Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Sebastian Petrycy z Pilzna
PetrSInst 1613 oryginał
Instrvctia abo navka, iak się sprawować czasv moru : w ktorey sie zamyka: Ochrona, jako się vchraniać morowego powietrza ; Leczenie wszytkich niemal przypadkow [...] : dla prostych napisana , krom discursow.

http://polona.pl/item/11695794/2/
Odnotowano 152 cytatów z tego źródła
– Suchość vst, czarność ięzyká znosiemy odwilżáiąc podniebienie [...] trzymáiąc w vściech śliwy [...] garbuzámi w cukrze, bániámi w cukrze. PetrSInst E1.
patrz:
– Reubárbarum, bądź w proszku, bądź wymoczone, włożywszy cynamonu trochę mogą bogci záżyć: tákże y Agáriku Flegmatioi. PetrSInst D1.
patrz: AGARYK
– Iednák w tym nie mamy náśladowáć Alchimistow doświadczálnikow/ ktorzy Antimonium z rożą, ábo Mercurium calcinatum daią. Bo te rzeczy są náturze ludzkiey bárzo przeciwne y szkodliwe. PetrSInst C4v-D1.
patrz: ALCHIMISTA, ALCHIMISTA, ALCHYMISTA, ALHIMISTA
– Do tego kadzić z skorek ich, z kadzidłá, z Ladanu, drzewa Aloesowego, Storaku, z Sandalow, z Gwoździkow. PetrSInst A4v-B1.
patrz: ALEOSOWY, ALOESOWY, ALOESOWY
– Aloes ták wiele ma być, iák wiele obu poślednich [szafranu i mirry]. PetrSInst C2v-C3.
patrz: ALOES
– Jednak w tym nie mamy naśladować Alchimistow doświadczalnikow, ktorzy Antimonium z rożą, abo Mercurium calcinatum daią. PetrSInst C4v-D1.
patrz: ANTYMONIUM
– Iest iadło powszechne chleb, przez kto tego żaden nic żyie, lepiey mu być przez przymieszania inszych rzeczy: acz y Anyżkiem go nie zepsuie. PetrSInst B3.
patrz: ANYŻEK, ANYŻEK, HANYŻEK
– Apertur, prysczow y lekarstw przeciwko iadom używać mamy. PetrSInst E1v.
patrz: APERTORA, APERTURA, APERTURA
– Może też w polewkach przy iedzeniu vżywać na proch pereł stłuczonych, drogich kamieni, proszkow w Aptyce gotowych. PetrSInst D3v.
patrz: APOTEKA, APTEKA, APTEKA, APTYKA, HAPTEKA, JAPTYKA
– Może też w polewkach przy iedzeniu vżywać na proch pereł stłuczonych, drogich kamieni, proszkow w Aptyce gotowych. PetrSInst D3v.
patrz: APOTEKA, APTEKA, APTEKA, APTYKA, HAPTEKA, JAPTYKA
– Prágnienie vst/ such[o]ść vst/ czarność ięzyká/ znosiemy odwilżáiąc podniebienie/ ptisánnę trzymáiąc w vściech długo chędożąc ięzyk/ trzymáiąc w vściech śliwy choć suche/ odmiękczone wymoczywszy w zimney wodzie/ gárbuzámi w cukrze/ bániámi w cukrze. PetrSInst E.
patrz: ARBUZ, ARBUZ, GARBUZ, HARBUZ, KARBUZ
– Ktore rzeczy moc maią palącą, więcey wyciągaią, iako Arsenik. PetrSInst E 2.
patrz: ARSENIK, ARSZENIK, ARSZENIK, ARSZENNIK
– Weźmi fig kilká/ korzeniá gromowego/ Aspáragom zowią/ Włoskiego kopru korzeniá/ kwiećia Borakowego/ fiołkowego/ liśćia sczawiu/ rozynkow drobnych. PetrSInst E4.
patrz: ASPARAGA, ASPARAGA
– Bábczány deckokt/ chustkę omoczywszy/ ná wierzch kłáść/ w occie warzony. korzeń też liliowy świeży/ vczyniwszy plastr z niego/ przykłádáć dobrze ná wrzod/ a ná wierzch liście kápuściáne/ ábo ćwikláne. PetrSInst E2v.
patrz: BABCZANY
– Posiekawszy wrzod/ plastr z ośrzodki chleba białego sokiem babczanym przyłożyć/ y tákie rzeczy/ ktoreby skromnie chłodziły/ y kurzawą wywodziły parę/ iako gdybyś bábkę/ soczewicę/ ośrzodkę chlebá wárzył w wodzie a przyłożył. PetrSInst E2-E2v.
patrz: BABCZANY
– Kiszek bronić cierpkiemi rzeczámi: klisterámi z dębowego liścia, z babki. PetrSInst E4.
patrz: BABKA
– Do przeczyszczenia też przynależy womit, którego tákże z baczeniem potrzebá vżywáć. PetrSInst D2.
patrz: BACZENIE
– Gdy się kto boi, zblednie, czásem popuści, y zápomniawszy się zginie. PetrSInst C2.
patrz: BAĆ, BAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ
– Mázánie ná żołądek może takie służyć: Weźmi oleyku rożánego, ośrzodki pogniecioney z bań, sántalow [...] zámieszay dobrze á maż tym żołądek. PetrSInst E1.
patrz: BANIA, BANIA, BANIJA
– Naprzodku nim się wydádzą ospice, niech się záchowáią chorzy przy dyecie suchey y zimney [...] Maią być karmieni sáłatą wárzoną w occie, bániámi. PetrSInst E3v.
patrz: BANIA, BANIA, BANIJA
– Suchość vst, czarność ięzyká znosiemy odwilżáiąc podniebienie [...] trzymáiąc w vściech śliwy [...] garbuzámi w cukrze, bániámi w cukrze. PetrSInst E1.
patrz: BANIA, BANIA, BANIJA
– Niespánie znosi się woniániem zimnych rzeczy, iáko oleyku fiałkowego, rożánego, nasienia bániowego, pomázawszy wewnątrz nozdrzá. PetrSInst D4v.
patrz: BANIOWY
– Gdzie iest pełność krwie, á nie może się krwie puszczáć [...] báńki vmnieyszáią też pełność, ácz nie ták znácznie, iako zácięcie żyły. PetrSInst D2.
patrz: BANKA, BAŃKA, BAŃKA
– Polna dryakiew na proch skruszona godzinę trzymana na wrzodzie wrzod vleczy także y lysimacha Bazanowiec zową. PetrSInst E2.
patrz: BAZANOWIEC, BAZANOWIEC, BAŻANOWIEC
– Iágody owy leśne świeże wilgotne. Nádewszytko nagorsze grzyby, rydze, bdły. PetrSInst B3.
patrz: BDŁA
– Ieść ták áby się żołądek nie obćiążył/ áby się nie odął brzuch/ áby nie było kruczenie/ ábo bełkotánie w żywoćie/ áby nie przyszło żádzenie y brzydkość/ áby nie opánowała człowieká gnuśność/ y drzymánie/ áby rzygánie nie przystąpiło/ áby nie iechał tenże pokarm z gárdła. PetrSInst Bv.
patrz: BEŁKOTANIE
– Pokarm názbyt wilgotny y zimny zły: gruby do skazenia, do zátkánia zył skłonny, do strawienia trudny. Iáko bywa chleb gruby z ościámi nápoły ieczmienny, ábo ze bru. PetrSInst B3.
patrz: BER
– Kiedy zátrzyma, nádzieiá zdrowia y wyszcia z nieprzespieczeństwá. Tákże też dáwáć Bezoar, Iednorożec, Smárág, sám przez się, ábo przymieszawszy do inszych rzeczy iádom się sprzeciwiáiących. PetrSInst D3.
patrz: BESWAR, BEZEAR, BEZOAR, BEZOAR, BEZOARD, BEZUAR, BEZUARD, BEZWARD
– Gorzey gdy ná zły żołądek trafią [jajka]/ w ktorym się łácno zepsuią/ a zepsowawszy się biedę choremu czynią/ więc ná zápalenie skarżą. PetrSInst B3.
patrz: BIADA, BIDA, BIEDA, BIEDA
– Iesli bol będzie, przyłoż lnu zmaczanego w białku iáiowym, abo białek skłociwszy z rożáną wodką. PetrSInst Ev-E2.
patrz: BIAŁEK, BIAŁKO
– Lepiey cebulę pieczoną polać cytrinowym sokiem/ ábo iulepkiem/ wycisnąwszy sok z cebule z wodką biedrzeńcową wypić: ostátek cebule ná wrzod przyłożyć. PetrSInst E2.
patrz: BIEDRZEŃCOWY
– Nusz insze polewki/ barscz/ żur/ biermuszká/ hordeatá z ięczmiennego soku/ grucá/ migdałká/ syrowká [et]c. PetrSInst B3v.
patrz: BIERMUSZKA
– Ná przykład/ tákie może być dla bogátszych lekárstwo. Wziąć mánny łotow 6. Wodki sczawowey/ Borakowey potrosze: Rospuścic przy ogniu mánnę w tych wodkách/ y wypić. PetrSInst D1.
patrz: BOGATY
– Kto chce mieć łacny odchod pokarmu z żołądká, niech wprzod leży ná práwy bok. PetrSInst B4v.
patrz: BOK
– Przypada ná niektorych zárażonych powietrzem mdłość. Tey tárciem y wiązániem nog y ręku bolesnem zábiegać/ zwłaszczá nogi ná doł trzeć/ áby się odwracáła od sercá máteria vstánie sił czyniąca. PetrSInst D4v.
patrz: BOLESNY, BOLESNY, BOLEŚNY
– Boleść głowy znosić tákże tárciem y wiązániem z boleścią/ krysterámi tákże y czopkámi/ ktoreby ná doł odciągáły máteryą boleść czyniącą. PetrSInst D4.
patrz: BOLEŚĆ
– Także we Włoszech brodia, czego tu v nas nie vzywáią, iáko z ślazu, z boraku, z sczawiu, z kurzey nogi, z bábki, z sáłaty. PetrSInst B3v.
patrz: BORAG, BORAG, BORAK
– A iżem powiedział, iż záwżdy potrzebá bronić sercá od iádu. Dobrze będzie brać táki confekt, ktory będzie silił y vmacniał serce, y bronił: wziąć konfektu rożánego, sczawowego, cytrinowego, borakowego rowne części, ziemie Ormiáńskiey, scordij potrosze. PetrSInst D1.
patrz: BORAGOWY, BORAKOWY, BORAKOWY
– Vbodzy mogą vżywać dyptamu, dzięglu, polney driakwie, sczawiu, rożey, kwiecia borakowego, podrożnikowego, fiołkowego, wárząc w wodzie to wszytko wespoł, ábo cokolwiek z tych rzeczy. PetrSInst D1v.
patrz: BORAGOWY, BORAKOWY, BORAKOWY
– Także we Włoszech brodia, czego tu v nas nie vżywáią, iáko z ślazu, z boraku, z sczawiu, z kurzey nogi, z bábki, z sáłaty, z Endywiey, z śpinaku, z łobody, z miętki itd. PetrSInst B3v.
patrz: BRODIA
– A iżem powiedział, iż záwdy potrzebá bronić sercá od iádu. Dobrze będzie brać táki confekt, ktory będzie silił y vmacniał serce, y bronił. PetrSInst D1.
patrz: BRONIĆ
– Vst y czeluści broniemy y gardłá, płokániem wodką rożaną, bábczaną, psinkową, z iulepkiem Diámorhon. PetrSInst E4.
patrz: BRONIĆ
– Ubodzy mogą używać dyptamu/ dzięglu/ polney driákwie [...] wárząc w wodzie to wszytko wespoł/ ábo cokolwiek z tych rzeczy [...] Ten sposob [obrony serca] niech będzie w purgowániu ná przodku záráżonych/ y w rościnániu złych w ciele máteryi/ tudzież bronienia sercá od iadu. PetrSInst D 1v.
patrz: BRONIENIE
– Ieść ták áby się żołądek nie obciążył, áby się nie odął brzuch, áby nie było kruczenie, ábo bełkotánie w żywocie. PetrSInst B1v.
patrz: BRZUCH
– Drudzy też vryną własną, piią, co ácz brzydka rzecz, iednák dla zdrowia y z trzewika piią cudzego/ á káżdy swemu lepiey woli. PetrSInst C3v.
patrz: BRZYDKI
– Są też oleyki, iáłowcowy, burstynowy, koperwaserowy, siárczány, gwoździkowy, cynámonowy, skorek pomáráńczowych, ktorych po kropli vżywáć y do wonie, y do polewek y do picia. PetrSInst D3v.
patrz: BURSZTYNOWY
– Wszelákie názbyt ostre sápory z gorczyce/ pieprzu wielkiego [są szkodliwe]/ chybá żeby się tego nie często vżywáło. Y pásztetow niechwalę/ bądź w chlebie, bądź w gárncu czynionych. Z teyże liczby są owoce/ wiśnie/ figi świeże/ trześnie/ brzoskwinie/ bzowki. PetrSInst B3.
patrz: BZÓWKA
– Nádewszytki winny ocet z Włoską cebulą przyprawny, dobry. PetrSInst D4.
patrz: CEBULA, CEBULA, CYBULA, CZYBULA
– Drudzy cebulę vpiekszy w occie moczą, á przykładáią. Ocet z cebule omokły piią. PetrSInst E2.
patrz: CEBULA, CEBULA, CYBULA, CZYBULA
– Tu też przynależy przed otworzeniem abo przed siekániem párzenie lekkie, wárzywszy rumienek, nostrzyk, máieran w wodzie wespoł, przydawszy do tego trochę śpiki Celtyki. PetrSInst E2v.
patrz: CELTYKA
– Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny. PetrSInst B2.
patrz: CHŁODZĄCY
– Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v.
patrz: CHŁODZĄCY
– Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło [domu, w którym chory mieszka]. PetrSInst D4v.
patrz: CHŁODZENIE
– Gdy się pocznie vkázowáć ospá, iáko koniec igieł, ábo iák iágły, w ten czas iuż od chłodu y chłodzenia niech się strzegą [chorzy]. PetrSInst E3v.
patrz: CHŁODZENIE
– Posiekawszy wrzod/ plastr z ośrzodki chleba białego sokiem babczanym przyłożyć/ y tákie rzeczy/ ktoreby skromnie chłodziły/ y kurzawą wywodziły parę/ iako gdybyś bábkę/ soczewicę/ ośrzodkę chlebá wárzył w wodzie a przyłożył. PetrSInst E2-E2v.
patrz: CHŁODZIĆ
– Gdy się pocznie vkázowáć ospá, iáko koniec igieł, ábo iák iágły, w ten czas iuż od chłodu y chłodzenia niech się strzegą [chorzy]. PetrSInst E3v.
patrz: CHŁÓD
– Generálne ma być, przy mocnieyszym przeczyścienie, przez lekárstwá purguiące rozmáite wilgotności, iáko Kolery, flegmy, Melánkoliey. PetrSInst C2v.
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
– Względem complexiey, rożny ma być pokarm. Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny, flegmatykom gorący á subtelny. PetrSInst B 2.
patrz: CHOLERYK, CHOLERYK, HOLERYK, KOLERYK
– Suchość vst, czarność ięzyká znosiemy odwilżáiąc podniebienie [...] trzymáiąc w vściech śliwy [...] garbuzámi w cukrze, bániámi w cukrze. PetrSInst E1.
patrz: CUKIER
– Boleść głowy znosić tákże tárciem y wiązániem z boleścią/ krysterámi tákże y czopkámi/ ktoreby ná doł odciągáły máteryą boleść czyniącą. PetrSInst D4.
patrz: CZYNIĄCY
– Tákże też chleb vczyniony z ziárna rosą morową záráżonego, to iest, ná tákich polách zbieránego, gdzie morowe powietrze płuży. Nie do kwásony, nie dopieczony, ciepły, y bárzo świeży. PetrSInst B3.
patrz: DOKWASONY
– Powietrze morowe, ábo iest domorodne, co się domá sámo rodzi: ábo zániesione z inszey kráiny. Domorodne poznáwamy z vprzedzonych znákow tych. PetrSInst A3.
patrz: DOMORODNY
– Miárá pracey iest, prácowáć do zápocenia się mniey ábo więcey, według rożności przyrodzenia. Poty o pracey do zdrowia przynależącey, y o prożnowániu dosyć. PetrSInst C1v.
patrz: DOSYĆ
– Iednák w tym nie mamy náśladowáć Alchimistow doświadczálnikow, ktorzy Antimonium z rożą, ábo Mercurium calcinatum daią: Bo te rzeczy są náturze ludzkiey bárzo przeciwne y szkodliwe. PetrSInst C4v - D.
patrz: DOŚWIADCZALNIK
– [...] z chleba też rozmáite potrawki mogą być, pánatá, drobionka, chleb moczony w wodzie, w winie, chleb łamány do vkropu itd. PetrSInst B3v.
patrz: DROBIANKA, DROBIANKA, DROBIONKA
– Ptaszki ktore się w lesie chowáią dobre są, iáko drozdy, kwiczoły, czyżyki, zięby, szpaki. PetrSInst B3-B3v.
patrz: DROST, DROZD, DROZD, DRÓZD
– Do tego kadzić z skorek ich, z kadzidłá, z Ladanu, drzewa Aloesowego, Storaku, z Sandalow, z Gwoździkow. PetrSInst A4v-B1.
patrz: DRZEWO
– Vbodzy mogą vżywać dyptamu/ dzięglu/ polney driakwie/ sczawiu/ rożey/ kwiecia borakowego/ podrożnikowego/ fiołkowego/ wárząc w wodzie to wszytko wespoł/ ábo cokolwiek z tych rzeczy. PetrSInst Dv.
patrz: DYKTAM, DYPTAM, DYPTAM, DYPTAN
– Dyptamowy korzeń z octem ábo z wodką rozáną pić, nisczy iad y wszeláką truciznę. PetrSInst D4.
patrz: DYPTAMOWY, DYPTAMOWY, DYPTANOWY
– Wziąć wody letniey, więcey niż quaterkę, octu trochę, oliwy wlać łyszkę, soli sczypt: to zmieszawszy wypić. Abo ieść choć się nie chce przez dzięki, tedy będzie wymiot. PetrSInst D2v.
patrz: DZIĘKA
– Do tego/ iedni máią ná żołądku wiercenie y brzydkość/ drudzy nie miewáią. Pierwszym dobry wymiot/ drugiem nie ták. Potrzecie/ iedni żołci w sobie máią dosyć/ á drudzy flegmy. Cholerá ábo żołć/ rychley wzgorę przez wymiot poydzi/, niźli phlegmá. PetrSInst D2 - D2v.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– Generálne ma być/ przymocnieyszym przeczyścienie/ przez lekár stwá purguiące rozmáityte [!] wilgotności/ iáko Kolery/ flegmy/ Melánkoliey. PetrSInst C2v.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– PEłności/ y zbytnich odchodow mamy się chronić/ co też po wielkiey części do zdrowia záchowánia przynależy. Ciáłá bowiem pełne wilgości niepotrzebnych/ y złych/ y ktore zbytku nie mogą stráwić iák trzebá/ y ktore łáźnie częstey vżywáią/ są sposobne do záchwycenia powietrza/ y łożnych chorob. Przeto stáráć się potrzebá/ áby odchody y czyścienie przyrodzone było iák potrzebá/ iáko są stolce/ vryny/ potow/ flegm/ z vst/ z nosá odbycie/ krwie zwykłey z nosá, z żył złotych, y rodnych. PetrSInst C1v.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny, flegmatykom gorący á subtelny: zaś w ktorych się krew zbytnia rodzi, maią pokarm miewać chłodzący y małego tuczenia. PetrSInst B2.
patrz: FLEGMATYK
– Bo iesli wyrzuca ze wnątrza ná wierzch, nie potrzebá purguiącemu lekárstwy nic ruszáć, ábysmy nie przeszkadzáli náturze. Bo bysmy ták od wierzchu do wnątrz, to iest od skory do kiszek, gnáli: á náturá w ten czás gdy wyrzuca krosty, morowki, dymienice, wyrzuca zewnątrz do wierzchu, to iest, od kiszek do skory. PetrSInst D1.
patrz: GNAĆ
– Drudzy gnoią wrzod, áby się co zebrał: zebrány przerzynáią gdzie miękczey, ábo dryakiew stárą przykłádáią. PetrSInst Ev.
patrz: GNOIĆ
– Pracey do zdrowia potrzebney/ sposobow są wiele/ iáko przechadzki/ przeiażdżki/ tańce/ pląsy/ kołysánie się/ myślistwá/ młodym przystoyne piły gránie/ zápásy/ cáptywusá igránie. PetrSInst C.
patrz: GRANIE
– Kto nie może tego wszytkiego mieć, niechay rute gryzie, Dzięgiel, Iáłowiec, Imbir, Cytwar, Gwoździki. PetrSInst C3v.
patrz: GREŹĆ, GRYŹĆ, GRYŹĆ, GRZYŹĆ
– Bo gdzie się zátrzymawáią stolce, tám bywa koliká, nadymánie, gryzienie, kruczenie, womity, smáku áppetytu strácenie. PetrSInst C2.
patrz: GRYZIENIE
– Gdzie wychodzi ospá dobrze, á vlżenia nie będzie, ktemu ięzyk czarny iest, tam iuż trzebá chłodzić, nie grzać; Bo wielki zapał. PetrSInst E4.
patrz: GRZAĆ
– Y czosnek barzo dobry/ kto się mu przyzwyczáił: ten iest vbogich/ Driakiew. Nie zle też/ y ten się opátrzył/ przeciwko powietrzu záráżonemu/ gdy nácczo nie wynidzie z domu/ piwá grzanego z másłem/ niechay przynamniey záżyie, ktore bárzo dobre iest. PetrSInst C3v.
patrz: GRZANY
– Iesli bol będzie, przyłoż lnu zmaczanego w białku iáiowym, abo białek skłociwszy z rożáną wodką. PetrSInst Ev-E2.
patrz: JAJOWY
– Mięsá lepsze są kápłonie, kokosze, kur młodych, kuropatwie, iárząbkowe, gołębiąt młodych, cielęce, iáłowic młodych, záięce, sárnie, koźląt młodych. PetrSInst 3v.
patrz: JARZĄBKOWY
– Pracey do zdrowia potrzebney/ sposobow są wiele/ iáko przechadzki/ przeiażdżki/ tańce/ pląsy/ kołysánie się/ myślistwá/ młodym przystoyne piły gránie/ zápásy/ cáptywusá igránie. PetrSInst C.
patrz: KAPTIWUS, KAPTYWUS, KAPTYWUS
– Ryby rzeczne lepsze niźli ieźiorne/ iako są okunie/ kárásie/ iáżdże. Karp Sáran/ podustwá/ czerta miękka rybá/ skłonna swoią wilgotnością do skázy. W kámiennych rzekach ryby lepsze/ iáko są śliże/ pstrągi/ głowáczyc z Niestru. Sczuká lepsza nieźli kárp do zdrowia. PetrSInst B4.
patrz: KARAŚ
– Nośić Kárbunkuł karbon maiącym dobrze [...] PetrSInst E2v.
patrz: KARBON
– O kárbonie ábo wrzedźienicy. PetrSInst E2.
patrz: KARBON
– Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v.
patrz: KLISTER, KLISTER, KLISTERA, KLISTERA, KRYSTERA
– Gdzie wychodzi ospá dobrze, á vlżenia nie będzie, ktemu ięzyk czarny iest, tam iuż trzebá chłodzić, nie grzać; Bo wielki zapał. PetrSInst E4.
patrz: KTEMU
– Abo się to dźieie dla spádánia máteryey ná pierśi/ ktora ćieśni y duśi chorego. Czemu zábiegáć odięćiem y leczeniem tákiego spadku/ dáiąc płokánie/ y lambitiua ná zćieńczenie/ y rozerwánie/ y wypędzánie tákiey máteryey duszącey. PetrSInst E.
patrz: LAMBITYWUM
– We Fránciey z źioł rozmáitych czynią polewki/ co Potadio zowią. Także we Włoszech brodia/ czego tu v nas nie vżywáią/ iáko z ślazu/ z boraku/ z sczawiu/ z kurzey nogi/ zbábki/ z sáłaty/ z Endywiey/ z śpinaku/ z łobody/ z miętki etc. PetrSInst B3v.
patrz: LEBIODA, ŁOBODA, ŁOBODA
– Iesli ma być przeczysczenie/ ma być lekkie y łáskáwe/ nie mocne y gwałtowne/ áby náturá będąc mocnością lekárstwa zwątlona/ zbytecznie nie pusczáłá/ skądby przyszło zbyteczne czysczenie/ á zá niem słábość/ mdłość/ á potym śmierc. PetrSInst C4v.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Lubczykowe korzenie tákże dobre ná przećiwko iádowi/ y iego naśienie. PetrSInst D3v.
patrz: LUBCZYKOWY, LUBCZYKOWY, LUBSCZYKOWY, LUBSZCZYKOWY
– Porządek w iedzeniu/ gdźie wiele potraw iest/ ma być táki záchowan/ áby wprzod się iádły miekkie rzeczy/ y łácno stráwne/ niźli twárde y grube. PetrSInst B2v.
patrz: ŁACNOSTRAWNY
– Płuc y pierśi bronić/ brániem iulepku fiołkowego/ ábo mákowego po łyscze/ ráno. PetrSInst E4.
patrz: MAKOWY
– Także we Włoszech brodia, czego tu v nas nie vżywáią, iáko z ślazu, z boraku, z sczawiu, z kurzey nogi, z bábki, z sáłaty, z Endywiey, z śpinaku, z łobody, z miętki itd. PetrSInst B3v.
patrz: MIĘTKA
– Nusz insze polewki/ barscz/ żur/ biermuszká/ hordeatá z ięczmiennego soku/ grucá/ migdałká/ syrowká/ etc. PetrSInst B3v.
patrz: MIGDAŁKA
– Miasto Driakwie/ możesz wźiąć proszku złotego w winie/ co grosz záważy/ ábo proszku Saluificantis/ ábo Morsel/ ktore w Aptyce gotowe naydźiesz. Ale nád Driakiew/ niemász nic lepszego. Niedostátek Driakwie insze rzeczy wynálasł/ iáko Morselle Teriacales, Aquas Bezoardicas: proszki rozmáite. etc. PetrSInst C3.
patrz: MORSELA, MORSELLA, MORSZELA, MORSZELA, MORSZELLA
– Kto chce mieć łacny odchod pokarmu z żołądká, niech wprzod leży ná práwy bok. PetrSInst B4v.
patrz: NIECH
– [...] káżdy mor ma swoię własność, ludziom niewiádomą: więc go też rozmáitemi lekárstwy leczyć potrzebá, nie ták z rozumu wynálezionemi, iáko z doświadczenia. PetrSInst D2v.
patrz: NIEWIADOM, NIEWIADOMY
– Z temi rzeczámi [lekami]/ przy łásce Bożey możesz się nie zárazić powietrzem morowym/ choćbyś też niewiádomie bywał v zápowietrzonych. PetrSInst C4.
patrz: NIEWIADOMIE
– Odmiáná częsta plastrow. A iż prędko w gorącym wrzodźie vsycha przyłożenie lekarstw/ potrzebá często odmieniáć/ áby mokro było nie sucho. Tu też przynależy przed otworzeniem/ ábo przed śiekániem párzenie lekkie/ wárzywszy rumienek/ nostrzyk/ máieran w wodźie wespoł/ przydawszy do tego trochę śpiki Celtyki. PetrSInst E2v.
patrz: NOSTRZYK
– Około wrzodu trzebá vczynić, áby się ogień nie szerzył. Wziąć wodki rożaney trochę, octu tákże, ziemie Ormiańskiey trochę, á vczynić obkład ná chuście rościągnaszy. PetrSInst E2v.
patrz: OBKŁAD
– Weźmi oleyku rożánego/ ośrzodki pogniećioney z bań/ sántalow/ wszytkich potrosze/ zámieszay dobrze/ á maż tym żołądek. PetrSInst E.
patrz: OSRZÓDEK, OSZRODEK, OŚRODEK, OŚRODEK, OŚRÓDKA, OŚRÓDKA, OŚRZODEK, OŚRZÓDKA
– A gdy się pocznie ukázowáć ospá/ iáko koniec igieł/ ábo iák iágły: w ten czás iuż od chłodu y ochłodzenia niech się strzegą/ niech zámknione okná będą/ áby się nie oziębiáli/ y dlátego wewnątrz nie wchodziło osucie. PetrSInst E4r.
patrz: OSUCIE
– Niech będzie ochędostwo w mieszkániu: śmieci, páięczyny niech nie ma, y żadnego plugastwa. PetrSInst B1.
patrz: PAJĘCZYNA
– Z chleba też rozmáite potrawki mogą być, pánatá, drobionka, chleb moczony w wodzie, w winie, chleb łamány do vkropu itd. PetrSInst B3v.
patrz: PANATA
– Może też iey vżywáć zwierzchu/ płát námázawszy Driakwią/ do sercá przywiązáć/ pulsy námázáć/ y woniáć iey: Kto nie może mieć Driakwie Wenckiey/ iest táńsza druga Diateseron: tá vbogim się zeydzie. PetrSInst C3.
patrz: PŁAT, PŁATA
– Na Wiosnę przed południem praca zdrowa. Lecie lepiey po chłodzie ráno prácowáć. PetrSInst C1- C1v.
patrz: PO CHŁODZIE
– Aloes pogrążnione wilgotności niepotrzebne ná dnie z żołądká wywodzi. PetrSInst C3.
patrz: POGRĄZIĆ, POGRĄŻNIĆ, POGRĄŻYĆ, POGRĘZIĆ
– Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny. PetrSInst B2.
patrz: POKARM
– Iednák gdźie byś nie mogł ták wiele bráć pigułek Ruffi, ábo dla trudnośći połknienia/ ábo dla ich wielkośći. Co tydźień bierz trzećią część drágmy/ to iest/ po piąći máłych pigułkách/ choć znácznego purgowánia nie vczyni/ wżdy przećie co porwie znienagłá/ bez wielkiego zawodu. PetrSInst C3.
patrz: POŁKNIENIE
– Jeśli przyrodzenie będzie niepomierne/ to jest/ abo nazbyt gorące/ abo zimne/ abo wilgotne/ abo zbyt suche: mamy go przywodzić do przeciwnej pomierności/ tak dalece/ ile od miary wykroczyło. PetrSInst A4v.
patrz: POMIERNOŚĆ
– Weżmi orzechow Włoskich, fig, ruty, rowne części, pokray to wszytko ábo potłucz, á vżyway tego, nim wynidziesz z domu. To ma swoie zalecenie, od Mitridatá krolá Pontskiego... PetrSInst C3v.
patrz: PONTCKI, PONTSKI, POŃSKI
– [...] ktorekolwiek ciała widzielismy być zbyt wilgotne, takiesmy wysuszać vsiłowiali: a ktore były suche, tesmy w swey porze záchowáli. PetrSInst A4v.
patrz: PORA
– [...] gdy się kto dobrze spráwuie y rządzi, może dotrwáć do czásu przyrodzoney skázy, od nátury náznáczoney. Gdy záś kto nie umie się rządzić, iuż ciało od swey nátury y pory odstępuie y stąd bywáią rozmáite choroby. PetrSInst A4v.
patrz: PORA
– Weźmi orzechow Włoskich/ fig/ ruty/ rowne części/ pokráy to wszytko/ ábo potłucz/ á vżyway tego/ nim wynidziesz z domu. PetrSInst C3v.
patrz: POTŁUC
– Druga powszechnia przestroga niech będzie, ze złego powietrza, ná dobre vbiegáć. PetrSInst A4.
patrz: POWSZECHNI, POWSZECHNY
– NAprzod się przepurguy/ gdy się vkaże powietrze/ od wilgotnośći zagniłych [...] zátęchłych: abo pigułkámi Ruffi pułtorą drágmą: ábo proszkiem Senesu przypráwneg[g]o/ ábo proszkiem diaburbit: każ go vczynić ná kilká rázy. PetrSInst C4.
patrz: PÓŁTORA
– Wziąć wody letniey, więcey niż quaterkę, octu trochę, oliwy wlać łyszkę, soli sczypt: to zmieszawszy wypić. Abo ieść choć się nie chce przez dzięki, tedy będzie wymiot. PetrSInst D2v.
patrz: PRZEZ
– O Dyećie ták rozumiey/ iż pilnieysza ma być/ niżli w ochronie powietrza/ o ktorey się przydłuższym powiedźiáło/ áby nie powtarzać. PetrSInst D3.
patrz: PRZYDŁUŻSZYM
– Chybaby kto był názbyt głodny/ ábo żołądek miáł z przyrodzenia przygorętszym/ abo przestrony przechod/ tożby w ten czás lepiey grubsze na przod rzeczy ieść/ á potym subtelnieysze. PetrSInst B2v.
patrz: PRZYGORĘTSZY
– Co się wrzodu tknie sámego, máią być przykłádáne rzeczy iad mocnie wyciągáiące, iako trocisci de vipera, Dryakiew Mitridatum. PetrSInst E2.
patrz: PRZYKŁADANY
– Nie ma być áż drugiego dniá po vpieczeniu iedźiony/ ktory áczby się mogł przypráwiáć z rozmaitemi rzeczámi/ ále iż iest iadło powszechne chleb/ przez ktorego żaden nie żyie lepiey mu być przez przymieszánia inszych rzeczy: PetrSInst B3.
patrz: PRZYPRAWIAĆ SIĘ
– W kámiennych rzekach ryby lepsze/ iáko są śliże/ pstrągi/ głowáczyc z Niestru. PetrSInst B4.
patrz: PSTRĄG, PSTRĘG
– Ktoby nie mogł pić piwa, ptisannę niech piie. PetrSInst E3v.
patrz: PTISANA, PTISANNA, PTYSANNA, PTYZANA, PTYZANNA
– PetrSInst C2v.
patrz: RABARBARUM, RABARBARUM, RABARUM, REUBARBARUM, REUBARBARUN, REUMBARBARUM
– Tu też przynależy przed otworzeniem abo przed siekániem párzenie lekkie, wárzywszy rumienek, nostrzyk, máieran w wodzie wespoł, przydawszy do tego trochę śpiki Celtyki. PetrSInst E2v.
patrz: ROMIONEK, RUMENOK, RUMIANEK, RUMIANEK, RUMIENEK, RUMINEK
– Iesli nie rychło w gorączce vkażą się pstrociny/ pátrzyć trzebá na to/ iesli się nie zstáło przed tym czyścienie/ bądź od nátury/ bądź od Medyká. Ieśli vprzedziło czyścienie/ nie czynić nic czyścienia/ folguiąc siłom/ áby zápowietrzeniem purgacyą nie zwątliły się. Ale vczynić mázánie takie: Wziąć sáletry puł łotá/ oleyku rumienkowego 4. łoty, wodki rumienkowey 8. łotow. To zmieszawszy/ ręce násmárowawszy/ trzeć wszytko ciáło. PetrSInst E3.
patrz: RUMIANKOWY, RUMIENKOWY, RUMIENKOWY
– A gdzieby nie było Cáthárru/ ábo sápki/ może być maczána głowá w dekokcie fiołkowym/ rożánym/ wierzbowym/ rumienkowym/ y głowek mákowych: Krupkami z másłem ięczmiennemi obłożyć. PetrSInst D4v - E.
patrz: RUMIANKOWY, RUMIENKOWY, RUMIENKOWY
– Do tego kadzić z skorek ich, z kadzidłá, z Ladanu, drzewa Aloesowego, Storaku, z Sandalow, z Gwożdzikow. PetrSInst A4v - B 1.
patrz: SANDAŁ, SANDAŁ, SZANDAŁ
– Tu też przynależy przed otworzeniem abo przed siekániem párzenie lekkie, wárzywszy rumienek, nostrzyk, máieran w wodzie wespoł, przydawszy do tego trochę śpiki Celtyki. PetrSInst E2v.
patrz: SPIKA, SZPIKA, SZPIKA, ŚPIKA
– Czemu zábiegáć odięćiem y leczeniem tákiego spadku/ dáiąc płokánie/ y lambitiua ná zćieńczenie/ y rozerwánie/ y wypędzánie tákiey máteryey duszącey. PetrSInst E.
patrz: ŚCIEŃCZENIE
– [...] áby nie opánowała człowieká gnuśność/ y drzymánie/ áby rzygánie nie przystąpiło/ áby nie iechał tenże pokarm z gárdła. Bo niemász nic gorszego/ iako gdy z vst idźie tenże zapach z śniadku. PetrSInst Bv.
patrz: ŚNIADEK
– Także śniadne rzeczy nie ostrożnie w naczyniách chować/ w ktorych się mogą zepsowáć łácno/ iáko gdy kto oliwę trzyma w naczyniu miedzianym. PetrSInst B2v.
patrz: ŚNIADNY
– Iesli wyrzući chory wypiwszy/ zle iest: iednák vmywszy winem vstá/ drugi raz toż nágotowawszy/ może wźiąć. PetrSInst D3.
patrz: UMYĆ
– Twarz też vmywáć często dekoktem máku czarnego. PetrSInst D4v.
patrz: UMYWAĆ
– [Chleb] Nie ma być áż drugiego dniá po vpieczeniu iedźiony/ ktory áczby się mogł przypráwiáć z rozmaitemi rzeczámi/ ále iż iest iadło powszechne chleb/ przez ktorego żaden nie żyie lepiey mu być przez przymieszánia inszych rzeczy: ácz y Anyżkiem go niezepsuie. PetrSInst B3.
patrz: UPIECZENIE
– Gdy się kto zbytnie gniewa/ wlot się zapali ná twarzy/ dobrze że iskry z oczu nie idą [...]. PetrSInst C2.
patrz: W LOT
– Skorki, mogą się wárzyć, iáko się wyższey powiedzało. PetrSInst D1.
patrz: WARZYĆ SIĘ
– Z temi rzeczámi [lekami]/ przy łásce Bożey możesz się nie zárazić powietrzem morowym/ choćbyś też niewiádomie bywał v zápowietrzonych. Bo wiádomie bywáć/ głupiego iest: nátrącáć się ná zły/ ábo śmiertelny raz. PetrSInst C4.
patrz: WIADOMIE, WIADOMO
– [...] ktorekolwiek ciała widzielismy być zbyt wilgotne, takiesmy wysuszać vsiłowiali: a ktore były suche, tesmy w swey porze záchowáli. PetrSInst A4v.
patrz: WIDZIEĆ
– Nádewszytki winny ocet z Włoską cebulą przyprawny, dobry. PetrSInst D4.
patrz: WŁOSKI
– Nosá ochrániamy woniáiąc ocet: sándały w ocćie rospusczamy/ woniáć dáiemy/ y wśiąkáć w nos. PetrSInst E4.
patrz: WONIAĆ, WONIEĆ
– Niespánie znosi się woniániem zimnych rzeczy, iáko oleyku fiałkowego, rożánego, nasienia bániowego, pomázawszy wewnątrz nozdrzá... PetrSInst D4V.
patrz: WONIANIE
– Skłonność do wracánia y brzydkość ná żołądku. PetrSInst A3v.
patrz: WRACANIE
– O kárbonie ábo wrzedzienicy. Karbunkuł iest wrzod pałáiący, iák wągiel rospalony, máły iák ćwieczek... PetrSInst E2.
patrz: WRZEDZIENICA, WRZEDZIENICA, WRZEDZIENICZA, WRZEDZIENNICA, WRZODZIENICA, WRZODZIENNICA
– Polna dryakiew ná proch skruszona godźinę trzymana ná wrzodźie wrzodvleczy także y lysimacha Bázánowiec zową. PetrSInst E2.
patrz: WRZÓD
– Po wschodzie słońcá dwie abo trzy godziny niech będą okná otworzone, áby promienie do gmachu biło, tak lecie iako y zimie. PetrSInst B1.
patrz: WSCHÓD
– Nosá ochrániamy woniáiąc ocet: sándały w ocćie rospusczamy/ woniáć dáiemy/ y wśiąkáć w nos. PetrSInst E4.
patrz: WSIĄKAĆ
– Do tego, kto zbytniey krwie iest, ma iey vpuścić wedle zbytku. Bo zbytnia krew zátłumia y gási ciepło przyrodzone, iáko wielkie drwá máły ogień. PetrSInst C2v.
patrz: ZATŁOMIAĆ, ZATŁUMIAĆ, ZATŁUMIAĆ
– Nusz insze polewki/ barscz/ żur/ biermuszká/ hordeatá z ięczmiennego soku/ grucá/ migdałká/ syrowká [et]c. PetrSInst B3v.
patrz: ŻUR