Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

TRZEŹWI, TRZEŹWY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (trzeźwy, trzeźwi), SXVI (trzeźwy, trzeźwi; korpus), Kn (trzeźwi), T (trzeźwi), L (trzeźwy, trzeźwi; XVI-XVIII), SWil (trzeźwy), SW (trzeźwy, trzeźwi), SJP (trzeźwy)

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   trzeźwi
  trzeźwy
ż   trzeźwia
  trzeźwa
n   trzeźwie
D. m   trzeźwiego
  trzeźwego ||   trzyźwego
ż   trzeźwej
n   trzeźwego
N. m   trzeźwim ||   trzeźwiem ||   trzyźwiem
  trzeźwym ||   trzyźwym
n   trzeźwim
Ms. m   trzeźwym
ż   trzeźwej
lm M. mos   trzeźwi ||   trzyźwi
nmos   trzeźwe
D.   trzeźwiech
  trzeźwych ||   trzyźwych
B. nmos   trzeźwie
N.   trzeźwiemi
  trzeźwymi
stopień wyższy
lp M. m   trzeźwiejszy
lm M. mos   trzeźwiejsi
N.   trzeźwiejszemi
Znaczenia
1. »nie będący pijanym«
  • Trzeźwi/ Sobrius [...] non temulentus. Kn 1160.
  • Zasiadalismy tedy w Polu [...] A koło nas Arbitrow konnych zawsze kilka I kilka nascie czasęm Tysięcy iednych trzezwiech drugich piianych. PasPam 242.
  • My, co trzeźwiejsi, jechaliśmy w pole; on też, lubo się ledwo na koniu osiedzieć mógł, tuż też za nami. SobJListy 485.
  • [...] nie może spáć, kiedy sobie nie podpiie, záchoruie kiedy tylko trzyzwiem będzie. MłodzKaz I, 310-311.
  • Więc żeby trzeźwi mogli o ojczyźnie radzić, Wypchnąć, jeśli się nie da pijak wyprowadzić. PotFrasz3Kuk II 589.
  • [...] gdy się trafiło konwersować z ludzmi nie zewszystkim trzezwiemi, albo ięzyka rozwiozłego, zawsze się starała [Maria Kazimiera], aby miała w ten czas przy sobie ludzi poważnych, albo duchownych, z ktorych by obecności tam ci wstręt iaki mieli [...]. NiesKor II 500.
  • AMIRON Ryba tey iest natury gdy Człek na nią patrzy, upiie się, y gniewem zapali, gdy zaś iey pożywa, z piianego trzeźwym, z gniewliwego łagodnym się staie. ChmielAteny1755 I 524.
  • Trzeźwi. 1) nüchtern, nicht betruncken [...] sobre, qui n'est pas enivré [...]. T III 2351.
2. »nie nadużywający trunków; przytomny, uważny«
  • [...] z strony istności samej osoby, na taki [koniuszego] urząd potrzeba upatrować i obierać człowieka umysłu i ciała zdrowego, wiernego, trzeźwego, czytać i pisać umiejętnego [...]. DorHipTur 86.
  • [...] ktorzy ludzie chcą się vdáć zá świątobliwe/ y bárzo trzeźwie/ tedy częstokroć podkurzáią sobie twarz siárką. SykstCiepl 117.
  • [...] kogo Wstrzymawáłym zowiemy y trzeźwiem/ nie może być piiánicą. PetrSEt 384a.
  • [...] lepiey tobie áby ciáło twoie trzeźwie było zábite/ á niż áby duszá miáłá przez piiáństwo umrzeć. BirkNiedz 194.
  • A jeśli się nikomu nie trzeba dać znać, tedy potrzeba samowtóremu albo samotrzeciemu w pielgrzymski się ubiór ubrawszy, a kostur w ręce wziąwszy, pielgrzymować; acz i tak potrzebaby mądrości wielkiej zażyć, żeby nie poznano między ludźmi dowcipnymi, trzeźwymi [...]. PacOb 112.
  • Ale Biskup ma bydź nienágániony/ mąż jedney żony, czuły/ trzeźwi/ poważny/ gościnny/ ku nauczániu sposobny [...]. BG 1Tm 3, 2.
  • Zony tákże (ńiech máją) poważne/ nie potwarliwe/ trzeźwe/ wierne we wszystkim. BG 1Tm 3,11.
  • [...] wyrzekł się lenistwá/ w trzeźwey zákochał się czułości/ świátowe obrzydził sobie zabáwy [...]. KalCuda 119.
  • [...] nabycie czułosci Pilnosci y trzezwego zycia potrzebuie Czemu wszystkiemu brzydki luxus iest przeciwny [...]. OpalKSat 95v.
  • Jeśli trzeźwia [białogłowa]/ to iest/ że nic nie piia inszego tylko wodę/ to cię będzie miáłá z rozum. ZłoteJarzmo Bv.
  • Ma bydz [inżynier] trzezwy nie wszeteczny skryty y sekreta umieiący zachowac [...]. NarArch 80.
  • Sowie iaica dziecięciu wárzone do ziedzenia dane/ przez wszytek żywot [...] będzie wstrzemięźliwym/ trzeźwim/ y winá nie rad pijącym. HercBan 41.
  • Padło Polakow jako pospolitsze rozumienie trzyma około 200. Nauczyli [Szwedzi] Polaków, aby będąc tak blisko nieprzyjaciela, byli na potem trzeźwiejszemi i pilniejszemi. MarkZap 10.
  • Aby pisać vmieli [urzędnicy], ráchunki porzonnie rozumieli, á z nich káżdy áby według cnoty y dobrego sumnienia wiernie ráchował się, trzyzwym się záchowywał [...]. HaurEk 68.
  • Panowie niech to pilnie dla swego lepszego dobrá, y pewności obserwuią, áby ná tę Funkcią y vrząd, Oekonomow ábo Áttendentow [...] ludzi trzyzwych, á właśnie do tego sposobnych; y Arythmetyki wiádomych záżywáli [...]. HaurEk 73.
  • Człowieká przeto sposobnego, vmieiętnego, pilnego, záwsze trzyzwego, y dobrego sumnienia Arithmetyká potrzebuie [...]. HaurEk 75.
  • Żonyś pozbył. Żem ojciec, nie mogę jej chwalić. To tylko przydać mogę, człowiek utrapiony, Żeś pozbył ciebie z dusze kochającej żony, I dobrej, i powolnej; jeszcze więcej powiem: Wstydliwej, czystej, trzeźwej [...]. PotZabKuk I 538.
  • Xiądz (Kápłan/ Káznodziejá) powinien Bogu się modlić/ y zá siebie y zá Słuchácze swoje. Tákowa modlitwá musi się trzeźwim sercem dziać. GdacPij 30.
  • Bá im stárszy, tym by to miał bydź trzeźwieyszy ná dobro pospolite ostrowidz! MłodzKaz I, 214-215.
  • SEYM każdy záleca Woyská DISCIPLINAM Militarem, ktorą day Boże żeby záchowali, w pokoiu będąc trzyzwi y czyści; podczas Woyny à rapinis abstinentes [...]. ChmielAteny II 409.
  • Trzeźwi [...] 2) nüchtern, mässig [...] sobre, temperant, qui a de la sobrieté [...]. T III 2351.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Zoná ma być trzeźwa/ ochędożna y cnotliwa. RysProv 93.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

TRZEŹWY
rzecz
, TRZEŹWI
rzecz

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1618
Znaczenia
»ten, który nie jest pijany«
  • [...] u stołuśmy z arcyksiążęciem po familijnemu siedzieli i tak nam gęstemi pełnemi przygrzewano, że mało co było trzeźwych [...]. PacOb 83.
  • Tak-ci umrze trzeźwy, Jako ów przy czopie [...]. MorszAUtwKuk 97.
  • [...] taż sama iest dusza [...] w piianym co w trzeźwym. BystrzInfCosm C3v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Co ná sercu v trzeźwego/ to ná ięzyku v piianego. RysProv 16.
  • Trunék odmiéni zdánie i mowę trzeźwiego. KnAd 1178.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 15.03.2013

PO TRZEŹWU, PO TRZEŹWIU

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: PO TRZEŹWU, PO TRZEŹWIU, PO TRZYŹWIU

Formy gramatyczne
  po trzeźwu [forma C. lp. w odm. niezł.]
  po trzeźwiu ||   po trzyźwiu [forma C. lp w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1611
Znaczenia
»nie będąc pijanym«
  • Kufla kiedy dopadniesz, także i śklenice, Choćby było garniec w niej, wywróć ją na nice – Kiedyć się mózg zagrzeje, przydzieć fantazyja, Każdyć po trzeźwiu błazen, także jako i ja. W ten czas nie żałuj gęby, a zostań bełkotem. DzwonStatGrzesz 280.
  • Nazaiutrz wstáwszy iuż dobrze ku południowi Adam [...] przypomniał sobie wczorayszą tragedią/ y bárzo się począł iáko potrzeźwu frásowáć [...]. BanHist 37.
  • Chciał [książę] mię koniecznie odprowadzać do zamku, alem się mu przecię kształtnie skrył. Ale on przecię po trzeźwiu i po pijanemu mi jutrzejszą grozi audycją. SobJListy 486.
  • Słysząc, że się żartami kompanija bawi, Jeden humorowaty: "I ja też kpię" - prawi - "Skoro sobie podpiję." [...] Aż trzeci: "To po trzeźwu cały kiep" - odpowie - "z Waszeci." PotFrasz1Kuk II 215.
  • [...] ktora strona by sie miała kaiąc, izby iakie wymowki były między [nimi] lub po piianu lub po trzywziu [!], powinięn będzie dac do kościoła [...] wosku funtow dziesięc [...]. KsPtaszUl I, 563.
  • [...] inkwizycyją czynić kazano, z której się pokazało, że obadwa byli pijani, i tak tego nie aprehendowano, że po pijanu ten eksces zrobili, szpady im oddać kazano, żeby się sami po trzeźwiu pogodzili. SarPam 112.
  • po trzezwiu. im nüchtern Muth. sobrement, n'étant pas enivré; pendant qu'il n'est pas ivre. § po trzezwiu rozumu nie wiele, dopieroż po piianu. T III 2351.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 05.06.2025
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 05.06.2025