ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (korpus), Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		wstyd
D.		wstydu
C.		wstydowi
B.	uż. nżyw.	wstyd
N.		wstydem
Ms.		wstydzie
W.		wstydzie

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	wstydy
D.		wstydów
N.		wstydami

Znaczenia

1. »uczciwość, przyzwoitość, skromność«

– A drudzy co byli, [rokoszanie] Na szrót uczciwe i wstyd swój puścili, Którzy pod płaszczem bronienia wolności, I dziś trzymają cudze majętności Przez gwałt objęte. GrochWiersze 301.
– Mąż niech nie będzie strászny żenie/ áby przed nim miáłá drżeć: bo ták gamraci swoim gamratkom czynią: ále niech się żoná mężá obawia ze wstydem y miłością. PetrSEk 21.
– Wstyd/ wstydliwość/ skłonność przyrodzona do wstydánia się. Sromięźliwość vczciwa. Pudor ornat aetatem: pudor adolescentis modestissimi. [...]. Kn 1297.
– Zginął wstyd/ prawdá/ wiárá/ a ná ich nástáły Mieysce zdrády/ zásadzki/ y oszukiwánia/ Y gwałty/ y przeklęta chciwość do dostánia. OvOtwWPrzem 11.
– Od lat wielu moda do nas wpadła, Ze Damy nowe máią abecadła, Ktorych ieźli się od dzieciństwa uczą, Wstyd przyzwoity z swoią szkodą bruczą [damy, które używają brzydkich słów]. DrużZbiór 465.
– Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] wstyd go ruszył; hamuy się wstydem od złego; [...] zaczerwieniała się iey twarz od wstydu; wstyd, wstydliwość, albo sromięźliwosć uczciwa iest skłonność przyrodzona do wstydania się. [...]. T III 2639-2640.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wstyd panieński (sz. zm.):

– Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37.
– Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5.
– [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18.
– Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640.

wstyd małżeński:

– Tobie, źwierciadło żywe wstydu małżeńskiego, mistrzyni i skarbnico daru niebieskiego! Tobie, jeśliże komu – że tak rzekę śmiele – Miłość Boska należy, która masz cnót wiele [...]. TwarKPoch 2.

wstyd wrodzony:

– Zawsze też Amor twój ode mnie stronił, Póki mię przed nim Wstyd wrodzony bronił; Niedługo jednak, jakoś mu doradził, Twój się Kupido z moim Wstydem zwadził. ZimSRoks 122.

wstyd przyrodzony:

– Lidora sama przyiecháła Iak niewolnica wszytká się okryła Płasczem, y twarzy nic nie ustroiła, Oprocz co gładkość lub zaniedbáná W wstyd przyrodzony była znią ubráná [...]. OblJasGór 104.

wstyd zachować (sz. zm.):

– Wstyd/ vczciwość wszędy záchoway. KnAd 1266.
– Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] zachować wstyd [...]. T III 2639-2640.

wstyd utracić:

– Bo iáko oszáláłego/ choć skacze/ táńcuie/ śpiewa przecie go nikt dobrey myśli vżywáć nie rozumie: Ták też y opilcy/ ktory wstyd y rozum opilstwem utrácił/ żaden nigdy dobrey myśli przypisáć nie może [...]. StarPopr 21.

stracić wstyd:

– Pozno się wstyda, kto straci wstyd w czele, Plecie ledaco: gdy ogniem dokuczy, Kat złodzieiowi nabolesnym ciele, Mow: bo rownego niemasz ognia szynie, Ktora wmiłosci grzeie się kominie. PotSyl 28.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Kup sobié ábo pożycz wstydu/ rozumu etc. .i. Niewstydliwyś/ głupiś/ száléiész KnAd 406.

– Niéwstydliwy. Psu oczy przédał. Ni wstydu ni Bogá. KnAd 716.

(wariant I):
– Kto raz miłego wstydu przekroczy gránice, Ten już znácznie będzie miał niewstydliwe lice. RysProv 43.
(wariant II):
– Ktokolwiék raz wstyd vtráci/ drugi raz się z niem nié zbráci. KnAd 1264.

– Wstyd dość raz vtrácić. KnAd 1264.

– Wstyd młodym skarb známienity/ stárym státek przyzwoity. StarPopr 87.

Przenośnie

Wstyd swe oczy vtracił/ niewola w wolności Práwu ręce obcięłá/ y spráwiedliwosci.JurkLech A3
Słodki gryf/ gdy ożyie prawdzie ięzyk suchy A wstyd oczy w zad weźmie dla dobrej otuchy.JurkLut A4

2. »przykre uczucie powstałe z powodu świadomości niewłaściwego postępowania, znalezienia się w niezręcznej sytuacji itp.«

– Syn wstyd i háńbę zádawájący/ Ojcá gubi/ y mátkę wygania. BG Prz 19, 26.
– Ato w oczach jego Stoję i mówię, acz nie instyguję Jemu na gardło, bo swemu folguję Dotąd wstydowi, ale przecię proszę, Niechaj od ciebie rozsądek odniosę [...]. BorzNaw 191.
– Sapieia tez dla wstydu musiał się łączyc z nami. PasPam 99.
– Mazepa zas ledwie nie zdechł y wysmarowawszy się z Samego wstydu poiechał z Polski. PasPam 177.
– Opak tu, niż się działo w Galilejskiej Kanie, Bo się tam prosta woda dobrem winem stanie. Tu wodą dobre wino, wstyd czyniący piwu. PotFraszBrück II 211.
– Znierozumnego, nie życia, lecz żydłá Do głupiegom iest przyrownány bydłá W rospuście moiey, że mię biorą wstydy Mowić to, co się działo bez ochydy. ChrośZbiór 24.
– O zbytku nad siłę górujący! O wstydzie imienia polskiego! MałpaCzłow 291.
– Gdy iesz iaje siedm wstydow wnim razem nieziaday, Mając wgębie twey pokarm, u stołu niegaday. MikSil 242.
– Wstyd [...] 2) Schimpf, Scham wegen etwas [...] honte, confusion qu'on a de qu.ch. [...] cnotliwe ubostwo wstydu nie czyni; wstyd, wstydzenie się, sromanie się bezecności swoiey, zawstydzenie się; dla wstydu radbym się pod ziemią widział; ledwiem od wstydu żyw został. [...]. T III 2639-2640.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

ze wstydem coś zrobić:

– On był pomocą, kiedy w oblężeniu trapili twoich synów bisurmani – uszli ze wstydem przezeń wychłostani. TwarKPoch E1.
– [...] chcąc się iednak poprawc Suknie koszule y sprzęt łozył y to przegrał na ostatek nie chcąc od kostek z szkody y ze wstydem odchodzic pozyczył u kapitana pewney galery 500 talerow bitych ktore iesliby przegrał zapisał się na dwie lecie do galery. HistŚwież 152.

na czyjś wstyd coś zrobić:

– Na swój wstyd potkali się z nim Maurowie wściekli: prędko byli przypadli, lecz prędzej uciekli. CorMorszACyd 62.
– Y sam Krol Szwedzki, (iáko o tym wieści) Między inszemi strofował go [Millera] części, Wyrzucaiąc mu co raz na wstyd iego Isz nie mogł dobyc Kurnika iednego [...]. OblJasGór 171.

bez wstydu coś zrobić:

– Wziąłeś teraz zapłátę zá niecnoty twoie Máhometáńskie: widzisz w piekle Máhometá twego: widzisz iáko cierpi zá wszeteczną náukę swoię/ w ktorey pozwala wszelákich zbrodni z niewiástámi/ bez wstydu/ aż grozá wspomináć. BirkOboz 37.
– Nietylko bydła, połcie, zboża [...] ale nawet okna listwy, łoża [...] a daleko więcey cyny, miedzi, żelaza i. t. d. wozami do miast [...] bez wstydu na przedaj wywożą [żołnierze niemieccy]. DembPrzew 71.
– Wstyd/ wstydzenie się/ srómánie się/ absol. vt, wstydzenie się czégo/ záwstydzenie się. Pudor paupertatis [...] Pudor famae [...] Pudor patris [...] béz wstydu [...] záwstydzenie kogo. Kn 1297.
– Celnictwo pełne niewstydu, o grosz ieden, o szeląg bez wstydu domaga się, Impudentiae plena sunt. Widzi że ubogi, nie masz co wziąć, krew z niego wysysa. MłodzKaz IV, 218.

wstyd odnosić:

– Połóż poważne pióro, złóż jarzmo z swej szyje, Wytchnij co, wół ustawny w pracy krótko żyje. Mniemam że tak uczynisz, o co pilnie proszę, Odmiotu ani wstydu niechaj nie odnoszę. GrochWiersze 288.
– Pánom wielkim czásem się to zeydzie/ ktorzy z wiádomości o prędkich spráwách ludzkich/ mogą ztąd co pożytecznego przynieść Rzeczyposp: ále drugim nic po nowinách/ ktorzy iedno o nich się dla tego pytáią/ áby ich sąsiádom vżyczáli/ zá ktore czásem wstyd odnoszą/ y złe mniemánie od ludzi. StarPopr 69.

wstyd ponieść:

– Iáki tám wstyd poniosłá czysta i poczciwa Eleonorá, stánąwszy przed táką gromádą ludu, á będąc cále nágą, ktorzy oczy ku ziemi dla wstydu spolnego spusczali. TylkStrom 56.

we wstyd popaść:

– Czemu dzieci boią się mowić przy nieznaiomych: To bowiem spráwuie áby przed nimi w iáki wstyd nie popádli. TylkRoz 275.

wstydu kogoś nabawić:

– Lub to w maszkarze, lub się jawnie stawi, [kloc] Przecie was [panny] wstydu jakiegoś nabawi. Lepiey było iść leda za chłopinę W te mięsopusty, niż włóczyc szczepinę. WychWieś 29.
– [...] postępek cały Córki mojej Wenery z Marsem tak wystawił, Że ją nowego wstydu u wszytkich nabawił [mowa Jowisza po śmierci Waleriana Otwinowskiego]. MorszAUtwKuk 129.

wstydu ujść (sz. zm.):

– Ale nade wszystko ze się wstydu vidzie, a mianowicie ta[k] facili remedio; tydzien tylko na drogę ile prostą [na] Kalisz odlozywszy. OpalKListy 48.
– Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306.

wstydu uchodzić:

– [...] karał [...] czytaniem u stołu rozdziału z Biblii. Odczytawszy stoiąc in infimo loco mensae, iesc pozwolił. Co sprawiło ze kazdy pilno się uczyc musiał, uchodząc karania, albo raczei wstydu. VorLetSkarb 87.

Związki frazeologiczne

psu wstyd dać:

– Gdy tedy psu wstyd dawszy na nią następowali ona na nich y patrzyc nie chciała dopieroz słowa zadnego nie wymowiła wszytka wstydem iako krwią oblana [...]. HistŚwież 304.

nie mieć wstydu w oczach:

– Gdy ten co chce bogatym bydz chce bydz y prętko Dla tego perfas nefas bierze sie do złota Nie maiąc ani cnoty ani wstydu w oczach [...]. OpalKSat 40.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Wstyd dworzanina nie karmi. RysProv 81.

– Wstyd pozny/ prozny. KnAd 1266.

– V stołu wstyd zbytéczny/ niépożytéczny. Kraść się wstydź/ nie iéść. KnAd 1218.

(wariant I):
– Wstyd nié záwsze/ ábo nié káżdy pożyteczny. KnAd 1265.
(wariant II):
– Wstyd nié záwsze/ ábo nié káżdy pożyteczny. KnAd 1265.

Przenośnie

Niechże będą zawstydzeni, niech zginą przeciwnicy dusze moiey; niech będą okryci zelżywością y wstydem/ ktorzy mi szukáją złego.BG Ps 71
Tám spráwię, że zákwitnie rog Dawidow; tám zgotuję pochodnią pomázáńcowi memu. Nieprzyjacioły jego przyoblokę wstydem; ále nád nim rozkwitnie się koroná jego.BG Ps 132

a) przen. »rumieniec świadczący o uczuciu powstałym z powodu świadomości niewłaściwego postępowania, znalezienia się w niezręcznej sytuacji itp.«

– Wstyd z urodą zmieszany na twej ślicznej twarzy Uciechy pożądane w oczach ludzkich żarzy. ZimBSiel 136.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wstyd rumiany (sz. zm.):

– Z trzaskiem na Pana wrzucą znak śmierci okrutnej, przybywa rumianego wstydu twarzy smutnej. RożAPam 33.
– Poczni rumionym, Synaczku jej młody, malować wstydem okrągłe jagody, a Onać wzajem łzy święte utóli i kryształowéj do piersi przytóli. MiasKZbiór 62.
– Zwłaszcza kiedy noc dłuższa na niebieskiej szali Dzień przeważy, a ogień słoneczny świat pali, Natychmiast Bachusowi policzki nabrzmieją, A jagody się wstydem rumianym obleją. ZimBSiel 144.

Związki frazeologiczne

wstyd zetrzeć z czoła;
wstyd zrzucić z czoła;
wstyd zrzucić z twarzy:

– wstyd starł z czoła. er hat eine unberschämte Stirne. il a bû toutes ses hontes; il n'a plus de honte, il a renoncé à toute honte. T III 2640.
– Obráliście Zygmuntá, rzekszy prawdę zgoła, Wyprosili u Oyca wstyd zruciwszy z czołá. PotPocz 31.
– Piekielnych małpa fortelow się chwyta, Na zgubę domu rozpiąwszy popręgi, Zgładzi Pasierba, zruciwszy wstyd z twarzy, Skoro niewinnie przed Oycem spotwarzy. PotSyl 9.

zapłonąć się od wstydu || zapłonąć się wstydem;
wstydem spłonąć:

– [Kamillus] widzi/ á ono Rzym złotem ná ważkách odważaią iego brácia: zápłonie się wstydem wielkim/ y zápali czoło swoje/ to widząc. BirkOboz 19-20.
– Piéczé ábo piékł ráki. .i. Zápłonął się od wstydu. KnAd 830.
– Czysz wstydem nie spłonie [Osman] Gdy mu Mofty wyrzuci pogardzoną radę Albo plac na niepewną Meczetu osadę [...]. PotWoj 139.

zapłonić lice wstydem;
zakrwawić lice wstydem:

– Niechay się przyzna Hiszpan zapłoniwszy lice Wstydem: wielekroc wam się prosieł w Ameryce Wielekroc do Zygmunta pisał o Przyczynę Zeby was zwiodł [...]. PotWoj 90.
– Tak jej niebieska melodyja brzmiała, A ona swego Wnuka wychwalała. A ja zaś wstydem zakrwawiwszy lice, Widząc otwartą niebieską świątnicę - Bojaźń swą kraszę pozorem śmiałości, Przytym kilka słów rzekę do jasności: [marg.] Auktorowa do świętych prośba. BorzNaw 49.

od wstydu pałać || wstydem pałać (sz. zm.);
wstydem się czerwienić:

– Stoi niewinny Abel w mocny sekwestr wzięty, wstydem pała, łańcuchy łotrowskiemi spięty. RożAPam 18.
– Sprosne widziadło, wszelkiej próżne uczciwości, Obiedwie bohatyrki do słusznej litości Przywiódszy, gniew w nich budzi, twarz pała wstydami [...]. ArKochOrlCz III 135.
– O iáko od wstydu niemiał páłáć przed Aristotelesem Eberulphus [...]. WojszOr 240.
– Nawet tych, których honor przyozdabia, Na mizeraków częstokroć przerabia, A gdy dostatki ich, siebie wraz trawi, Gdyż zwykły skutek znikając zostawi, Iż im się jaśniej w honorze świecili, Większym się będą wstydem czerwienili [...]. KępMyśliBar II 499.

3. »haniebny uczynek«

– Wstyd/ aliter. to co wstyd czyni/ ábo srómotná rzécz/ vczynék. Pudor [...] Irruit et nostrum vulgat clamore pudorem [...] v. Niécnotá I. Zélżywość. Kn 1297-1298.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wstyd uczynić:

– Więc kiedy go [chłopca, który zamierzał uciec z domu] iuz Pleban utrzymac nie mogł widząc tez iako nie dbali o niego Sami Rodzicy zapłakawszy nad nim y pocałowawszy go upomniał go zeby pamiętał na urodzenie Swoie y zeby się starał oto zeby domowi Wstydu nieuczynił. HistŚwież 106-107.

wstyd czynić:

– [...] nasi iuz pryskać y uciekać poczeli, ale Krol dobywszy Szable mocno się uwijać począł po Obozie, wołając aby tego wstydu nie czynili, dla czego innych wołaniem y perswazyą zawracał, drugich zaiezdzał konie za cugle porywając y na zad cofając. HistBun 14.
– Wstyd. [...] 3) Beschämung, Schande, die man einem macht [...] honte, afront, ignominie, confusion [...] sobie i Panu twoiemu wstyd czynisz. T III 2639-2640.

robić wstyd:

– Widzi to Hetman że Woysko ucieka, począł zaiezdzac uciekaiących, prosic y modlić, aby sobie y narodowi tego nierobili wstydu [...]. HistBun 25.

4. »dziewictwo«

– Córeczkom miłym przy rodzicach smutnych, Ledwie stanęły w ich oczach okrutnych, [bisurmanie] Nie przypuścili ani ich wstydowi, Ani stanowi. GrochWiersze 218.
– Dawnesz to wPolscze czasy y za Lecha były Albo pono przed Lechem gdy czystosc przy wstydzie Białey płci nalezącym Swoie cene miały. OpalKSat 23.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wstyd panieński (sz. zm.);
wstyd białogłowski:

– Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37.
– Stárzy Pogánie nákładszy koszyczek liliey ślicznych ofiárowáli ie Nimphom ná znák wstydu pánieńskiego [...]. StarKaz 450.
– Wstyd panieński na niewstyd psom Krymskim wydany, Niewinne obrócone dziateczki w pogany. ZimBSiel 149.
– Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5.
– [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18.
– Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640.
– Toczyła się Traiedya, Wesele wkrakowie spompą droga do Moskwy na kotczych, na karetach, zokrotnym orszakiem Białychgłów wesele się odprawiło a ze zaraz w kilka dni Szalbierza zabito y naszym się dostało, wstydowi Białogłowskie[mu] nieprzepuszczono [...]. ŻółkPocz 6.

wstyd stracić;
wstyd utracić;
wstydu stradać:

– Wstyd [...] 4) Jungferschaft [...] pudicité virginale, pucelage, m. virginité [...] wstyd straciła [...]. T III 2639-2640.
– Białegłowy záś ten frásunek miewáią/ dla vtrácenia czystości/ y siroctwá/ będąc ábowiem porzucone od miłośnikow/ z ktoremi w nádzieie małżeństwá obiecánego/ wstyd vtraciły [...] do rátunku y pomocy szátáńskiey/ iákożkolwiek vdáią się [...]. SpInZąbMłot 32.
– [Pluto] iako Tyran piekielny Krolewską Dziewczynę/ z łona matki ucieszney uniosł Proserpinę/ A ta wstydu stradawszy y ust koralowych/ Kopci się nieszczęśliwa w łunach Awernowych. TwarSLeg 2.

wstyd odjąć komuś;
wstyd wziąć komuś;
wstyd odebrać komuś;
wstyd wydrzeć komuś:

– Wstyd/ aliter. Wstyd odjąć pánnié/ i. pánieństwo. vide Dziéwictwo. Kn 1297.
– Gdy Bog [Zeus] zgromádzonymi ná to ciemnościámi Szeroką ziemię okrył/ y zábieżał drodze/ Y vcieczkę wściągnął/ y wstyd odiął niebodze [Jo, córce Inacha]. OvOtwWPrzem 35.
– OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319.
– OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319.
– HONNEUR [...] wydrzeć wstyd Pánience iákiey zgwałcić [...]. DanKolaDyk II, 128.

wstyd brać komuś:

– Dla tego iáko vczciwa y wstydliwa służebnicá/ gdy Pan iey wstyd chce brać/ idzie do sędziego/ y prosi być wolną: ták y te kreátury [dobra doczesne] wołáią swym sposobem ná spráwiedliwość Bożą/ y proszą áby wolne były od gwałtu y krzywdy/ ktorą im czynisz. BirkNiedz 100.

przedać wstyd:

– VENDRE [...] PRZEDAC przedawać przedać wstyd o nierządnicy mowiąc. DanKolaDyk II, 568.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Niewiástá/ ktora wstyd stráci/ prętko się z niecnotą zbráci. RysProv 57.

5. »genitalia«

– [Aniołowie] otrzebili go [Heraklidesa]/ trzymáiąc ieden z nich ręce/ drugi nogi/ á trzeci brzytwą wstyd iego zdał się wyrznąć: Nie żeby ták od prawdy było/ ále że mu się ták widziáło [...]. SpInZąbMłot 16.
– Ingvina. Die Gemechte. Część liwego ciáłá wedle wstidu łoniego. GuldOn 68.
– Pubes. Dieschamhaare des Menschen. Włosy na wstidzie pusczaiący się. GuldOn 72.
– Wstyd. [...] 5) die Scham, die Schamglieder. [...] les parties honteuses ou naturelles. [...] w łonie wstyd iest. T III 2639-2640.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wstyd obnażyć:

– Wstyd aliter. vt wstyd obnáżyć/ i. członki wstydliwe. v. Członek wstydliwy. Kn 1298.
– Wstyd. [...] 5) die Scham, die Schamglieder. [...] les parties honteuses ou naturelles. [...] wstyd obnażyć [...]. T III 2639-2640.

Znaczenia niepewne

2 lub 3:

– [...] szátáni/ ábo latáwcy/ nie tylko z białymigłowámi/ z ich sprosności spłodzonymi/ ábo im od bab przy porodzeniu ofiárowánymi/ zwykli obcowáć/ ále też wszelkim usiłowániem o wstyd uczciwszych y świątobliwszych pánienek/ przez zwodnice czárownice stáráią się. SpInZąbMłot 77.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Wstyd w młodym człowieku Cnotá/ á w stárym Niecnotá. RysProv 86.

– Oko wstydu rozsądnik. Gdzié oká niemász/ tám i wstydu. KnAd 782.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1618

Znaczenia

»jest nieprzyjemnie z powodu świadomości niewłaściwego postępowania, znalezienia się w niezręcznej sytuacji itp.«

– Wstyd mówić/ słucháć etc. idem, wstydzę się/ wstydzić się/ wstyd mię. Sed Latini etiam sic loquuntur: Pudor est dicere [...] Pudor adest nominibus. wstyd mówić słowá niektóre [...] Et inceptu turpe est. wstyd/ ábo sromotá i záczynać. [...] strách wspomináć. Kn 1297.
– Ten Giza bedzie go wstyd tak zwac się, odmieni sobie przezwisko Gizycki [...]. TrepNekLib 98.
– Wprzod Scyllę/ widzieć mnie się zdárzyło sámemu: Wstyd mnie obietnic moich/ prośb/ y pochlebiánia/ Wstyd przypomináć/ mną/ iey iáwnego wzgárdzánia. OvOtwWPrzem 554.
– [...] na pierwszym dziedzińcu mieliśmy do widzenia kaplicę wielką alboli kościół, w którym królowie Angielscy dają Ordre Xiążętom i innym zacnym paniętom, to jest podwiązkę przydając im te litery: Honni soit qui mal y pense, według polskiego to się rozumieć ma: Wstyd niech będzie temu, ktoby źle rozumiał. GawarDzien 160.
– Niewstyd mię zá to, y przyznawam się do tego, żem K.I.Mści od Rad gwałtownych odwodził, iże rádziłem, nieporywáć się do nowych záciągów, / dáleko bárziey, aby Tátárow niezáciągáć. LubJMan 60-61.
– Zestraciwszy co lepszych kilkudziesiąt ludzi [Kantimir] Łączy się znowu z bratem skoro Woysko ztrudzi Wstyd go było ze idąc z swym Hanem o Przodek Teraz własce Cesarskiey upadnie naspodek [...]. PotWoj 68.
– Przystaiąc do Chorągwie żaden Regestrem niema być vpośledzony/ ále po ostátnim włożony/ ponieważ wszyscy tám sobie służyć rowni będą. Niech nie będzie wstyd Pániąt być w szeregu ostátnimi/ żeby się tego cnotą dosługiwáli/ áby pierwszymi być mogli. FredKon 77-78.
– Ia mowię niechce mi się y wStyd mię tam posc y niemąm co powiedać [...] Łgac tez nieumięm. PasPam 240.
– Takie rzeczy mówią publice o p. pośle, że strach i wstyd słuchać i czytać. SobJListy 261.
– Wydawáią nas i bywáłości násze/ kárby i ciosy; zá ktore iednak nas bynamniey nie wstyd. Bośmy tego ná uczciwych nábyli mieyscách/ gotowiśmy dla Wiáry Kátolickiey i dla dostoieństwá twego/ tych znowu Kárbow i Ciosow/ ná ciáłách swoich nádstawić záwsze. PisMów II 80.
– Nie wstyd mię tego że takim niewolnikiem iestem. PisMów II 368.
– Jeszcze biada znośniejsza, żal mi serce piecze, Wstyd ludzi; dobrzy głupstwo ganią, zły urąga [...]. PotFraszBrück I 560.
– Wstyd mię juz y tak; ze gdy woyna w progu Ja słodkie z tobą sny w łoznicy trawię [...]. LucChrośPhar 165.
– wstyd; wstyd iest. es ist schändlich; es ist eine Schande. c'est une honte, il est honteux; c'est une chose honteuse à. § wstyd o tym mowić, pisać; wstyd takie słowa mowić; wstyd słuchać. T III 2640.
– wsztyd mię człowieka tego. ich schäme mich vor diesem Menschen. je rougis, j'ai honte pour cet homme. T III 2640.
– wstyd mię tego. ich schäme mich dessen. j'en ai honte; j'ai honte de; cela me fait honte. § wstyd mię tego uczynku; wstyd go ubostwa swoiego. T III 2640.
– Do tego iáko bydlęca y wszeteczna byłá mądrość Lutrowá/ wstyd mię wspomináć tego/ czego się on nie sromał mowić/ y vczyć. BirkRus 22.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Máło dáć wstyd/ á siłá żal. RysProv 93.

– Wstyd Kotá w ogon. RysProv 86.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIEWSTYD, *BEZWSTYD, BEZWSTYDNOŚĆ, NIEWSTYDLIWOŚĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WSTYD

WSTYD