Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Diego Uffan
UffDekArch 1643 oryginał
Archelia, to jest nauka i informacja o strzelbie i o rzeczach do niej należących ...,

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=17997&dirids=1
Odnotowano 121 cytatów z tego źródła
– Wyrozumiawszy Xziążę JE[g]o Mść z JMści Conte de Bucquoy teráznieyszego Generałá nád Armatą, tutecznych Stanow, iáko doskonałe y pożyteczne są te Dziáłá, ktore wedle Cesárskiey fozy y formy odlewáne bywáią, y te zá radą Cocsilii sui bellici sobie upodobawszy, nie chciał tego dopuścić, áby zniesiona y abrogowána być miáłá, ále wydał po wszystkich provincyách swoich surowy mandat, aby tylko iednákową pożyteczną y do używánia sposobną strzelbę odlewano. UffDekArch 31-32.
patrz: ABROGOWANY
– O Vrzędách y Osobách do Armaty należących. [...] Na te záś insze Urzędy Generał nád Strzelbą według upodobánia swego obiera kogo chce. Mianowicie 15. Adelborstow, ktore my Dział dozorcámi, álbo Działowemi zwáć możemy, ktorzy też około Strzelby dobrze świádomi być maią. UffDekArch II, 18.
patrz: ADELBORST
– A żebym się długo niebáwił, podleyszych sztuk ktore tám są, wyliczáć niechcę, ále zkończę 12. Apostołámi, ktore Cesarz JM. dla Tunetanskiey álbo Affryckiey expedyciey ulać dał. UffDekArch 30.
patrz: AFRYCKI
– Ludovicus Colladus in sua Practica Manuali mosiądzu nie wspomina: rozumiem dla tego, yż to kruszec barzo kruchy, y do tey alligáciey nie wiele pomagáiący. Y ták czyni śpiże tylko ze 100. funtow miedzi y 8. fontow ceny, y rozumie, yż to dobra y zprobowána alligátia iest. UffDekArch II, 104.
patrz: ALIGACJA
– O Formie dział, y iáko Kruszec do nich álligowáć y utemperować. UffDekArch II, 101.
patrz: ALIGOWAĆ
– [Generał:] radbym przecię wiedział, iáko kruszec do tego potrzebá alligowáć, álbo pomieszáć. UffDekArch II, 103.
patrz: ALIGOWAĆ
– Archelia, Albo Artilleria, to iest doskonała nauka ostrzelbie y używániu iey. UffDekArch 1.
patrz: ALTELERIA, ALTYLERIA, ALTYRELIA, ALTYRERIA, ARTOLERIA, ARTYLERIA, ARTYLERIA
– Przy tey opasce przypráwuią się do dziáłá ántaby, za ktore się ná łoże podnosi y z niego składa, y zowią ich Delfinami, ponieważ ná kształt tych bywáią uformowáne. UffDekArch III, 60.
patrz: ANTABA, ANTABA, HANTABA, HAŃTABA
– Archelia, Albo Artilleria, to iest doskonała nauka ostrzelbie y używániu iey. UffDekArch 1.
patrz: ARCHELIA
– Archelia álbo Artilleria to iest, fundamentalna y doskonała informacya o Strzelbie, y o rzeczách do niey należących: z wywodną przytym náuką, ktora Generáłowi, albo Przełożonemu nád Strzelbą, ták w Obozie, iáko w Obleżeniu fortec, służy. UffDekArch s. tyt..
patrz: ARCHELIA
– Y te [moździerze] są bárzo potrzebne, bo ponieważ ták rychtowáne bywáią, że ogniste przypráwy zgory nádoł iák deszcz spuszczáią, może z nich, lubo zdáleká, lubo zbliská, lub w wykopách, lub też w polu, kiedy nieprzyiaciel Przerwę uczyniwszy szturmowáć chce, wielkimi granatámi, ktore muszkietowemi ładunkámi, y inszym nieugászonym ogniem zewsząd ármowáne są, strzelá, rychtuiąc ie tám gdzie nawietsza kupá ludzi: ktore nie tylko stráchu, ále też yszkody wielkiey nábáwią. UffDekArch 62.
patrz: ARMOWANY
– Generał nád Strzelbą według upodobania swego obiera kogo chce. Miánowicie [...] 1. Doktora. 2. Cerulikow. 2. Bálwierzow. 1. Aptekarza. UffDekArch II, 18-19.
patrz: BALBIERZ, BALWIERZ, BALWIERZ, BALWIRZ, BARBIERZ, BARBIRZ, BARWIERZ, BARWIRZ
– Obywátelowie miejscá tego kiedy się obleżenia obawiáią, máią nieprzyjacielá uprzedzić, brzeg oney strony rzeki opanowáć, y tám Szańc ze trzema Básztámi, álbo Bolwerkámi usypáć, ták áby dwie bászty ku Miástu álbo Fortecy, á iedná do polá, obrocone były: lecz nie máią być bárzo wysokie, dla tego áby z miástá, y z na przedniejszych obronnych miejsc iego, defendowáne y strychowáne być mogły. UffDekArch III, 68.
patrz: BALWARK, BELWARK, BOLWARK, BOLWERK, BULWARK, BULWARK, BULWART, BULWERK
– O tym trudno mowić, kiedy niewiemy gdzie y ná ktore mieysce nieprzyiaciel nástąpi: Kiedyby iednák nástępował ná Cortynę, tedy nawiętsza część dział ma być zásádzona ná pobliższych Bolwerkách álbo Básztách, iáko to figurá № 19. pokazuie. UffDekArch II, 63.
patrz: BALWARK, BELWARK, BOLWARK, BOLWERK, BULWARK, BULWARK, BULWART, BULWERK
– Pierwsze imię iest cáłey y wespoł złożoney rzeczy, á mianuje się osádą álbo łożem; jest ze dwu długich rámion [...] sporządzone. [...]. Káżde ramię iest trzemá álbo czteremá refámi obite [...]. Contera álbo zad ktory ná ziemi stoi, tákże też z wierzchu y z dołu się obijá, y zowią to obicie Bandon, álbo Ortbant [opis lawety]. UffDekArch III, 60-61.
patrz: BANDON
– Małe Cartauny [...] do ktorych należą niektore Bastardy [...] ktorym biegli Puszkárze osobliwe przezwiská na dáli. UffDekArch I, 8.
patrz: BASTARDA
– Záwsze nie mal przyrownywáno ie [działa] do szkodliwych zwierząt y ptakow, po ktorych ie tez miánowano: iáko Smok, Bázyliszek, Wąż, Sokoł, Gryf, [et]c. UffDekArch 8.
patrz: BAZYLISZEK
– Mogłoby to być, kiedy przykop nie głęboki, ále kiedyby był głęboki, álbo bez denny, cożby w ten czás począć, áby się mogło przejść. UffDekArch II, 96.
patrz: BEZDENNY
– Mam zá to, że zádźiwi śię czytelnik nád táką wielkośćią y ćiężarem, niektorych niekształtnych stárych Dźiał, ktore ieszcze znajduią śię: Niektore tylko przypomnię [!], áby káżdy obaczył, iák wielki koszt ná to starzy ważyli, y iák bárdzo nie umieiętnośći swoiey, nákłádem proznym y bezpotrzebnym przypłacáli. UffDekArch I, 21-22.
patrz: BEZPOTRZEBNY
– [...] ono drapieżne woysko przykrych adversarzow Cesarza J[eg]o Mśći Ferdynanda wtorego, z Sląská wypárte, pod skrzydłámi Krolá Duńskiego, Comiszarzá iego Miclasa názwánego, á Regimentem Baudyssowym, część nie małą wielkiey Polskiey bez winnie poplądrowawszy, podczás Expediciey Pruskiey z Gustafem zábawiájących śię Polákow [...]. UffDekArch 12-13 nlb.
patrz: BEZWINNIE
– Pierwsze imię iest cáłey y wespoł złożoney rzeczy, á minuje się osádą álbo łożem: jest ze dwu długich rámion, z dobrych, mocnych, dębowych, álbo orzechowych miąszych blochow sporządzone. UffDekArch III, 60.
patrz: BLOCH, BLOCH, BŁOCH
– W iedney [bitwie] stały dziáłá ná przodku w czele. w drugiey stały po dwu á dwu, álbo po trzech á trzech, po bok skrzydeł muszkieterow, okryte skrzydłámi konnych. UffDekArch II, 27.
patrz: BOK
– O chrost nie trzebá się frásowáć, ponieważ miástá pospolicie lásámi, borámi, cierniem y ogrodámi obtoczone bywáią. UffDekArch II, 96.
patrz: BOR, BÓR, BÓR
– Obicie rámion postronne ktorym one sa obwárowáne y przez ktore goździe ryglowe juz opisane, y ktore wszystkie Cartauny y PułCartauny mieć muszą, przechodzą, zowia się Braga, to jest ubránie, zwierzchu ma káżde rámiono postronie hak mocny przybity, zá krtory powrozy kieydy [!] dziáło gdzie záciągnąć trzebá, zákładáią. UffDekArch III, 61.
patrz: BRAGA
– Ten Mur [chiński] zbudował Krol Thesinenson, broniąc się Tátárom wojnę częstą przeciwko sobie toczącym. UffDekArch 2.
patrz: BRONIĆ SIĘ
– Brustwery álbo zaszczyty, wedle formy y sposobu zwyczájnego sypáć [...] máią [ludzie z rydlami, motykami i kilofami]. UffDekArch III, 70.
patrz: BRUSTWER, BRUSTWER, BRUSTWERK
– Każdy człowiek rycerski, pilny Ingenier y Budownik, z tąd dosyć Informáciey zásiąc może do sporządzánia onych [mostów]. UffDekArch II, 158.
patrz: BUDOWNIK
– Piastá [...] Tá się obija mocnemi żeláznemi resámi y burstynkámi, ktore też goździámi przybijáią. UffDekArch III, 62.
patrz: BURSTYNEK
– Kołá máią być ták wysokie, iáko połowicá dziáłá długa iest. [...]. Piasty [...] cztyremá mocnymi żeláznemi burstynkami dobrze opatrzone y okowáne być máia. UffDekArch III, 16.
patrz: BURSTYNEK
– Zwiążą dwie ráce pospołu do drewniáney wywierconey, álbo bzowey cewki, przezktorą sznur przeciągáią, ták że ráce przeciwko sobie leżą. UffDekArch III, 53.
patrz: BZOWY
– Co się tknie dział podeyrzánych, względem defectow wewnętrznych, przy tych záwsze mieć trzebá ceber pełny wody, w ktorym po káżdym wystrzeleniu chusty námoczywszy, pierwey niż ich znowu nábije dobrze wymyć ma. UffDekArch II, 83.
patrz: CEBER, CEBER, CEBR, CEBR, CĘBR, CZEBER, CZEBR
– Wkáżdym Mieście Cekhauzy swoie máią w ktorych prochy robią, y dziáłá odlewáią. UffDekArch 2.
patrz: CECHAUZ, CEJHAUS, CEJHAUZ, CEKAUS, CEKAUZ, CEKAUZ, CEKAWZ, CEKHAUZ, CEKTAUZ
– Kiedy iuż dziáłá odlane są [...] ma onę dáć obeyrzeć, umieiętnym y doświadczonym Cekwartom, to iest Rynsztunkowym, żeby áni we wnątrz, áni ze wnątrz, żadnego defektu dziur, rospádlin, nie było. UffDekArch II, 36.
patrz: CEJGWART, CEJGWARTER, CEJKWART, CEJTEKWATR, CEJTGWATR, CEJTKWATR, CEKWART, CEKWART
– Na te záś insze Urzędy Generał [...] obiera kogo chce. Miánowicie [...] 4. Cekwárty, od nas mogą miánowani być Rynsztunkowemi. UffDekArch II, 18.
patrz: CEJGWART, CEJGWARTER, CEJKWART, CEJTEKWATR, CEJTGWATR, CEJTKWATR, CEKWART, CEKWART
– Zá temi [wozowymi] są Cekwarci, álbo Rynsztunkowi. Tych powiinność iest, Naprzod, kiedy Batteria ma być robiona, thronery, álbo okná wymierzáć. UffDekArch II, 39.
patrz: CEJGWART, CEJGWARTER, CEJKWART, CEJTEKWATR, CEJTGWATR, CEJTKWATR, CEKWART, CEKWART
– Wtore Dziáło, ktore niby ná drabinie leży, z żelaza ulane [...] mogę ie ia Escala amira, to iest Celową Drabiną názwáć. UffDekArch 6-7.
patrz: CELOWY
– Nádto potrzeba knotow 600. Centnarow, Powrozow 6000 funtow. UffDekArch II, 11.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Mam zá to, że zádziwi się czytelnik nád táką wielkością y ciężarem, niektorych niekształtnych stárych Dział, ktore ieszcze znaiduią się: Niektore tylko przypomnię [!], áby káżdy obaczył, iák wielki koszt ná to starzy ważyli, y iák bárdzo nie umieiętności swoiey, nákłádem proznym y bezpotrzebnym przypłacáli. UffDekArch I, 21-22.
patrz: CZYTELNIK
– [...] bászty [...] nie máią być bárzo wysokie, dla tego áby z miástá [...] defendowáne y strychowáne być mogły. UffDekArch 68.
patrz: DEFENDOWANY
– [...] ták w Miástách do defensiey, iáko w polu do offensiey; używane być mnogą. UffDekArch 21.
patrz: DEFENSJA, DEFENSJA, DEFENZJA
– On [Rynsztunkowy] też powinien iáko y Puszkarz, przy sobie swoie Instrumentá mieć, to iest, Szyntrot y Iglice: Iednę spiczástą z końcem Diamencikowym, ktorą może dziurę zápału przeprawić żeby wniey nic nietkwiáło. UffDekArch II, 40.
patrz: DIAMENCIKOWY
– Triquetraque Dziáło [...] Iest w zdłuż ná sposob Bastardy Falkonety 31. Calibr: u komorki prochowey, in totum iest ná 7. Calib. w Diametrze miąsze [...] Około szyie iest Diameter na 5. Calibr. długi [...]. UffDekArch 23.
patrz: DIAMETER
– Aby się tedy tákim dziáłem nie oszukał, y kulą wedle miáry przodku wziętą nie nábił, ktoraby doszedszy áż do poyśrzodku, ániby się dobić, áni dobyć bez omięszkánia nie mogłá, ma ono Crucettą, ktora się potym opisze, wszędzie pomierzyć, y miárę do kule wziąć, nie ná przodku, áletám gdzie naciasnieysze iest dziáło, á to z przestworem słusznym. UffDekArch III, 3.
patrz: DOBIĆ
– O tym WM. ile mi można, iasną y dowodną informnacyą dam. UffDekArch II, 145.
patrz: DOWODNI, DOWODNY
– Kamfora [...] Siárká, y insze materie drobniusiunieczko muszą być stłuczone, y przesiane [...]. UffDekArch III, 41.
patrz: DROBNIUSINECZKO, DROBNIUSINECZKO, DROBNIUSIUNIECZKO
– Nábicie ráce ták ma być temperowáne, áby do czter części prochu drobniusineczko zdartego [...] wzięto. UffDekArch III, 50.
patrz: DROBNIUSINECZKO, DROBNIUSINECZKO, DROBNIUSIUNIECZKO
– Niektore [działa] bywáią z miąszych żeláznych druk álbo stabow wespoł zbitych albo zlutowanych [...]. UffDekArch 27.
patrz: DRUKA
– Maią [działa] ná 2 1/3. Calib. álbo ná 5/8. swoiey długości tylko proche[m] być nápełnione, ostatek siánem y szpuntem drzewiánnym mocno wbitym [...]. UffDekArch 27.
patrz: DRZEWIANNY, DRZEWIANY, DRZEWIANY
– Ad secundum genus przynależą, Dupel-Cartauny, ktore obudzáiącemi ábo mur burzącemi [...] zowią. UffDekArch 8.
patrz: DUBELTKARTAUN, DUPELKARTAUN, DUPELKARTAUN
– Dáley, máią też mieć 400. odlewánych Dupel Hakow, ktore po 4. álbo 6. Uncyách żelázá, álbo 6. álbo 9. ołowiu, tylą też prochu dobrego wyrzucaią. UffDekArch II, 56.
patrz: DUPELHAK
– A co poczniemy z odlewánymi Działeczkámi álbo Dupelhakámi? UffDekArch II, 62.
patrz: DZIAŁECZKO
– [...] grubą dzyczyzną obdálne kráje, przemiennymi kupiámi ták złączáiąc, że tych fruktow [...] mogą záżywáć Krolestwa záchodne [...]. UffDekArch V.
patrz: DZICZYZNA, DZICZYZNA, DZYCZYZNA
– Iastrząb álbo Falconeta, ktora iest osma część Colubryny, wyrzuca 2 1/2 funt [...]. UffDekArch 10.
patrz: FALKONET, FALKONETA
– Ale zda mi się, kiedyby on fliss, miásto kożuchá, szuflę pełną prochu w ten czás w ręku miał, nietákby wiele prace potrzebá było, do wypędzenia tey kule [...]. UffDekArch II, 82.
patrz: FLISS
– Dobra iest rzecz fortelne mieysce upátrzyć. UffDekArch 27.
patrz: FORTELNY, FORTELNY, FORTYLNY
– PułCartauny ktore 24 funt: żelázá 12 funt: prochu ptászego wyrzucáją 19. Calib. długie, zmiąszością im przystojną, ważą 41. álbo 42. cent: [...]. UffDekArch 32.
patrz: FUNT
– Y te [moździerze] są bárzo potrzebne, bo ponieważ ták rychtowáne bywáią, że ogniste przypráwy zgory nádoł iák deszcz spuszczáią, może z nich, lubo zdáleká, lubo zbliská, lub w wykopách, lub też w polu, kiedy nieprzyiaciel Przerwę uczyniwszy szturmowáć chce, wielkimi granatámi, ktore muszkietowemi ładunkámi, y inszym nieugászonym ogniem zewsząd ármowáne są, strzelá, rychtuiąc ie tám gdzie nawietsza kupá ludzi: ktore nie tylko stráchu, ále też yszkody wielkiey nábáwią. UffDekArch 62.
patrz: GRANAT
– Do tego, nie do rzeczy, kiedy Dziáłá ná zádzie, gdzie nawiętszy gwałt cierpią słábsze y cieńsze są, niż ná przodku. UffDekArch 5.
patrz: GWAŁT
– Pod káżdą dziurą máią być słupiki żelázem okowáne, ná pálec szeroko y dosyć miąszo, áby się od wielkiego gwałtu niepołamáły. UffDekArch III, 19.
patrz: GWAŁT
– [...] tylko áby iáko powiedziano, choćby słábsze urobione były, iednak im mnieysze są [działa] (káżde według swoiey raty, áby gwałt tym lepiey y częściey wytrzymáć mogło) miąszeysze też y bogátsze w śpiżę były. UffDekArch 11.
patrz: GWAŁT
– Te Instrumenta mOgą też zázywáne być do krat przy Zamkách álbo Bramách Mieyskich, kiedy do nich cicho y skrycie może przystąpić: bo gdzIe gwałtu potrzebá tám iest strzelba do tego nasposobnieysza. UffDekArch II, 159.
patrz: GWAŁT
– A przeciwnym sposobem, ieżeli się tráfi, że utarczki, szturmy, oblężenia przypádną do czego więcey niż tyle prochu potrzebá, tedy z pobliższych Cekauzow przy dostatniey guárdij, więcey tego przywieziono być może. UffDekArch II, 11.
patrz: GWARDA, GWARDIA, GWARDIA
– Wszystkie te Dziáłá Puszkarze pospolitymi zowią, y ma się tu uważáć: Naprzod: że te záwsze według proportiey swoiey, ktorey miárá z ich Calibry się bierze, więcey spiży w nábiciu niż gdzie indzie mieć máią. UffDekArch 11.
patrz: KALIBER, KALIBRA
– Ma to dziáło w zdłuż w sobie ośm diametrow orificij sui, ktore Calibrami pospolicie zowią [...]. UffDekArch 6.
patrz: KALIBER, KALIBRA
– Gdy tedy wedle tey Reguły y miáry Puszkarz kule Swoie dobrze y własnie Calibrowáć álbo pomierzyć chce, má naprzod cyrklem prostym álbo laszczką szerokość gęby dziáłá dobrze zmierzyć. UffDekArch III, 12.
patrz: KALIBROWAĆ
– Każdy Puszkarz ma mieć przy sobie te Instrumenta. Naprzod laskę, álbo miarę Calibrową, ná ktorey jest wagá żeláznych, ołowiánych, y kamiennych kul [...] náznaczona. UffDekArch III, 63.
patrz: KALIBROWY
– Nábijáią ich [działa] kámyszkámi, szynalámi, sztukámi łáncuchow, y tym podobnymi materiámi, álbo wielkimi ognistymi kulámi, łádunkámi od muszkietow [...] UffDekArch 27.
patrz: KAMYSZEK
– Żelázo, ktorym wewnątrz iest [dziura] obita, zowie śię Floreton, álbo Capiton. UffDekArch III, 61.
patrz: KAPITON
– Komorká zásię przechowa, do ktorey się prochy kłádą, iest trzecia część pomienioney calibry. UffDekArch I,6.
patrz: KOMÓRKA, KUMORKA
– Colubryná náder długa iest, y kulá dáleko z komorki swoiey aż do przodku cisnąć się musi. UffDekArch II, 87.
patrz: KOMÓRKA, KUMORKA
– Siłá ná tym zależy, kiedy się w czás wychłodzi, á miánowicie w gorących dniach, w ktorych oprocz tego ledwy 80. razow przez dzień wystrzelić może [...]. UffDekArch II, 83.
patrz: LEDWA, LEDWE, LEDWIE, LEDWIE, LEDWO, LEDWY
– Ná mieysce iednák tego dźiáłá, nástąpiły Quarty Colubryny, álbo insze tym podobne polne dźiałká, máiące 23. Calib: y około nábićia, uszow y szyie dáleko miąszeysze niż pospolite Colubryny legitymy: wyrzucáiące 5. funt: żelázá, 5. funt. prochu ptászego: ważące 24. álbo 25. cent. UffDekArch 32.
patrz: LEGITYMA
– Máią iednák y tákie dziáłá [ciężkie] swoy fortel, bo ácz trudno ie rychtowáć, nárychtowane iednák mocno stoią, y nie ták dáleko się ná zad cofaią iáko lekkie: strzelánie też z nich iest mocnieysze y prostsze, y nieprzyiácielowi lubo do muru, Mostow, Okrętow, lubo do dział iego się strzela, szkodliwsze. UffDekArch 24.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Y te [moździerze] są bárzo potrzebne, bo ponieważ ták rychtowáne bywáią, że ogniste przypráwy zgory nádoł iák deszcz spuszczáią, może z nich, lubo zdáleká, lubo zbliská, lub w wykopách, lub też w polu, kiedy nieprzyiaciel Przerwę uczyniwszy szturmowáć chce, wielkimi granatámi, ktore muszkietowemi ładunkámi, y inszym nieugászonym ogniem zewsząd ármowáne są, strzelá, rychtuiąc ie tám gdzie nawietsza kupá ludzi: ktore nie tylko stráchu, ále też yszkody wielkiey nábáwią. UffDekArch 62.
patrz: ŁADUNEK
– Sám też przynależą te dźiáłá ktore wyżey Piezas de Braga, to iest Kamersztuki álbo ładunkowe dźiáłá, ponieważ ładunki ktore są osobne żelázne álbo spiżane, niby możdżerzyki wni wkładáią y klinámi mocno zábijaią. UffDekArch 27.
patrz: ŁADUNKOWY
– Wezmą pobudkę Szlacheccy Synowie Do porządnieyszey Marszowey zabáwy; Znaydą Rotmistrze, y Pułkownikowie, Swoie ućiechy, s ták piękney rosprawy: Owszem Armatę, kto ma ná swey głowie. UffDekArch 9.
patrz: MARSZOWY
– Y ták Pierwsze w nábićiu miąszość máią iedney Calibry: Drugie mniey, Trzećie więcey: á przytym też ták i iáko y pierwsze, według wielkośći y máłośći swoiey, ná pewny porządek podźielone są, y imiony názwane iáko to figurá pokázuie. UffDekArch 13.
patrz: MIĄSZOŚĆ, MIĄSZSZOŚĆ, MIĄŻSZOŚĆ, MIĄŻSZOŚĆ
– Bowiem náten czás o odlewániu ieszcze niewiedźiano, tylko miąsze y mocne stegi (sztaby) żelazne, żeláznymi obręczámi jáko klepki ná beczkách mocno zbijano, y te ták nábijano, y wrożnych mieyscách Europy do strzelanie używano: áż zá czásem (jáko rozum ludzki, badájąc śię záwsze dáley przychodźi) nie tylko prochu popráwiono, ále tesz ták dáleko przyszło, że y żelázo zlewáć y rury z niego odlewáć poczęli, ktore odlewánymi żeláznymi sztukámi názywáli: áż potym y dáley przyszli, (uważáiąc jáko prętko te żelázne sztuki álbo dźiáłá śię psowáły á Mosiążne nie bárdzo trwáłe były wynáleźli sposob pomieszánia miedźi z Cyną, á ztey máteryey dobrych y wárownych dźiał, ktorymi po tym według ich sposobu y własnośći rozmáite przezwiská, iáko śię to daley pokaże, nádáne są, odlewáć śię náuczyli. UffDekArch 4.
patrz: MOSIĄŻNY, MOSIĘŻNY, MOSIĘŻNY
– Ad tertium genus należą wszystkie żelazne Dźiáłá, Możdżerze wielkie y máłe, przytym też y Petardy, y inne tym podobne sztuki, ktore wedle upodobánia istrzow ktorzy ie odlewáią, álbo Pánow ktorzy ie máią, álbo ich używáią, álbo wedle zwyczáiu tey Krainy w ktorey robione są, mogą być miánowáne. UffDekArch 8.
patrz: MOZDIRZ, MOZDRZERZ, MOZDZERZ, MOZDZYR, MOZDZYRZ, MOŹDZIERZ, MOŹDZIERZ, MOŻDŻERZ, MOŻDŻYRZ
– Naprzod, ponieważ Strzelbá káżdego czásu ná dorędziu y pogotowiu być musi, żeby w czas oney mieysce sposobne obeyzrzeć. UffDekArch II, 25.
patrz: NA DORĘDZI, NA DORĘDZIU
– Wszystkie te Dziáłá Puszkarze pospolitymi zowią, y ma się tu uważáć: Naprzod: żete żáwsze [!] według proportiey swoiey, ktorey miárá z ich Calibry się bierze, więcey spiży w nábiciu niż gdzieindzie mieć máią. UffDekArch 11.
patrz: NABICIE
– Iáko Petárdę nábić y przysádzić? UffDekArch II, 159.
patrz: NABIĆ
– [...] com iá sam często widywał, że y nalepszy y nábiegleyszy puszkarz choć nálepiey y nápewniey pod wagę nárychtował, przećie iednák do wytknionego celu tráfić niemogł [...]. UffDekArch 24.
patrz: NARYCHTOWAĆ
– Chwalebna tedy rzecz jest, áby Puszkarz nietylko umiał dźiáło nábić, postáwić nárychtowáć, y wystrzelić, ále też áby (co Hetmanowi należy) wszystkich sobie poleconych Dźiał, własnośći wiedźiał, UffDekArch 15.
patrz: NARYCHTOWAĆ
– Lecz Calibry nábarżey pilnowáć potrzebá, bo się łatwie przytrafić może, żeby ná prętce nieprzyzwoite kule wzięto, to iest, Cartaunowe miásto Puł Cartaunowych [...]. UffDekArch III, 67.
patrz: NIEPRZYZWOITY
– [...] bo iáko to niebespieczna, kiedy nieprzyzwoitą kulę [puszkarz] weźmie, ták też iest nie mniey rzecz zła y szkodliwa, kiedyby chciał szufle nieprzystoyney záżywać [...]. UffDekArch III, 9.
patrz: NIEPRZYZWOITY
– [...] odległe Insuły, głuchemi Pustyniámi, grubą dzyczyzną obdálne kráje, przemiennymi kupiámi ták złączáiąc, że tych fruktow [...] mogą záżywáć Krolestwá záchodne [...]. UffDekArch Przedmowa ij.
patrz: OBDALNY
– Snádniey się nie uwiązánemu wołowi obliznąć [...]. UffDekArch II, 76.
patrz: OBLIZNĄĆ
– A niedziw, yż miánowáne Extraordinalne dziáłá, iáko y ich Bastardy we wszelákim, nárychtowániu álbo elevatiey, nie ták dáleko niosą iáko te ktore zowiemy legitim, w ktorych wszystkie extrema ták są umoderowáne, że zupełną mocy operatią swoię zatrzymáć mogą. UffDekArch 17.
patrz: OPERACJA
– Wbija się pale [...] wysokie ná chłopá, miąsze ná goleń, w ziemię. UffDekArch II, 150.
patrz: PAL, POL
– Miewáią też w Obozách przy Armacie z miąszych sznurow dziáne sieci y polne Palisady, ktoremi się [...] zástawiáią. UffDekArch III, 37.
patrz: PALISAD, PALISAD, PALISADA, PALISADA, PALSADA, PELISADA
– Gdy tedy chce dziáło nábijać, ma sobie miárę [...] z párgámeny álbo miąszego pápieru okragłe y na 1. Calib. szerokie worki, poczynić, prochem nápełnić, y ták w dziáło wsypawszy, stemplem do zádu pobić, że obaczy, yż odspodni znák u leski z przodkiem dziáłá wyrowna się. UffDekArch III, 11.
patrz: PARGAMEN, PARGAMENA
– Nárychtuy dziáło iako y pierwey, idź potym ná przodek, weźmi waszkę z perpendykułą y trzymay ią ták ná pojśrzodku nawyższego krańcá gęby u wierzchu, áby ołow, álbo waszká, áż ná spodek rury dosięgáłá. UffDekArch III, 25.
patrz: PERPENDYKUŁA
– ...máią się też máłe ogniowe Szkuty pływaczámi po wodzie, miedzy nieprzyiacielskie okręty Spuszczáć, ktore czásu pewnego się roztrzasnąwszy Nieprzyiacielowi [...] więtszą przecię część okrętow iego zepsuią. UffDekArch II, 157.
patrz: PŁYWACZ
– W iedney [bitwie] stały dziáłá ná przodku w czele. w drugiey stały po dwu á dwu, álbo po trzech á trzech, po bok skrzydeł muszkieterow, okryte skrzydłámi konnych. UffDekArch II, 27.
patrz: PO CICHU
– Jest ieszcze ieden sposob do rychtowánia, á do poprawienia wystrzelenia pochybnego, kiedy się ná domysł przydáié, álbo uimuie. UffDekArch III, 23.
patrz: POCHYBNY
– Temu niebespieczeństwu zábieżec może, kiedy się kilká fásek wody z ziemią pomieszáney do pokropiánia tych miechow nágotuie, bo ták wilgotnych ogień nie ták się snádnie iąć może. UffDekArch II, 72.
patrz: POKROPIANIE
– Proch dobrze opátrzyć ma [...] áby się o raz niezápalił [...] z ktorego nieszczęścia, y sámiby się polękli, y Nieprzyiacielowi animuszu dodáli. UffDekArch II, 67.
patrz: POLĘKNĄĆ SIĘ
– Przestrzegáy [...] tego żebyś tę rac y ładunkow ułożenia dobrze poprzegradzał, áby nie wszystkie o raz, ále porządkiem iedna zá drugiemi, irnowáły się. UffDekArch III, 54.
patrz: POPRZEGRADZAĆ
– Ale gdy ie używáć przyszło, zostawáły dla krotkośći swoiey zá Zaszczytami, kosze pozapaláły, płomieniem y grzmotem zasłony porozrywały, y nákryćie swoie popaliły. UffDekArch 31.
patrz: POZAPALAĆ
– PułCartauny ktore 24 funt: żelázá 12 funt: prochu ptászego wyrzucáją 19. Calib. długie, zmiąszością im przystojną, ważą 41. álbo 42. cent: [...]. UffDekArch 32.
patrz: PRZYSTOJNY
– Náostátek rozumiem, iż y to rzecz iest onemu [puszkarzowi] przystojna, áby umiał wszelákie ogniste rzeczy ták do uciechy, iáko y do potrzeby, y do przesládowánia nieprzyiacielá służące gotowáć, bo iáko niezáwsze y niewszędzie Ingeniera do wszelákich potrzebnych wojennych robot zásiąc można, ták też nie záwsze tákie ludzie ktorzy się ná rzeczách ognistych rozumieią znaidzie. UffDekArch 16.
patrz: PRZYSTOJNY
– A tako to iest rzecz przystoina Ingenierowi wiedzieć: ták też pomieniony Działowy nie ma się wstydáć to umieć, co Ingenierowi przynależy, álbo też Puszkarz, álbo Rynsztunkowy, co te insze urzędy w sobie máią, áby w urzędzie swoim niebył nikczemnym y niesposobnym [...]. UffDekArch 15.
patrz: PRZYSTOJNY
– Záwsze nie mal przyrownywáno ie [działa] do szkodliwych zwierząt y ptakow, po ktorych ie tez miánowano: iáko Smok, Bázyliszek, Wąż, Sokoł, Gryf, [et]c. UffDekArch 8.
patrz: SMOK
– Co się prochu tknie, ieżeli wozow niemász, może miedzy najemniki y śpisniki podzielony być. UffDekArch III, 71.
patrz: SPISNIK, SPISZNIK, SPIŚNIK, SPIŚNIK, ŚPISNIK
– Pierwsze Dźiáło śpiżane odlewáne podobne we wszystkim pomienionym w przeszłym Rozdźiale [...] UffDekArch 7.
patrz: SPIZANY, SPIŻANY, SPIŻANY, SZPIŻANY, ŚPIŻANY
– [...] według ktorey propportiey y inasze máią być sporządzone, tylko áby iáko powiedżiano, choćby słábsze urobione były, iednak im mniejysze są, (káżde według swoiey raty, áby gwałt tym lepiey y częśćiey wytrzymáć mogło) miąszeysze też y bogátsze w śpiżę były. UffDekArch 11.
patrz: SPIŻ, SPIŻ, ŚPIŻ, ŚPIŻA, ŚPIŻA
– Namnieisze dziáłko, álbo Swiercz (to iest, namnieysza sztuká odlewáney strzelby huius generis) wyrzuca 1 ½ unc: żelázá álbo 2 ¼ olowu. UffDekArch 11.
patrz: ŚWIERCZ
– [...] w tákich przyczynach gdzie się rozmáite tráfunki przydawáć mogą, ná przytomności iego [generała] bárzo wiele zależy. UffDekArch II, 148.
patrz: TRAFUNEK, TRAFUNEK, TREFUNEK
– O chrost nie trzebá się frásowáć, ponieważ miástá pospolicie lásámi, borámi, cierniem y ogrodámi obtoczone bywáią. UffDekArch II, 96.
patrz: TRZEBA
– Wesoło to jest y ućieszno, á zwłaszczá gdźie wiele nátrętnego pospolstwá iest, ktore blisko przystępując, uchrońić śię potym dość nie może. UffDekArch III, 54.
patrz: UCIESZNIE, UCIESZNO
– Pierwsze Dźiáło, drogę uprzątáiące názwáć śię może, ktore, choćby z żelázá uláne być mogło, iest iednák zmiąższego żelázá, álbo druk, álbo stabow żeláznych ukute, y używáne bywa do kul kámiennych, do szynalow, do łáńcuchow y do tym podobnych rzeczy [...]. UffDekArch 6.
patrz: UPRZĄTAJĄCY
– Generał nád Strzelbą według upodobánia Swego obiera kogo chce. Miánowicie [...] 1. Profosa z iego Porucznikiem y usłużnikami [...]. UffDekArch II, 18-19.
patrz: USŁUŻNIK
– Nárychtuy dziáło iako y pierwey, idź potym ná przodek, weźmi waszkę z perpendykułą y trzymay ią ták ná pojśrzodku nawyższego krańcá gęby u wierzchu, áby ołow, álbo waszká, áż ná spodek rury dosięgáłá. UffDekArch III, 25.
patrz: WASZKA
– A ziego Twárzey męstwem ozdobioney, Zapał wynika práwy woienniczy; Iednak ni szczęśćiem, ni sławą zuchwały, Luckośćią zdobi animusz wspániały. UffDekArch 6.
patrz: WOJENNICZY
– Doświádczył Grinwald, doznáło Psiepole Mężney Polskiego woienniká ręki; Y, że nie tylko umieią przy stole owoynie mowić, y bić śię przez dźięki. UffDekArch 7.
patrz: WOJENNIK
– ...Wielmożny Mśćiwy Panie, w Reiestr nieumierających pamiątkę, wpisowáć będźie. UffDekArch 13.
patrz: WPISOWAĆ
– Lecz co śię tknie Hercogenbuszu, może to być, bo choć iedno miásto od drugiego, ná trzy mile iest odległe, bo śię przez groble y wody idąc, drogá bárdzo kręći, y dáleko obchodźić trzebá: kulá iednák wprost leći przez powietrze, gdźie drogá więcey niż połowicą bliższa iest: y iest to nawiętsza distantia, ktorey naprzednieysze dźiáłá záiąć mogą. UffDekArch 22.
patrz: WPROST
– A ná coż to wycięcie ryglá, gdyż do pod wyższenia tego łatwiey przyiść może, kiedy się zad łożá w ziemię wpuści, ták głęboko, áż dziáło ná prodku wysoko dosć stánie. UffDekArch II, 86.
patrz: WYCIĘCIE
– Bije też stroną dziáło, kiedy włożu wycięcia dla uszow dziáłá, rowno przeciwko sobie nie stoją. UffDekArch III, 26.
patrz: WYCIĘCIE
– Te ładu[n]ki lubo żelázne. lubo spiżáne są, máią mieć w zdłuż 5. swoich Calibr. ná iednę maią być miąsze ná zádzie u zapału, ná 4. záś długie w sámey rurze, ná przodku máią być trochę ná ukoś zárznione áby się do lożká swego zupełnie tráfiáły, bo kiedy przestworne są, moc swoię utracáią. UffDekArch 27.
patrz: ZARZNIONY