Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BLISKI

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   bliski
ż   bliska
n   bliskie
D. m   bliskiego
ż   bliskiej
n   bliskiego
C. m   bliskiemu
ż   bliskiej
n   bliskiemu
B. m nżyw   bliski
żyw   bliskiego
ż   bliską
n   bliskie
N. m   bliskim
  bliskiem
ż   bliską
n   bliskim
Ms. m   bliskim
  bliskiem
ż   bliskiej
n   bliskim
  bliskiem
W. n   bliskie
lm M. mos   bliscy
nmos   bliskie
D.   bliskich
C.   bliskim
B. mos   bliskich
nmos   bliskie
N.   bliskimi
stopień wyższy
lp M. m   bliższy
ż   bliższa
D. m   bliższego
ż   bliższej
n   bliższego
B. m żyw   bliższego
nżyw   bliższy
ż   bliższą
n   bliższe
N. m   bliższym
  bliższem
ż   bliższą
Ms. m   bliższym
lm M. mos   bliżsi
nmos   bliższe
D.   bliższych
C.   bliższym
B. mos   bliższych
nmos   bliższe
N.   bliższymi
  bliższemi
stopień najwyższy
lp M. m   najbliższy
  nabliższy
ż   najbliższa
  nabliższa
n   najbliższe
  nabliższe
D. m   najbliższego
  nabliższego
ż   najbliższej
  nabliższej
B. m żyw   najbliższego
  nabliższego
ż   najbliższą
  nabliższą
Ms. ż   najbliższej
  nabliższej
lm M. mos   najbliżsi
D.   najbliższych
N.   najbliższymi
  nabliższymi
Ms.   najbliższych
Znaczenia
1. o przestrzeni
a) »znajdujący się w niewielkiej odległości, niedaleki, sąsiedni, okoliczny«
  • Ták w rozdrażnionem własnie widziem byku/ Ktorego miłość bodzie zazdrościwa: Ogromnie ryczy y z onego ryku Ná więtszy się gniew i siłę zdobywa. Y gdy o bliskiem wie społmiłośniku/ Rogi o twárde dęby wyostrzywa. TasKochGoff 180-181.
  • A Gdy byli opodal od domu Michásowego/ tedy mężowie, ktorzy mieszkali w domiech bliskich domu Michásowego/ zebrawszy się gonili Syny Dán. BG Sdz 18, 22.
  • Bliski/ miéyscem. Propinquus [...]. Propinquum praedium. [...] Vicinus alicui. Proximus alicui, vel ab aliquo, post aliquem. Kn 35.
  • A máiąc czynić ofiárę Iowiszowi, posłał [Kadmus] towárzysze, dla czerpánia wody, z bliskiego Marsowego stoku: ktorzy od srogiego Smoká tam mieszkáiącego, pokąsáni y pomordowáni byli. OvOtwWPrzem 101.
  • [...] mają wolność młyn budować na najbliższej strudze przy wsi [...]. OpisKról 450.
  • Mieszczánin záś káżdy y Przedmieszczánin, iako są naybliżsi vczestnicy tey fortecy, z domu co Rok da funt prochu, y dwa funty Ołowiu, do Cekauzu (żyd záś káżdy, tyle dwoie). FredKon 57.
  • Chowanski [...] uszedł piechota zas wszystka mało co naruszona oprocz owych kilku set narazie wyciętych została zywcem a było ich 18000 Poszli tedy do bliskiey brzeziny y zasiecz uczynili. PasPam 97-97v.
  • Dwie liniie mogą bydż sobie co raz bliższe, á nigdy się w kupę nie zeydą, áni przetną. SolGeom I 228.
  • W rok tąż brámą przy bembnieniu wszystkie z miásta wyprowádził Dzieci ná pagorek bliski y tam znikneli. ChmielAteny II 252.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bliski sąsiad:
    • Nuże teraz/ piię do was/ á proszę zá to całe towárzystwo/ á osobliwie/ zá bliskiego Sąsiádá waszego. PolPar 37.
    • Rzecze krol do Oboznego koronnego Chełmskiego Waszec tam bliski Sąmsiad co to za sprawa. PasPam 284v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    Lepszy sąsiád bliski/ niźli Brát dáleki. RysProv E2.
  • (wariant II):
    Przyjacielá twego/ y przyjacielá Ojcá twego/ nie opuszczaj: á do domu brátá twego nie wchodź w dzień utrapienia twego. Bo lepszy sąsiad bliski/ niż brát dáleki. BG Prz 27, 10.
od przysł.: Bliższa ciału koszula.
  • (wariant I):
    Bliższa koszulá niż kábat. RysProv I, 5.
  • (wariant II):
    Bliższa koszulá niż kaftan. KnAd 26.
  • (wariant III):
    Koszulá bliższa niż Káftan. ErnHand 459.
  • Kto bliski Kościołá/ ten ostátni do kościołá. RysProv VII, 9.
  • Dálékie rzéczy vpátruiemy/ á bliskich nié widziemy. KnAd 141.
b) zwykle w st. wyższym »krótki«
  • Zywność też wszystkim rzeczom idzie z ziemie/ bądź to bliższym sposobem/ iako owoce/ śliwy/ iábłka/ orzechy/ kasztany: bądź dalszym/ iáko żyto: bądź iescze dalszym/ iako mięso. PetrSEk 4.
  • Y stáło się/ Gdy wypuścił Fáráo lud/ że nie prowádził ich Bog drogą ziemie Filistyńskiey/ chociaż bliższa byłá/ bo mowił Bog/ by snadź nie żáłował lud gdyby ujrzał przeciw sobie wojnę/ y nie wrocił się do Egiptu. BG Wj 13, 17.
  • Tegoz dnia z podziwieniem naszych oraz y drzewo ieno co ociosane z wiorow na budowanie gotuiąc, a drudzy zaraz wzręby stawiaiąc cztery izby ze wszyckim procz pr[z]ykrycia, piecow a okien, y ganek na gurze dla blizszego przeyscia miedzy mieszkaniem JEo Mci Pana Woiewodzicowym y JMP Kamienieckiego zbudowali. PiasRel 36v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bliższa droga:
    • [...] á że ná Bohu żadnych Porohow iáko ná Dnieprze nie masz, snádniey á niemal bliższą drogą niźli Dnieprem, z samey Tureckiey ziemi, áż do Báltyckiego Morzá státki chodzićby mogły. FredKon 113.
    • Prawda to, że to jest bliższa droga, ale niecnotliwie zła i tylko na konnego albo na pieszego. SobJListy 597.
2. o czasie
a) »w niedalekim odstępie czasowym«
  • Korzeń ma bydź kopány, gdy Słońce y Mars w znáku niebieskim, Lwie. A miesiąc, iesliże też nie w tym, tedy w bliskich, to iest, w Ráku, ábo w Pánnie będzie. SyrZiel 401.
  • Bliski czasem. [...] Vicinus [...] Vicina ad pariendu[m]. Kn 35.
b) »mający wkrótce nastąpić«
  • Jako żórawie, kiedy bliską zimę czują, Z krzykiem ku morzu lecą: tak Polacy naszy, Przy hetmanie szli z chęcią w one smutne czasy. GrochWiersze 139.
  • [...] X. Skárgá/ Iáná Kázimierzá syná K.I.M. ręką swą ochrzcił/ gdy śmierć bliska nie dopuszczáłá chrztu dáley odłożyć. BirkSkar 23.
  • Umilkni przed obliczem Pánującego PANA; gdyż bliski jest dzień PAński: bo PAn zgotował ofiárę/ y poświęcił wezwane swoje. BG So 1, 7.
  • Jáko spráwiedliwość jest ku żywotowi: ták/ kto náśláduje złości bliski jest śmierci. BG Prz 11, 19.
  • W szukaniu piniedzy, ita meDeus, nulla per me mora alec to samiednostaine wszystkich zdanieze przed S. Janem bliskim y Contractami iego dostac piniedzy, tak rzesisty Summy impossibile. OpalKListy 64.
  • Widząc Daulet, ze trudno przysc, do sprawy, Z ostatkiem woyska do Persiey spieszy, bo bliszsza nisz smierć, ucieczka poprawy. PotSyl 102.
  • Doszły mie dwa Listy od ImPana Szella przez Poczte ktury oznaymuie iz JPan Sołłohub Został Marszałkiem Tryb. GłłWXL donosi oraz o dwuch aktoratach nayblisżych w sprawie Siestrzana mego Z kompetytorami. SapADiar 65.
  • Gdy w gorączce wielkiey będzie záwsze uryna czerwona zápalona á potym nagle odmieni się w białą znáczy bliskie szaleństwo. VadeMed 14.
Związki frazeologiczne

  • być bliskim dołu;
  • być bliskim grobu;
  • być bliskim trumny:
    • śmierci ábo grobu bliski. Occiduus. Kn .
c) »niedawny, niedawno miniony«
  • Dawnieysze to rzeczy, niechay bliższe godzi mi się wspomnieć, co Dziad moy czynił dla Rzeczypospolitey, y dla przysługi S.pámięci Oyca Krola I.Mci osobliwie pod Moskiewskie, Inflandskie Expeditie, Orszakámi niemáłymi ludzi stáwiáiąc, Corągwie, Pułki, własnym kosztem záciągnione, ná usługę tego Krolá. I.Mci y Rzeczypospolitey posyłáiąc. LubJMan 5.
  • [...] ieszcze chłodna rosa Bliskiey nocy pod same ścigáłá niebiosa. ClaudUstHist 151.
3. o relacji pokrewieństwa
  • Bliski powinowáctwem/ v. Powinowáty. Kn 35.
  • Támze kuminy Bliskiey rodziny/ Y zkrewnione wioski. Nákoło stoią Bliskością swoią Własny ogrod Włoski. KochProżnLir 194.
  • Bliski. [...] 2) nah, verwandt. [...] proche, qui touche qu. de bien près, en parlant des parens. T III 57.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bliski krewny;
  • bliski pokrewny:
    • Niszczą Polskę naszą zbyteczne emulacyje, którymi i bliscy krewni bliskich krewnych swoich rujnują [...] a dla ciągnienia niepotrzebnie zaczętej wspaniałości alegoryi potem i pracowicie od rodziców nabyte dostatki wyciągają marnie. DobraDuchRzecz 78.
    • Ten Zupełną wszystkich państw possesyą objoł, lubo Maciey miał bliszszego krewnego, Woyciecha Rodzonego brata, a Gubernatora na ten czas Hiszpańskiey niderlandyi. IntrHist 252.
    • Na stype zaproszonych gosci, wielka frequentia stawiła się, ktorzi się w stołowei izbie nie zmiescili, (a było stołow przigotowanych duzych Pięc) w ddrugiei izbie, a zwłascza naibliszy pokrewni, iako ode mnie uproszeni gospodarze, siedzieli. VorLetSkarb 232.
  • bliskie pokrewieństwo:
    • [...] wyprawił był król [...] Gałeckiego [...] z oswiadczeniem, że zostawszy Krolem Polskim, nietylko ex nexu vicinitatis, ale zobowiązku pokrewieństwa bardzo bliskiego, iako ofiaruie Szwedowi przyiazń swoię. OtwFDzieje 19-20.
4. »ściśle z kimś związany uczuciami, poglądami; także będący wyrazem takiego związku: serdeczny, miły«
  • [...] bliższy przecie swoy/ niż cudzy/ zwłaszczá gdy ták/ czásem y lepiey zapłáci/ niż Cudzoziemiec. StarPopr 143.
  • Ale teraz w Chrystusie JEzusie wy ktorzyście niekiedy byli dálekimi/ stáliście się bliskimi przez krew Chrystusowę. BG Ef 2, 13.
  • BLiski jest PAn wszystkim ktorzy go wzywáją: wszystkim ktorzy go wzywáją w prawdzie. BG Ps 145, 18.
  • Bądźcie jáko on filozof Aristippus, o ktorym jeden Mąż Uczony świádczy, iż wielką przyjaźń wiodąc z Aeschinem Orátorem, przydáło się mu, że się z nim pogniewał, jáko to często miedzy nabliższymi y naymilszymi Przyjaciołmi bywa. GdacPan 93.
  • Przypowieść ci iest, ále mądra: z dworem iák z ogniem, nie bądź od niego oddalony/ ále nie bárzo bliski. MłodzKaz IV, 435.
  • Miłym dziatkom y blizkim przyiaciołom moim w roznych chorobach y cięzkich przypadkach zostaiącym, dodawałem wszelakim staraniem moim pomocy, a naymilszey Matki moiey Oyczyzny nie będę ratował w tak ciezkiey y Srogiey zostaiącey niemocy? SzołHist 12.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Bliszszy sobie káżdy niż drugiemu. KnAd 26.
5. o stosunku prawnym
a) »mający pierwszeństwo dziedziczenia«
  • Zważywszy, że bliższy jest dziedzicem Kasper pierwszego małżeństwa, bo tylko był jeden syn, aniżeli po wtórnych żonach, tedy nie chcący czynić prawo uszewskie ciężkości duszy nieboszczyka Wawrzyńca pędziwiatra tak ich rozporządziło: co ociec święty pamięci oddał, kożde za swoje trzymaj. ActScabVet 155.
  • [...] Henryk osmy Elzbietę źle spłodzoną od Krolestwá oddalił, nabliższa bylá Korony Angielskiey Márya, y ták ią tytułował Krol Fráncuski, y pieczętowáłá się nie tylko sz[k]ockim, ále y Angielskim herbem [...] TylkStrom 7.
b) »mający prawo pierwokupu, pierwszeństwo otrzymania prebendy lub dzierżawy«
  • Jezdził ze mną tenze strij moy X. Opat, y brat starszy na on czas starosta stobnicky (ktorą dzierzawę wtym roku Ociec iemu spuscieł za dobrowolnem ustąpieniem moiem gdy zem ia z wielu miar iei beł bliszszy) więcy zaciągac przijacioł sam P. Podskarbi zakazał beł. OssJŻyw 42v.
  • Przy tymże prawie warują sobie obadwa bracia, Wojciech i Jan Warcholikowie, iż jeżeliby pomieniony Wojciech Wąs te dziedzictwo, które mu oni pod zieloną różdżką oddają, mieli komu inszemu [sprzedać], do tego żadnego prawa nie mającemu jakimkolwiek sposobem do tych dóbr interessującym się, tedy najbliższy do odkupienia pomieniony Wojciech, i Jan Warcholikowie mieliby odkupić. ActScabVet 144.
  • [...] aiesli by sie Kapłąn trafił z Domu y Rodzaiu Wiecorkow aby bliszy był tey Praebendy, Zapiszem Akt Mieyskich zawarowano, przy ktorym Ogrodzie Nazwanym Sobkowskim Dom Nowy Roku 1681 dla Manssiey Praebendarzow X. Fundator zbudował. KomonDziej 187.
6. »podobny«
  • Pierwszy [piołyn], który Grekowie Seriphium zowią: A ten iest prawdziwy Piołyn zamorski Dioskoridow, ktory Cyprysowi bárzo iest podobny. Drugi, pospolitemu bliski, lecz liścia bielszego: zapáchu bárzo przykrego: smáku gorzkiego. SyrZiel 358.
  • Jako miąższy tenor najcięższemu basowi najbliższy, najcięższemu tenorowi najmieższy alt, najcięższemu altowi najmięższy dyszkant. OstrorMyślTur 41.
  • Bog wszechmogący dał nam byt/ á byt nie táki iáki dał [...] nie rozumny[m] bydlętom. Lecz byt żywy/ rozumny/ Aniołom bliski. BujnDroga 357.
7. »uważny, spostrzegawczy, bystry«
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

Z BLISKA

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  z bliska [forma D. lp w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
»w niewielkiej odległości«
  • BirkNiedz 33.
  • Ujrzę go/ ále nie teraz: oglądam go/ ále nie z bliská: wynidzie gwiazdá z Jákobá/ y powstánie laská z Jzráelá/ y pobije Książętá Moábskie/ y wytráci wszystkie Syny Setowe. BG Lb 24, 17.
  • MerkPol 87.
  • Lecz to pewnieysza, ze ia tęn Łep tobie Vtnę, Kasz zaras trumnę robic sobie W tym się Szermierską pod Kogoś szańczuie Sztuką, y rozne sztychy wynayduie, To Kroku umknie, to wnet znowu z bliska, Rapir do Koła pioronowy ciska. OblJasGór 162v.
  • PotFraszBrück II 207.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • tak z bliska, jak i z daleka;
  • z daleka i z bliska;
  • z bliska lub z daleka:
    • »ze wszystkich stron; gdziekolwiek; gdziekolwiek; skądkolwiek; ze wszystkich stron; gdziekolwiek; gdziekolwiek; skądkolwiek«
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2025

PO BLISKU

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  po blisku [forma C. lp. w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1639-1643
Znaczenia
»blisko, w pobliżu, w sąsiedztwie«
  • Nie było w tej mierze [w kwestii znajomości realiów życia w Ingolstadzie] bieglejszych i po blisku mięszkających niemieckich grafów baronów. ŁugowPodr 206.
  • APTEKA DOMOWA To iest sposoby robienia osobliwszych lekarstw, ktore każdy w domu łatwo sobie zrobić może zwłaszcza gdy Apteki po blisku niemasz. VadeMed 257.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2025
Autorzy: EM-P , WG
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2025