Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Andrzej (Aqua) Dell'Aqua
AquaPrax 1624-1639 wydanie wtórne
Praxis ręczna działa
link do źródła

Odnotowano 200 cytatów z tego źródła
– Panewka A i kurek B ma iść ku przodu C i nazad ku D. AquaPrax 72-73.
patrz: A
– Ta linija prosta A jest jedna, obecna długością od punktu jednego aż do drugiego. AquaPrax 56-57.
patrz: A
– Mówić tedy, iż punkt A jest formowany od pióra i od inkaustu B AquaPrax .
patrz: A
– Przyjacielu, ty, co będziesz posłany do kupienia działa, abyś je poznał, zachowaj te 12 przestrogi uważne. A. Aby sztuka była chędoga dobrze formowana bez wady [...]. B. Aby sztuka miała dobrą spiżę. AquaPrax 116.
patrz: A
– To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430.
patrz: AGRYKULTURA
– O niektórych akcydencyjach, które się trafiają w tranzycie kuli. AquaPrax 200.
patrz: AKCYDENCJA
– Rozmaitymi inszymi sposobami może się dać znać komu, to jest w dzień uczynić dym z słomy, w nocy płomieniem od ognia albo ognia podniesieniem raz i drugi i trzeci, to jest według porządku alfabety A, B, C, D, E i dalej mówiąc. AquaPrax 234.
patrz: ALFABET, ALFABETA
– O łańcuchach, aniołach, latarniach, których używaią pospolicie w okręcie. AquaPrax 156.
patrz: AMNIOŁ, ANGIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, ANJOŁ, ANNIOŁ, JAMIOŁ, JANIOŁ, JENIOŁ
– Każ urobić aniołka [...] i każ uczynić 7 dziur i nabijaj je kulami ołowianymi albo żelaznymi małymi. Mówię żelaznymi, bo będą lżejsze, aby anioł nie ważył więcej nad noszenie działa, z którego mają strzelać temi rurami albo skrzydłami. AquaPrax 358.
patrz: AMNIOŁ, ANGIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, ANJOŁ, ANNIOŁ, JAMIOŁ, JANIOŁ, JENIOŁ
– Używały się niektóre sposoby zbroi dla strzelania z działa, które się nazywają aniołki, a to dla tego, iż otwierają się jako skrzydła u niejakiego ptaka. AquaPrax 358.
patrz: AMNIOŁEK, ANGIOŁEK, ANIOŁEK, ANIOŁEK, ANJOŁEK, JAMNIOŁEK, JENIOŁEK
– A jeśli chcesz mieć takowego aniołka z rurkami, ażębyś strzelał 14 kul każ urobić aniołka 6 H i w każdy od tej części okrągły i podługowaty 6 H każ uczynić 7 dziur. AquaPrax 358.
patrz: AMNIOŁEK, ANGIOŁEK, ANIOŁEK, ANIOŁEK, ANJOŁEK, JAMNIOŁEK, JENIOŁEK
– Ja się chcę podjąć tej pracy i pokazać te kule albo aniołki, które się mogą uczynić dęte wewnątrz. AquaPrax 358.
patrz: AMNIOŁEK, ANGIOŁEK, ANIOŁEK, ANIOŁEK, ANJOŁEK, JAMNIOŁEK, JENIOŁEK
– [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246.
patrz: ANGULARNY
– Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica. a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154.
patrz: ANGUŁ
– Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica, a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154.
patrz: ANGUŁ
– Te linije [...] stojąc na krzyżu, formują anguły proste. AquaPrax 172.
patrz: ANGUŁ
– Weź końcami cyrkla dalekość AB i idź w C, abyś formował jej anguł równoboczny ACB. AquaPrax 300.
patrz: ANGUŁ
– O angule prostym, ostrym i płaskowatym. AquaPrax 60.
patrz: ANGUŁ
– Dobrze też będzie na każdym angule baszty i nad bramą mieć wieżyczki. AquaPrax 236.
patrz: ANGUŁ
– I ta prostość od szańca CDEF ma iść precz od angułu G i według dowcipu ma się udać górami z ziemie uczynionymi. AquaPrax 230.
patrz: ANGUŁ
– Anguł prosty jest ten, który się formuje od czwarty części cyrkułu AB, ostry od szósty części BC AquaPrax 60.
patrz: ANGUŁ
– Co się tycze kół 4, same właśnie demonstrują swoje chowanie, ponieważ są skończone z ryfami, z hańtabami [...] i szynami przybite. AquaPrax 126.
patrz: ANTABA, ANTABA, HANTABA, HAŃTABA
– Zostałbyś w wielkim wstydzie [puszkarzu] podczas odjachania na nową służbę, gdybyś zastawszy działa na ziemi, które [...] że nie umiał podnosić antecessor twój opuścił gnijące. AquaPrax 132.
patrz: ANTECESOR
– Między końcami pendykułów i równością od horyzontu są te linije VX, które są pod nogami antypodów, a z horyzontem idą równo. AquaPrax 172.
patrz: ANTYPOD, ANTYPODA
– Puszkarze, których ławica sądzić będzie, a dekret im się nie podoba, mają apelować do indziniera. AquaPrax 455.
patrz: APELOWAĆ
– Dyskurs o aplikacyjej rodzaju działa. AquaPrax 78.
patrz: APLIKACJA
– Z przeszłych rozdziałów może się aprehendować, że zawsze intencyja moja była, abym moderował długość i insze defekty niektórych dział. AquaPrax 90.
patrz: APREENDOWAĆ, APREHENDOWAĆ, APREHENDOWAĆ, APRENDOWAĆ
– O matematycy, o indzinierowie, o architektowie i wy wszyscy, którzy mechanickich nauk używacie [...] pomagajcie mi chwalić tak wielkiego człowieka [Archimedesa]. AquaPrax 128.
patrz: ARCHITEKT
– W arsenale weneckim widziałem dziwną rzecz. AquaPrax 142.
patrz: ARSENAŁ
– Tak wiele [...] uczyło mierzyć łoża, koła [działa] i insze rzeczy, to jest, kto sążniem, kto arszyną, kto łokciem, kto piędzią. AquaPrax 126.
patrz: ARSZYN, ARSZYNA
– Jest to tercyjowanie sprawą nielekkiej wagi, przeto potrzeba w tym subtelnie postępować, aby się mógł asekurować puszkarz i bez wątpienia dyskurować bezpiecznie, także dać sprawę i pokazać przymioty dobrych i złych sztuk dzielonych swemu krolowi. AquaPrax 94.
patrz: ASEKUROWAĆ SIĘ
– Z trafunku możesz dobrze strzelić [...] żebyś miał odtąd ten aspekt między końcami palców, bez punktów nalezionych, z słusznością wieńca od zadu i od gęby. AquaPrax 170.
patrz: ASPEKT
– A przeto poczynam od sani A i mówię, że taką machinę uczyniłem, który się dziwował nie tylko jaśnie wielmożny J.M.P. Simon Cortarini, poseł wenecki w Konstantynopolu, ale i ini wszyscy posłowie i chrześcijanie, mianowicie P. Fieliks Bestici, kupiec i jego towarzysz pod ten czas, gdy cesarz turecki włożył jedno prawo albo awaniją, żeby do trzech dni nie znalazło się wino w tym mieście, to jest w Konstantynopolu, w Galecie i przedmieściu, gdzie P. Fieliks miał 120 beczek, jeśli dobrze pamiętam. AquaPrax 138.
patrz: AWANIA
– Możesz prawie dobrze i nawiększą sztukę prowadzić przez ruchanie wałków OPQ, obracając je [...] prostując wałki i bijąc je na końcu babą. AquaPrax 136.
patrz: BABA
– Włożyć pod nie [działo] dwie grube balki i obracać sztukę drągami, a utrzymasz prawie dobrze. AquaPrax 130.
patrz: BALK, BALK, BALKA, BALKA, BAŁK, BELK, BELKA, BEŁK, BEŁKA
– W rozdziale 11, dyskurowałem nieco o sztukach bękartowatych, a to uczyniłem, abym mógł nauczyć ukrojenia szufle według grubości swojej spiży i publikowania, także bandyzowania sztuk niegodnych, [...] przyjdzie mi teraz klarownie ukazać, co to jest sztuka mianowana bękart, aby puszkarz mógł ją poznać. AquaPrax 114.
patrz: BANDYZOWANIE
– O SPOSOBIE WSTĘPOWANIA NA BANIĘ NAJWYŻSZY WIEŻE DLA WŁOŻENIA KRZYŻA. AquaPrax 426.
patrz: BANIA, BANIA, BANIJA
– Z przeszłego rozdziału mamy wiadomość o dalekości, którą ma obrona, i miesceśmy poznali, teraz ma się uczynić elekcyja o miescu słabszym niż forteca dla wszczepienia bateryjej. AquaPrax 230.
patrz: BARTERIA, BATERIA, BATERIA, BATTERIA
– Dobrze też będzie na każdym angule baszty i nad bramą mieć wieżyczki, a w nich straż, która by upatrowała w rowie i w bramie, aby nie podsadzili petardy. AquaPrax 236.
patrz: BASTA, BASZTA
– O niejakiej przestrodze około fortecy [...] a na koniec o straży dla petardy i baszteczkach. AquaPrax 236.
patrz: BASZTECZKA, BASZTECZKA, BASZTEĆKA
– O kanonach umocnionych [...] także o bazyliszkach, które będąc nieco grubsze na zadzie niż pospolite do bateryi mogą się z nich dziwne czynić efekta. AquaPrax 220.
patrz: BAZYLISZEK
– Przyjdzie mi teraz klarownie ukazać, co to jest sztuka mianowana bękart [...] Przeto mówię, iż sztuka bękart nic nie jest inszego, tylko ta, która nie partycypuje z żadnym rodzajem, to jest, albo że barzo bogata jest w spiżę, albo uboga, albo barzo długa, albo też krótka, albo jej uszy są bardzo na przedzie, albo na zadzie. Dla tych defektów ja je nazywam bękartami. AquaPrax 114.
patrz: BĘKART
– Kiedy się stawi punkt w wieńcu K tak wysoko, żeby był na wadze zarówno z zadem L i patrząc z oka M przez wierzch punktu wieńca K, żeby formowało tę liniją punktowaną N, która według naszej myśli z tranzytem idzie parallele, prosto w białość celu. AquaPrax 150.
patrz: BIAŁOŚĆ
– Żeby też umiał [puszkarz] [...] dyskurować z ludwisarzem [...] mając z nim sprawę, nie jako niektórzy prostacy, co się czynią mądrymi, a jak ślepi dadzą się wodzić po błocie, co jest przyczyną szkód w skarbach monarchów. AquaPrax 116.
patrz: BŁOTO
– [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246.
patrz: BOK
– [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246.
patrz: BOK
– Ta busula służy do mierzenia podkopów. AquaPrax 186.
patrz: BRUKSOLA, BUKSOLA, BUSOLA, BUSOLA, BUSULA
– I dobrze, żeby nagotowano batę i czołn z ich pojazdami, żaglami [...] z obronami, busolą. AquaPrax 206.
patrz: BRUKSOLA, BUKSOLA, BUSOLA, BUSOLA, BUSULA
– Jeśli chcesz ją [lufę działa] puścić w jaką batę, kieruj w koło brykolę M. AquaPrax 130.
patrz: BRYKOLA
– Rozdział III [...] O byku dla zapalenia okrętów albo czego inszego. AquaPrax 368.
patrz: BYK
– Kiedy się stawi punkt w wieńcu K tak wysoko, żeby był na wadze zarówno z zadem L i patrząc z oka M przez wierzch punktu wieńca K, żeby formowało tę liniją punktowaną N, która według naszej myśli z tranzytem idzie parallele, prosto w białość celu. AquaPrax 150.
patrz: CEL, CEL, CYL, CZEL
– Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82.
patrz: CESARZ, CESARZ, CYSARZ
– Często chłodź działo nie mocząc barzo wisiora aż od dna, aby się chłodził ten czop. AquaPrax 292.
patrz: CHŁODZIĆ
– Często chłodź działo nie mocząc barzo wisiora aż do dna, aby się chłodził ten czop. AquaPrax 292.
patrz: CHŁODZIĆ SIĘ
– Podobno będzie to w podziwieniu niektórym z mądrych, że ja chcę podnosić jednę sztukę nad równość horyzontu, albo którykolwiek punkt, bez skwadry. AquaPrax 120.
patrz: CHORYZONT, HORYZON, HORYZONT, HORYZONT, HORYŻONT, ORYZONT
– Przeto suponuję, że chcesz mieć tę część AB na łokci 10 i tę AC na łokci 5 z tą krzywością albo angułem CAB. Biejże gwoźdź w B i pal w D, daleko od B łokci 10 i ciągnij snurek E, ważąc go wagą F, aby stał prosto snur, horyzontalnie. AquaPrax 122.
patrz: CHORYZONTALNIE, HORYZONTALNIE, HORYZONTALNIE
– Rzecze mi kto, iż często wspominam horyzont i czasem nazywam go być równością horyzontalną, także liniją horyzontalną. AquaPrax 190.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– Rzecze mi kto, iż często wspominam horyzont i czasem nazywam go być równością horyzontalną, także liniją horyzontalną. AquaPrax 190.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246.
patrz: CYRKULARNY
– Co się tycze strzelania, strzelają nieźle w dal, choć nie tak, jako kolobryna wyżej mianowana. AquaPrax 84.
patrz: DAL
– A nie egzaminuj przez lidzbę, dialogi i bajki Ezopowe, bo nie dosyć kierować jeden instrument dziki, diabelski i piekielny, ale z nim trzeba obyczajnie postąpić, a on będzie powolny. AquaPrax 449.
patrz: DIALOG
– [...] u wielki obrony są długoboki otworzone i szerokie [...]. AquaPrax 244.
patrz: DŁUGOBOK
– Do tego, jako zwykli w wojsku wszyscy krzyczeć: "Puszkarzu, pal, pal" - a on jeszcze i nie dobił sztuki. AquaPrax 110.
patrz: DOBIĆ
– [...] zachowaj te 12 przestrogi uważne [...] Aby sztuka była dowiercona do dna duszy[...]. AquaPrax 116.
patrz: DOWIERCONY
– Cechmistrz z kolegami i pisarzem za te pieniądze, które odebrali, mają kazać urobić skrzynkę o trzech kluczach, każdy inakszy klucz i kazać także ławę urobić do siedzenia i stół, i sukna czerwonego kupić do nakrywania, krzyż srebrny, lichtarzów dwa, obraz drzewiany kazać urobić św. Barbary, pozłocisty, książki do pisania, albo kazać drukować te formy i reguły, jako te własne, com je sam pisał ręką swą własną, mając mieć tablicę z papiru klijoną subtelnie i pisać na niej powinności wszystkie braterskie, aby zaś sobie wymówki nie znajdowali, żeśmy nie wiedzieli, i kupić książki do pisania dla pisarza i pisania potrzebnego potrzeb rozmaitych do skrzynki braterski należących. AquaPrax 454.
patrz: DRUKOWAĆ
– Uczyń tak: nabiej prochem i kulą sztukę A i zatkaj gębę jej B klinami żelaznymi, i także zatkaj zapał C gwoździami stalowymi, i drugie dwa gwoździe wbijesz w DE, i wywiercisz dziurę drylem, a uczynisz nowotny zapal w F i zapalisz. AquaPrax 298.
patrz: DRYL
– Nie dla tego, abym rozumiał, że nicht nie urobi tych dard takim sposobem, bo nie są w używaniu, ale to uczynisz, iż mi przyszło na myśl i słuszna mi się zda mówić, że ten dziesiątnik, który by chciał nosić takową dardę, trzeba, aby był duży w ręku, żeby ją mógł strzymać, bo przyczynia się cokolwiek ciężaru przez przyprawienie do niej rury żelazny A, do który ma być przyprawiona, żeby ten cyngiel B mógł się zapalić. AquaPrax 374.
patrz: DZIESIĄTNIK
– Może mi kto rzec, że to jest jedna miszanina i iż lepiej, aby mianowany dziesiątnik miał jeden pistolet przy boku, którego snadniej może użyć, nabić i wystrzelić. AquaPrax 374.
patrz: DZIESIĄTNIK
– [...] czasem ta dzwonowata ciasność rozciągnie się wzdłuż ku uszom [działa] [...]. AquaPrax 96.
patrz: DZWONOWATY
– [...] te rzeczy mam w mojej idei firmowane, widzę je i mógłbym rysować [...]. AquaPrax 52.
patrz: FIRMOWANY
– A toć pokaże ta forma rury S, która, choć leży na ziemi, przeć się jej gęba nieco patrzy ku górze i kula także idzie do góry. AquaPrax 346.
patrz: GĘBA
– [...] choć one [działa] mają gębę i duszę, nie mogą mówić [...]. AquaPrax 160.
patrz: GĘBA
– Te sztuki [działa typu mojana] miewają na 28 gąb w rurze albo duszy [...]. AquaPrax 84.
patrz: GĘBA
– Z trafunku możesz dobrze strzelić [...] żebyś miał odtąd ten aspekt między końcami palców, bez punktów nalezionych, z słusznością wieńca od zadu i od gęby. AquaPrax 170.
patrz: GĘBA
– Przeto każ ciosać 4 balki na czterzy węgły, wzdłuż na 7 albo na 8 łokci, i na jednym końcu ich, jako pokazuje A, wierć dziurę i przebij wespół z blachami żelaznymi i grubym sworniem tak, aby się mogły ruszać. I drugie strony, które mają stać na ziemi, aby były okowane graniasto na końcach żelazem BCD. AquaPrax 132.
patrz: GRANIASTO
– Materyja dla nabicia wyżej mianowanych rur: Prochu dzielnego, przesianego części 124 siarki lutrowany części 12 saletry przesiany części 24 węgla przesianego części 18 czartowego łajna albo assae foetidae części 2 arszeniku część 1 vitreolum tłuczonego cześć 1 gryżpanu część 1 proszku żelaznego cześć 1 Wszystkie te rzeczy pokrop gorzałką i będzie dobra materyja, ale tzreba miszać dobrze. AquaPrax 380.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– O rurkach wojennych tak do morza, jako ziemie dla obronienia parapetów w szturmach i na czoło piechoty, przeciw gwałtom konnych i o inszych dziwnych sztukach [...]. AquaPrax 372.
patrz: GWAŁT
– [...] pomagajcie mi chwalić [...] pamiętnego Archimedesa, jednego na świecie w mechanickiej scjencyjej nawyższego inwestygatora [...]. AquaPrax 128.
patrz: INWESTYGATOR
– Multiplikuj też jej moc, mianowicie, kiedy liny, są cienkie, tak tylko aby mogły strzymać ten gwałt, który będą mieli dla ciągnienia ręką albo kafarą, albo gwintem wiecznym, także inszym instrumentem, jako niżej pokażę. AquaPrax 128.
patrz: KAFAR, KAFARA
– Przeto idź z tym sznurem nawoszczonym w tył sztuki, pasuje ściskając ją na wierzchu zapału a bliży kamzaczyka [...]. AquaPrax 96.
patrz: KAMZACZYK
– Aby sztuka nie miała zapału barzo na przedzie, boby targnęła w zad mocno, ale ma być bliżej kamzanczyka i dna duszy. AquaPrax 116.
patrz: KAMZANCZYK
– Przeto 4 sposoby są bicia i zepsowania fortecy: naprzód zrównać ją bijąc z kawalerów AB, jako pokazuje się w strzelaniu PQ, drugi sposób, przez który biją się boki LM i uszy R, aby się mogły psować boki i przebić, iść z kulą przez kanonery i odjąć im obronę, którą czynią działa [...]. AquaPrax 252.
patrz: KANONERA
– Druga konsyderacyja jest: jeśli ta rzecz, do który chcesz strzelać, ma wielki bieg, wtenczas uprzedź ją z przodku okrętu. AquaPrax 204.
patrz: KONSYDERACJA
– Aby się żaden nie ważył pozwać w szkole do broni, to jest szable, korda, szpady, noża i inszy broni. AquaPrax 460.
patrz: KORD
– kordek polerowany dobrze dla przejźrzenia duszy w dziele na słońcu. AquaPrax 460.
patrz: KORDEK
– KORDEK - mały kord, broń sieczna o prostej głownią. AquaPrax 494.
patrz: KORDEK
– To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430.
patrz: KRÓLESTWO
– Prawda to jest, że [petarda] jest cokolwiek przycięższa i ma być lana z dziesięci funtów miedzi, a jeden lautercyny purgowany [...]. AquaPrax 329.
patrz: LAUTERCYN, LAUTERCYN, LAUTERCYNA, LAUTERCYNA, LAWTERCYNA
– Rzecze mi kto, iż często wspominam horyzont i czasem nazywam go być równością horyzontalną, także liniją horyzontalną. AquaPrax 190.
patrz: LINIA
– Na jednym końcu ma być dziura, w którą będzie mógł włożyć lubryki inderlanski, naznaczyć okrągłość. AquaPrax 459.
patrz: LUBRYKA
– O SPOSOBIE LUTROWANIA SALETRY MOKRO I SUCHO AquaPrax 438.
patrz: LUTROWANIE
– Weź saletry łutrowany mokro i włóż w kocieł na ogień żarzysty, aż z saletry puści się woda i będzie się rozchodziła, a ty ją miszaj, aby ogień wszystkiej dochodził, a ta się stanie jako marcypan. AquaPrax 439.
patrz: LUTROWANY, LUTROWANY, ŁUTROWANY
– O łańcuchach, aniołach, latarniach, których używaią pospolicie w okręcie. AquaPrax 156.
patrz: ŁANCUCH, ŁAŃCUCH, ŁAŃCUCH
– Tak wiele [...] uczyło mierzyć łoża, koła [działa] i insze rzeczy, to jest, kto sążniem, kto arszyną, kto łokciem, kto piędzią. AquaPrax 126.
patrz: ŁOKIEĆ
– Toteż mianowane łoże tak szerokie ma być na zadzie, jako i na przedzie, żeby sztuka nie poszła ciasno barzo, ani szeroko, jednak kiedy ciasno — lepiej, bo ruchaniem, kiedy się używa działo, szyrzy się i łoże. AquaPrax 224.
patrz: ŁOŻA, ŁOŻE
– [...] łoża krótka nie da uczynić sztuce swego zwykłego w zad targnienia, bo ta część ogona Y tkwi na ziemi z wielkim ciężarem i czyni mu sprzeciwieństwo, iż niewiele strzelając koła i loże wniwecz się obracają, co nie dzieje się, kiedy jest łoża długa. AquaPrax 124.
patrz: ŁOŻA, ŁOŻE
– Przeto przydźcie wy wszyscy duchowie wielcy i wysokiego dowcipu z trąbą prawdy, a przyznawajcie, że po Archimedesie nie znalazł się żaden równy jemu, ale tylko cieniowi jego. Imitując go, jako ślepi damy się wodzić, a choćbym ja chciał zaniechać tego wspominać, nie mogę, bo bez mechanickiej nauki działa, które formowałem, i tak wiele ciężarów leżałoby na ziemi gnijąc. AquaPrax 128.
patrz: MECHANICKI
– Widzi W. M. M. P., jako teraz młódź nie przykładem was, hetmanów naśladują, ale ganią, mianowicie działa, instrument potężny, królewski, godny większy sławy niżci, którzy go ganią i stronią od nich, mówiąc, że jest mechanicki, dlatego że go zażywają kowale. AquaPrax 470.
patrz: MECHANICKI
– Stąd znać dobrze, że ci to są fałszywi historycy, ponieważ ganią Archimedesa krew królewską z powinnej Herona króla sycylijskiego, który nie tylko był zacnym matematykiem, ale i sławnym mechanikiem. AquaPrax 44.
patrz: MECHANIK
– A mechanika jest praxis i bez niej żadną miarą matematyka nie mogłaby demonstrować ani eksplikować swej zacności, a dla niej jest szacowana wielce i miana w reputacyjej; ani żaden rzemięśnik i człowiek dowcipny bez mechanickiej scjencyjej mógłby odprawić swoje uczynki. AquaPrax 128.
patrz: MECHANIKA
– I to będzie sczery examen i fundament generalny dla miania dobrego porządku około nich, aby też jasności wasze widzieli, wiele i jakie są [...]. AquaPrax 448.
patrz: MIANIE
– Ten mintus GH ma być drewniany, dziurawy w G i napełniony mianowaną materyją, także dziurawy na przedzie, z rurkami żelaznymi IK nabitymi kulami i trzeba, aby miał koniec H żelazny, żeby mógł przebijać i palić przez te dziury MNOP. AquaPrax 356.
patrz: MINTUS
– TRAKTAT CZWARTY ROZDZIAŁ I O KULACH ŻELAZNYCH, DĘTYCH I DRUGICH KULACH ŻELAZNYCH DĘTYCH, TAKŻE Z KOŃCAMI DO TEGO O KULACH WIĄZANYCH ŁAŃCUCHEM I DRUGICH WIĄZANYCH TAKŻE POSTRONKIEM I PŁÓTNEM, I O MINTUSACH STRZELANIA Z DZIAŁA, NA KONIEC O DARDACH PRZYPRAWNYCH I O MOZDZERZACH ŻELAZNYCH Z RURKAMI AquaPrax 352.
patrz: MINTUS
– I zimie po śniegu nie tylko będą się mknąć, ale latać bez skrzydeł, jako mówią. AquaPrax 138.
patrz: MKNĄĆ SIĘ
– Mam inwencyją działa od niejakiego indzieniera, który służył u Maurycjusza komesa w Olandyjej, że odejmę spiży połowicę i krótsze będzie, nie tak ciężkie, a będzie nosiło jako przedtym. — Chłopcze, daj ten modellus działa drewnianego! AquaPrax 46.
patrz: MODELLUS, MODELUS, MODELUSZ, MODELUSZ
– Mojana B są niejakie działa z tego pierwszego rodzaju nowotne, do używania na posługę okrętom i te się czynią krótsze w rurach od sagry, bo w okręcie nie może być tak wielki plac dla targnienia w zad i kierowania. AquaPrax 84.
patrz: MOJANA
– W przeszłym rozdziale nauczyłem sposobu lutrowania saletry mokro i sucho, słuszna rzecz już, abym cię uczył, jako masz poznać, jeśli będzie dobrze lutrowana i czysta. AquaPrax 439.
patrz: MOKRO
– Puszkarze, gdy który z nich umrze, a trafiłoby się, żeby ich razem umarło 2, 3, 4 albo więcy, to jest jednego dnia jeden po drugim, mają tedy wszyscy razem być prowadzeni dla mniejszego kosztu i dlatego, aby tak częstokroć bractw inszych nie molestowano, którzy ich mają prowadzić, jakom powiedział wyżej wyżej. AquaPrax 458.
patrz: MOLESTOWAĆ
– [...] jeśli będzie wielka nader, nie wejdzie w mozdzerz albo sztukę, ale trzeba ją będzie ściskać i bić w koło a formować przedługowatą, a po tym wcisnąć ją mocą w mozdzerz albo sztukę; a jeśli będzie barzo mała, nie pójdzie barzo daleko, bo nader lekka będzie i moc od ognia wynidzie stroną między kulą i mozdrzerzem, albo sztuką, i musisz tedy w takim razie włożyć około więcej płótna, obwiązawszy, albo słomy. AquaPrax 396.
patrz: MOZDIRZ, MOZDRZERZ, MOZDZERZ, MOZDZYR, MOZDZYRZ, MOŹDZIERZ, MOŹDZIERZ, MOŻDŻERZ, MOŻDŻYRZ
– Przychodzi mi mówić o mozdrzerzyku żelaznym, kruchym, który ma być lany taką formą, jakoć demonstruje obecny mozdzerzyk AB, którego proporcyją wzięta jest z miary CD. AquaPrax 362.
patrz: MOZDRZERZYK, MOZDRZYRZYK, MOŹDZIERZEK, MOŹDZIERZYK, MOŹDZIERZYK, MOŻDŻERZYK
– A zatkniesz mozdzerzyk czopem drewnianym, ciasnym M z snurem przewleczonym N, abyś go mógł wyjąć, kiedy tego będzie potrzeba. AquaPrax 362.
patrz: MOZDRZERZYK, MOZDRZYRZYK, MOŹDZIERZEK, MOŹDZIERZYK, MOŹDZIERZYK, MOŻDŻERZYK
– Traktowałem w rozdziale przeszłym o mozdzerzu albo trabuku, z którego strzelano bez loża, teraz będę mówił o formie ich i kształcie, który mają mieć mianowane loża, aby były sposobne do trzymania ciężaru mozdzerzowego i mocne do trzymania motus violenti, co da ogień kuli, aby ją pomknął od siebie na powietrze. AquaPrax 282.
patrz: MOŹDZIERZOWY
– Co się tknie ich efektów, nieskończone są, i choć ta nie jest profesyja puszkarska, ale muszkieterska, przeć się mówię, aby mógł się składać ciałem w celu, w linijej widomej, wzruszenie ciała i oka jest barzo potrzebne, żeby przyszedł na większą praxim działa. AquaPrax 70.
patrz: MUSZKIETERSKI
– Potyka się nieprzyjaciel z daleka, i to siła należy, i z okazyjej z bliska, może się uczynić z muszkietu działo, to jest strzelając 100 muszkietyrzów, wszyscy razem, na jednym miescu, a jeśli wszyscy nie trafią, przeć się uczyni więcy szkody w ludziach, niż jedna sama kula o 100 funtów, strzelona z działa, bo jedna sama kula dzielna zda się tylko z daleka, albo bić mury, szańce i insze rzeczy podobne. AquaPrax 70.
patrz: MUSZKIETERZ, MUSZKIETERZ, MUSZKIETYRZ
– Jeśli masz jechać przez miesce niebezpieczne od nieprzyjaciela, potrzeba kromia fliśników cokolwiek muszkieterzów z farkaczamik i inszymi działami małymi, proporcyjonalnie do efektu obronienia na morzu albo na rzece, Jako czasem zwykło się posyłać działa od fortece do drugiej i gdzie nie będzie dobrego porządku nich obronienia, pewnie nieprzyjaciel może wziąć szkuty i naładowane i będzie miał działa kupione bez pieniędzy i onemi będzie wojował. AquaPrax 140.
patrz: MUSZKIETERZ, MUSZKIETERZ, MUSZKIETYRZ
– I ta prostość od szańca CDEF ma iść precz od angułu G i według dowcipu ma się udać górami z ziemie uczynionymi, krzywym sposobem, od F w H, od H w I, od I w K, zawsze w nakryciu i z muszkietyrzami gotowymi dla obrażenia tych, którzy są wewnątrz, żeby się nie pokazali z parapetów i nie obrażali a nie psowali sprawy. AquaPrax 230.
patrz: MUSZKIETERZ, MUSZKIETERZ, MUSZKIETYRZ
– A jeśli chcesz strzelać z czoła baszty do galeryi nieprzyjacielskiej — uczyń woreczek A, pełen kul muszkietowych, a każda namniej żeby trzy uncyje ważyła, kładąc nad to tak wiele kul, jako kula żelazna waży i czwarta część więcy, bo wystrzelenie z czoła baszty musi iść dołem, a sztuka nie cierpie ciężkości. AquaPrax 158.
patrz: MUSZKIETOWY
– O instrumentach, które się mają mieć po gotowiu dla nabijania i wyjęcia nabicia z dział, także na kierowanie według potrzeby do strzelania [...]. AquaPrax 112.
patrz: NABICIE
– Mówię miasto, bo w jedny prowincyjej własny najdzie się wiele różności funtów i przez to rodzi się wielka konfuzyja na wszystek świat niebiegłemu puszkarzowi, to jest, gdy przyjdzie od jednego państwa do drugiego służyć i używać tego musztapu, którego używał w Flandryjej, we Francyjej, albo w inszym mieście, nie konsyderując, gdzie nowotnie służy, gdyż jest insza proporcyja funtu. AquaPrax 64.
patrz: NOWOTNIE
– [...] niechaj wry [woda] [...] i szymuj aż się pokaże szara i obelgnie około kotła [...]. AquaPrax 436.
patrz: OBELGNĄĆ, OBELGNĄĆ, OBELNĄĆ
– I teraz mając począć uczyć strzelania, muszę dalej dyskurować o dalszej światłości potrzebniejszy, to jest oku, bo czasu strzelania jest potrzebna jako dusza w ciele, bo kto nie będzie miał dobrego oka, nie może dobrze strzelać dlatego, iż nie postawi się porządnie do dojźrzenia celu w puntery i do widzenia tej rzeczy, w którą chce uderzyć. AquaPrax 178.
patrz: OKO
– Anguł prosty jest ten, który się formuje od czwarty części cyrkułu AB, ostry od szósty części BC AquaPrax 60.
patrz: OSTRY
– Strzelanie nie dzieje się z prędkością. Do tego, jako zwykli w wojsku wszyscy krzyczeć: "Puszkarzu, pal, pal" - a on jeszcze i nie dobił sztuki. AquaPrax 110.
patrz: PALIĆ
– Jeśli pan nie żałuje prochu, kolobryny są koroną i palmą każdego efektu. AquaPrax 252.
patrz: PALMA
– Żołnierska jest koroną i palmą nad wszystkie cnoty. AquaPrax 68.
patrz: PALMA
– (1) O linii prosty paralleli i klinowaty (2) linije parallele są dwie [...] ciągnione równie daleko jedna od drugiej, aż idąc nieskończoną długością nie mogą się nigdy złączyć pospołu. AquaPrax 56.
patrz: PARALEL, PARALELA
– ...jeśli się ty nie uczywszy pójdziesz na takie miesca dla służby, gdzie będą doświadczeni w tej nauce, a ty nie potrafisz urobić ognia przyprawnego, zaraz ci każą precz od siebie i w pośmiewisko przyjdziesz, którzy cię okrczczą [okrzyczą a. ochrzczą?] partaczem, a nie puszkarzem AquaPrax 382.
patrz: PARTACZ
– Sztuka bękart nic nie jest inszego, tylko ta, która nie partycypuje z żadnym rodzajem [dział]. AquaPrax 114.
patrz: PARTYCYPOWAĆ
– I tę proporcyją PQ także uczynisz z pięcią kul albo więcy z ogniem przyprawnym, ale ta kula P ma być większa od drugich, także jedne mniejsze niż drugie, a napełnią się wyżej mianowaną materyją i pokropią się gorzałką. AquaPrax 400.
patrz: PIĘĆ
– Indzinier zaś rozkaże chłopcu małemu, aby brał kartki ręką prawą z worka onego, gdzie są na nich imiona puszkarzów po jedny kartce, drugą, lewą ręką ma wziąć jednę także z onego worka, które nie są pisane, tylko te pięć, na których mają być urzędy. Które by się imię trafiło z prawy ręki na jaki urząd, który będzie brał lewą ręką, będzie wybrany i mają wynijść wszyscy pięć z sale, czekając. AquaPrax 467.
patrz: PIĘĆ
– Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica. a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154.
patrz: PŁASKI
– O angule prostym, ostrym i płaskowatym. AquaPrax 60.
patrz: PŁASKOWATY
– I jakoby kobylice urobisz ze trzech palów i desczek tych, które mają trzymać most, jako pokazują kobylice BCD, z płatwami długimi EF i z dylami przybitymi do nich HG. AquaPrax 324.
patrz: PŁATWA
– [...] dla pociągnienia takowy szkuty po ziemi siła trzech chłopów. AquaPrax 142.
patrz: POCIĄGNIENIE
– Przybij [łaty] na ziemi gwoździami, od siebie trochę podal. AquaPrax 98.
patrz: PODAL
– Widzieli wiele masztów w okrętach podciętych w poły, właśnie jakoby były rzotkwią. AquaPrax 156.
patrz: PODCIĘTY
– Podniesie się tak barzo zad od łoża, że będzie potrzeba [...] klinów na podkładanie. AquaPrax 126.
patrz: PODKŁADANIE
– A jeślić przyjdzie podnosić albo spuszczać mianowany instrument, aby ludzie, którzy będą obracać, stali sposobnie do dodawania mocy, uczyń dziur w drągu 7 — 8, przebiwszy sworniami żelaznymi, a będziesz mógł podniść i spuścić według potrzeby. AquaPrax 134.
patrz: PODNIŚĆ
– Podoski H mają być tak grube, aby bez pomocy osi F mogły trzymać łoża i działo. AquaPrax 126.
patrz: PODOSEK, PODOŚKA
– Na sztuce o 6 funtów na spód nie trzeba tej podoski H. AquaPrax 126.
patrz: PODOSEK, PODOŚKA
– ...a gdy się przyczyni wielka moc żołnirza, tedy dla ciężaru wielkiego i poruszenia most upadnie pewnie, albowim nieprzyjaciel na tym miescu I podpiłował przedtym pale aż do połowice dla oszukania. AquaPrax 324.
patrz: PODPIŁOWAĆ
– Wiele okazyj rodzi się puszkarzowi, to jest, aby włożył działa w swoją łożę [...] a potym [w] spuszczeniu w batę i podprowadzeniu jej do okrętów albo na insze miesca. AquaPrax 130.
patrz: PODPROWADZENIE
– Tak i działa, które są bękartami, choćbyś ty z roztropnością wszelką albo lożą, albo kołami, albo inszemi rzeczami chciał podratować, przeć się oni będą z występkami, a to się w nich dzieje dla zbytniej albo niedostatniej materyjej, iże bez proporcyjej formowały się. AquaPrax 114.
patrz: PODRATOWAĆ
– O sposobie pojźrzenia w sztukę we wnątrz duszy bez świce. AquaPrax 286.
patrz: POJRZENIE, POJŹRENIE, POJŹRZENIE
– To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430.
patrz: POLSKI
– Urób tedy trepki AB drewniane na kształt tych, w których chodzą ojcowie bernardyni, i poobijaj około gwoździami gontowymi bez główek, jako pokaże gwóźdź CD, a na każdy z gwoździ tych włóż jednę racę. AquaPrax 408.
patrz: POOBIJAĆ
– Mówię tedy, że żołnirska jest koroną i palmą rycerstwa, jako ta, która jest nalepszym środkiem na wygnanie nieprzyjaciół, potłumienie hardości tyranów, skaranie zdrajców i w cale zachowanie Rzeczypospolitej. AquaPrax 68.
patrz: POTŁUMIENIE
– Umarły [...] bez testamentu i ni mając żadnego powinnego swego, przypada po nim wszystko na bractwo [...] a jesliby sie jaki powinny ozwał, naprzód puściznę powinien wziąć. AquaPrax 457.
patrz: POWINNY
– J. M. P. deputat, gdy przyjdzie na to miesce wzwyż mianowane, będzie siedział na krześle, indzinier z inszymi mają stać przed nim, w ręku czapkę trzymając i według kondycyjej mają go czcić i pokazać powolność swą( jako temu, który na prezentować słowo i rozkazanie K. J. M., stojąc indzinier podle boku J. M. P. deputata, usługując mu według godności jego. AquaPrax 425.
patrz: POWOLNOŚĆ
– Te linije [...] stojąc na krzyżu, formują anguły proste. AquaPrax 172.
patrz: PROSTY
– I kiedy się przypali materyja aż do rury R, zapali się proch CD, a na ten czas nie tylko obaczą, ale i usłyszą szkodę, którą uczyni takiej mozdzerz, mianowicie jeśli rury odleciawszy, przez mozdzerza strzelać będą, bo kiedy leżą na ziemi, nie tak łacnie obrażą. AquaPrax 346.
patrz: PRZYPALIĆ SIĘ
– O sposobie [robienia] kuli ołowianej, dziurawej dla przyzbrojenia granatów [...] do obrażenia nieprzyjaciela. AquaPrax 336.
patrz: PRZYZBROJENIE
– ...na każdy z gwoździ tych włóż jedną racę. Każda też niech ma swój puk, aby wielki huk czyniły. AquaPrax 408.
patrz: PUK
– Chceszli strzelić drugi raz [...] nie uczyni puku-huku, ale tylko raz puk. AquaPrax 72.
patrz: PUKU-HUKU
– I dlatego, że te sztuki drugiego rodzaju są krótsze od pierwszych, mogą się ustąpić na zad aż do punktowania EF, a mają być grube na gębę i długie na 7 od 8 części, i mianowane uszy mają być położone po bokach na 2 trzecich części od spiży albo grubości działa, jako pokazuje ucho G. AquaPrax 212.
patrz: PUNKTOWANIE
– Przeto, jako zwykł cel być wielki, okrągły i malowany trzema farbami, na środku czarną, potym białą, a po stronach czerwoną, że kiedy się stawi punkt w wieńcu K tak wysoko, żeby był na wadze równo z zadem L i patrząc z oka M przez wierzch punktu wieńca K, żeby formowało tę liniją punktowaną N, która według naszej myśli z tranzytem idzie parellele, prosto w białość celu I. AquaPrax 180.
patrz: PUNKTOWANY
– ...w tę szerokość cyrkla formuj tę liniję punktowatą... AquaPrax 120.
patrz: PUNKTOWATY
– Trzecie S trzyma kliny [...] które z nimi się podnoszą i spuszczają ppuntery dla strzelania sprawiedliwego do celu. AquaPrax 124.
patrz: PUNTERA, PUNTERIA
– Przeto strzelanie MN które wydzielają 2 punteryje, nazywa się ważone horyzontalnie. AquaPrax 190.
patrz: PUNTERA, PUNTERIA
– ...petarda [...] ma być lana z dziesięci funtów miedzi, a jeden lautercyny purgowany [purgowanej]. AquaPrax 329.
patrz: PURGOWANY
– Wtenczas proponuj, iż pragniesz wnieść kule w sklep A wziąwszy od wysokości, gdzie jest ten puszkarczyk B. AquaPrax 150.
patrz: PUSZKARCZYK
– ...o saletrze, prochu i jako mają być chowane, aby długo trwały, o egzaminowaniu puszkarza, o sposobie formowania zgromadzenia szkoły puszkarski w państwie, gdzie nigdy nie bywała, aby się mogli puszkarstwa uczyć na posługę swego króla i rządzić sobą i swoim zgromadzeniem. AquaPrax 38.
patrz: PUSZKARSTWO
– I druga kula C ma być robiona z drzewa, dęta na kształt puzderka, tak długa, jako i pierwsza kula AB. AquaPrax 414.
patrz: PUZDERKO
– Do tego możesz urobić race durne, które skacząc biegają po ziemi, a czasem też podpadną białym głowom pod letniki, które czynią wielki śmich, ale one nie barzo rade, wolałyby widzieć inszy sposób race, boby się lepiej ucieszyły, który by nie był z szkodą szat. AquaPrax 392.
patrz: RAD, RADY
– Weź końcami cyrkla dalekość AB i idź w C, abyś formował jej anguł równoboczny ACB. AquaPrax 300.
patrz: RÓWNOBOCZNY
– Rzecze mi kto, iż często wspominam horyzont i czasem nazywam go być równością horyzontalną, także liniją horyzontalną. AquaPrax 190.
patrz: RÓWNOŚĆ
– Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82.
patrz: SARAJ, SERAJ, SZARAJ, SZARAJ
– Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica, a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154.
patrz: SPICZASTY, SZPICZASTY, SZPICZASTY
– Ponieważ iż ci inwentorowie naleźli tak wiele inwencyj godnych śmichu, i ja też, będąc mniejszego dowcipu od nich, nalazłem jednę do żartu. AquaPrax 72.
patrz: ŚMICH, ŚMIECH, ŚMIECH
– A żebyś miał tę część AC, weź śmigę KFM i krzyw ją tak wiele, jako chcesz mieć krzywą łożą do sztuki, poglądając pod mianowaną śmigę, ale aby ta część FM stała perpendiculariter i abyś ty widział środek drzewa AB i AC, i żeby ta własna krzywość, którą będzie miała śmiga, formowała się w drzewo właśnie widomym sposobem. AquaPrax 122.
patrz: ŚMIGA
– A skoro zechcesz, aby dziurki IKL uczyniły swój efekt, to jest, aby wyprysnęła wódka ku górze i pomoczyła tych, którymeś umyślił niecnotę wyrządzić, miej także jednę śrubkę na końcu stołu, aby, kiedy odkręcisz, wyprysnęła woda. AquaPrax 406.
patrz: ŚRUBKA
– Co się tknie nabijania ich, okrom prochu trzy są sposoby najprzedniejsze: kulą Q albo worem pełnym kamieni R, albo latarniami S pełnymi śrutów albo głazy, albo też nabijać czepcem T z proporcyją prochu. AquaPrax 270.
patrz: ŚRUT
– Co należy wiadomości, na wiele sążni strzelają tu wyrażone kanony, ta tabula pokazuje; najdłuższa bateryja ma być sążni 250, ta nad 100 jest lepsza i od 80. AquaPrax 229.
patrz: TABULA
– Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82.
patrz: TURECKI
– Bo, prawdę mówiąc, od potężnej mocy nieprzyjacielskiej bez zasłonienia z wielką trudnością obroni się rycerstwo, miasta, skarby i wolność ludzi od obciążenia i tyranizowania nieprzyjacielskiego, jako jakiego zwierza w okrucieństwo przyodzianego. AquaPrax 40.
patrz: TYRANIZOWANIE
– [...] choć będzie jedna sztuka na ziemi, możesz włożyć w pazury P od drąga Q pod gałką od zadu sztuki, potym podniozszy mianowany drąg wysoko, włożysz podeń mianowaną drabinkę i włożysz jeden sworzeń w dziurę wzwyż, jakoć stanie drąga, a potym każesz nachylić i podnosić zad wysoko i podłożysz podeń kozła albo ucinki drzewa, a znowu wrócisz się do gęby i uczynisz także, to jest w szyi podniesiesz mianowaną sztukę i tymi ucinkami podważysz twoję sztukę tak, jekoć potrzeba, abyś ją włożył w swoje łoże i koła. AquaPrax 132.
patrz: UCINEK, UCINKA
– A jeżeli będzie wiatr sposobny do ujechania, ująwszy ciężar piasku u dołu i wyrzuciwszy go na morze, a puściwszy inszy ciężar na dół, puść żagle w imię Pańskie i idź prosto właśnie ku środku łańcucha. AquaPrax 206.
patrz: UJECHANIE
– A jeśli ty przyjdziesz do prochu saletry części 5, siarki i węgla część 1, a siarki bez uncyjej do każdego funtu, a stłuczesz dobrze i umiszasz, mówię: ze 4 części saletry, tylko części siarki, z części węgla, jeżeli dobrze tłuczony i miszany będzie, lepszy jest niż ten, który ma saletry części 5. AquaPrax 440.
patrz: UMISZAĆ
– Dlatego też w obozie częstokroć umniejszywają się indziniery jako ci, którzy idą w niebezpieczeństwo, łacno giną, przeto dobra jest, aby się puszkarz delektował cokolwiek w fortyfikowaniu fortecy, zamknienia szańców, płotów i inszych rzeczy podobnych. AquaPrax 60.
patrz: UMNIEJSZYWAĆ SIĘ
– [...] musiał się bijać proch w mozdzerzykach kuchennych [...] a tak przez cały dzień nie utłukli więc funtów 10. AquaPrax 442.
patrz: UTŁUC
– ...więcej poratowali rzeczpospolitą ci, którzy radzili i pisali cokolwiek dobrze o rycerskiej dyscyplinie piórem, niż ci, którzy najmocniejszemi żołnierzami, wojując walecznie szablą, bo na mały czas poratują ci, którzy cokolwiek sprawią z waleczności, ale te rzeczy, które dla dobra publicznego bywają pisane, mało nie na wieki ratują. AquaPrax 40.
patrz: WALECZNIE
– ...ci, którzy radzili i pisali cokolwiek dobrze o rycerskiej dyscyplinie piórem, niż ci, którzy najmocniejszemi żołnierzami, wojując walecznie szablą, bo na mały czas poratują ci, którzy cokolwiek sprawią z waleczności, ale te rzeczy, które dla dobra publicznego bywają pisane, mało nie na wieki ratują. AquaPrax 40.
patrz: WALECZNOŚĆ
– Weź tedy miotłę i zmiataj z muru saletrę, a kiedy już zgromadzisz do kupy, weź wapna gorającego część, a tę saletrę, która ma wrzeć z wodą, odstaw od ognia, niech tedy będzie przezroczysta, dlatego spuścisz pomału w drugie naczynie, a ta się będzie nazywała woda wapnista albo ług. AquaPrax 438.
patrz: WAPNISTY
– ...potym drut żelazny wemkniesz w tę kulę ołowianą... AquaPrax 336.
patrz: WEMKNĄĆ
– A tak wypraw te rynny CDE, żeby jedna wlazła we drzwi A, i patrz, żeby rynna CD była w koniec D wetkana, aby kule nie upadły na ziemię. AquaPrax 150.
patrz: WETKANY
– Linija wężowata albo serpentynowata jest ta, która się rozdzieliła na jednę liniją zarówno dalekością do drugiej, jako pokazuje CDEFGHIK, które rozdzielenia służą za centra, i cyrklem trzeba iść formując te półcyrkla, iżby porządkiem te wszystkie linije formowały jedne samą liniją LM. AquaPrax 58.
patrz: WĘŻOWATY
– Ponieważ nauczyłem cię sposobu obronienia fortecy i obrażenia nieprzyjaciela i jako mają się rozdzielić działa po niektórych miejscach w fortecy, teraz chcę cię uczynić wiadomszym i bieglejszym, żebyś umiał nie tylko bronić się, ale i obrażać, jako powinność puszkarska niesie. AquaPrax 252.
patrz: WIADOM, WIADOMY
– Abyś też miał wisiur G dla chędożenia, rozdzil dyjametr mianowany gęby na 5 albo na 3 części według skóry i jednę od tych odyjm, a zostanie cyrkuł H. AquaPrax 112.
patrz: WICIOR, WICIOR, WISIUR, WISZOR
– I mianowany wisiur ma być z proporcyją, aby nie wchodził barzo ciasno ani też szeroko. AquaPrax 112.
patrz: WICIOR, WICIOR, WISIUR, WISZOR
– Prędzy może złamać filar dłutem w LM albo świdrem wiercić około, aby nie uczynił grzmotu. AquaPrax 328.
patrz: WIERCIĆ, WIERCIEĆ
– Ku temu pokażę dwie drabinki wkładane jednę na drugą, jako ukazuje GH. AquaPrax 238.
patrz: WKŁADANY
– ...nakładziesz w kolusieńko kul ołowianych... AquaPrax 312.
patrz: WKOLUSIEŃKO
– I abyś dał początek do rozdzielenia, zaczynaj od jednego funtu, wziąwszy z swego centrum w E, ciągnij tę blachę na dół HGC, aby formował prawdziwie w tryjanguł równy z każdy strony N. to pokaże jakoby jeden funt, kładąc w gwint F w dziurę G i przebiej go w dziurę H, wkręcając drugie dwa gwinty IK. I ta kula, która puscza się ciasno przez tę dziurę mianowanego dyjametru, będzie właśnie funtowa. AquaPrax 154.
patrz: WKRĘCAĆ
– Co się tycze drzewa, brzost i dębina będą dobre o czasie konkluduję, aby je rąbali miesiąca listopada, grudnia i stycznia na schodzie księżyca, na ten czas, kiedy drzewa naturalnie, a nie przez gwałt wiatrów już są obdarte z liścia, bo na ten czas zostają bez humoru ziemnego i wodności, który jest ten, co pobudza drzewo do korupcyjej własny. AquaPrax 122.
patrz: WODNOŚĆ
– ...żeby też umiał [puszkarz] z prawdziwy reguły dyskurować z ludwisarzem [...] nie jako niektórzy prostacy, co się czynią mądrymi, a jak ślepi dzdzą się wodzić po błocie... AquaPrax 116.
patrz: WODZIĆ SIĘ
– TU SIĘ, POCZYNA PETARDA I GRANATY ROZMAITE, MOZDZERZYKI, KULE, DARDY, RACE, TRĄBY I INSZE OGNIE WPRAWNE, DLA WOJNY I DLA UCIECHY. AquaPrax 328.
patrz: WPRAWNY
– Potym uformujesz ładunek albo worek F według modeluszu G, miarę do niej weźmiesz z jej wiatrem od komory H i dla nabijania mianowanym ładunkiem albo woreczkiem i czopem oraz ta szufla żłobowata I pokaże sposób. AquaPrax 270.
patrz: ZŁOBOWATY, ŻŁOBOWATY, ŻŁOBOWATY
– Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica, a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154.
patrz: ZOSTAĆ
– Weź saletry łutrowany mokro i włóż w kocieł na ogień żarzysty, aż z saletry puści się woda i będzie się rozchodziła, a tyją miszaj, aby ogień wszystkiej dochodził, a ta się stanie jako marcypan. AquaPrax 439.
patrz: ŻARZYSTY
– I natura sama na wszystkie rzeczy stworzone siała jakiś rodzaj rycerstwa, jako widzimy jaśnie, iż bez wojny nice nie operują elementa, ni ciała mogą się konserwować żywiotne, gdyż też widzimy, iż natura włożyła wojnę między wszystkimi zwirzęty: wodnymi, ziemskimi i powietrznymi i uzbroiła w obronę przyrodzoną, i dała im inklinacyją do obrażenia i aby się bronili, jedne rogiem, drugie nogą, insze trucizną, niektórzy też pojźrzeniem śmiertelnym, aby zabijali swe nieprzyjacioły. AquaPrax 68.
patrz: ŻYWIOTNY