Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Jan Innocenty Petrycy
PetrJWod 1635 oryginał
O wodach w Drużbaku i Łęckowej

https://polona.pl/item-view/daf3fad1-e63c-4986-898f-8e419aaca007?page=3
Odnotowano 115 cytatów z tego źródła
– Tę Alchymią y robotę w sobie odpráwuiąc, wody z gor wynikáiące [...] Mieszáią się dwoiáko/ ábo z samymi kruszczámi/ ábo z párámi y dymámi ich. PetrJWod 8.
patrz: ALCHIMIA, ALCHIMIA, ALCHYMIA
– [...] Alchymistow często zawod y praca choć dowcipna/ w vrobieniu złotá álbo srebrá zdradza [...]. PetrJWod 3.
patrz: ALCHIMISTA, ALCHIMISTA, ALCHYMISTA, ALHIMISTA
– Iesli odchodzi [woda] ále nie wszytká/ y pierwszego y drugiego dniá tym się trwożyć nie trzebá/ ále iey pomágáć Krysterámi/ Pigułeczkámi z Aloe. PetrJWod 37.
patrz: ALOE
– Długo się báwiąc lekárstwá potężnego miárą/ zwykły álterácye przypadáć/ y náturá ná długość nie trwáła zwykłá wnet ustáwáć. PetrJWod 36.
patrz: ALTERACJA
– Zgryść anyszku/ abo kopru Włoskiego na cukrze/ kołaczkow kilka. PetrJWod 38.
patrz: ANYŻEK, ANYŻEK, HANYŻEK
– Żaden iednak báczny nie ma bespieczney się drogi puszczáć/ y kędy idzie o zdrowie skorą swą szermowáć [nowe leki]. PetrJWod 26.
patrz: BACZNY
– Wtorego sposobu [kąpieli do pasa] záżywáią osobliwie w osłábiáłych/ kiedy się o kogo boią/ áby zupełnie w wánnie siedząc/ sił nie stracił. PetrJWod 40.
patrz: BAĆ, BAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ
– W wánnach cały dzień ludzie trawili/ tám iedli/ tám się bánkietowáli/ ciáłá wonnemi oleykámi y rzeczámi nápawáli. PetrJWod 11.
patrz: BANKIETOWAĆ SIĘ
– [Pierwsi ludzie] Ná żádnym mieyscu/ poki źwierząt y ptakow nabiwszy/ y wątrobom się ich pilnie przypátrzywszy/ iesli z napoiow y wod támtego mieyscá/ nie błotniste y czarne/ nie pruchniste/ álbo bombelowáte y chropowáte nie były/ sádowić się tám y mieszkáć nie ważyli. PetrJWod 1-2.
patrz: BĄBELOWATY
– Nabespieczniey sobie nie vfáć/ ále się záwsze do rády mądrych Doktorow vciekáć. PetrJWod 37.
patrz: BEZPIECZNIE, BEZPIECZNO
– Kto się tedy w zbytkách pohámowáć chce/ á z tey biedy [choroby] wyniść/ poki w niey głębiey nie vwiąźnie [...] może tą wodą [z Drużbaku] zábieżeć/ kąpiąc się w niey. PetrJWod 16.
patrz: BIADA, BIDA, BIEDA, BIEDA
– W vmywaniu ręce chędoży y bieli [woda mineralna] ták skutecznie/ że ogorzáłość słoneczna w kilku dni od niey precz odchodzi. PetrJWod 7.
patrz: BIELIĆ
– ...nie ieść co się chce/ y tego czego pozwoli Medyk/ tyle ile potrzebá/ gdyż się nie biesiedzie/ áni roskoszom ná ten czás/ ále zdrowiu y lekárstwom chory oddáie. PetrJWod 43.
patrz: BIESIADA, BIESIADA, BIESIEDA
– [...] głowę dla dymow y páry bindalikiem wiązáć/ kłádąc ná nię ćiásną iáką y lekką płoćienną ámułeczkę [...]. PetrJWod 41.
patrz: BINDALIK
– Subtelność rzadko kiedy iest bez przysády. Przywięzuie się do niey niemáło złego towárzystwá: Mniemanie o rzeczách omylne, o sobie Praesumpcya, wnet Vpor y Smiáłość sobie y drugim niebespieczna, ktorymi zátrudniáiąc iásność, prawdę z gościńcá zraża, záślepia do vznánia iey oczy, błędy wzgorę podnosi, w vszách ludzkich propozycyie swoie drogo szácuie, cudze potępia. PetrJWod A2-A2v.
patrz: BŁĄD
– Od głowy ná doł do związkow/ do stáwow spadáiąc / miedzy błonámi guzy robi [kołtun]. PetrJWod 22.
patrz: BŁONA, BŁONA, BŁÓNA
– Wodá dziwney mocy/ ktora żelázá w miedź obraca [...] Miąszeysze żelázá zá kilká dni iákoby błotem obtaczá y spryszcza/ co pewnych godzin z onego żelázá wścieráią/ áby wodá skuteczniey żelázá one przeymowáłá; te błotniste ocierki w piec kłádą/ y miedź máią [mieszkańcy miasteczka Smolnicz]. PetrJWod 6.
patrz: BŁOTNISTY
– [Pierwsi i starzy ludzie] Ná żadnym mieyscu/ poki [...] wątrobom się ich [upolowanych zwierząt i ptaków] pilnie przypátrzywszy/ iesli z napoiow y wod támtego mieyscá/ nie błotniste y czarne/ nie pruchniste/ álbo bombelowáte y chropowáte nie były/ sádowić się tám y mieszkáć nie ważyli. PetrJWod 1-2.
patrz: BŁOTNISTY
– [Woda Drużbacka] Pomaga tedy ná boleniá głowy/ ná łupánie/ na pisk w vszách/ ná głuchotę/ ná zawrot/ ná trzęsienie/ kiedy te przypádki w sámey głowie się lęgną [...]. PetrJWod 15.
patrz: BOLENIE
– Jednak żeby lżeyszy był grzech idącym zá pospolstwem/ v żądzą swoią/ zimney wody napoy bespiecznie pozwolić się nie może/ iedno [...] Żołądka dobrego/ stráwnego/ nie bolewáiącego. PetrJWod 32.
patrz: BOLEWAJĄCY
– [Woda] ábo womity porusza/ ábo náostátek bol głowy wznieca. PetrJWod 37.
patrz: BÓL
– Zácząwszy dzień wedle dniá pić/ nie iáko niektorzy przerywáią/ dzień się kąpiąc ábo pocąc/ drugi dzień piiąc/ y ták się spráwuią z náturą iáko niektorzy z koniem/ ostrogámi go bodząc/ y cugle wściągáiąc. PetrJWod 34.
patrz: BÓŚĆ
– W godźinách záś nie mász pewney miáry/ tylko tá/ ták długo śiedźieć/ poki się skorá dobrze nie záczerwieni/ y śierotki się na nia nie wydádzą/ brzuszcá w pálców ręku y nog nie pomarszczą/ ábowiem iedno ćiáło prędzey sie zágrzewa/ drugie poźniey. PetrJWod 41.
patrz: BRZUSIEC, BRZUSIEC, BRZUSZEC
– CZłowiek ieden tylko iest/ ktory napoiow raz ciepłych/ drugi raz zimnych/ czásem dla zdrowia/ czásem dla delicyey/ czásem dla oboygá záżywa: insze bydlętá takimi się kontentuią/ iákich náturá ich potrzebuie. PetrJWod 30.
patrz: BYDLĘ
– Toż czyni [...] Mycie Barszczem [...] Słonecznikiem/ Cebulą morską. PetrJWod 22.
patrz: CEBULA, CEBULA, CYBULA, CZYBULA
– Ktorzy záś piią wody chłodzące/ iákowe są Acidulae/ to iest kwáśne wody [...] záżywáią ich w wielkiey mierze. PetrJWod 35.
patrz: CHŁODZĄCY
– Sposob chłodzenia śniegámi nálazł Nero/ napoy w sklánym naczyniu w śniegu zákopuiąc. PetrJWod 30.
patrz: CHŁODZENIE
– W Károlizbácie wodá práwie ognista [...] nie tylko nic nie szkodzi/ ábo zápala wátrobę gorącą/ ále ią chłodzi. PetrJWod 14.
patrz: CHŁODZIĆ
– –Zácząwszy dzień wedle dniá pić/ nie iáko niektorzy przerywáią/ dzień się kąpiąc ábo pocąc/ drugi dzień piiąc/ y ták się spráwuią z náturą iáko niektorzy z koniem/ ostrogámi go bodząc/ y cugle wściągáiąc. PetrJWod 34.
patrz: CUGIEL
– Czczo wchodźić. PetrJWod 40.
patrz: CZCZO
– Iednak żeby lżeyszy był grzech idącym zá pospolstwem/ y żądzą swoią/ zimney wody napoy bespiecznie pozwolić się nie może/ iedno 1. We dni naygorętsze. 2 Prácowitym/ y ktorzy wnętrze máią iákoby vhártowáne; nie tym ktorzy proznowániem/ ábo ná łożku/ niewiele chodząc wiek trawią. 3. Zołądka dobrego/ stráwnego/ nie bolewáiącego. 4. Dłuższy czás ná wypicie zimny niż ciepły náznaczáiąc/ y godzin w piciu przedłużáiąc/ nie oraz mu gwałt czyniąc. PetrJWod 32.
patrz: CZYNIĆ
– [...] záżywáią/ tákże ná zápalenie nerek/ ále prostey wody/ z ktorey ducie to iest/ strumień ná nerki puszczáią [...]. PetrJWod 40.
patrz: DĘCIE, DĘCIE, DUCIE
– [...] naprzod historyą o wodzie Drużbáckiey y Lęckowskiey przyniosę [...]. PetrJWod 4.
patrz: DRUZBACKI, DRUŻBACKI, DRUŻBACKI
– [...] zamysł moy y przedsięwzięcie nie iest o wodách pospolitych pisáć/ ále o tych/ ktore Medykowie Minerales [...] zowią [...] iáko o Druzbáckiey y Lęckowskiey. PetrJWod 3.
patrz: DRUZBACKI, DRUŻBACKI, DRUŻBACKI
– Ták Koral poki ná dnie morskim rośnie y siedźi/ drzeweczko iest miękkie: iáko wierzchu y powietrza dopádnie w kámień się obraca. PetrJWod 8.
patrz: DRZEWECZKO
– Niech kto chce przebieży Authorow/ tak starych iako y świeżych/ ále osobliwie niech czyta Galená [...]. PetrJWod 31.
patrz: GALEN
– [...] o Cieplicách y Wodách ktore przedziwne skutki czyniły/ máło co y głucho pisáli [uczeni] PetrJWod 9.
patrz: GŁUCHO
– Szkorbot Gingipedium ábo Gnilec. PetrJWod 25.
patrz: GNILEC
– Tę Alchymią y robotę w sobie odpráwuiąc, wody z gor wynikáiące [...] Mieszáią się dwoiáko/ ábo z samymi kruszczámi/ ábo z párámi y dymámi ich. PetrJWod 8.
patrz: GÓRA
– Iesli odchodzi ále nie wszytká [woda]/ y pierwszego y drugiego dniá tym się trwożyć nie trzebá/ ále iey pomágáć Krysterámi/ Pigułeczkámi z Aloe/ de Hieracum Agarico, przydawszy granum iedno ábo dwoie Eláteryey [...]. PetrJWod 37-38.
patrz: GRAN, GRANUM
– [Woda drużbacka] Soli że też ma nieco/ doświádczenie pokázuie: bo ktorzy się w niey kąpáią/ skorę gryzie/ y krosty im czyni. PetrJWod 10.
patrz: GREŹĆ, GRYŹĆ, GRYŹĆ, GRZYŹĆ
– Co tákowego ogień podziemny/ áby ie [wody] grzał y wárzył/ wznieca? PetrJWod 4.
patrz: GRZAĆ
– Pospolity zwyczay iest/ wodę táką pić/ iáka iest sámá w swym źrzodle. W Károliczbácie wrzącą/ iáka wynika/ práwie párząc się piią. W Egrze/ w Rzymie à Ponte molle, v źrzodeł zimną z iákom y indziey widział. Naywiększy do zwyczáiu ten pochop máią/ że moc wody zda się znikáć grzaniem. PetrJWod 30-31.
patrz: GRZANIE
– Ale gdym tám był kotłowi w ktorym wodę grzeią do wánien/ ráchowano koło czterdzieści lat/ y iuź spodkiem był wypalony z miedzi/ nigdy nieopráwiány/ sámym wapnem tylko trzymał się/ y z niego kocieł dla grzania wody był. PetrJWod 10.
patrz: GRZANIE
– Tom v Authorow godnych y wielkich czytał/ z ktorych żaden nie każe pić zimney wody/ ále grzáną/ y ciepłą. PetrJWod 31.
patrz: GRZANY
– Od głowy ná doł do związkow/ do stáwow spadáiąc / miedzy błonámi guzy robi [kołtun]. PetrJWod 22.
patrz: GUZ
– Iednak żeby lżeyszy był grzech idącym zá pospolstwem/ y żądzą swoią/ zimney wody napoy bespiecznie pozwolić się nie może/ iedno 1. We dni naygorętsze. 2 Prácowitym/ y ktorzy wnętrze máią iákoby vhártowáne; nie tym ktorzy proznowániem/ ábo ná łożku/ niewiele chodząc wiek trawią. 3. Zołądka dobrego/ stráwnego/ nie bolewáiącego. 4. Dłuższy czás ná wypicie zimny niż ciepły náznaczáiąc/ y godzin w piciu przedłużáiąc/ nie oraz mu gwałt czyniąc. PetrJWod 32.
patrz: GWAŁT
– Pić ią [wodę ciepliczną] nie wskok/ áni gwałtem/ to iest iednym tchem/ ále powoley/ ábÿ się nie morduiąc/ y pot z ciáłá nie rzucał/ y żołądek do miáry co raź [!] większy powoley się zuczał/ y sposabiał. PetrJWod 32-33.
patrz: GWAŁTEM
– Często też iednym gwałtem y rázem chorobá odeyść nie może/ lepiey ią łamáć/ rozdzieliwszy ná nię swoie szturmy. PetrJWod 36.
patrz: GWAŁTEM
– W Wodzie Lęckowesiey czterech ingredienciy doszedłem PetrJWod 10.
patrz: INGREDIENCYJA
– Ktora kiedy iuż osłábiona iest/ nie dźiw że áni Doktor naymędrszy/ áni lekárstwá naylepsze pomoc w chorobie nie mogą/ ále ábo śmierć záraz przyść muśi/ ábo tylko do czasu się odwlec/ iáko więc bywa w Hektyce/ we wrzodách płucnych/ w kánkrách rożnych/ w kámieniu ktory w pęcherzu śiedzi/ á nie wyięty iest [...]. PetrJWod 17.
patrz: KANKIER, KANKRA
– Wielka byłá ná poboiewisko żáłosne pogromionego woyská do Wołoch wniść, stánąć w kroku przećiwko zuchwále po wygráney kaszącemu się Turczynowi, ogromnymi obozámi niezliczonego ludu ná zgubę nasádzonemu Cesárzowi, po dwoch wielkich Hetmánách wziąć regiment y obumieráiącą práwie bułáwę. PetrJWod 6 nlb [B3v].
patrz: KASZĄCY SIĘ
– Także ná głuchotę y piski/ kiedy ná rospalony kámień leią ią i z pápieru ábo z czego liiek uczyniwszy/ liykiem onym párę iey w uszu puszczáią. PetrJWod 15.
patrz: LEJEK, LEJEK, LEJKA, LEJKA, LIJEK, LIJKA
– Przedśięwźięćie moie o Wodách ile mogą bydź pożyteczne ná przypadki y choroby ludzkie záwźiąwszy/ naprzod historyą o wodźie Druzbáckiey y Lęckowskiey przyniosę. PetrJWod 4.
patrz: ŁĘCKOWSKI
– Abowiem iáko widuiemy czásem nim się Kołtan wywiie/ w kiszkách kolki/ morzeniá nieuśmierzone bywáią/ w plecách y nerkách nieznośne łupánia/ wiercenia/ świdrowánia/ vryny ostrość/ pęcherzá zákręcenie/ z vryną płynienie iákiegoś kału y kliiu/ ktory ledwo się sklenice y vrynałá puszcza/ w żołądku obrzydliwość/ ckliwość/ mdłość/ womity. PetrJWod 21.
patrz: ŁUPANIE
– Potym zá dálszym ieszcze á ieszcze tych mułow [we krwi] przybierániem/ kiedy się iuż ostać y zmieścić w mieyscu nie mogą/ muszą do wątroby się przelewáć/ ze krwią się mieszáć/ w żyły wpadáć/ z ktorych áni wyniść/ áni pokármu słusznego członkom dáć nie mogąc/ czynią ciáłá schnienie/ ociężáłość/ bole/ kłocia/ łupánia/ żyły odięte/ twarz nábrzmiáłą/ krásy zmienienie/ płáty czarne/ bronatne/ sine. PetrJWod 24.
patrz: ŁUPANIE
– Nie od brodyć záczyna [franca]/ y imię insze ma/ bo ią mądrze niektorzy názwáli Pudendagram, ále y brody nie miia: Skąd według wielkości y zástárzáłości tey choroby/ głowá y brodá z włosow obłázi/ powieki y brwi spływáią/ słuch ginie/ nos pruchnieie/ mowá się mieni/ podniebienie wypada/ twarz y ciáło łupieżem brzydkim/ guzámi/ pontałámi obrasta [...]. PetrJWod 18.
patrz: ŁUPIEZ, ŁUPIEŻ, ŁUPIEŻ
– Z nozdrz krosty/ łupieże/ mięso nárosłe sarkániem znosi [woda drużbacka]. PetrJWod 15.
patrz: ŁUPIEZ, ŁUPIEŻ, ŁUPIEŻ
– Czemu chcąc się odiąć Medycka Professya, w ktorey, nád insze, niebespieczny iest błąd, iedne ale pewną probę zostáwiłá sobie Experiencya. PetrJWod 4.
patrz: MEDYCKI
– Ptolomeus obrawszy sobie Mátemátykę między náukámi/ dáremnieyszych bydź nie rozumiał nád Theologią yPhizykę. Iednę/ dla wysokośći iey á miáłkośći rozumu naszego: drugą dla odmiennośći y niestátecznośći wszytkich rzeczy ná świećie. PetrJWod 4.
patrz: MIAŁKOŚĆ
– Toż czyni [...] Mycie Barszczem [...] Słonecznikiem/ Cebulą morską. PetrJWod 22.
patrz: MORSKI
– Abowiem Szkorbot nie tylko zátkánie znáczy/ ktore tá wodá częstymi stolcy y purgowániem znośi/ ále z zátkania tego y máteryey czarney y mulistey/ iákieś iákoby spruchnienie/ ktore pochodźi w upalenia wielkiego y przysmáżenia wilgotnośći/ od ktorego musza się w zużel obracáć. PetrJWod 25.
patrz: MULISTY
– Powierzchnie záżywaią Wody rozmáitym sposobem/ ábo się nią tylko myiąc/ ábo w niey się kąpiąc/ ábo z niey strumień/ to iest/ kápánia ná ktory członek czyniąc/ ábo też nią gębką ábo chustą co náparzáiąc. PetrJWod 25.
patrz: MYĆ SIĘ
– Ná żádnym mieyscu/ poki źwierząt y ptakow nábiwszy/ y wątrobom się ich pilnie przypátrzywszy/ iesli z napoiow y wod támtego mieyscá/ nie błotniste y czarne/ nie pruchniste/ álbo bombelowáte y chropowáte nie były/ sádowić się tám y mieszkáć nie ważyli. PetrJWod 1-2.
patrz: NABIĆ
– Zdrowych nayniebezpieczniey purgowáć. PetrJWod 13.
patrz: NIEBEŚPIECZNIE, NIEBEŚPIECZNO, NIEBEZPIECZNIE, NIEBEZPIECZNIE, NIEBEZPIECZNO, NIEBEZPIECZNO
– [..] tyle [..][ bierze czásu słońce w obieżeniu okręgu swego [...]. PetrJWod 28.
patrz: OBBIEŻENIE, OBIEŻENIE, OBIEŻENIE
– [...] Medyká oblig iest ten, robić na dobro ludzkie [...]. PetrJWod 4.
patrz: OBLIG, OBLIGA
– Wszytkie bowiem Wody za nayprzednieyszy dar Boży vznawáią/ miedzy nimi osobliwie wody ćiekące/ ktorymi się ustáwicznie płoczą/ w meczetách/ drogách/ obozách/ vżywániem czestym iákoby z grzechow się obmywáiąc. PetrJWod 5.
patrz: OBMYWAĆ SIĘ
– Stąd Medycy/ nayprędzey od innych napoiow/ chorych do wody ábo ptysánny obracáią/ myćiem śiwiznę y łyśinę prędko się wydawáiącą zátrzymywáią/ wzrok obmywániem wody ostrzą/ łzy y płynienia z oczu zástánawiáią/ sercu radośći iákiś y wesołośći obmywániem twarzy dodawáią/ wodę ná twarz pryskáiąc we mdłosć wpadáiących otrzeźwiáią/ płokániem vst po iedzeniu ciepło do wnętrza zganiaiąc żołądek pośiláią/ pićiem cuchnienie z vst znoszą/ po piiaństwie bol głowy y zgági w żołądku gászą/ wánną kurcze/ gorącośći z ćiáłá y trudy wyćiągáią/ suchoty/ melánkolie leczą/ poty kąpániem nog przywodzą/ y inne rozliczne choroby/ wodą niszczą/ y trácą. PetrJWod 2-3.
patrz: OBMYWANIE
– Iesli nie sáme kruszcze z wodámi się mieszáią/ tedy ábo te rzeczy z ktorych kruszcze się skłádáią y rodzą/ iáko siárká/ hálon/ sol/ koperwás/ kliy iáki: ábo iáko nauphtá/ kámphorá/ pákuledm/ ábo kámienie/ iáko mármur/ wapno/ kreta/ glina/ rubryká. PetrJWod 9.
patrz: PAKULEDM
– Mieszáią się dwoiáko [wody]/ ábo z samymi kruszczámi/ ábo z párámi y dymámi ich. PetrJWod 8.
patrz: PARA
– Stárzy tákowych wod bárzo niemáło wypiiáć dawáli [...] że się skora wzdęłá/ y pierścionki ná palcách okryłá. PetrJWod 3.
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERŚCIUNEK, PIERZCIONEK, PIERZŚCIONEK
– Potym zá dálszym ieszcze á ieszcze tych mułow przybierániem/ kiedy si iuż ostać y zmieścić w mieyscu nie mogą/ muszą do wątoby się przelewáć/ ze krwią się mieszáć/ w żyły wpadáć/ z ktorych áni wyniść/ áni pokármu słusznego członkom dáć nie mogąc/ czynią ciáłá schnienie/ ociężáłość/ bole/ kłocia/ łupánia/ żyły odięte/ twarz nábrzmiáłą/ krásy zmienienie/ płáty czarne/ bronatne/ sine. PetrJWod 24.
patrz: PŁAT, PŁATA
– Ludzkością wszystkim ludziom luby [jesteś] vpádłym y sierotom skutecznym rátowániem, wznoszącym się do dobrego pomocą y podpierániem nieomylnym. PetrJWod A3v.
patrz: PODPIERANIE
– Wielka byłá ná poboiewisko żáłosne pogromionego woyská do Wołoch wniść, stánąć w kroku przećiwko zuchwále po wygráney kaszącemu się Turczynowi, ogromnymi obozámi niezliczonego ludu ná zgubę nasádzonemu Cesárzowi, po dwoch wielkich Hetmánách wziąć regiment y obumieráiącą práwie bułáwę. PetrJWod 6 nlb..
patrz: POGROMIONY
– Białegłowy záprawdę vstraszone/ iáko do wiáry y namowy skłonnieysze/ włosy vmyślnie pokudławszy/ nie czesząc/ nie myiąc/ nie plotąc/ samych się kozubow ná głowie/ iáko nie trudno się włosom kudłáć y lepić/ y plugástwá y robakow nábawiáią. PetrJWod 21.
patrz: POKUDŁAĆ
– Stąd według wielkośći y zástárzáłośći tey choroby/ głowá y brodá z włosow obłáżi/ powieki y brwi spływáią/ słuch ginie/ nos pruchnieie/ mowá się mieni/ podniebienie wypada/ twarz y ćiáło łupieżem brzydkim/ guzámi/ pontałami obrasta/ stáwy bolą/ rąk y nog władza ustáie/ członki się kurczą/ łono gniie y wypada... PetrJWod 18.
patrz: PONTAŁ, PUNTAŁ
– Dobroć y szczodrobliwość Boska, nigdziey nie odbiega opatrznośĉi swoiey:y gdziekolwiek mieszkánia y śiedliská ludziom po rożnych częśćiách świátá rożdáie, támże lekárstwá y ordinye do porátowánia zdrowia ich zostáwuie, w rzeczách ktorych cnot, mocy, y pożytkow ięzyk wypowiedzieć nie może. PetrJWod 4.
patrz: PORATOWANIE
– Było to/ że niektorzy zprzykrzywszy sobie/ y poturbowawszy się używániem wody/ iákoby wzgárdą iey y porzuceniem/ odiechawszy/ dźiwnych potym effektow ná sobie/ y popráwy zdrowia uználi... PetrJWod 420.
patrz: PORZUCENIE
– Iesli potrzebna iest, niżeli kto przystąpi do vżywánia Wody, wprzod ćiáło przeczyśćić y purgowáć? PetrJWod 25.
patrz: POTRZEBNA
– ...chorobá bárziey w stáwách/ pacierzách/ żyłách/ muszkułách/ y powierzchnie zasiádłá. PetrJWod 42.
patrz: POWIERZCHNIE, POWIERZCHOWNIE, POZWIERZCHNIE, POZWIERZCHOWNIE
– Drugą/ rozum y vmieiętność żyćia: aby nie do czego gębá áni żądza kogo wiedźie/ do tego się miał/ ale vmiał się w pożądliwośćiách swych rozumem powściągáć y miárkowáć. PetrJWod 2.
patrz: POWŚCIĄGAĆ SIĘ
– ...wrzodom w meacie nárosłym [...] zábiegáć przychodzi záwczásu pozbyciem członká [franca]. PetrJWod 19.
patrz: POZBYCIE
– Puściwszy wszystkie sposoby iáko mnieyszer/ y ktore przy Wodzie y przy rádzie Doktorskiey przyprzągáią/ o vżywániu iey dwoiakim tylko/ to iest/ piciu y kąpániu mowić będę. PetrJWod 25.
patrz: PRZYPRZĄGAĆ, PRZYPRZĘGAĆ
– Szkorbot [...] znaczy [...] iákieś iákoby spruchnienie/ ktore pochodzi z vpalenia wielkiego y przysmáżenia wilgotności/ od ktorego muszą się w zużel obracáć. PetrJWod 24-25.
patrz: PRZYSMAŻENIE
– Czwarty przypadek w piciu bywa/ bol/ y ociężáłość głowy/ z dymow y waporow wodnych. Temu zábiegáć płokániem vst prostey zimney wody/ po wypiciu vżywániem ábo konfektu rożánego/ ábo pigwowego: áby iáko pokrywką przytłumiáły się/ y záwieráły ná dole dymy/ á zimną záś odgániáły od głowy. PetrJWod 39.
patrz: PRZYTŁUMIAĆ, PRZYTŁUMIWAĆ
– Temu [bólowi głowy]zábiegáć płokániem ust prostey źimney wody/ po wypićiu używániem ábo konfektu rożánego/ ábo pigwowego: áby iáko pokrywką przytłumiáły się/ y záwieráły dole dymy/ á źimną záś odgániáły od głowy. PetrJWod 39.
patrz: PRZYTŁUMIAĆ SIĘ
– Rzekniesz podobno: Iesli purgácya y praepárácya wynośi y niszczy złe wigotnośći/ z ktorych choroba pochodźi/ toć záżywszy lekarstw domá/ káżdy z nich zdrow bydź może... PetrJWod 27.
patrz: PURGACJA
– Co się mowi o purgácyey/ toż trzebá rozumieć o inszych rzeczách/ ktore odmieniáią náturę. PetrJWod 13.
patrz: PURGACJA
– Iesli záś wodá puszy y odyma/ z czego przychodzą bole/ kolki/ morzyská/ duszność/ smárowáć żołądek y żywot oleykiem muszkátowym/ rućianym/ rumienkowym... PetrJWod 38.
patrz: PUSZYĆ
– PetrJWod 38.
patrz: RABARBARUM, RABARBARUM, RABARUM, REUBARBARUM, REUBARBARUN, REUMBARBARUM
– Iesli nie [jest miłe naturze lekarstwo]/ iáko ágáryk/ áloes/ reumbárbárum/ sená/ obraca się/ iáko powinno było wywieść/ to iest flegmę/ cholerę/ y ktora przy krwi popráwić/ y zeyść się w ciele ná pokarm y vżytek iáki może. PetrJWod 12.
patrz: RABARBARUM, RABARBARUM, RABARUM, REUBARBARUM, REUBARBARUN, REUMBARBARUM
– W cudzą Sukienkę y inszey choroby postáć się obłoczy. [sc. franca] PetrJWod 19.
patrz: SUKIENKA, SUKIENKA, SZUKIENKA
– Sćieka tedy tá wodá do blisko miiáiącey rzeczki. PetrJWod 6.
patrz: ŚCIEKAĆ
– Niepochybna y to: Kiedy obstrukcye znieść/ grube wilgotnośći zćieńczyć/ wywieść z żył/ y otworzyć potrzebá/ że lepiey to ciepła niz źimna woda spráwuie PetrJWod 31.
patrz: ŚCIEŃCZYĆ
– Dla tegoż iáko w Drużbáckiey naywęcey wápná/ ták w tey naywięcey mniemam bydź sáletry. Iest y nieco w niey rubryki y rdze żelázney/ co znáczy czerwoność y śniádość/ którą y grunt swoy y źiołá pobliskie sobie powłoczy. PetrJWod 10.
patrz: ŚMIADOŚĆ, ŚNIADOŚĆ, ŚNIADOŚĆ
– Iednak iesliby długo kto miał wodę pić do kilkunastu dni/ y często ten przapadek nádchodźił/ y zá tymi rzeczámi sie nie śmierzył/ lepiey y bespieczniey wodźie dáć pokoy/ by zaś nie wpadł do czego wiátry prowádzą/ w słábość wnętrza/ w szczkawkę/ rzygánie/ strátę ápetytu/ obrzydliwość [...]. PetrJWod 38.
patrz: ŚMIERZYĆ
– Ktorey robocie/ powietrze (przyczyná wielka v nas odmiány y skázitelnośći rzeczy) przeszkádzáć nie może/ iáko wiec bywa ná wierzchu źiemi/ kędy żelázá rdzewieią/ insze rzeczy śniedzieią/ insze cuchną/ gniią/ áż z nimi do piwnic y pod ziemię vciekáć musiemy. PetrJWod 3.
patrz: ŚNIEDZIEĆ
– Sposob chłodzenia śniegámi nálazł Nero/ napoy w sklánym naczyniu w śniegu zákopuiąc. PetrJWod 30.
patrz: ŚNIEG
– Abowiem iáko widuiemy czásem nim się Kołtan wywiie/ w kiszkách kolki/ morzenia nieuśmierzone bywáią/ w plecách y nerkách nieznośne łupánia/ wiercenia/ świdrowánia/ vryny ostrość/ pęcherzá zakręcenie/ z vryną płynienie iákiegoś kału y kliiu/ ktory ledwo się sklenice y vrynałá puszcza/ w żołądku obrzydliwość/ ckliwość/ mdłość/ womity. PetrJWod 21.
patrz: ŚWIDROWANIE
– Y winoć z beczki iędrnieysze niż z flásze/ iednakowo przecię upoi/ tak grzane iako y ciepłe. Iednak żeby lżeyszy był grzech idącym zá pospolstwem/ y żądzą swoią/ zimney wody napoy bezpiecznie pozwolić się nie może/ iedno 1. We dni naygorętsze. 2. Prácowitym/ y ktorzy wnętrze máią iákoby uhartowáne; nie tym/ ktorzy proznowániem/ ábo ná łożku/ niewiele chodząc/ wiek trawią. PetrJWod 32.
patrz: UHARTOWANY
– Y iáko Alchymistow często zawod y praca choć dowćipna/ w vrobieniu złotá álbo srebrá zdradza: tak náturá w podźiemnych mieyscách y swoich skrytośćiách tę robotę/ y wiele innych niepoiętych/pewniey y doskonáley wyrabiáiąc/ wody támtędy płynące/ skrytymi y dźiwnymi przymiotámi obdarza. PetrJWod 3.
patrz: UROBIENIE
– POnieważ ná dwu rzeczách powinność Medicyny záwisłá/ ná zátrzymániu zdrowia/ áby się zostáć przy cáłym y nieskáżonym/ y ná przywroceniu ktore strácone y uronione iest: dlatego niż do chorob przyidę/ y wyliczenia ná ktore pomocne są wody/ zdáło mi się tego wprzod dotknąć/ kiedy komu nie trzebá/ y zdrowy iest/ iesli używánie wody Ciepliczney szkodźić może: PetrJWod 11.
patrz: URONIONY
– Pátrząc iednák ná skutki y pomocy z niey pochodzące/ ktore powinien Medyk bárźiey niz swę domysły y rácye ważyć/ y w pićiu iey [sc. wody drużbackiej] nie gánie/ byle żołądek do niey miał kto dobry/ y w obrzydliwośći iesliby iáka zrázu się wszczęłá/ nie utesknił sobie. PetrJWod 14.
patrz: UTESKNIĆ
– Abowiem iáko widuiemy czásem nim się Kołtan wywiie/ w kiszkách kolki/ morzenia nieuśmierzone bywáią/ w plecách y nerkách nieznośne łupánia/ wiercenia/ świdrowánia/ vryny ostrość/ pęcherzá zakręcenie/ z vryną płynienie iákiegoś kału y kliiu/ ktory ledwo się sklenice y vrynałá puszcza/ w żołądku obrzydliwość/ ckliwość/ mdłość/ womity. PetrJWod 21.
patrz: WIERCENIE
– Od głowy ná doł do związow/ do stáwow spadáiąc/ miedzy błonámi guzy robi/ członki kurczy/ kośći z stáwow wysádza/ áż dźiurkámi głownymi ná wierch z włosámi przedárszy się/ sznury y kozuby zlepia się/ y bolow uwolnia. PetrJWod 22.
patrz: WIERCH, WIERSCH, WIERZCH, WIERZCH
– Ktore w ćieśni y wilgoći gniiąc/ y zápáláiąt się/ wzniecáią kwártány/ hyppokondryaki/ lękánia/ kolki/ gorącośći iákieś iáko płomienie się przechadzáiące/ sercá nudność/ czásem skok/ mrowisko/ trętwienia tego ábo owego czlonká/ bole/ w żołądku/ obrzydliwość. PetrJWod 24.
patrz: WILGOĆ, WILGOĆ, WILGOŚĆ, WILKOŚĆ
– ednák początek swoy od zepsowánia wilgotnośći bierze/ ktorych wodniste y subtelnieysze częśći we włoczkę iákąś y kley obracáią się/ w iákową więc Mleko ábo Wino zwykło się obracáć. PetrJWod 21.
patrz: WŁÓCZKA
– A ták Goźdźcá przyczyną iest zgniła tłusta/ włoczkowáta/ y iádowita wilgotność záwźięta w ćiáło/ lubo z Rodżicow/ lubo z nieporządnego życia y kałów w żyłách ułożonych/ lubo z długich chorob/ y w nich zepsowánia krwie y wilgotnośći: ktore gorącość wnętrzna iákoby przysmażywszy/ y do wezwrzenia y pienienia się przyprowádziwszy/ potym włosy wypuszcza/ y z nimi skręcuie. PetrJWod 22.
patrz: WŁÓCZKOWATY
– Ktorzy záś piią wody chłodzące/ iákowe są Acidulae/ to iest kwáśne wody [...] záżywáią ich w wielkiey mierze. PetrJWod 35.
patrz: WODA
– ...vstá y podniebienie wrzodkami y rankámi się obsypuie [szkorbut]. PetrJWod 24.
patrz: WRZODEK
– Stąd názwali niektorzy tę chorobę Gingipedium, że dźiąsła y nogi w niey ćierpią. Nászy zowią ią Gniłem. Bo w ten czás iuż dźiąsłá się psuią/ gniią/ od zębow odstawáią/ krwią spływáią/ vstá y podniebienie wrzodkami y rankámi się obsypuie/ zęby chwieią/ z vst cuchnie/ z nosa krew płynie/ szczeki się śćiskáią/ kurcz/ káduki/ trętwienie/ páráliż/ bol / słábość/ mdłość przypada/ oddech trudny/ kászle/ womity/ poty/ stolce trapią/ puchliná/ nog nábrzmiáłość/ łoná trętwienie y opuchnienie przystępuie. PetrJWod 24.
patrz: WRZODEK
– Bo y darmo godzinámi chorobę miarkowáć/ y siłá ich iest/ ktorzy áby co wskok tę miárę wysiedzieli/ prawie z wanien nie wychodzą [...]. PetrJWod 41.
patrz: WYSIEDZIEĆ
– [Woda] ábo womity porusza/ ábo náostátek bol głowy wznieca. PetrJWod 37.
patrz: WZNIECAĆ
– [woda] ciekąc pole oblewa/ y skorupę ná nim kámienną zostáwuie. Ktora świeżo zdeptána pod nogámi miedzy trawą chrzęści. PetrJWod 6.
patrz: ZDEPTANY