Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

CHŁOPSKI

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
lp M. m   chłopski
ż   chłopska
n   chłopskie
D. m   chłopskiego
ż   chłopskiej
n   chłopskiego
C. ż   chłopskiej
B. m nżyw   chłopski
żyw   chłopskiego
ż   chłopską
n   chłopskie
N. m   chłopskim
ż   chłopską
Ms. m   chłopskim
ż   chłopskiej ||   chłopski
n   chłopskiem
lm M. mos   chłopscy
nmos   chłopskie
D.   chłopskich
  chłopskie
C.   chłopskim
B. nmos   chłopskie
N.   chłopskimi ||   chłopskiemi
Ms.   chłopskich
Znaczenia
1. »odnoszący się do rolnika, wieśniaka, charakterystyczny, właściwy dla niego; będący jego własnością«
  • 30. do Berezan gdzie Konie moie były z Łaski Xięzny, a Iam na Chłopskich iezdziłł. MasDiar 6.
  • Konop hrubsza dáleko [niż len]/ y wieyskie[g]o á chłopskie[g]o rodzáiu. SyrZiel 822.
  • Potem trochę poczekawszy, gdy się żaden z dragonów nie pokazał, poszli Elearowie wciąż nie zsiadając z koni ku Habelswerdowi, życząc sobie tego dnia znieść pomieniony w przeszłym rozdz. obóz chłopski. DembPrzew 65.
  • Chłopski/ chłopi/ Rusticus [...] Mores rustici. Vita rustica [...] Coniux rustica. Rusticanus [...] Rusticanum verbum [...]. Kn 66.
  • Nie uczeli się [synowie Adama Mazura] robot chłopskich Będą się sliachtą potym czynic. TrepNekLib 108.
  • Wszedszy [żołnierz] we wsi do kościołá gdzie tám chłopkowie ubodzy przed żołnierzámi rzeczy swoie zwieźli byli/ odbił skrzynkę iednę/ rozumieiąc że w niey rzeczy chłopskie były. StarKaz II, 581.
  • Mieyskich bánkietow y Chłopskie stypy dla uczciwości gościom y wygody dostateczney uczynienia nie gánię. HercBan 4.
  • Wieś Pieleszewo i folwark. W tej wsi według relacyi chłopskiej jest włok 4. OpisKról 115.
  • Stu Gąb/ y stu Ięzykow/ y to jeszcze máło/ Potrzebáby ná słuszne Chłopskich Oppressyi wyrażenie. DobrGram 438-439.
  • Płacey chłopskiey tu się náznáczyć nie może quota, gdyż tá według mieyscá y dálekości ma bydź pomiárkowána. HaurEk 63.
  • Pole ugorowe, w którym nie znajduje się według powieści chłopskiej i pokazanych dworskich ról, tylko składów pro utraque parte 606. InwKal I 397.
  • Toż samo y po inszych kosciołach Szwedzi porobili, Szufragana Poznanskiego zabili, dwory szlacheckie y chłopskie komory porabowali. HistBun 37.
  • Ilekroć w karczmie albo na chłopskiem weselu Opił się jeden pleban, jakoby w burdelu Wszytkich niewiast i dziewek, owiec trzody swojej, Macał, ktora z nich kotna, a ktora już doi. PotFraszBrück II 146.
  • Pod gumnami chłopskiemi leżącą niedźwiedzicę psy same dotrzymały i bez strzelania zagryzły. ZawiszaPam 160.
  • R. 1502 wszczeła się około Szpeyer rebellia chłopska. IntrHist 211.
  • Od Serwiliusza Tulla Krola Rzymskiego, służebniczey kondycyi człeka erygowány [kościół Fortuny], iáko wyráził in Fastis Owidiusz, o tym iego Fortunie chłopskiey Funduszu. ChmielAteny II 83.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chłopski syn (sz. zm.):
    • Alczynski [...] nazwałsię chłopski młynarski sÿn zWierzchowic zpodgorza. TrepNekLib 17v.
    • Druga bela zjechala [...] tesz zchlopskim Sÿnem A[nn]o 1633 po S. Ianie. TrepNekLib 40.
    • Brzozowski nazuałsię Mikołaÿ od Liteuskie[g]o Brzescia zIwanowic chlopski boiarski sÿn. TrepNekLib 42v.
    • Budkowski Ianusz zouiesię chłopski sÿn. TrepNekLib 44.
    • Dobrakowski nazwał się chłopski zagrodniczÿ sÿn. TrepNekLib 72.
    • Tęn Woÿciech A 1628 gdÿ tam w tey wsi (kat znowego miasta chłopskie[go] sÿna Duszÿczkę mial scinac o kradziesz) kazał sobie katu miecz ukazac y kinal nim y sciął kata. TrepNekLib 77.
    • Dymów w tej wsi chłopskich numero 49 [...] Synów chłopskich z pasierzbami, zięciami [...]. PiotBrań 417.
  • ekspr. chłopski synek:
    • Czarnecki nazwalsie Jan chlopski synek zagrodzniczy ze wsi miedzy Staszowem a Kurozwekami. TrepNekLib 50.
    • Gorski w Czestochowce wsi przy kliastorze chłopski synek od Gory Czestochoskiey Gorskim nazwał się. TrepNekLib 106.
  • chłopska dziewka:
    • Ten zas Jan bekart Chwalibogow poiął chłopską dziewkę z Sowczyna wsi milia od tych Jadownik. TrepNekLib 25.
    • Matka te[g]o Janka chłopska dzieuka więcławowna bełą zJadownik wsi. TrepNekLib 25.
  • rola chłopska (sz. zm.):
    • Boianecki nazualsie [...] chłopski Syn z Boianczyc Liesienia chlopa syn u Dobczyc, na podgorzu ma Szpłachec chłopską rolią. TrepNekLib 34.
    • Mieszkał Ian we wsi Amfisgranie u Iedrzeiowa folwarczek tam miał od opata Iedrzeioskie[go] na chłopski roliey bel tam y A 1633. TrepNekLib 94.
    • We wsi Kamieniu tylko chłopów jest osiadłych 5, którzy z nich każdy siedzi na całym źrzebiu, a insze role chłopskie odłogami leżą. InwKal I I, 86.
  • chłopski ród (sz. zm.):
    • Matka Jakubowa chlieb piekała naprzeday, chłopskie[g]o rodu bela. TrepNekLib 52.
    • Zawsze ci rodu chłopskiego co się do sliachectwa szrobuią. dwoch srzotkow zazywaią. TrepNekLib 106v.
  • wóz chłopski:
    • Kárá do ciężarow gruba. Sarracum [...] Saracum [...] Serracum [...] Plaustrum [...] vide. Wóz chłopski. Kn 265.
    • Kolásá/ Vectabulum [...] v. Wóz chłopski. Kn 288.
    • Woz chłopski/ kolásá. Plaustrum. Katay. SzyrDict 485.
    • Znaliaszy wpoliu iako Dragun powiedział, dał do nas utrapionych rodzicow na wozie drabiastym chłopskim prziwiesć. VorLetSkarb 63.
  • głowa chłopska (sz. zm.):
    • Trzecie[go] zabieł Pan Stogniew okrutnie y przepadla głowa iak to chłopska. TrepNekLib 72.
    • Zabito beło oyca tego Gąsiorka, circa 1630. grozieł się pozywac o głowe ten syn, ale pusciel to imo się dlia tego ze nie chciał pozywac iak o chłopską a nie smiał tak iako o sliachecką. TrepNekLib 93.
    • Brat iego rodzonÿ beł za Vrzęnnika u Ksezeÿ w Tratnouicach od Crac. dwie mili, ktore[g]o A[nn]o. 1623 In Julio zabieł na Kłeparzu Miesczanin Klieparski Boianoski rzeczony, a iesliby ozwałsie kto ale nieozwał, iak chłopską głowe płaciełbÿbeł. TrepNekLib 107.
  • chłopska kondycyja (sz. zm.):
    • Stan [...] szlachecki częstémi poborami z chłopską kondycyą równać się musi. RadziwKSprawy 637.
    • Żadneyby nikt nie miał zacności z urodzenia, tak dalece, że podłość kondycyi chłopskiey, naszę wynosi. LeszczStGłos 100.
    • Książę kanclerz lit. [...] powiedał publicznie u obiadu, że nie jesteśmy szlachtą i że ma ciotkę naszą rodzoną chłopskiéj kondycji u siebie. MatDiar I, 473.
  • chłopska skóra:
    • Nie iest Sliachcic pąn Chłopus choc pieniądze czuie, Wsliacheckim domu zatem starasie o zonę, Mnięmą [!] chcąc tÿm swą zakrÿc chłopską skorę onę Chłopęm tęn postaremu ta chłopowną będzie. TrepNekLib 12v.
  • bękart chłopski:
    • Czapik woÿciech bękart chłopski w Raduanouicach opisanÿ pod Zagoroski. TrepNekLib 49.
  • boty chłopskie (sz. zm.):
    • Pauerschuch chłopskie boty pero. KusWeg H4.
    • Pero, nis Botÿ chlopskie, kurpie. SłowPolŁac 103.
  • daniny chłopskie:
    • Do intraty iákie wchodzą Prowentá [...] z Skor bydłá rożnego rogátego, Owczárne[g]o, koni, y Dziczyzny, z Wełny, z Miodow, Woskow, z Siáná, z Czynszow, z Spow, y z roznych dánin chłopskich. HaurEk 70marg. - 71.
    • Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86.
  • chłopski dom (sz. zm.):
    • Leszek z domu chłopskiego po nim co Korone Rączoscią y zawodem przed inszemi porwał Nuz on Piast on Kołodziey a potym Krol sławny Ktorego Potomkowie az ze do Ludwika Sczesliwie panowali pokazał ze Cnota I w lichey condiciey znaydowac sie moze. OpalKSat 72v.
    • On się tym Czasem wrocił do Gospody Swoiey wymawiaiąc się ze go w Chłopskim domu bardzo teskno było. HistŚwież 117.
  • [Serce] chłopskie:
    • Bo ta [miłość] serce szlacheckie uczyni z [serca] chłopskiego, Ale w [serce] chłopskie obracać nie ma szlacheckiego. ArKochOrlCz III 24.
  • bóty chłopskie grube:
    • Bóty chłopskie grube/ vide Kurpie. Kn 42.
  • chałupa chłopska:
    • [Otta] dał im [braciom Czarneckim] beł wdrugiey wsi Swey [...] chałupy chłopskie zogrodami. TrepNekLib 49v.
  • chałupka chłopska:
    • Mieszkał [Choręski] z tą żoną w chałupce chłopskiej w Chomeranicach. TrepNekLibDworz 122.
  • dymy chłopskie:
    • Dymów w tej wsi chłopskich numero 49. PiotBrań 417.
  • chłopski dzień:
    • Item Grzegorz kowal, półrolnik [...] Ten rabia po dwojgu 4 dni bydłem, piąty dzień ręczną robotą po jednemu, czwartek zaś w każdy tydzień chłopski dzień. InwKal I 427.
  • familia chłopska:
    • Iescze y iednego niewidziałem choc zurodzenia iawny chlop, ktory Na ski nazuałsię, zeby do swey familiey chłopskiey miałsie przyznac [...] tylko iusz mocno twierdzi ze iest Sliachcic. TrepNekLib 45.
  • [Frymarki] chłopskie:
    • O Frymarkach i Handlach chłopskich. HaurEk 66 marg.
  • chłopski grunt:
    • Uskarzał się o to ze zyto przezen na chłopskim pustym Gruncie zasiane w niebytnosci samego Ie[go] Msci Pana Szostowickiego [...] chłop ten grunt osiadł. DekrŻmud 29a.
  • handle chłopskie:
    • O Frymarkach i Handlach chłopskich. HaurEk 66 marg.
  • [Inwentarz] chłopski:
    • W tejże wsi tak pańskiego inwentarza żadnego, jako i chłopskiego nie masz. InwKal I 399.
  • kontrakt chłopski:
    • Accidens podstarościego [...] od kontraktu 3-letniego, chłopskiego na posiodłowisko [gr.] 18. InwPuck 134.
  • [Kopa] chłopska:
    • Kopá gdy stánie ták Dworska, iako y Chłopska w polu, przy dobrey liczbie y vkładániu; Xiędzu dáć wcześnie znáć dla wytyczy, y prętkiego do Gumna zwozu. HaurEk 2.
  • kosa chłopska:
    • Oryoná, tego Polacy zowią Kosą: dla tego, że niektore gwiazdy ná nim są vłożone, ná kształt kosy tra wney chłopskiey. OvOtwWPrzem 310 marg.
  • koszula chłopska:
    • Szołtyszowi snietnickiemu/ wziąłem [...] koszule chłopską, gunię przechodzoną. AktaMusz 1719.
  • [Łąki] chłopskie:
    • Rybak, który przy młynie mieszka w chałupie swojej, ogrody ma przy tym domie i łąki jedne podle pańskich, a drugie między chłopskimi. InwKal I I, 96.
  • ekspr. mać chłopska:
    • Na bicie w owsach niedźwiedzi mać chłopska chytry wymyśliła sposób. RadziwHDiar 207.
  • muzyka chłopska:
    • Dáie znáć Poetá, że świętá, Bachowi ná chwałę, w Thrácyey odpráwowano, z muzyką chłopską, z grániem w dudy. OvOtwWPrzem 429 marg.
  • myto chłopskie:
    • Myto chłopskie ná mieyscu ma bydź postánowione, ktorym wedle zwyczáiu zádáć y zápłácić, tylko pewnych mieć y wiádomych, áby nie uciekáli w drodze. HaurEk 63.
  • [Ogrody] chłopskie:
    • Rybak, który przy młynie mieszka w chałupie swojej, ogrody ma przy tym domie i łąki jedne podle pańskich, a drugie między chłopskimi. InwKal I I, 96.
  • [Pola] chłopskie:
    • Polá zasiewne, często, ták Dworskie iáko y chłopskie obiechác, y wiele czego wysiáno rewidowác, y z regestrowác. HaurEk 116.
  • przywileje chłopskie:
    • Do Osieka ztąd 30 mil tylko. Bydz tam zas summa neccessitas, abym cale postanowił to Starostwo y wprzywileiach chlopskich y w wpowinnosciach y w intratę. OpalKListy 168.
  • ręka chłopska:
    • »chłopi«
    • Ktory z poboiowiska do lassa albo na błota uciekł tam od ręki chłopskiej okrutnieyszą zginął śmiercią. PasPam 51v.
  • sądy chłopskie:
    • DSumma proventus annui [...] fl. 2000. Z ktorey wytrąciwszy na dozorcę, ktory tam gwoli sądom chłopskim i dla dozoru tam i grobli być musi, fl. 200 [...] zostaje rzetelnej intraty wsi przerzeczonych fl. 1500. OpisKról 101.
  • [Stan] chłopski:
    • Ktorá [rzeczpospolita szwedzka] się teraz zkłáda z piąciu stanow, z Senatorskiego, Duchownego, Szlacheckiego, kupieckiego, y [stanu] Chłopskiego. BystrzInfGeogr G2v.
  • chłopskie urodzenie:
    • Ten Ligeza zwiczay miał ze zadne[go] sliachcica, tylko chłopy za sługi chowywał, Iako wtey Księdze odNiego sług y Vrzennikow bardzo wielie chłopskiego urodzenia co beli. TrepNekLib 96.
  • załogi chłopskie:
    • Siewy tákże, ieśli według czásu, y zwyczáiu ná vprawney Roli á nie ná skibę zásiewáne y wiele zboża ná Regestrách wyszło vczynić connotácyą, y z kárbámi verifikowáć: osobno ná Dworskie wzory, osobno ná pustych, osobno ná záłogi chłopskie. HaurEk 85.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Chłopska rzecz siłá ieść/ á siłá pić szláchecka. RysProv II, 7.
  • Iárząbek Páński ptak/ á chłopska potrawa. RysProv V, 2.
2. »męski; ludzki«
  • Przeto niemamy sie ledáiáko do iego [soku z kapusty morskiej] vżywánia skwápiáć/ zwłaszcza ludziom młodym/ stárym/ mdłym/ álbo zbytnie zchorzáłym/ okrom naturom dużym chłopskim/ y to obyczáynie. SyrZiel 1118.
  • Iesiotr [...] (czeczugá) jest kończaty/ y wyrasta nád chłopski wzrost. KomDobrOrb 79.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chłopska chata (sz. zm.):
    • Więc prawie niewiedział jakimby Sposobem bespiecznie te drogi przebyć az się tandem po kupiecku przebrał lecz y tak zdradzony w chacie chłopskiey niedaleko wiednia od Xiązęcia Austryackiego w niewolą wzięty. IntrHist 76-77.
    • Bywa że razem w Szlacheckim dworze y chłopskiey chácie, [...] urodzi się dziecie. BystrzInfAstrol III/IX.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*CHŁOPSKI
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
D.   chłopskiego
liczba mnoga
M. uż. osob.   chłopscy
Najwcześniejsze poświadczenie:
1626-1639
Znaczenia
»rolnik, wieśniak«
  • Nawet y wmiastach, tych wielie iest co tytuły Sliacheckie biorą sobie, Naostatek y chłopscy ze wsi sroga wielkosc imuiąsię te[g]o. TrepNekLib 11.
  • Jedni na placu polegli, drudzy w niewolą pogańską zabrani i oraz wielka mnóstwa chłopskiego i ord tatarskich sposobiona od nieprzyjaciela potęga. AktaKrak II/2 443.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2025

PO CHŁOPSKU

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  po chłopsku [forma C. lp. w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1621-1643
Znaczenia
»tak, jak chłop, na sposób chłopski«
  • Chłopskié/ po chłopsku/ [...] Rusticè [...] Rusticius [...] Rusticatim [...] Rusticatim tangam, non vrbanatim. Kn 67.
  • Po chłopsku/ vide Chłopskié. Kn 717.
  • Przydrzeźniał on [pastuch Apulus] im [nimfom] iednák/ skokámi wieyskimi/ Grubo/ po chłopsku łáiąc/ słowy plugáwymi. OvOtwWPrzem 581.
  • Rustice pochlopsku. SłowPolŁac 121.
  • Przecież puscił na azard dla Oyczyzny zycie swoię nieiaki Skrzetuski y przebrawszy się po chłopsku pobrał listy od Wodzow do Krola. HistBun 12v.
  • Skrzetuski z listami od woyska po chłopsku przed nim [królem] stanoł. HistBun 13.
  • Hiszpani [...] Subordinowáli żołnierza po chłopsku przebranego, ktory woz przyprowádziwszy orzechow, gruszek, iabłek pełny, umyślnie wywrocił [pod bramą Amiens]. ChmielAteny II 55.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2025
Odsyłacze
Patrz: *CHŁOPASOWY, CHŁOPI, *CHŁOPISLAJSKI, CHŁOPKOWATY, *CHŁOPKOWY, *CHŁOPNY, CHŁOPOWATY, CHŁOPOWSKI, *CHŁOPOWY.
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 02.06.2025