 3. os.   potłukły
czas zaprzeszły
lm mos 3. os.   potłukli byli
czas przyszły prosty
lp 1. os.   potłukę
3. os.   potłucze
lm 3. os.   potłuką
tryb rozkazujący
lp 2. os.   potłucz
imiesłów uprzedni
  potłukszy
nieosobowy czas przeszły
  potłuczono
Znaczenia
1. »ubić, rozkruszyć«
Rekcja: co

  • – Weźmi orzechow Włoskich/ fig/ ruty/ rowne części/ pokráy to wszytko/ ábo potłucz/ á vżyway tego/ nim wynidziesz z domu. PetrSInst C3v.
  • – Abo weź Palm łotow sześć/ Rożey czerwoney y kopru włoskiego násienia po dwu szczyptách/ w winie to wszytko vwárzywszy dobrze potłucz y ciepło ná żołądek przyłoż [...]. CiachPrzyp B2v.
  • – Wodki z laskowyh orzechow [...] zkorupinami y skosmacinnemi straczkami abo powlokami potlukszy. wydistillowac rano y wieczor po lysce abo dwu wypyac. GrodzMisc 82.
  • ~ Wziąc [...] Gorczyce biały Paprochowego korzenia ktore się po Łacinie zowie Radices Polipodii. Kazdego po pułfunta. Zmieszawszy Potłuc na proszek. potym tego Proszku. dawac po Łyszce dobrey zaraz koniowi. GrodzMisc 134.
  • – Ná Chudnienie Konskie. VWarzyć w winie stárym garśc ruty, mirrhy łutow cztery, bobkow lyczby piętnaście, y to potłuc w mozdzierzyku włożyć do tego kminu łotow sześć, oliwy świeżey łotow osm, y zádawá-ć przez trzy dni, w piciu koniowi. HaurEk 53.
  • ~ Item. Gleytá ktora przy trybie Srebrá odchodzi, tę zbierác co ná wierzch wypryska y zsiáda się, potłukszy, gdy to bydło záchoruie zádać, raz ábo dwá, doswiádczone remedium. HaurEk 111.
  • ~ WEźmiy Kápłoná/ álbo ptaká inszego niepłocz/ ochedoż/ rozbierz w członki/ potłucz/ Słoniny nakray drobno w kosteczke/ y cebule zpietruszką drobno nákray/ smaż toż społem/ potym przyley rosołu/ warz [...]. CzerComp 19.
  • – Potłucz Pistácie/ á iąderka powybieray/ á ieżeli chcesz przetłucz w Mozdzierzu/ oczesaną Rybę zrysuy/ y zkray we dzwoná/ włoz w kociełęk álbo rynkę/ wley wody/ zásol według smaku/ Oliwy albo Masłá dobrego/ pieprzu/ y Kwiáiu [!]/ wysadz/ a day na Stoł. CzerComp 51-52.
  • ~ Weźmiy Mięssá świeżeg[o] Wieprzoweg[o] nie tłusteg[o]/ porob pieczenie wieprzowe bez kości/ potłucz dobrze ná klocu/ y w naczyniu násol/ á przyłoż dobrym ciężarem/ miey ták przeż [!] trzy dni. CzerComp 94.
  • – Miey wosk iarzęcy, potłukszy go w kawałki, rospuść w tygeliku na nozkach, przy węglu barzo wolno [...]. SekrWyj 82.
  • ~ Weźmi miodu práśnego łot, Sandaraki, Gumi Luccae, Háłunu, Kádzidłá, káżdego po puł ćwierci łotá, potłucz ná proszek, náley gorzałki mocney kwáterkę, niech moknie z godzinę, przyday miodu, octu trochę przyley, tákże przyday kilká szczypiorkow szafránu, przywarz, máczay w tym chusteczki, álbo báwełne, nácieray dziąsłá z ráná y ná noc, rzecz pewna. PromMed 26.
  • – WEźmi Slimakow żywych y z skorupámi, potłucz ie, y náley octem mocnym, przepal przez szklány, álbo gliniány Alembik, do przepaloney wodki nákłádź innych Słimakow [!], znowu przepal, uczyń to y trzeci raz, daway tey wodki po łyszcze choremu, uznasz skutek osobliwy. PromMed 62.
  • ~ Weźmi drzewá Gwájákowego puł funtá, Chiny, Salsy Parilli, po sześć łotow, Sasafras łotow cztery, Corticum Ligni Graiaci, Sándału czerwonego po dwá łoty, Polipodÿ, rogu Jeleniego po trzy łoty, korzenia Tormentilli dwá łoty, hányżu łot, Rodzenkow wielkich puł funtá, Gáłgánu, Imbieru po pułtorá łotá, pokray, potłucz, námocz, w sześciu gárcách wody przez noc, nazáiutrz warz nákrywszy, ász trzecia część wywre, przecedź przez płát sukienny, schoway ná zimno. PromMed 79.
  • – Ziołá drobno pokray, insze rzeczy zgrubá potłucz [...]. CompMed 49.
  • – Wszystko potłukszy, y pokráiáwszy, warz w kwarcie winá [...]. CompMed 58.
  • – [...] wszystko pokráiawszy y potłukszy, włoż do naczynia szklánego [...]. CompMed 636.
  • – To pokraiawszy y potłukszy weźmi garść iednę na pułgarca wody y przez kwadrans nakrywszy gotuy: potym piy. BeimJelMed 20.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – [...] NOIX [...] ON DIT proverbialement. Celui qui veut manger la noix doit casser le noyau. Qui è nuce nucleum esse vult, frangat nucem. Plaut. PRZYSŁOWIE; Kto chce orzechy ieść trzeba ie zgryść álbo potłuc [...]. DanKolaDyk II, 299.
2. »rozbić na kawałki; bijąc w co, uszkodzić w wielu miejscach, porozbijać, poobijać«
Rekcja: co

  • – Ryttel zle/ buksze nisko/ y Helzá wsádzona: Młot nie rowno ná przeskok/ pada przez rámioná. Káżdą szynę potłucze/ żelázá nápsuie Zawżdy wiele/ kowálno/ młot słucze odbiie. RoźOff I4v.
  • – [...] dopieroz znowu kazał Baszty bić y potłuczono ie, chciał y znowu kusic szturmu ale nullo opera precis pogubiłby był Ludzi więcey [...]. ŻółkPocz 44.
  • – Dzieci srogości pierwszego [chodzi, tj. nauczyciela] zabaczywszy, jego łaskawości mało się bały; igrali, nauki nie pilnowali, tablice o swe głowy potłukli, księgi podarli. SaadiOtwSGul 201.
  • – Doszedszy tam prog zaras Czarownik wyimował Ktory był charaktermi dziwnemi zrysował Pod niemi były garce co dymy pusczały Vstawicznie y ogień zakryty chowały Skoro ie Czarnoxięznik potłukł, tak zarazem Zgineły mury kryte z stalą y z zelazem Zginął zamek y wieże wszytkie z kazdey strony Tam iakoby tam przed tem niebył postawiony [.] ArKochOrl 36v.
  • – Nagrobek iuzem Cugami do Sierakowa sprowadził ale cosz kiedy Sali nie słychac dla Boga tedy proszę wypraw go WMP. iako naypredzey chceszli coronidem operi imponere, bo się to zas leząc potlucze. OpalKListy 61.
  • – Caelius Rodiginus pisze o Kotysie Krolu Tráckim/ że był z nátury koleryk wielki/ y kiedy mu kto bynamniey co záwinił/ to nie miał miáry w karániu. Tráfiło się że mu służbę wszytkę dárowáno fárfurową/ bárzo misternie robioną/ ktorą on wziąwszy/ záraz kazał potłuc/ żeby potym nie gniewał się często nátych/ gdyby ktorą sztukę poiedynkiem kto z sług iego stłukł kiedy. StarKaz II, 463.
  • – Ná czarnym morzu w przeszłym Miesiącu/ ták srogie wiátry pánowáły/ że Flottá Turecka (ktora ná támtym morzu zwyczáynie excubias odpráwuie przeciwko Kozakom Duńskim) máiąca w sobie 29. Galer/ funditus zginęłá; porwał bowiem strászny wicher 24. ich/ y cále potopił; á 5. z táką furyą pędził do lądu/ że się wniwecz potłukły y rozbiły. MerkPol 19.
  • – Przyszedszy w miasto, nie wstępujże w prawo: Sejmy tu łamią, przerabiają prawo, Rzadko tu dobry stróż, że prawdę rzekę, Ukręcą-ć [lutni] kołki i potłuką dekę, I swar poselskiej zagłuszy cię izby, Nie przeciśniesz się przez panięce ciżby; Snadź i niemieckie piki, partezany Między królewskie nie puszczą cię ściany. MorszAUtwKuk 75.
  • – I iuszby by w Obozie pewnie potłukł szyby Bo tam zadney nie było ostrozności: gdy by Nie Rota Piotrowskiego Kozacka, co brodu Bliskiego w nocy strzegła [...]. PotWoj 67.
  • – Ze nad wieczorem gdy siedział pospołu Z Oberszterámi Generáł u Stołu Z murow zelazna Kula wypusczona Tam gdzie Starczyzna była zgromadzoná, Przes węgieł ściany budynku pewnego Wpadła iak pioron z Nieba pochmurnego. Y między wszytkich, co ięno weseli Po przeszłych troskach na tęn czás siedzieli Tak Vderzyła, ze asz częśc Vrwała Stołu, y flasze z niego postrącała, Z Ktoremi Kubki, y skła, y Krzystały Spadszy ná zięmię, potłucz się musiały [.] OblJasGór 130.
  • – Gdy kusił się otrzymac okop Batheryi Burgi Turczyn, wysadził był znaczney gwardyi Lecz bez wstydny tył podał, pod te zamieszanie Dla Lewenskiey batheryiey troie dział przystanie Kunaszym, kiedy mocą Turkom odebrali Ktoremi mury potłuc Wiednia pracowali. DrobOpow 38.
  • – Zamknąwszy, iako zwyczay mniszki Celach Smieley z dauletem postępuie Xieni, Bo kilku drabom dawszy po gardzielach, Cobyło więzniow wyprowadzą z cieni, Ktorzy ze ieszcze brząkali w manellach, PotłuczeDaulet wszytkie kłotki wsieni, Koscielneskarby między nich podzieli [...]. PotSyl 85.
  • – [...] dodrugie[go] Sie zas razu absolute nie przyznaie tylko [do] tego Ze potłukł Farfury Naktorych mu ies[ć] dawano Cum distinctione minq honesta a przynamniey minq religiosa, bo czemu n[ie[ miał na Porciach Zakonnych iadac. RadziejKor 107v.
  • – A jeżeliby się pokazało na kaczmarkę, żeby miary pofałszowała, podpada winy kaczmarka na panow ekonomow złotych dziesięć, szpitalowi dwa złote, urzędowi złoty jeden, a statki przy urzędzie potłuc. OrdPoznKutrz 273.
  • – [...] Potłukłem iego Bałwany [...] Wykradła mi ie kształtem Zona moia; A prawowierna służebnica twoia. ChrośJóz1745 I3v.
Przenośnie
  • [...] Smierc [...] Harmonie Cielesnych ozdoby spraw dzielnych poturbowała w trum[n]e potłukszy [...] wrucieła.HerbOr 620
3. »celowo zadać obrażenia, rany, pobić; spowodować powstanie obrażeń, ran, urazów mechanicznych«
Rekcja: kogo co

  • – Z drugiego dobrego człowieka uczyni sie łgarz osobliwy, że co wczora obiecał, to dziś nie pamięta, a kto by chciał tego doświadczyć, jeśli ten człowiek pamięć stracił abo nie, potłuc go, kiedy się upije, a jeśli nazajutrz nie wspomni, toć pamięć utracił, bo wiele się ich tym wymawia, że nie pomnią, komu co uczynili, ale kto im co uczynił, to pamiętają. MinSow 276.
  • – Wenn du soltest sehen/ wie meine schultern so braunblaw sind/ sie hat mich also zerschlagen/ vnd zerhundaset/ das ich meine arme nicht kan auffheben. Byś miáłá widzieć/ jáko plecy moje sine/ ták mię potłukłá y pokátowáłá/ że y ręku nie mogę podnieść. VolcDial 99v.
  • – Softowie, co się zakonu uczą, jakąś przyczynkę mając, potłukli regularystę, i pobiwszy, jeszcze przeszydzając o nim leda co mowili. SaadiOtwSGul 116.
  • ~ Podłamuię/ Suffringo talos alicui [...] Suffringere crura canibus [...] sed in his exemplis suffringere reddes, potłuc [...]. Kn 738.
  • – Byli tám przed tym miástem dwáy chłopi opętáni od Czártow ták iádowitych/ że nikogo cále nie przepuścili przez drogę/ ále każdego potłukli/ pokrwáwili/ y szkodę iáką wielką vczynili/ ktokolwiek ieno szedł ábo iáchał támtędy. StarKaz II, 363.
  • – Już teraz, kiedym z łaski bożej zdrów, oznajmię Wci sercu memu, że mię tak potłukli byli uciekający, to zbrojami, to karwaszami, że w kilku miejscach ciało moje było jako najczerniejsze sukno. SobJListy 556.
  • – Tegoż dnia ichmpp marszałkowie litewscy wielkiej i małej laski zjechali się na zamek in assistentiam Pana, gdzie z laskami pójść przed Królem chcieli, ale że się wadzić poczęli z sobą i pewnie by się po głowie potłukli laskami, gdyby ich nie rozerwali, dlatego oba z woli J. K. M-ci et consiliarum relegowani, rozjechali się, a jmp podkanclerzy litewski niósł laskę przed Królem Jmć. DiarSejm 87.
  • – W tym roku miałem szwank, znosił mię bowiem koń w sankach jadącego, do Mińska, o pół mile od Trościeńca, potłukł mnie wywróconego, żem dużo i długo kawęczał. ZawiszaPam 30.
  • – Do Mińska jadącego znosił mię koń w sankach, i wywróciwszy w impecie, potłukł mię bardzo, żem długo kawęczyć musiał. ZawiszaPam 158.
  • – Tegoz Roku Przed SS Simonem y Iudą Apostołow. Nie ktory Daniel Evetyn Złotnik a z Pragi rodzic, idąc z Wegrow do Polskiey po Rzemiosła, na Osczadniczy z iednał sobie Przewodnika przez Gory przeprowadzić, ktorego idącego wprzod Watralem Głowę potłukł, y iak nie żywego w Lesie Gałeziem przyłozywzy, zostawił, a rzeczy iego pobrał [.] KomonDziej 227v.
  • – Zazarł się Konstans y widząc zeby był wręcz z Maurynem nie wskorał wszytek iad na Peregrynę zonę Swoię wywarł. Zaczym zbuzowawszy ią y potłukszy zamknął ią w pewnym kącie w domu. HistŚwież 171.
  • – Iedno drugie potłucze, oczy popodbiia [małżeństwo pijackie]. CompMed 400.
  • – In continenti tamze zaraz Franciszek Bielski, krawiec, nowy obywatel Siedlecki, skargę wniosł na Franciszka Kulasa y na Błazeia syna iego, y najSobka [!] bratanka tegosz, ze go w karczmie w dni zapustne potłukli, pobili y włosow z głowy natargali, iakosz de facto miał oko iedno sino podbite, a zona tegosz Bielskiego takze prezentowała na lewey ręce razy bite sine, kłonicą kaleczone, y w rękawie koszulki dziurę podartą, ktorą kupiono za siedm złotych. SprawyCzerUl II, 400.
  • ~ Potym kázał go przed się przyprowádzić, słowy y náśmiewiskámi zelżył, potłukł, upoliczkował, brodę wytárgał, włosy wyrwał, zęby powybiiał. TylkStrom 78.
  • – Widząc tedy Ezelin że nic temi sposobámi nie spráwił, udał się do gwałtu, ále y ten mu się nie powiodł, bo wydárszy mu się z ręku Blánká skoczyłá z okná wysokiego, y potłukłá się [...]. TylkStrom 124.
Przenośnie
  • Páná Bogá obráża/ spráwiedliwość lży/ duszę swoię tráci. Niewiedząc że ná wysokich stołkách od Bogá są posádzeni [urzędnicy]/ z ktorych iesli spádną bárzo y nieuleczenie się potłuką.SyrZiel 943
4. »zabić (także wiele osób lub stworzeń); pobić, rozgromić, pokonać militarnie«
Rekcja: kogo co

  • – A miseczki [do karmienia pszczół] denkiem wzgorę położyć, káżdą przy swoim vlu, dla drugiego rázu; y tám máią leżeć záwżdy, wszák tám pokoy; á nosząc się z niemi rychley by się y potłukły y pozáraniáły; á denkiem wzgorę dla tego máią bydź położone, że y wárowniey ták dla stłuczenia leży, y pczołá nie będzie się ná niey báwiłá, czuiąc on zapach, ktorym wewnątrz miseczká po sycie pachnie. OstrorNauka Bij-Bij v.
  • – Béz máłá/ okęs/ niémal/ Propè [...] Béz máłáć ich nié náłáię. Quantillo opere nunc mihi persuaderi potest, vt ego his suffringam talos totis aedibus [...] Béz máłá ich nié potłukę [...] Parùm abest quin fleam. Kn 23.
  • – Pisano y to ze Hiszpanow potłukli w Catalonÿ. OpalKListy 139.
  • – Uczyniwszy Pokoy z Moskwą Mizernemi kondycyiami y dawszy im rzęsisty Bassarunek zato cos my ich potłukli Nietylko ich własnosci nienaruszywszym swego odnich co nąm przed tym pobrali nierekuperowawszy ale ieszcze im przyczyniwszy y znaczne Prowincyie appropriowawszy, zaczynąmy szczęsliwie woynę domową ktora iest malum supra omne malum. PasPam 187v.
  • – On wziąwszy kiia iak biie tak biie, mowiąc wszak ia wąm pięknie grał a niewyszłyscie na taniec Aterazescie się rozskakały kiedy wąm niegraią pobił [ryby] putłukł [!] y w wor potkał. PasPam 200v.
  • – Mamy tego iásny przykład y pewny dowod, iáki się temi czásy świeżo w dzięń S. Máryey Mágdáleny Anno 1669. strászny stał casus, á miánowicie w Wielkiey Polszcze, w Woiewodztwie Sędomierskim, Powiecie Opoczyńskim y Radomskim, znagłá powstáłá ná Powietrzu burzá, y niezwyczáyne grády, ktore iáko iákie z Niebá padáły głazy: te nie tylko zbożá w niwecz obrociły, y w zięmię wbiły, ták dálece, że błdzia słomy ná polu nie zostáło, ále náwet y ryby w stáwách potłukło [...]. HaurEk 61.
  • ~ Pokázuiąc Christus że rad grzesznikow náwraca, przyprowadza dwie przypowieści. Pierwszą, kto zwas ma sto owieczek, zgubili iednę iżali nie opuści dziewięci dziesiąt i dziewięciu, a nie szuka iedney. Ey Pánie co pásterz, co gospodarz, to woli pilnowáć dziewiąciu dziesiąt, i dziewiąciu, áby złodziey nie ukradł, wilk nie potłuk [!], ciurowie niezábráli, á oney iedney pewnie iuż zápomni. MłodzKaz I, 257.
  • – [...] nie iaki Bartek Sczotka z Milowki wziąwszy w reke głownią Ognia z ie dnego Działa na głos dał Ognia ktore sie na dziesieć Sztuk rozerwało y rozrzuciło ze Ludzi Kielka potłukło y z Miasta Ludzie do bliskich Potokow z Vchodzili. KomonDziej 156v.
  • – R. P. 1623. Nouembr. 12. w Witepsku ś. pámięci świątobliwym żywotem y cudámi sławnego Oycá IOZAPHATA KVNCZEVVICZA Archiepiskopá Połockiego okrutnie zámordowáli: sługi iego/ iáko Duchowne/ ták Swieckie/ potłukli ná śmierć: ciáło iego sámego do Dźwiny rzeki wrzucili. BirkRus 13.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Nużby niebo vpádło/ y skowronki potłukło. RysProv IX, 10.
5. »o gradzie, deszczu: przygnieść do ziemi, zniszczyć«
Rekcja: co

  • – Er hat das getreyde auff dem felde niedergeschlagen/ aussgerissen/ vnd grossen schaden gethan. Zboże ná polu potłukł/ wyrył/ wielką szkodę poczynił [deszcz]. VolcDial 51.
  • – Po wszytkiey Niemieckiey ziemi/ grad wielki spadł. ktory drzewá/ zbożá/ winnice/ potłukł/ zátym głod. ŻędzKom C2.
  • – Krescenya na folwarku Hamersztyńskim anni 1664: Lubo urodzaj tegoroczni, osobliwie ozimi, nie tylko na folwarku, ale i po wsiach poddanym grady cale potłukły tak, że mało co z niego pożytku być może, uważając jednak przeszłe i teraźniejsze według proporcyi szarwarkow gburskich zasiewki, takowa być może na tym folwarku krescencya [...]. OpisKról 463.
  • – Hagel hat alles Getreyde niederschlagen/ Grad wszystkie Zboże (wszystkie Zbożá) potlukł; es scheinet dass es wo gehagelt habe/ znáć że gdzieś grad pádał; der Hagel streichet vorbey/ Grad omija. ErnHand 423.
  • – Roku tego były urodzaje zboża w polu niepoślednie, to tylko że z Bożego dopuszczenia w niektórych miejscach grady ciężkie zboża potłukły, w inszych miejscach szarańcza zjadła. OwsRocz 14.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Chybáby łyká poschły/ konopie grad potłukł/ á przez szubienicę wodá ciekłá/ tedyby nie wisiał. RysProv II, 7.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
  • ~ *Potłukam się, F. potłukę się, vid. Poniewieram się. potłuc, tłuc co. zerstossen. casser, piler. T III 1567.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

POTŁUCZONY

im. przym. bier.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: *POTŁOCZONY

Formy gramatyczne
odmiana złożona
lp M. m   potłuczony
ż   potłuczona
n   potłuczone
B. ż   potłuczoną
lm M. mos   potłuczeni
nmos   potłuczone ||   potłoczone
D.   potłuczonych
C.   potłuczonym
B. nmos   potłuczone
Najwcześniejsze poświadczenie:
1613
Znaczenia
1. »ubity, rozkruszony«
  • – Podobnym sposobem też sáme surowe a [ze] skorkámi potłuczone, przerywáią wrzody ziątrzone. AlbSekr 266.
2. »rozbity na kawałki; uszkodzony w wielu miejscach na skutek bicia, uderzania, porozbijany, poobijany«
  • – Lecz niż odstąpił/ co wielka w Hetmánie/ Kazał nieść názad w szturmie obráżonych: A potem pilne vczynił stáránie/ Koło woiennych czynow potłuczonych. Wieże/ ktorey się nabárziey Pogánie Bali/ od mistrzow zrobioną vczonych: Názad prowádzi chocia náruszoną/ Y w wielu mieyscách bárzo powątloną. TasKochGoff 297-298.
  • – Ták własnie w on czás wieża szwánkowáłá/ Gęstem kámieniem bárzo potłuczona: Y obie zádnie kołá połamáłá/ Y iść nie mogłá dáley powálona. TasKochGoff 298.
  • – Równie my także raz się ponurzymy, Raz zaś na górę wysoko skoczymy Chwiejąc się barzo w nieszczęsnym odmęcie, z czego się rzeczy musiały w okręcie Wszystkie poruszać i psować ze szkodą Będąc okrutną potłuczone wodą. BorzNaw 136.
  • – Dwór bardzo zły i spustoszały. W komorach okna powybierane i w izbie potłuczone. InwKal I 126.
  • – Szosta własność iest. Iż potłuczone zwierciadło, iednę rzecz widomą raz tylko reprezentuie, gdy wszystkie iego części w raz złożone, lub wiele całkowitych zwierciadeł, w iedneyże płászczyznie zostaią. BystrzInfRóżn Y2.
  • – Statuow wspaniałych iest w nim [kościele św. Piotra w Rzymie] 600. każda z nich ejusdem valoris, z kolumnami [.] Wisi tam przed wielkim Ołtarzem w Urnie Goźdź, ktorym Zbawiciel Swiatá był przebity; Pokazuią w skarbcu Węża Miedzianego Moyżeszowego, ale nie samego owego oryginalnego, bo tamten potłuczony, ale kopiowánego. ChmielAteny II 179.
  • – W wielkiej izbie komin dobry z piecem prostym, okna potłuczone. InwKal II 236.
  • – Máluie nam on wielki Boeciusz świát w osobie iednego Tyranná, około ktorego nic nie widáć iedno throny wywrocone, berłá połománe, Korony potłuczone, znáki godności potrzaskane [...]. TylkStrom 45.
Przenośnie
  • Zwyćiężco wielki z ktorego to rady/ Są potłoczone: Moskalowe zdrády/ Krolowi twemu chćiey do konca scżęśćić/ Niechćiey go smęćić.PieśńTriumf 4
3. »taki, który został pobity, który doznał ran, obrażeń, urazów mechanicznych«
  • – Członkom zbitym y krwią záciekłym/ Piołyn vtłuczony/ á z kramnym kminem w woreczkách ná gorącey cegle nágrzewány/ iest rátunkiem. Abowiem y krew záciekłą rozgania/ y członki potłuczone posila. SyrZiel 347.
  • – Vszom pogniecionym y potłuczonym/ z przymiotem ognistym/ okłádáiąc álbo námázuiąc/ iest lekárstwem [sezam]. SyrZiel 1015.
  • – Ten plastr [z bukwicy] iest bárzo vżyteczny w głowie potłuczonym kościom/ bo ie zwarza. SyrZiel 1252.
  • – [...] Turczyn z armatą/ wespoł y z ludem swym leży/ między ktorymi iedni od muru potłuczeni/ drudzy strwożeni [...]. ŻędzKom 13 nlb.
  • – Pá[nná] iey [Małgorzaty] posłána w nocy vpádłá w studnią/ názáiutrz zá iey modlitwą ználeźli ią potłuczoną y práwie vmárłą: nárzekáły ná nię Siostry/ iż to zá iey przyczyną sstáło się/ á oná prosiłá zá nią Páná Bogá/ y dał iey żywot y zdrowie oraz. OkolNiebo 31.
  • – Ná Iagodách/ ktore były potłuczone, y zeszpecone [cierpiał Jezus]. BanHist 132.
  • – Iáko gdy Rusinowi złodzieiowi drudzy iego pobrátinowie każą wlęść [!] ná drzewo y vwiązáć się/ potym wszyscy czym kto może ciskáią nan wołáiąc/ perewerny se smerde: tak długo że potłuczony spadnie y záwiśnie ná powrozie. WisCzar 90.
  • – [...] guzy po głowie, potłuczone lice [...] [pijak po bójce]. CompMed 400.
4. »przygnieciony do ziemi, zniszczony przez deszcz, grad«
  • – Gradowizná/ zboże gradem potłuczone/ ábo owoc [...] Verberatae grandine vineae [...] sic de agris, hortis. Calamitas, i. calamorum seu culmoru[m] comminutio [...] Calamitosum frumentum [...] obnoxium grandini. Kn 207.
  • – Już zboża potłuczone, ogrody potretowane i wydeptane [...]. AktaKrak III 73.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*POTŁUCZONY I
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1613
Znaczenia
»taki, który doznał ran, obrażeń, urazów mechanicznych«
  • – Vrázom/ z dźwigánia ciężárow/ álbo z wysoká potłuczonym/ iest doświadczonym lekárstwem [gałban]/ biorąc przechędożonego ná raz/ iáko ziárno dobre Bobowe/ z octem/ álbo z winem/ álbo z miodem/ álbo z sytą miodową. SyrZiel 211.
  • – Z wysoká potłuczonym/ zbitym/ vráźnym/ korzeń Zywokostowy tłukąc/ á nim okłádáiąc: przytym wárzony piiąc/ wielkim iest rátunkiem. SyrZiel 260.
  • – Zwysoká potłuczonym/ pogniecionym/ zbitym/ sok z liścia tego ziela [żywokostu] bywa z wielkim vżytkiem trunkiem dány. SyrZiel 261.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 22.09.2023
Data ostatniej modyfikacji: 22.09.2023
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 22.09.2023