ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (przyzwoity; korpus), Kn (przyzwoity), T (przyzwoity), L (przyzwoity, przyswoity; XVIII), SWil (przyzwoity), SW (przyzwoity, przywoity), SJP (przyzwoity)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

stopień równy

lp	M.	m		przyzwoity
		ż		przyzwoita
		n		przyzwoite
	D.	m		przyzwoitego
		ż		przyzwoitej
		n		przyzwoitego
	C.	ż		przyzwoitej
	B.	m	nżyw	przyzwoity
		ż		przyzwoitą
		n		przyzwoite
	N.	m		przyzwoitym
		ż		przyzwoitą
		n		przyzwoitym
lm	M.	nmos		przyzwoite
	D.			przyzwoitych
	B.	nmos		przyzwoite
	N.			przyzwoitemi
	Ms.			przyzwoitych

stopień wyższy

lp	M.	ż	przyzwoitsza
	D.	n	przyzwoitszego
	C.	n	przyzwoitszemu
	B.	ż	przyzwoitszą

stopień najwyższy

lp	M.	ż	najprzyzwoitsza
		n	najprzyzwoitsze
	B.	ż	najprzyzwoitszą
	N.	ż	najprzyzwoitszą

Znaczenia

1. »słuszny, odpowiedni«

– Panno, czas już rozpuścić warkocze rozwite, Czas oblec szaty takie sprawie przyzwoite! SzymSiel 104.
– Przyzwoity/ Consentaneus: Naturae aliquid consentaneum: lex consentanea: literarum genus his temporibus consentaneum: consentaneum tempori, personae aliquid. Accommodatum aliquid naturae: ad naturam. [...] Przynaléżyty/ porządny/ własny sędzia [...]. Kn 895.
– [...] Dobra Ziemiańskie czynią człowieka vbłogosłáwionym; nád ktore, nic przyzwoitszego y vżytecznieyszego być w powszechnym pożyciu może. HaurEk 1.
– Miłosierdzie miedzy inszymi wszystkiemi Kreáturámi człowiekowi jest nayprzyzwoitsze [...]. GdacPan 63.
– Trzecia w tey części żywotá Páńskiego nam podána do náśladowániá náuká iest miluchna iego łáskáwość y łágodność/ iedyna spráw ludzkich zápráwá/ ludzkości káżdemu człowiekowi przyzwoitey okrasá. BujnDroga 305.
– Tedy sporządz naprzod ná końcách D, d, żorawkow BD, bd, liniie pálczáste álbo zębate EF, ef, chodzące w swoich ladách álbo rámach, GH, gh, mocno ná mieyscu przyzwoitym osadzonych [...]. SolArch 150.
– [...] mácicá záięcza, y wnętrzności, ieżeliby były ususzone, y ná proch stárte, są wielce zágrzewáiące: podobnym sposobem y wątrobá wieprzowa w sobie iest gorąca; á przeto spráwią ciepło przyzwoite do rodzenia. AlbSekr 201.
– [...] sámá bowiem duszá, gdy iest ták chciwa rzeczy, ktorą chce czynić, czuie z siebie godzinę lepszą y przyzwoitszą, ktora iest skłonna do rzeczy przysposobiáiących się. AlbSekr 290.
– A czemuż my, kiedy się nasz [orzeł] począł odmładzać, Mąmy na insze drzewo, gniazdo mu przesadzać? Albo nad przyrodzenie: Orłom przyzwoite, Obcego szukać sobie w gniazdo iemu wite [...]? PotPocz 5.
– Ná pytánié z kąd, Fráncuzi odpowiedáią przes Ablátif bez żadnéy prepozycyey, tylko z ártykułęm przyzwoitym [...]. MalGram 190.
– [Pompejusz] Sam wszytkie tryumfy y applawzy na siebie przed zupełnemi latami przeciwko prawom naszym pozabierał, a nam po tak wielu Sławnych zwycięstwach do przyzwoitego tryumfu drogi pozagradzał [...]. SzołHist 9.
– [Katon] bez zadnych Przyiacioł y zwyczaiow takiemu aktowi przyzwoitych, przy samym tylko Brutusie Szluby małzenskie z Marcyą do domu swoiego y Stanu Małzenskiego przyiętą potwierdził. SzołHist 12v.
– Dzicie zaś [nieślubne, zabite przez matkę] powinno bydz zachowane tam, gdzie sie urodziło, to iest w jastrzębskich granicach przyzwoitych. AktaMusz 75.
– Lubo pomienieni krolowie byli panami i dziedzicami [...], jednak przy tym była wolność wolnością przyzwoitą, oraz większa sława, dostatki i rządy lepsze w Polsce. WolPolFil 595.
– [...] każdy z zyiących na tenczas Duninow, co rok złoty ieden, dawać był powinien: aby gdy kogo z nich przygoda iaka na fortunie zniszczyła, z tych pieniędzy zkładanych, mogł mieć przyzwoity z suplementem ratunek. NiesKor II 108.
– Zywot zaś mácierzysty ma tę dzielność, iż nie tylko przez dodánie álimentu y ákkrecyą máteryi, wzrost czyni embryonowi; ale formę orgániczną substancyalną cáłego ciáła formuie: wyrabiáiąc w máteryi według proporcyonalnego części rozłożenia, formę párcyalną przyzwoitą sercu, wątrobie, śledzionie, muzgowi, y innym wszystkim członkom ták wewnętrznym iáko y powierzchnym. BystrzInfCosm D3.
– ODKUPICIEL słowo właśnie Zbawicielowi Chrystusowi przyzwoite. DanKolaDyk II, 422.
– Co wielkiemu geniuszowi JKMci Pana NM bardziey przyzwoitego? iáko ták ogromnym sławą y wolnością władnąć Krolestwem [...]. DanOstSwada III, 15.
– [...] pewność uszczęśliwienia publicznego zakłada się [...] w wynalezieniu sposobow ná puktualną woysku płacą áżeby przytym krew y Młodź Szlachecka [...] bezpieczeństwem tey miłey Oyczyzny zászczycáć mogłá, co iest iedyną y nayprzyzwoitszą drogą do nabycia dalszey fortuny, honoru y szczęścia. DanOstSwada III, 30.
– [...] w czym przeciwko modestyi stanowi memu przyzwoitey wykroczyłam? DanOstSwada 72.
– Ztąd wszelkie łożne choroby wielkiey wyciągaią ostrożności; żeby ani zbytnemi lekarstwami naturze nieuczynic gwałtu; ani iey też nie opuszczać, lecz przyzwoitemi mądrże pomagac medykamentami [...]. BeimJelMed 54.
– Skłonność zaś do pisania wierszów przyrodzona być powinna [...], której skłonności kto nie ma [...], mieszać się między poetów nie ma, ale ku czemu przyzwoitszemu swoje kierować powinien przymioty i natury udziały. JabłJAWierFil 487.
– [...] trybunału głównego W. Ks. Lit. subsellium [instytucja] najprzyzwoitszą stąd vendicat [przywłaszcza] szczęścia swego własność, że [...] najniższą sklada u Majestatu Waszej Królewskiej Mci adoracją. MatDiar I, 224.
– Przyzwoity eigen, gemäss, übereinstimmig. propre, convenable, conforme, qui s'acorde avec une chose. T III 1798.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

przyzwoita rzecz:

– [...] bestyom przy parzey przyzwoita rzecz iest z sobą się wádzić y kąsáć [...]. StarPopr 62.
– [...] iednego Męża przyzwoita rzecz iest, áby iedná byłá Małżonká [...]. MłodzKaz I, 109.
– Palcá nayprzyzwoitsza rzecz iest, wytknąć, pokazáć, obálisz biesa, tylko go wytkni, pokaż, wyiaw, bo złość i bies, zatáienia, sekretu, zkrytości potrzebuią. MłodzKaz III, 264.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Wstyd młodym skarb známienity/ stárym státek przyzwoity. StarPopr 87.

2. »właściwy komuś«

– Y niech się nie dáie [człowiek] pokusom vłowić/ ieno przynamniey tym ktore ludziom przyzwoite są: [...] przynamniey iáko inni ludzie powszechnym grzechom niechay podlega/ á nieśmiertelnym/ do ktorych nas kusiciel duszny vstáwnie prowádzi [...].. StarKaz 251.
– A ponieważ ta Choroba [puchlina] bardziey dzieciom niż dorosłym ludziom przyzwoitsza; masz y dla nich lekarstwo. BeimJelMed 283.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

1. »jest komuś właściwe«

– ACz to przyzwoita teráźnieyszego wieku ludziom/ M. P. Chreptowiczu: Iż się pospolicie naywięcey zwykli o Nowinách pytać: Nie wszyscy tego vważáiąc/ iż wiele rzeczy od mnogich ludzi vczonych y mądrych/ nam ku náuce y przestrodze iest zdawná zostáwiono; ktorychby się záwsze vczyć/ y one záchowywáć/ káżdemu bacznemu przystáło. BudnyBPow 3 nlb.
– Prokuratory/ ktorych w wielkiey wadze miano w Athenách/ názywał sługámi gminu: dla tego/ że muszą mowić k woli y pochlebowáć/ co tylko niewolnikom przyzwoitá. BudnyBPow 28.
– Jakoż trafia się częstokroć, że ludzie albo a nienawiści jakiej, albo z gniewu mianego na jaką osobę, gdy w łóżku znajdują szpilki albo igły, co przyzwoita jest białej płci wetchnąć w pościel naprędce, abo widząc u jakiej białogłowy święcona ziela lub inne świętości zwykli takowe w leciech będące nazywać iż baba, per consequens czarownica [...]. MichIKalRzecz 109.
– Seneka [...] naśmiewa się z tych, co bez racyi, ieden na drugiego patrzy y iego przykładem idzie [...] Bo to Owcom y Baranom przyzwoita, iść za drugiemi choć w przepaść y w wode. JabłSkrup 85-86.
– A postaremu w Himnie Swiętego Tomassa z Aquinu każdy znáydzie tę dystynkcyą, że Bo to przyzwoita iest Człowiekowi, áby znáydoskonalszego lekárstwa, uczynił truciznę, dobre, zámienił w złe, ále nie temu, ktorego łaski sa nigdy niepoięte, Dobroci niesłychane etc. GarczAnat 169.
– Pięknego był rozsądku, i obyczajow chwalebnych, nim żołnierzem został, i ztąd ani naymnieyszey surowości i dzikości do siebie nie przyjął, co temu stanowi inaczey przyzwoita. GelPrzyp 18.

2. »jest słuszne, należy«

~ Łaźnia tu, w łaźni nago myć się przyzwoita, A jeśliby się komu niepoczesne zdały, Wolno, jeżeli umie, przybrać femorały. NaborWierWir I 326.
– Ojcowie nászy ná tey gorze chwalili Bogá á wy powiádacie/ że w Jeruzalem jest miejsce/ kędy przyzwojita chwalić. BG J 4, 20.
~ Iákosz y to dźisieysze stadło przyzwoita/ Ze ćię swych serc Rządczyną y kochania wita. KochProżnLir 208.
– Słuszna, przyzwoita, áby Rodzicy dorosłym Synom, dáli się z dziedzictwá cieszyć [...]. MłodzKaz III, 15.
– Na co Kassyus; iako przyzwoita Pochmurzy czoła, y tym się sprawiło, Iz oba wodze zgodziwszy się snadni; Otrąbić każą potyczkę za dwa dni. ChrośKon 41.
– Aby kominki nie dymiły pokoiow, szersze á niżeli wyższe dawać należy. Proporcya záś szerokości do wysokości dość przyzwoita, gdy będzie táka iáką ma liczba 3. do 2. álbo 5. do 3. BystrzInfArch E2v.
~ Proporcya záś szerokości do wysokości dość przyzwoita, gdy będzie táka iáką ma liczba 3. do 2. álbo 5. do 3. W naymnieyszych pokoiach dość szerokości ná 3. stopy. BystrzInfArch E2v.
– Skarbce, lamuzy do złożenia y konserwacyi sprzętow domowych droższych służące. Tym áby były murowane y sklepione, przyzwoita, dla bezpieczeństwa od ognia y złodzieia, luboby sama rezydencya była drewniana. BystrzInfArch D3v.
~ Iákoż przyzwoita, áby tá Prowincya mieyscem byłá Sądu Chrystusowego Uniwersalnego, ktora byłá mieyscem národzenia, wychowania, opowiadánia Ewangelii, śmierci, zmartwychwstania, W niebo wstapienia Chrystusa Paná. BystrzInfCosm I2.
– Toć że Bog to Niebo postánowił mieyscem nieskończoney chwały swoiei, y wiecznego szczęścia Błogosławionych; przyzwoita było, áby y mieysce ták chwały iáko szczęścia tego cyrklistey figury było, ktorey końca nie znaydziesz. BystrzInfCosm C3.
– Przyzwoita, pod czás i Królowi, do ludzkiey Nákłonić się myśli: wszák i poddánych wola Ztwierdza ná Tronie Páná? JawJon 47.
– Słonce, na dwoiaki osobliwie koniec, od Boga iest stworzone, ażeby Świat oświecało, y zagrzewało. Do czego cale nie zdaie się bydz potrzebna, azeby obracało się po Świecie, y owszem przyzwoitsza, zeby stało: tak, iako zeby ciemną y zimną izbę oświeciła świeca, y piec zagrzał, nie potrzeba ich obracać około izby, lecz stoiąc końcowi [=celowi] swemu zadosyć uczynią etc. KolWarsz_1754 J7v - K.

3. »jest zgodne z czymś«

~ [...] gdy człowiek roskazuie y panuie/ dotąd dobra vżywa/ dokąd to czyni/ co woley y roskazaniu Bożemu iest przyzwoita [...]. PetrSEt 215.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIEPRZYZWOITY, PRZYZWOICIE, PRZYZWOITO, NIEPRZYZWOICIE.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZYZWOITY

PRZYZWOITA