Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*BEG

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: *BEG, BEJ, *BIEJ, BEK II
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (beg, bek, bej, berg; hasło kanoniczne), SWil (beg), SW (beg, beh, bej, bek), SJP (beg, bej)

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn, T, L

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bek ||   bej
B. uż. żyw.   bega ||   beja
N.   bejem
liczba mnoga
M. uż. osob.   bekowie ||   bedzy ||   begi ||   bejowie
D.   beków ||   begów ||   bejów
B. uż. osob.   begi ||   beje ||   biejów
N.   bekami ||   bejami
Etymologia
tur. beg, bej 'książę; pan; przywódca: plemienia, rodu; władca; król'
Znaczenia
1. »tytuł nadawany cywilnym i wojskowym wyższym urzędnikom w imperium tureckim«
  • – To [bunt janczarów] gdy stárszych obchodzi/ wnetże y tych oni Zámięszawszy między się pozrucaią z koni: Gdzie wszytkie, co przednieysze zábiiáią Begi/ Porty Morskie zalegszy/ y Báłátskie brzegi. TwarSLeg 29-30.
  • – Do których myśli użyć [Dziurdzi] przebiegów za szpiega niejakiego Dyjaka, kanijskiego bega, wiernej swej kreatury; o nim trzyma tyle, że mu zstanie dowcipu na wszytkie fortyle. TwarSLegK 113.
  • – Rozsyła [Dziurdzi] do wezyrów, pobocznych kolegów w Dywanie, więc do innych boluków i begów, dając znać o uporze polskiego i dumie, że i dalej, co ma z nim czynić, nie rozumie [...]. TwarSLegK 113.
  • – Stądże znowu area, gdzie sołtan i paniej cesarskich Eski Szaraj na czwór idzie graniej, a pośrzód kupresowych wielkich drzew i cieniów mieszkania kizłaragi i innych trzebieniów; Tu delekty spahijów i przedniejszych widziem wiele begów. TwarSLegK 139.
  • – Mimo agi, wezery i tutejsze begi widzieć kazylaskiery, widzieć beglerbegi i wiele znacznych baszów; usiędą kadyje i przedniejszy czausze, toż inne gwardyje. TwarSLegK 184.
  • – Więc i bega trzeciego pod kindyje wczora siedmigrodzki na swego uprosił Gabora. TwarSLegK 208.
  • – W której sie co z grubszego wyparwiwszy szkole, do godności wszelakich otwarte im pole - Ztąd [ze sturczonych jeńców] chodzie, literaci, czausze i bedzy, wezyrowie i wielcy rostą beglerbedzy. TwarSLegK 214.
  • – Interim z Kandyey mamy/ że rożne Okręty z Afryki pokázuią się ná támtey okolicżey/ y sam Durách Bey (sławny iest to Turczyn á Pirátá wielki sinus Adriatici) w kilku Okrętach zbiegł do Káney, y z Kommendántem Bássą się zniosł. MerkPol 210-211.
  • – Vrosłá też tám w tam tey stronie swieżo druga controuersia, ktora w iáwną woynę obrocić się może/ między Ferrat Beiem, á Bászą z Aldzieru, ktorzy pocżynaią ludzi zbierać przeciwko sobie. MerkPol 274.
  • – Skoro tę radę zawarł: swey powagą brody Wielki Wezyr obseła nią Ianczarskie ody Pisze grozne do Agow Emiry y Begow Zeby do Dunaiowych sciągali się brzegow. PotWoj 15.
  • – Tedy po powtorzonej należytej lidze Wychodzą między one gęste dziwowidze Od Osmana Posłowie i prosto do koni Idą, które na bliskiej czekały ustroni Z nimi oraz Dilawer i z swemi kolegi Przybrawszy w kompanią Wezyry i Begi. PotWoj 198.
  • – Stracił i innych kilka tak paszów, jako i bejów; ostatek pod Budą jeszcze tracić będzie. SobJListy 537.
  • – Kazałem tedy ustać strzelbie, a tymczasem spuścili się z muru komendant, bej tego miasta, starszy janczarski i i dwóch prałatów ich duchowieństwa, jeden od duchowieństwa, drugi od pospólstwa. SobJListy 585.
  • – Aż też prżyszła nowina że Han z Krolem o pokoy traktuie, także znowu wkrotce przybiegł od Hana Karaibey, ktory prze trębacża na naszych pod wałami zawołał: Daycie mi Lachy munsztułuk, y przyuscie mi do siebie wolne, wesołą wam niosę nowinę; że iuż Krol z Hanem pobratymstwo prżysiągł, achłopi Kozacy iak byli poddanemi waszemi, tak y będą, oprocz tych, ktorych do Komputu Woyskowego Iunakow bierże 40 tysięcy. HistBun 16.
  • – [...]z Hańskiey zaś strony Kassyaga Haznader, Haraz Murża z Lechinem, y przedni Beiowie. HistBun 30v.
  • – Prowadzą kilku Turków do jmp. kasztelana krakowskiego, którzy to twierdzą, że in dies spodziewali się pod Kamieniec Bek murzy ze szesnastą tysięcy ordy, a za nim dwóch sołtanów z liczniejszymi wojskami. SarPam 355.
  • – [...] takież okrućieńśtwo Daut Bek, y Turczyn Karatszy Ali Pasza w Ziemi Baku wszędźie pokazał. OstList 16.
  • – Darga Kuli Bakiński, Huszeyn Bek, Nayp Salianski, y Azażuk Brat Szamchala Rebellizanći protekcyą Porty wźięli, będąc subordinati aby bez przestanku Prowincye Rossyiskie naiezdzali y tam znáczne szkody czynili. OstList 16.
  • – Surchay Gubernator Szamachyi, z licznym Woyskiem Turkow y swoich własnych ludźi, Ziemie Kazyl, Agatsch y Salian pustoszył, ubogich Ziemianow y Garnizony bez miłosierdźia zabijając albo ich więźniami czyniąc, Wśie y Magazyny frugibus napełnione bez wstydu popalił, sam niesłychane wiolencye z Synem swoim popełnił, w drugich zaś Ziemiach do Rossyi należących, Katczey Beck similes crudelitates attentavit. OstList 17.
  • – Roku záś 1038. dostáła się pod pánowánie Tureckie, bo Trogul Bek przyszedszy z znácznym Woyskiem z Turkesztanu do Persyi, przywłászczył ią sobie, zágubiwszy Sułtánow pánuiących, y Fámilią ich zwáną de Bovia. ŁubŚwiat 581.
  • – [...] w kazdym kraiu Krolowi podbitem Ogłoszony był Beiem znamienitem [...]. ChrośAm IX, 10.
  • – Krol [...] Co stą Dwudziestą siedm Prowincyi rządzą Xiążętom wodzom z Bejami innemi zdrowia [...] życzy [...]. ChrośAm VIII, 23.
  • – Aman ktory się u nas miał naylepi Syn Amadathy bowiemeśmy pasze Nadwszystkie inne Beie naywyższego Y nad Xiążęta uczynili z niego [...]. ChrośAm VIII, 29.
  • – Syn Haná zowie się Gaga Sołtan, ktory od Oyca w Zástaw Cesarzowi Tureckiemu dany bywá, tam ná Dworze iego bierący edukacyą. Krewni zowią się Ulan, Szlachta znácznieysza, Murzowie, Sędziowie Kádye, Rządcy Begi, Brácia Soldan. ChmielAteny II 452.
  • – Máią pod sobą y Bieiow, Agow, y pewną liczbę Zámkow [paszowie]. ChmielAteny II 488.
  • – A z pomiędzy Mameluków obrano dwudziestu czterech Bekami, czyli Gubernatorami prowincyi; powierzono im staranie utrzymywania Arabów w spokoyności, zalecono im czuwać nad wybieraniem czynszow i całą policyą wewnętrzną; przecięż niebyli oni tylko narzędziami woli Rady naywyższey. VolnNowicOpis 42.
  • – Niektórzy Baszowie umyślnie od porty wybrani, chcieli przez taiemne sztuki wskrzesić moc swey godności; ale Bekowie uczynili te intrygi tak niebespiecznemi, że do czasu wylądowania Francuzów musieli kontentować się spokoyną trzechletniąniewolą, po czym urzędowanie ich kończyło się. VolnNowicOpis 45.
  • – Ubior ich wkładał nieiakiś obowiązek tey okazałości. Wart on bydź opisanym Był to pewien gatunek sług konnych, rozwożących rozkazy Beków i dopełniaiących powinności Szwaycarów, czyli odzwiernych. VolnNowicOpis 49.
  • – Ich połączeniem iest tylko skupienie, marsze zgraią wałęsaiącą się, potyczką, poiedynek, a woyną rabusiostwo; to za zwyczay działo się w Kairze, gdzie iednego momentu wybucha niespodzianie kabała, Bekowie wsiadaią na koń, alarm się szerzy, przeciwnicy pokazuią się: ieden wpada na drugiego z szablą w ręku, kilka morderstw kończy kłótnią a słabszy lub boiaźliwszy ucieka. VolnNowicOpis 58.
  • – Ztąd pochodzi rozrutność Beków, niszcząca Egypt i niekarność Mameluków, okropna dla ich dowodzców, których łupią. VolnNowicOpis 60.
  • – Taki iest stan Egyptu. Większą część gruntów posiadaią Bekowie, Mamelucy, prawnicy, iurgieldnicy; liczba innych włascicieli iest nieskończenie ograniczoną, a własność ich podlega tysięcznym uciskom. VolnNowicOpis 64.
  • – Wieśniacy są tylko wyrobnikami naiemniczemi, którzy ledwie tyle maią zostawione sobie, czymby śmierci wyprosić się mogli. Autor mówi, iak było w czasie rządu Beków i Mameluków. VolnNowicOpis 65.
2.  indyw.  »o wojskowym wyższym urzędniku w Polsce«
  • – Ten basza gdy gromił Raduła, chcąc się zalecić cesarzowi tureckiemu, widząc chłopa dorodnego, wygoliwszy go, kaftan piękny włożył, udał go za zacnego Beja w Polszcze i oddał go cesarzowi; którego do tejże Jedykuły zasłano było. KoniecZRod 172-173.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: BEGLERBEG.
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 06.02.2025

BEK I

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
Kn, T, L (XVII-XIX), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI


Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bek
D.   beku
N.   bekiem
liczba mnoga
B. uż. nosob.   beki
Znaczenia
1. »głos bee wydawany przez różne zwierzęta (np. owce, barany, jelenie), beczenie«
  • – Béczenie/ bék/ Mugitus boum, [...] Balatus ouium. Kn 19.
  • – Iak się na złe odważa/ iak się rozpásuie Na krew ludzką okrutny? kto nożem katuie Gardziel wołowy/ ani bek go ruszy iego: Lub kto zniesie/ iák dziecie/ kłoc blekocącego Koziełka: lub ieść ptaka własnegoż chowania [...] OvŻebrMet 388 [379].
  • – [...] wnet y mocne soki/ y członki iego [barana]/ w koćieł rzućiłá głęboki: Też soki/ y członkow/ y ćiáłá vmnieyszáły/ Y rogow/ y przy rogách látá wypaláły: Aż się ozwał młody bek z kotłá/ w máłey chwili. Czemu gdy się okrutnie wszyscy zádźiwili/ Wnet ztámtąd y wypádło iágnię/ y skakáło [...]. OvOtwWPrzem 268.
  • – Owczych stad chore beki słycháć. OvOtwWPrzem 281.
  • – Beczenie/ bek. Mugitus boum. Ianćiobluwis/ maumimas/ baubimas. SzyrDict 10.
  • – Wiszą tłuste u rosłej prosięta samury; A cóż, gdy na kształt chmury Kilkaset czarnych dójek z ugorów się garnie Do przestronej owczarnie? Matki jagniątek różnym Wabią bekiem, lecz próżnym. PotNabKuk I 523.
  • – Cóż osłowi po uszu, po urodzie człeku Głupiemu? Tamten, oprócz źrebięcego beku, Nic nie rozumie, a ten, choćby mu do głowy Łopatą kładł, gdy rozum będzie miał osłowy; Ach, trudnoż być ludzkiego rozumu kowalem! PotFrasz1Kuk II 145.
  • – W tym upádszy do nog Paná mego/ Wołám/ wyię/ y rycżę/ iak zwierz k tobie Pánie; A grzechámi się brzydzę. Z tąd ma me wołánie Bydź nie ná ksztáłt ludzkiego głosu/ álbo krzyku/ Lecż na kształt zwierzęcego beku/ wyćiá/ ryku. BesKuligHer 66.
  • – Ba, jużci okrutne zamieszanie we wsi, kwik, bek, gdak, hałas, lament, gwałt, trzask, puk, grzmot, opresyja przebijają obłoki. MałpaCzłow 281.
  • – Beczenie, Bek. das Geblöcke. bêlement, bêler, meuglement, mugissement, buglement. § bek owiec skopow, koz, krow, ieleni. T III 31.
  • – Bek, vid. Beczenie. T III 31.
  • – Zdarzało się w poślednieyszym nie co czasie Poetom spotykać się na dzieła swe, w ktorych wyprawianiu certowali o lepsze. Ten, ktory plac otrzymał, miał sobie przysądzonego kozła zwyczayną Bachusa ofiarę, (ktory to Bog był miany za Patrona Tragedyi) uczeni niektorzy rozumieią nawet, że od tego kozła pochodzi nazwisko Tragedyi [...] Tragodia, iakoby, bek kózła [!]. CzartAKPannaPrzedm 15.
  • – Przyday i te: Broni szczęk, Miedzi brzęk. Trąby dzwięk, wrzaskliwy odgłos. Koni tęt, tępt, tętęt, tup. Owiec bek, bęk, beczenie. DudzZbiór 21.
2.  przen.  »głośny płacz«
  • – Kupidyn w beki, krzyki, wrzeszczy, płacze, Matka go porwie, iak zparzona skacze. JabłEzop 16.
  • – Tu płakać wszyscy poczeli; aż na to, Jozef im powie y przed tym y ninie. Mścić się naymnieyszey chroniłem przyczyny. Y dziś daruię wszystkim z serca winy. Gdy się to dzieie u Jozefa w domu, Dwor Faraonow z zgiełku z beku z ryku Y z tak bliskiego przy pałacach gromu O Jozwowych się braci dowie szyku. ChrośJóz1745 P3.
  • – Porwą ią [żonę Putyfara] tedy, trą, trzezwią, ruszaią, Kobiety w lament, w krzyk, w płacz w zgiełki, beki, Ci suknie owi, piersi rozpinaią. Aby ią wiatrek, mogł obwinąc lekki, Po wodki iednych, co w skok posyłaią, By ich co prędzey, nániesli z apteki. ChrośJóz1745 F4-F4v.
  • – Zu/ nehmlich schreiten/ sich begeben zu etwas. à, c’est à dire, commencer, se mettre, passer à qu. ch. § [...] Kupido w beki, w krzyki. T III 2473.
Użycia metajęzykowe
  • - [...] barszczyk bek bez bluszcz bobek bol bruk budynek [...] in u genitivum terminant; ut ádámászek ádámászku, ánimusz ánimuszu etc. WojnaInst 29-30
  • - Perdunt (e) in omnibus casibus, nomina bez ceber chrzest flader [...] His adde desinentia in ec, ek, el, eł, en, eń: item cukier iáskier lagier owies pies szwágier. (p) Excipiuntur piec bek ćwiek człowiek Grek przysiek sąsiek [...]. WojnaInst 32
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 04.02.2025
BEK II p. BEG