Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

PRZYZWOITY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (przyzwoity; korpus), Kn (przyzwoity), T (przyzwoity), L (przyzwoity, przyswoity; XVIII), SWil (przyzwoity), SW (przyzwoity, przywoity), SJP (przyzwoity)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   przyzwoity
ż   przyzwoita
n   przyzwoite
D. m   przyzwoitego
ż   przyzwoitej
n   przyzwoitego
C. ż   przyzwoitej
B. m nżyw   przyzwoity
ż   przyzwoitą
n   przyzwoite
N. m   przyzwoitym
ż   przyzwoitą
n   przyzwoitym
lm M. nmos   przyzwoite
D.   przyzwoitych
B. nmos   przyzwoite
N.   przyzwoitemi
Ms.   przyzwoitych
stopień wyższy
lp M. ż   przyzwoitsza
D. n   przyzwoitszego
C. n   przyzwoitszemu
B. ż   przyzwoitszą
stopień najwyższy
lp M. ż   najprzyzwoitsza
n   najprzyzwoitsze
B. ż   najprzyzwoitszą
N. ż   najprzyzwoitszą
Znaczenia
1. »słuszny, odpowiedni«
  • Panno, czas już rozpuścić warkocze rozwite, Czas oblec szaty takie sprawie przyzwoite! SzymSiel 104.
  • Przyzwoity/ Consentaneus: Naturae aliquid consentaneum: lex consentanea: literarum genus his temporibus consentaneum: consentaneum tempori, personae aliquid. Accommodatum aliquid naturae: ad naturam. [...] Przynaléżyty/ porządny/ własny sędzia [...]. Kn 895.
  • [...] Dobra Ziemiańskie czynią człowieka vbłogosłáwionym; nád ktore, nic przyzwoitszego y vżytecznieyszego być w powszechnym pożyciu może. HaurEk 1.
  • Miłosierdzie miedzy inszymi wszystkiemi Kreáturámi człowiekowi jest nayprzyzwoitsze [...]. GdacPan 63.
  • Trzecia w tey części żywotá Páńskiego nam podána do náśladowániá náuká iest miluchna iego łáskáwość y łágodność/ iedyna spráw ludzkich zápráwá/ ludzkości káżdemu człowiekowi przyzwoitey okrasá. BujnDroga 305.
  • Tedy sporządz naprzod ná końcách D, d, żorawkow BD, bd, liniie pálczáste álbo zębate EF, ef, chodzące w swoich ladách álbo rámach, GH, gh, mocno ná mieyscu przyzwoitym osadzonych [...]. SolArch 150.
  • [...] mácicá záięcza, y wnętrzności, ieżeliby były ususzone, y ná proch stárte, są wielce zágrzewáiące: podobnym sposobem y wątrobá wieprzowa w sobie iest gorąca; á przeto spráwią ciepło przyzwoite do rodzenia. AlbSekr 201.
  • [...] sámá bowiem duszá, gdy iest ták chciwa rzeczy, ktorą chce czynić, czuie z siebie godzinę lepszą y przyzwoitszą, ktora iest skłonna do rzeczy przysposobiáiących się. AlbSekr 290.
  • A czemuż my, kiedy się nasz [orzeł] począł odmładzać, Mąmy na insze drzewo, gniazdo mu przesadzać? Albo nad przyrodzenie: Orłom przyzwoite, Obcego szukać sobie w gniazdo iemu wite [...]? PotPocz 5.
  • Ná pytánié z kąd, Fráncuzi odpowiedáią przes Ablátif bez żadnéy prepozycyey, tylko z ártykułęm przyzwoitym [...]. MalGram 190.
  • [Pompejusz] Sam wszytkie tryumfy y applawzy na siebie przed zupełnemi latami przeciwko prawom naszym pozabierał, a nam po tak wielu Sławnych zwycięstwach do przyzwoitego tryumfu drogi pozagradzał [...]. SzołHist 9.
  • [Katon] bez zadnych Przyiacioł y zwyczaiow takiemu aktowi przyzwoitych, przy samym tylko Brutusie Szluby małzenskie z Marcyą do domu swoiego y Stanu Małzenskiego przyiętą potwierdził. SzołHist 12v.
  • Dzicie zaś [nieślubne, zabite przez matkę] powinno bydz zachowane tam, gdzie sie urodziło, to iest w jastrzębskich granicach przyzwoitych. AktaMusz 75.
  • Lubo pomienieni krolowie byli panami i dziedzicami [...], jednak przy tym była wolność wolnością przyzwoitą, oraz większa sława, dostatki i rządy lepsze w Polsce. WolPolFil 595.
  • [...] każdy z zyiących na tenczas Duninow, co rok złoty ieden, dawać był powinien: aby gdy kogo z nich przygoda iaka na fortunie zniszczyła, z tych pieniędzy zkładanych, mogł mieć przyzwoity z suplementem ratunek. NiesKor II 108.
  • Zywot zaś mácierzysty ma tę dzielność, iż nie tylko przez dodánie álimentu y ákkrecyą máteryi, wzrost czyni embryonowi; ale formę orgániczną substancyalną cáłego ciáła formuie: wyrabiáiąc w máteryi według proporcyonalnego części rozłożenia, formę párcyalną przyzwoitą sercu, wątrobie, śledzionie, muzgowi, y innym wszystkim członkom ták wewnętrznym iáko y powierzchnym. BystrzInfCosm D3.
  • ODKUPICIEL słowo właśnie Zbawicielowi Chrystusowi przyzwoite. DanKolaDyk II, 422.
  • Co wielkiemu geniuszowi JKMci Pana NM bardziey przyzwoitego? iáko ták ogromnym sławą y wolnością władnąć Krolestwem [...]. DanOstSwada III, 15.
  • [...] pewność uszczęśliwienia publicznego zakłada się [...] w wynalezieniu sposobow ná puktualną woysku płacą áżeby przytym krew y Młodź Szlachecka [...] bezpieczeństwem tey miłey Oyczyzny zászczycáć mogłá, co iest iedyną y nayprzyzwoitszą drogą do nabycia dalszey fortuny, honoru y szczęścia. DanOstSwada III, 30.
  • [...] w czym przeciwko modestyi stanowi memu przyzwoitey wykroczyłam? DanOstSwada 72.
  • Ztąd wszelkie łożne choroby wielkiey wyciągaią ostrożności; żeby ani zbytnemi lekarstwami naturze nieuczynic gwałtu; ani iey też nie opuszczać, lecz przyzwoitemi mądrże pomagac medykamentami [...]. BeimJelMed 54.
  • Skłonność zaś do pisania wierszów przyrodzona być powinna [...], której skłonności kto nie ma [...], mieszać się między poetów nie ma, ale ku czemu przyzwoitszemu swoje kierować powinien przymioty i natury udziały. JabłJAWierFil 487.
  • [...] trybunału głównego W. Ks. Lit. subsellium [instytucja] najprzyzwoitszą stąd vendicat [przywłaszcza] szczęścia swego własność, że [...] najniższą sklada u Majestatu Waszej Królewskiej Mci adoracją. MatDiar I, 224.
  • Przyzwoity eigen, gemäss, übereinstimmig. propre, convenable, conforme, qui s'acorde avec une chose. T III 1798.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • przyzwoita rzecz:
    • [...] bestyom przy parzey przyzwoita rzecz iest z sobą się wádzić y kąsáć [...]. StarPopr 62.
    • [...] iednego Męża przyzwoita rzecz iest, áby iedná byłá Małżonká [...]. MłodzKaz I, 109.
    • Palcá nayprzyzwoitsza rzecz iest, wytknąć, pokazáć, obálisz biesa, tylko go wytkni, pokaż, wyiaw, bo złość i bies, zatáienia, sekretu, zkrytości potrzebuią. MłodzKaz III, 264.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Wstyd młodym skarb známienity/ stárym státek przyzwoity. StarPopr 87.
2. »właściwy komuś«
  • Y niech się nie dáie [człowiek] pokusom vłowić/ ieno przynamniey tym ktore ludziom przyzwoite są: [...] przynamniey iáko inni ludzie powszechnym grzechom niechay podlega/ á nieśmiertelnym/ do ktorych nas kusiciel duszny vstáwnie prowádzi [...].. StarKaz 251.
  • A ponieważ ta Choroba [puchlina] bardziey dzieciom niż dorosłym ludziom przyzwoitsza; masz y dla nich lekarstwo. BeimJelMed 283.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

PRZYZWOITA

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
1. »jest komuś właściwe«
  • ACz to przyzwoita teráźnieyszego wieku ludziom/ M. P. Chreptowiczu: Iż się pospolicie naywięcey zwykli o Nowinách pytać: Nie wszyscy tego vważáiąc/ iż wiele rzeczy od mnogich ludzi vczonych y mądrych/ nam ku náuce y przestrodze iest zdawná zostáwiono; ktorychby się záwsze vczyć/ y one záchowywáć/ káżdemu bacznemu przystáło. BudnyBPow 3 nlb.
  • Prokuratory/ ktorych w wielkiey wadze miano w Athenách/ názywał sługámi gminu: dla tego/ że muszą mowić k woli y pochlebowáć/ co tylko niewolnikom przyzwoitá. BudnyBPow 28.
  • Jakoż trafia się częstokroć, że ludzie albo a nienawiści jakiej, albo z gniewu mianego na jaką osobę, gdy w łóżku znajdują szpilki albo igły, co przyzwoita jest białej płci wetchnąć w pościel naprędce, abo widząc u jakiej białogłowy święcona ziela lub inne świętości zwykli takowe w leciech będące nazywać iż baba, per consequens czarownica [...]. MichIKalRzecz 109.
  • Seneka [...] naśmiewa się z tych, co bez racyi, ieden na drugiego patrzy y iego przykładem idzie [...] Bo to Owcom y Baranom przyzwoita, iść za drugiemi choć w przepaść y w wode. JabłSkrup 85-86.
  • A postaremu w Himnie Swiętego Tomassa z Aquinu każdy znáydzie tę dystynkcyą, że Bo to przyzwoita iest Człowiekowi, áby znáydoskonalszego lekárstwa, uczynił truciznę, dobre, zámienił w złe, ále nie temu, ktorego łaski sa nigdy niepoięte, Dobroci niesłychane etc. GarczAnat 169.
  • Pięknego był rozsądku, i obyczajow chwalebnych, nim żołnierzem został, i ztąd ani naymnieyszey surowości i dzikości do siebie nie przyjął, co temu stanowi inaczey przyzwoita. GelPrzyp 18.
2. »jest słuszne, należy«
  • Łaźnia tu, w łaźni nago myć się przyzwoita, A jeśliby się komu niepoczesne zdały, Wolno, jeżeli umie, przybrać femorały. NaborWierWir I 326.
  • Ojcowie nászy ná tey gorze chwalili Bogá á wy powiádacie/ że w Jeruzalem jest miejsce/ kędy przyzwojita chwalić. BG J 4, 20.
  • Iákosz y to dźisieysze stadło przyzwoita/ Ze ćię swych serc Rządczyną y kochania wita. KochProżnLir 208.
  • Słuszna, przyzwoita, áby Rodzicy dorosłym Synom, dáli się z dziedzictwá cieszyć [...]. MłodzKaz III, 15.
  • Na co Kassyus; iako przyzwoita Pochmurzy czoła, y tym się sprawiło, Iz oba wodze zgodziwszy się snadni; Otrąbić każą potyczkę za dwa dni. ChrośKon 41.
  • Aby kominki nie dymiły pokoiow, szersze á niżeli wyższe dawać należy. Proporcya záś szerokości do wysokości dość przyzwoita, gdy będzie táka iáką ma liczba 3. do 2. álbo 5. do 3. BystrzInfArch E2v.
  • Proporcya záś szerokości do wysokości dość przyzwoita, gdy będzie táka iáką ma liczba 3. do 2. álbo 5. do 3. W naymnieyszych pokoiach dość szerokości ná 3. stopy. BystrzInfArch E2v.
  • Skarbce, lamuzy do złożenia y konserwacyi sprzętow domowych droższych służące. Tym áby były murowane y sklepione, przyzwoita, dla bezpieczeństwa od ognia y złodzieia, luboby sama rezydencya była drewniana. BystrzInfArch D3v.
  • Iákoż przyzwoita, áby tá Prowincya mieyscem byłá Sądu Chrystusowego Uniwersalnego, ktora byłá mieyscem národzenia, wychowania, opowiadánia Ewangelii, śmierci, zmartwychwstania, W niebo wstapienia Chrystusa Paná. BystrzInfCosm I2.
  • Toć że Bog to Niebo postánowił mieyscem nieskończoney chwały swoiei, y wiecznego szczęścia Błogosławionych; przyzwoita było, áby y mieysce ták chwały iáko szczęścia tego cyrklistey figury było, ktorey końca nie znaydziesz. BystrzInfCosm C3.
  • Przyzwoita, pod czás i Królowi, do ludzkiey Nákłonić się myśli: wszák i poddánych wola Ztwierdza ná Tronie Páná? JawJon 47.
  • Słonce, na dwoiaki osobliwie koniec, od Boga iest stworzone, ażeby Świat oświecało, y zagrzewało. Do czego cale nie zdaie się bydz potrzebna, azeby obracało się po Świecie, y owszem przyzwoitsza, zeby stało: tak, iako zeby ciemną y zimną izbę oświeciła świeca, y piec zagrzał, nie potrzeba ich obracać około izby, lecz stoiąc końcowi [=celowi] swemu zadosyć uczynią etc. KolWarsz_1754 J7v - K.
3. »jest zgodne z czymś«
  • [...] gdy człowiek roskazuie y panuie/ dotąd dobra vżywa/ dokąd to czyni/ co woley y roskazaniu Bożemu iest przyzwoita [...]. PetrSEt 215.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 20.11.2024
Odsyłacze
Patrz: NIEPRZYZWOITY, PRZYZWOICIE, PRZYZWOITO, NIEPRZYZWOICIE.
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 20.11.2024