ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				szyna \|\| syna
	D.				szyny
	B.				szynę
	N.				szyną
	Ms.				szynie

liczba mnoga

	M.				szyny
	D.				szyn
	C.				szynom
	B.				szyny
	N.				szynami
	Ms.				szynach

Etymologia

niem. Schiene

Znaczenia

1. »podłużna, uformowana bryła żelaza, żelazny pręt«

– Komuby zgorzeliná/ iáko spalony śćierw: ábo kiedy ná mękách kogo świecámi/ álbo rospalonymi bláchámi/ y szynámi żeláznymi palą/ z gárłá cuchnęłá/ tego korzenia żucháć/ y w vśćiech trzymáć dobrze. SyrZiel 87.
– Szyná żélázá [...]. Kn 1130.
– Może y tę przyczynę przydáć/ ktorąm wspomniał/ że się spodźiewáią/ iż się im przyda ná ochronienie nog/ kiedy przyidźie po rospálonych szynách chodźić: W tákimże poszánowániu máią listki Rożáne/ mowiąc że roża wyrosła z potu Máhometowego. RicWielJMon 157.
– Z ognia się gnie żelazo: im dalej komina, Tym twardsza, tym trudniejsza do reformy szyna; Rychlej schylisz latorośl niż wyrosłe dęby. PotFrasz1Kuk II 33.
– Tam żona męża; a tu twardsza niźli szyna, Matka, niźli Medea okrutniejsza, syna, Wbijając w obie ręce one straszne ćwieki, Żeby, co jabłko struło, leczyły na wieki. PotFrasz2Kuk II 388.
– Kopę goździ uklepie kowal z jednej szyny, Kopę ulepi kafli garncarz z tejże gliny, Kopę czapek z postawu sukna krawiec strzyże, Kopę upiecze bochnów z jednej baba dziże [...]. PotMorKuk III 110.
– Co większa rzeczy niesłycháne Zeby szyny iák ogień szczery przykładáne Do bokow po trzy rázy: wskroś nie doymowáły Do żywego, lecz tylko po wierzchu mácáły. ŻuchOgłos O.
– Podle drzwi kuchennych na pokoje idą schody szyną żelazną przepasane do wchodni z drzewa bramki, na dole i u góry z poręczami, nad wschodami przykrycie bez dachówki; te schody wielkiej podległe ruinie. InwChełm 7.
– Sytę poty warzyć w kotle, przy ustawicznym szumowaniu, poki szyna żelaza iak ogień rozpalona w nim umoczona nic nie zgasnie według Tylkowskiego, y experyencyi. ChmielAteny III 425.
– Wierzą Machometani, że iak będą zawołani od Machometa na dzień sądny, będą iść musieli przez drogę wszystkę usłaną szynami żelaznemi zárzystemi, y że nie będzie sposobu ustrzeżenia się od sparzenia, tylko podkładaiąc sobie papier po stopy, ktory z tey racyi szanuią, na ziemi mu się walać nie pozwalaią, y ztąd, iż na nim Imię Boskie pisane bywa. ChmielAteny1755 I 1102.
– Szyna. 1) eine Schiene Gisen. [...] 1) barre de fer. [...] § 1) snop żelaza ma szyn 12. T III 2284.
– Mowią: tortury dla poznania prawdy Są używane, lecz przez nie, nie zawdy Upewniaią się, słaby bowiem prawi Czego nie zrobił, mocny nie wyiawi Choć go w torturach przypieczesz y szyną. RutZabawki 58.
– Upewniaią, iż z funtów 675. odbieraią żelaza w szynach, około 225. funtów. CourtBuchuOsińNauka 116.
– Nakoniec aby szynę ieszcze lepiey wygładzić i zrównać, młot ieszcze wolniey puszczaią. Kositarz (chłopiec mały) leie wodę na młot, ta z młota spływaiąc, oblewa szynę; że szyna iest zbyt rozpalona, woda prędko ewaporuie. Gdy woda na szynie, a młot w nią uderza, tak wielki trzask i huk słyszeć się daie, że może zagłuszyć; huk ów woda spływaiąca, i nagle rozsypuiąca się sprawuie. Gdy pierwszą szynę odkowywaią, sztuka żelaza w zaprawie naprzeciw wiatru będąca, rozpala się [...]. CourtBuchuOsińNauka 303.
– Gdy sztabę w podłuż wyciągną, kładą ią w poprzecz kowadła, i pod młota toporzysko podkładaią, aby młot bić zaczął w część naybliższą kleszczów, to gdy się stanie, sztabę w przeciwną stronę powoli ciągną, aby w szerz wyciągała się, i podobnieyszą do szyny stawała się. CourtBuchuOsińNauka 303.
– Im dłuższa ma bydź szyna, tem więcey razy ma iść pod młot. CourtBuchuOsińNauka 303.
– Zaczem tak pod czas pierwszego, iak drugiego i trzeciego kowania, 4. szyny są w ogniu. CourtBuchuOsińNauka 303.
– Jeżeli gwałtownie potrzebuią żelaza, szyny odkowane wynoszą na deszcz, albo w sadzawkę wkłądaią, aby prędzey ostygły, zaczem gdy maią na pół wykowanych 4. albo 5. szyn, z tych dwie kładą w ogień blisko wiatru, tam ie póty trzymaią, póki szóstey albo ostatniey tak, iak pierwszych, nie odkuią. CourtBuchuOsińNauka 303.
– [...] gdy pień, na którym iest kowadło, i słupy elzowe, na których toporzysko młota, przysiadaią i podskakuią, to dopomaga do ciągnienia szyn, bo na ów czas pod młotem można sztukę trzymać lepiey, i wygodniey wyciągać, i doskonalszą szynom dać figurę; nakoniec wiązanie sprawuie, iż iedna sztuka drugiey ustępuie, przeto nie tak łatwo z mieysc wyskakuią, nie tak prędko psuią się. CourtBuchuOsińNauka 305.
– Spostrzegaią bardzo często, iż w szynie z iedney strony bardzo dobre, z drugiey bardzo złe iest żelazo. CourtBuchuOsińNauka 307.
– [...] przywitawszy się z Generałem, odebrał od niego zapłatę cła, y podarunki roczne, były te materye bawełniane czarne, y białe, kilka sztuk sukna szkarłatu, koral, bursztyn żołty, żelazo w szynach, kotły miedziane, cukier, gorzałka, korzenie, naczynia, y kilka sztuk monety srebrney, pod stęplem Holenderskim. HarpeWróbHist 78.
– Sina do ciągnienia żołnierzami Armaty tam, gdzie konie albo woły nie zmogą. Niepoprawne zródło ***.

2. »obręcz koła wozu«

– Co się tycze kół Y, same właśnie demonstrują swoje okowanie, ponieważ są skończone z ryfami, z hańtabami, z cybantami i szynami przebite. AquaPrax 126.
– Szyná wozowego koła/ [...] Canthus, ferrum quo rotae vinciuntur. [...] Vitus quo ambiuntur ligna rotarum [...]. Kn 1130.
– Grunt Rolny jest Piastá z ktorey wychodźi dwanaśćie Szpic; te otacza Obod/ złożony z sześci Dzwon/ y tyláż Szyn. KomDobrOrb 209.
– Działko spiżowe z herbem Podkowa, u tego na kołach nie masz szyn. InwŻółkGęb 118.
– V Kochana ia z Malikiem wespołezmy syny z koł poobłopowali. AktaMusz 25.
– Szyná. [...] 2) Rade-Schiene. [...] 2) bande, bandage, m. lien de fer qui couvre quelques jantes de roüe. [...] § szyna wozowego koła. T III 2284.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

SZYNA