– Po potopie wnet: znowu miásto zbudowali/ Ktore w ięzyku swoim Dámászkiem názwáli. A to od krwie Ablowey/ ktorego (iák otym Vdawáią) miał zábić KAIN tám w mieyscu tym. RoźOff B2v.

– Teraz iż nie dozoru/ więc też rudę psuią/ Ktorą zawżdy z obstachem zmieszawszy dawaią. RoźOff G4.

– Więc tylko z wierzchu grzebą zawalone czachy/ a z onych mieysc vrwanych dawaią abstachy. Zaczym maią kuźnicy szkodę. RoźOff G4.

– Przy wielkiey górze Ryzenbergu, Ametyst wyborny sie bierze. RoźOff H2v.

– W pieknym barzo sposobie przodka domu tego/ Wyrażono animusz cnych postępkow iego. RoźOff A3v.

– Wszakoż barzo kosztowną w nim glinę kopaią/ Ktorą za Antidotum nayprzednieysze maią. Przeciw każdey truciźnie. RoźOff C3v.

– Rycerskie wszytkie aparaty/ Ktore służą do boiu y krwawey roboty. Napierwey wynaleŹli [Izraelici]. RoźOff B3.

– Stały ieszce y onych czásow Apostolskich/ Ty Chábulskie Kuźnice w dolinách Libáńskich. RoźOff B4v.

– Tegoż y Merkuriusz vżywał oręża [miecza] Ktorym zabił ARGUSA stookiego męża. RoźOff L2.

– Kto w boju bez żelazney może bydź armaty? RoźOff Lv.

– Wszystko ogień popali/ więc też máło dbamy O ozdobę: gdy piwo y gorzałkę mamy. Przecię v nas dobra myśl nikt się nie frasuie/ Bo Bachus troskę z głowy wnet kuflem wybiie. RoźOff M1.

– Młot też má bydŹ niemáły ksztáłtnie vrobiony/ Nie názbyt też wysoki/ rowny z káżdey strony. V ktorego trzebá mieć rowną twárdą banę/ Ták iżby nią mogł zawżdy kowáć głádko szynę. RoźOff I2v.

– Będzie drugi iákoby Bárnádyn pokorny/ A we wnątrz łotr wyrudny/ y mátácz wyborny. RoźOff K4.

– Stąd tak [Henryk Ferreus] był nazwany/ Od ludzi pospolitych: iż on officiny Zelazne w swoim Xięstwie niektore wystawił/ Przy ktorych sie iak kuźnik iaki zawżdy bawił. RoźOff .

– Blászyn miánowano/ Od Páná tego gruntu co go Bláchą zwano. RoźOff Hv.

– Latáiący Ogień [...] czásem wędrowne y podrożne ludzi/ Zdrogi wielkie błądzenie (zmámiwszy) záwodzi. RoźOff H3v.

– Drugá rudá [...] Leży w wodzie pod razem zową ią błotnicą [...] Bárzo spieszna ná dęcie nie trzebá iey pálić/ Tylko wypłokáwszy ią z piasku ná piec wálić. RoźOff G3.

– Iesli ták bárzo szmelcowna że też iák błotnicá/ Może bydź bez palenia sádzona do piecá [ruda piekarska zwana też żyglińską]. RoźOff G4.

– Iest zásię táka rudá w ktorey też Miedz bywa/ Ale záwżdy żelázo niepowárno dawa. Wszákoż onę surowość w niey błotnicá psuie/ Kiedy iey do niey przyda/ á z nią ią szmelcuie. RoźOff G2.

– Dymárskie piece siebie nie máią bydź blisko/ Ani ná mieyscu błotnym kędy iest zrzodlisko. RoźOff I2.

– Iest iescze druga rudá inákszey własności Niż tá pierwsza/ ná błociech náyduią iey dości. RoźOff G3.

– Nie brákuiesz w osobách: lecz w rownym sposobie/ Vbogiego z bogátym vmiesz wáżyć sobie. RoźOff B.

– Trzebá naprzod kuźnice mieć ná pewney wodzie/ W ktorey skok niech wysoki á nie niski będzie By kołá nie brodziły/ má też bydź głęboka Rzeká ocębrowána z bokow y szyroka. RoźOff I2.

– A gdy grzeie żelázo/ záwżdy go nápali/ Ták wiele: áż y głowá ná to pátrząc boli. RoźOff 144.

– [Mówią kuźnicy] Praw żadnych y Státutow pisánych nie mamy/ ták sie tylko zwyczáiem Cyklopskim rządzimy: Bez przysięgłych łáwnikow/ Woytá/ y Burmistrzá/ Wszákoż mamy stárszego miedzy sobą mistrzá. RoźOff M2.

– pokłony wyrządzáli Boskie RoźOff 47.

– My [robotnicy w kuźni] chodzim iákoby głownie ogorzáłe/ Máiąc włosy ná głowie y brodzie nie cáłe. RoźOff M.

– Trzebá naprzod kuźnice mieć ná pewney wodzie/ W ktorey skok niech wysoki á nie niski będzie By kołá nie brodziły/ ,á też bydź głęboká Rzeká ocębrowána z bokow y szyroka. RoźOff I2.

– Do roley záś lemieszá y z kroiem potrzebá/ Ktorym więc rolą orzą chłopkowie dla chlebá/ Trzebá też y rádlice ktora pod orána/ Bywa náprzyk záś oná rola vrádlona. Trzebá ieszcze do tego mieć żelázną bronę: Ktorąm włoczą oráną rolą zásię onę. RoźOff L3.

– Ledá gdzie pod drzewem mieszkáli W budách darniem przykrytych [mieszkańcy Tarnowic]. RoźOff H2.

– Iest OSTROW nád LIPARą ktory kráiem sięga/ Práwie od iedney strony Sycyliey brzegá. Sławny z lochow podziemnych/ z ktorych nie zgászony Ogień niegdy wychodził z trzáskániem siárczány. Stądże náwigácya (gdy sie ták burzyłá Oná wyspá) strászliwa támtędy bywáłá Dlá Ogniá: ktory od skał iák tám stoią gęsto W pustych mieyscách: wychodził ná wierzch. RoźOff D.

– Iest OSTROW nád LIPARą ktory kráiem sięga/ Práwie od iedney strony Sycyliey brzegá. Sławny z lochow podziemnych/ z ktorych nie zgászony Ogień niegdy wychodził z trzáskániem siárczány. [...] Wszákoż sie ieno w nocy on ogień ták burzył/ A wednie sie záś tyko dymieł ábo kurzył. RoźOff D-Dv.

– O dobry byt iákiego ná świećie Ludźie pragną/ tu w nászey (nie pytáy się) Hućie. RoźOff 180.

– SA też iácyś duchowie dziwni/ ktorzy z ziemi Pospolicie bywáią/ więc między kruszcámi/ Ci z gorniki przy kruszcách iákby cech trzymáią. RoźOff H3v.

– [Bachus] Przeto z námi trzyma Cech á záwżdy nam w znoiu/ Vpalonym podawa chłodnego napoiu. RoźOff M.

– Miedzy tymi we środku prawie Kuźnicámi/ Leży gorá Libanus zárosła Cedrámi Y kádzidłem. RoźOff B3v.

– Wezmisz wdzięcznie Książeczkę tę proszę ode mnie/ A prostotę tákową moię/ przytym skromnie V siebie znieś; wtym żemci ták Script podłey cenyPrzypisał: ktory słusznie mogłby bydz wzgardzony. RoźOff A4.

– Gdyż y oni Kuźnicy ktorzy tám kowáli Zelázo: Chaldeycycy y Zydowie byli: Abo oni z SIDONY Kártáginczykowie/ Drudzy mienią iż byli/ stárzy CHALVBOWIE. Iednak wszyscy ięzykiem Chaldeyskim mowili. RoźOff 63.

– Bo te wyspy od brzegá blisko są przy stronie Chaldeyskiego krolestwá/ w morzu EVXINIE. Stąd sie znáczy iż byli tám z Cháldeyskiey ziemie Przyszli: ktorym od stali dáno tákie imię. RoźOff 63.

– Hutá ma bydź przestrona dla desczá przykryta [...] Trzebá też mieć cháłupy dobrze zbudowáne Robotnice/ á huty blisko postáwione. RoźOff I2.

– Trzebá mieć ná dymárze oko z káżdey strony/ Bo ten narod Cyklopski iest ták wyćwiczony/ Ze sie mniszká ná łupie zerwáć nic nie wstydzi. A potym w wodę wrzuci kiedy nikt nie widzi. Abo też więc żelázo pierwsze z piecá wymknie W nocy: á omoczywszy do cháłupy znim mknie. RoźOff I3v-I4.

– Więc by go iákokolwiek od siebie zágnáli/ Rozmáite mu przykrości záwżdy wyrządzali [mieszczanie bytomscy]. Káráktery pisáli/ krzyżyki do tego Czynili: A to kłádli więc ná kruszce iego. Bacząc ich zmowę Szárley on isty tákową/ Powiedział im (wywiodszy ie do gor) rzecz nową/ Ktorey nie bárzo rádzi od niego słyszeli/ Ze kruszce (prze onę swą złość) vtrácić mieli. RoźOff G4v.

– Bo gdy często ná węgle rospalone leie [koszytarz] Táką wodą/ tedy sie záwżdy spieszniey grzeie: Więc y węgla (á zwłascza gdy słábe) mniey gore/ Broni z piecá parsczenia/ á z wierzchu chłodnieie. RoźOff Kv.

– Bachus [...] Przeto z námi trzyma Cech á záwżdy nam w znoiu/ Vppalonym podawa chłodnego napoiu. RoźOff M.

– Bo ácz będzie nápráwiał tłukł około młotá Vstáwicznie: przecię mu [złemu kowalowi] nigdy w-traf robotá Nie poydzie: młotá sobie dobrze nie vsádzi. Ani czopow/ y rámion/ wszytko opák chodzi/ Ryttel zle/ buksze nisko/ y Helzá wsádzona: Młot nie rowno ná przeskok/ pada przez rámioná. RoźOff I4v.

– Y tego też trzebá strzedz by młot rowno chodził/ Ták áby w iedno mieysce káżdy ráz vgodził. RoźOff I2v.

– Virgilius powiáda że nago chodziliW Officynách swych: kiedy żelázo robili [kuźnicy]. RoźOff E.

– Godzieneś wielkiey dzięki ode mnie cny Pánie Zá chęci twe/ y ono łáskáwe stáránie, Ktoreś też o mnie czynił: czymeś mię ták sobie Zniewolił: iż też y ia muszę służyć tobie. Ták ty sobie ludzkością swą ludzi hołduiesz Záwżdy: Bo ią káżdemu/ znácznie okázuiesz. Nie brákuiesz w osobách: lecz w rownym sposobie/ Vbogiego z bogátym vmiesz wáżyć sobie. RoźOff A4v - B.

– Stały ieszce y onych czásow Apostolskich/ Ty Chábulskie Kuźnice w dolinách Libáńskich. RoźOff B4v.

– Wielką w ten czas Legnickie Xięstwo sławę miało Z Kuźnic: gdy sie tyśiąc lat od Chrysta pisało/ Y dwieśćie czterdźieśći dwie. RoźOff E4.

– Wszytko sie im dárzyło wedle myśli práwie Ták w robocie żelázney/ iák y w káżdey spráwie. RoźOff I.

– dyábeł RoźOff 124.

– Jest iescze druga rudá inákszey własnosci Niż tá pierwsza/ ná błociech náyduią iey dości [...]. RoźOff G3.

– W pięknym bárzo sposobie przodká domu tego/ Wyráżono ánimusz cnych postępkow iego. W czym go y dziś dość znácznie (co iáwno káżdemu) Násláduie potomstwo iego cne w tym domu. RoźOff A3v.

– Y stąd byłá názwána od tego HERCYGA/ Tá co idzie k Lublincu z tey kuźnice drogá Hercykowska/ iák świádczy ná lásy nádánie Dromowskie/ ktore máią Lublinscy miesczánie. RoźOff F2.

– Ma z pilnością Koszytarz zbieráć/ optrowáć/ A do ogniá w piec miotáć y ná dul szmelcowáć. RoźOff K2.

– Dymárskie piece śiebie nie máią bydź blisko/ Ani námieyscu błotnym kędy iest zrzodlisko. RoźOff I2.

– Pospolicie wietrunek ten gdy w nocy bywa/ Płomienisty záwżdy kształt abo bárwę miewa. wednie záś bez płomieniá tylko sie po ziemi Ták iáko mgłá ábo dym z szumem wielkim dymi. RoźOff H3.

– EXALATIONES SARDENTES, álbo Wietrunki od Rudy á Kruszcow gdy ogień w nocy z ziemie wyskákuie, á we dnie sie dymi. RoźOff H3.

– Te rudy ciągnęły sie wsrzod ziemie Zydowskiey Imo KARMEL począwszy z gránice phoenickiey Przez Kabulską kráinę/ tam gdzie Asserczycy Mieszkali: żydowskiego narodu kuźnicy. RoźOff G2.

– Iest OSTROW nád LIPARą ktory kráiem sięga/ Práwie od iedney strony Sycyliey brzegá. Sławny z lochow podziemnych/ z ktorych nie zgászony Ogień niegdy wychodził z trzáskániem siárczány. Stądże náwigácya (gdy sie ták burzyłá Oná wyspá) strászliwa támtędy bywáłá Dlá Ogniá: ktory od skał iák tám stoią gęsto W pustych mieyscách: wychodził ná wierzch. RoźOff D.

– A gdy grzeie żelázo/ záwżdy go nápali/ Ták wiele: áż y głowá ná to pátrząc boli. RoźOff 144.

– Co się tknie nowey Biblijey Polskiey we Gdańsku y Amsterdámie wydrukowáney/ w tej się zgoła c.z. nie wspomináją trzewiki; jákoć y in Bibliis Tremellii o tym głucho. RoźOff 159.

– Bo kiedy głucho kurzy/ tedy głąbowáte Bywa węgle: nie spore y złe ná robotę. RoźOff 159.

– A w piecu zaś surowym rzadko co vpárzy. Sámey tylko żużele nawięcey náskwárzy. A stąd bywa żelázo záwżdy gnoiowáte/ Nie czyste/ więc nie spore/ y złe ná robotę. RoźOff I3v.

– Rozmáitego też kształtu tám rudę náyduią/ Ktorey wielką obfitość záwżdy wykopuią Z Zięmie: Lecz w każdey gorze iest iey własność insza/ Iest twárda żeleziwa/ iest też y wolnieysza. RoźOff 104.

– Niżey záś Iędrykowskiey w ćwierć mili Kuźnice/ Iest Płáplinska Kuźnicá: tám gdzie Páłecznice Strumień wpada w Máłpadew/ ktorą osobliwie/ Ná kopcu postáwiono w mieyscu grzecznym práwie. RoźOff F.

– Ma dozorcá bydź wierny/ ma záwżdy kowali Pilnowáć kiedy kuią/ aby nie dziáłáli Szkody: bo kto nie báczny, przed oczymá iego Vkrádną/ á głupi stroż nie obaczy tego. Trzebá y tám pilnowáć gdy żelázo grzeią/ Bo w ten czás żelázo sztucznie kryć vmieią. RoźOff K.

– Trzebá dobrze dymárskiey napráwie zrozumieć/ Iáko formę postáwić w piecu/ trzebá vmieć. Iakie oko vczynić by sie dobrze grzało Przez nie w piecu: á węgla nie wiele gorzáło. RoźOff I3v.

– Dymárskie piece siebie nie máią bydź blisko/ Ani ná mieyscu błotnym kędy iest zrzodlisko. Bo więc spodek w tákowym piecu wilgotnieie/ Z czego záwżdy żelázo surowo się grzeie. RoźOff I2.

– Bo gdy czésto ná węgle rospalone leie Taką wodą/ tedy sie záwżdy spieszniey grzeie: Więc y wegla (á zwłaszczá gdy słábe) mniey gore/ Broni z piecá pársczenia/ á z wierzchu chłodnieie. RoźOff Kv.

– Bo gdy często ná węgle rospalone leie Táką wodą/ tedy sie záwżdy spieszniey grzeie: Więc y węgla (á zwłasczá gdy słábe) mniey gore/ Broni z piecá pársczenia/ á z wierzchu chłodnieie. Tákże też kiedy węgle nie chędogie dawa/ Záwżdy grzanie żelázá złe nie spieszne bywa: W piecu sie zásurowi/ y dul sie tám máły Vczyni: y nie czysty/ surowy/ nie cáły. RoźOff Kv-K2.

– Iesliże też v piecká w korycie iest gliná Tłusta záwżdy/ á z wodą dobrze vmieszána: Ktorą zwierzchu ná piecu węgle rospalone (Dla tym lepszego grzania) ma bydź polewáne. RoźOff I2v.

– Vczyniłem to/ ábych też w tym sposobie/ Wyświadczył y zwykłe chęci swe przeciwko tobie: Ná znák y ná pámiątkę doskonáłą tego/ Żeć rad służę: y życzę wszystkiego dobrego. Iednák co iest nie grzeczy/ iák nie ćwiczonemu Przepuść: gdyżci należy to iáko bácznemu Vczynić: nie ták máiąc wzgląd ná dar vbogi/ Iáko ná vprzzeymą chęć życzliwego sługi. RoźOff A4v.

– Więc on trzask co tám z lochow wychodził dziurámi/ Zdał sie z dáleká iákby Kuźnicy miechámi Szumiącymi/ swe piece gwałtem rozdymáli/ A kołá obracáiąc młotámi kowáli. RoźOff D.

– Ktorych [Cyklopów] naprzod misterstwo było okazáne/ Prze dwa sławne kierysy twárdo vstalone. Ktore oni ná roskaz Vulkanow: á k woli/ THETYDZIE y WENERZE byli vrobili. RoźOff C4.

– Irwisch. RoźOff H3v marg.

– Niemcy te latáiące ognie názywáią/ (Pospolicie Irwischem) co w nocy latáią. RoźOff H3v.

– Bacząc ich zmowę Szárley on isty tákową/ Powiedzial im (wywiodszy ie do gor) rzecz nową/ ktorey nie bárzo rádzi od niego słyszeli/ Ze kruszec (prze onę swą złość) vtrácić mieli. RoźOff G4v.

– Ták żołtá y ták drobna iest w ziemni Krákowskiey Rudá/ nád zwyczay dobra/ ná gruncie Ielenskim Leży w suszy ná gorze blisko Przemsze rzeki/ Lecz fundáment gdzie leży/ ma bárzo głęboki [...]. RoźOff G3v.

– Pod tą iest bárzo stára kuźnicá Kuczowska/ Czwarta niżey w puł mili leży Iędryskowska. Niżey záś Iędryskowskiey wćwierć mili Kuźnice/ iest Płáplinska Kuźnicá [...]. RoźOff F.

– Gdyż y oni Kuźnicy ktorzy tám kowáli Zelázo: Chaldeycycy y Zydowie byli: Abo oni z SIDONY Kártáginczykowie/ Drudzy mienią iż byli/ stárzy CHALVBOWIE. Iednak wszyscy ięzykiem Chaldeyskim mowili. RoźOff 63.

– Tám gdzie on pierwszy Kuźnik TVBALKAIN kował. Te rudy ciągnęły sie warzod ziemie Zydowskiey Imo KARMEL począwszy z gránice phoenickiey Przez Kabulską kráinę/ tam gdzie Asserczycy Mieszkali: żydowskiego narodu kuźnicy. RoźOff G2.

– Od ADAMA potomek: Ktory z Kainowego Był narodu/ co zábił ABLA brátá swego. RoźOff B3.

– A gdy ktory z tych duchow w gorniczym sposobie/ Vkaże sie z kilofem kołácąc po szybie. Wnet gornicy zrádośćią k temu mieyscu śmiele Kopáia sie: bo kruszcá tám náyduią wiele. RoźOff 127.

– CALLIOPE z PARNASSV/ śliczna MVSA moiá/ Ktora z HIPPOKRENSKIEGO słodką wodą zdroá. Vczone pisorymy przedtym nápawáłá/ tá y mnie ná ten prosty rythm piorá podáłá/ Ktorymech O Libáńskich pierwszych Officynách Zeláznych pisał: ktore w Syryskich kráinách/ TVBALKAIN LAMECHOW Syn był pobudował Przed potopem/ w ktorych miedź/ y żelázo kował. RoźOff A4.

– Tym wietrunkom podobny iest ow latáiący Ogień/ co sie więc w lesiech vkázuie w nocy, Ktory czásem wędrowne y podrożne ludzi/ Zdrogi wielkie błądzenie (zmámiwszy) záwodzi. Niemcy te latáiące ognie názywáią/ (pospolicie Irwischem) co w nocy latáią. RoźOff 124.

– [Czapla] kiedy ma nástáć niepogodá/ Tedy spiesznym latániem swym ią opowiáda. RoźOff A3v.

– Tym wietrunkom podobny iest ow latáiący Ogień/ co sie więc w lesiech vkázuie w nocy, Ktory czásem wędrowne y podrożne ludzi/ Zdrogi wielkie błądzenie (zmámiwszy) záwodzi. Niemcy te latáiące ognie názywáią/ (pospolicie Irwischem) co w nocy latáią. Wszákosz sie to dyábeł ták w powietrzu kręci/ Aby ludźmi kuglował w ognistey postáci. Polacy ie z latánia zową latáwcámi/ Ktorych báby chowáią/ więc co się czárámi Báwią: dla tego iż im pieniądze á zboży Noszą: bo są złodzieie mistrzowni w krádzieży. RoźOff H3v.

– Z Ktorych mocy iednego ACHILES probował/ Pod Troią/ gdy o piękną HELENę boiował. A w drugim záś AENEAS z TVRNVSEM w latium Cżynił: o LATYNOWę corkę LAVINIAM. RoźOff C4v.

– Náyduią też tám kruszec śrebrny/ y rozliczny Mármur łamią: á nádto kopáią też śliczny Lázur bárwy niebieskiey: ktory Turkusowi Podobny iest/ kiedy go gláncownie wypráwi. RoźOff F4v.

– Ná czás zły dla pokoiu/ czásem też vchodźi W lásy wielkie ná Wiosnę/ kiedy mu przychodźi Czás lągnienia: Tám sobie mocno gniażdo wiąże W wierzchu ná wielkim drzewie: w ktorym dźieći ląże. RoźOff A3.

– Wielką w ten czás Legnickie Xięstwo sławę miáło Z Kuźnic: gdy sie tyśiąc lat od Chrystá pisáło/ Y dwieśćie czterdźieśći dwie: gdy zámordowány Był Henricus od Tátar/ Pius z cnot názwány. RoźOff E4.

– W gurách pod Sudetámi wszędy miedzy lásy/ Gdźie kruszce są/ y rudy náwiosnę/ y w czásy Letne: ludźie ći co tám poblyzu mieszkáią/ tákie wietrunki w nocy częstokroć widáią. RoźOff H3v.

– Gdyż záraz po wygnániu z ráiu Adámowym/ Mieszkáli ná podgorzu naprzod Libanowym Iego wszyscy synowie: Tám gdźie był zbudował KAIN miásto: w ktorym sie z swym potomstwem chował. RoźOff B2.

– Bywa śrebro y cżynią też y w drugiey rudźie/ Iáko v Goldkránáchu y w Styryey wszędźie: Náyduią tákie karny rudy ábo bryły/ W ktorych bywa we śrzodku kruszec litoczáły. RoźOff 103.

– Ná tákie zerwimniszki záwżdym sie ia gniewał/ Y nie radem łotrasow więc tákowych chował. RoźOff 14.

– Iák vdąć dobrą łupę/ y żelázo kowáć/ Trudno záraz zrozumieć iák sie w tym spráwowáć. RoźOff Iv.

– Te Kuźnice Małpadwią z przodku názywano/ Od Máłopadwie: iż ią zbudowáno Przy niey: záczym tych czásow te wszytkie Kuźnice/ Máłpadewskimi zową co są ná tey rzece. RoźOff E4v.

– Wszákosz w Xięstwie Opolskim nád te wszytkie Szląskie Kuźnice: nasławnieysze iuż są Małpodewskie. Tákże y te co z nimi z iednych rud dźiáłáią Zelázo: nie podloyszą od nich słáwę maią. RoźOff 80.

– Pod nią iest MARCISOWSKA/ trzećia od tey w mili Byłá: ktorą ZAWADKĄ pospolićie zwáli. RoźOff 95.

– A stąd ludzie rycerscy dla ták wielkiey cnoty Iego [żelaza]: nad wszytkie skárby y drogie kleynoty: Więcey ie sobie ważą w więtszey cenie máią/ Zwłasczá co go w potrzebách marsowych doznáią. RoźOff 164.

– Będzie drugi iákoby Bárnádyn pokorny/ A we wnątrz łotr wyrudny/ y mátácz wyborny. RoźOff 159.

– A zátym długotrwáłe látá/ Niechci sczęśnie prowádzą/ nieodmienne Fatá. RoźOff B.

– Gospodárstwá w kuźnicy iesli nie rozumiesz/ A z robotniki swymi rządzić sie nievmiesz. Rádzęć ábyś (niecháiąc kuźnice) w czás sobie O inákszey żywności myślił y o chlebie. RoźOff Iv.

– Jesli są nowe miechy/ niechay lekko idą/ Bo iak ie zrázu puścisz/ iuż ták záwżdy poydą. RoźOff I3.

– A on [mistrz kuźniczy] nas do żywności nászey potrzebámi opátruie: piniądzmi/ chlebem/ y szátámi. RoźOff M2.

– Więc y węgla (á zwłascza gdy słábe) mniey gore/ Broni z piecá parsczenia/ á z wierzchu chłodnieie. RoźOff 151.

– Kto w boiu bez żelázney może bydź ármaty? Zaliz tám zbroiá śrebrna á miecz sczyrozłoty? Co płatny iest/ niemaszli żelázá dobrego/ Trudnoć przydzie probowáć więc Marsá krwáwego. RoźOff Lv-L2.

– Drudzy mienią/ iż IAPHET bacząc syná swego THUBALA, bydź do kruszcow y gor pochopnego. Vkazał mu támże sam pod Libanem ony Mieyscá: gdzie THUBALKAIN miał swe officyny. RoźOff 27-28.

– Widząc że się SZmidberskim dobrze podárzyło/ Wnet sie ich w inszych mieyscach więcey osádźiło. RoźOff E4.

– Gdyż záraz po wygnániu z ráiu Adámowym/ Mieszkáli ná podgorzu naprzod Libanowym Iego wszyscy synowie: Tám gdźie był zbudował KAIN miásto: w ktorym sie z swym potomstwem chował. RoźOff B2.

– Dziewiątego Dniá gdy vmárł/ wnet zá tym z kuźnice brat iego Ziechał podłużywszy się: á w tym zá posługi HERCYGOWI ią Xiąże dał spłáciwszy długi. RoźOff 87.

– Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v.

– NIE wiem czemu sie moiey tak barzo osobie Dziwuiesz? czyć sie moy kształt nie podobá tobie? Podobno żem to czarny by sádzelnik iáki/ Iestem Kuźnik w tym ksztáłcie iák mie widzisz táki. RoźOff 175.

– Iesli miechy dobrze dmą/ dobreli w nich skory/ Iesli sie nie podárły/ nie sąli w nich dźiury. RoźOff 13.

– A potym z węgielniki gdy ráchunek przydźie/ Tedy tám y koszytarz powinien też będźie Kárby oddáć/ ná ktorych pokárbował fory/ Wiele ich z roboty swey z węglem oddał ktory. RoźOff K2.

– ...tych czasow iák sie w moc Turecką dostáły Te tám mieyscá: náporząd iuż popustoszáły. RoźOff 71.

– Acz przed kilkánaścią lat niektore z nich były Prze wyrąbienie lásow práwie spustoszáły. Iednák iáko iuż w onych porębiskách lásy Zrosły/ wielkie y gęste zásię tymi czásy. RoźOff 92.

– Ryttel zle/ buksze nisko/ y Helzá wsádzona: Młot nie rowno ná przeskok/ pada przez rámioná. Káżdą szynę potłucze/ żelázá nápsuie Zawżdy wiele/ kowálno/ młot słucze odbiie. RoźOff I4v.

– A stąd ludzie rycerscy dla ták wielkiey cnoty Iego [żelaza]: nad wszytkie skárby y drogie kleynoty: Więcey ie sobie ważą w więtszey cenie máią/ Zwłasczá co go w potrzebách marsowych doznáią. RoźOff 164.

– Iescze złotá y śrebá/ ná ten czás nie było Ná świecie: gdy żelazo y z miedzią nástáło. Ktore Bog po vpadku człowieká pierwszego/ Podał temuż człowieku ku potrzebie iego. RoźOff 23.

– A on [mistrz kuźniczy] nas do żywności nászey potrzebámi opátruie: piniądzmi/ chlebem/ y szátámi. RoźOff M2.

– Cyklopowie potworni kuźnicy, Bogom podobni. RoźOff D2.

– Pierwszy był miedzy nimi/ ten z ktorego byłá Minerwá Apolliná przez gwałt vrodziłá. RoźOff C2.

– Więc tylko zwierzchu grzebą záwálone czáchy/ A z onych mieysc vrwánych dawáią ábstáchy. Záczym máią kuźnicy szkodę: A nie mnieyszą Ma Xiążę táką spráwą/ gdy rudy część więtsza W káżdym szybie zostánie ktorą tám przywáli Ziemiá: pátrzże iák szkodzą gornicy niedbáli. RoźOff G4-G4v.

– Do roley záś lemieszá y z kroiem potrzebá/ Ktorym więc rolą orzą chłopkowie dla chlebá/ Trzebá też y rádlice ktorą pod orána/ Bywa náprzyk záś oná rola vrádlona. RoźOff L3.

– Iużci tám musiáłá bydź do roley kopánia Motyká/ y siekierá do drzewá rąbánia. RoźOff L3.

– Hutá ma bydź przestrona dla desczá przykryta [...] Trzebá też mieć cháłupy dobrze zbudowáne Robotnice/ á huty blisko postáwione. RoźOff I2.

– Iest zásię táka rudá w ktorey też Miedz bywa/ Ale záwżdy zelázo nie powárne dawa. Wszákoż onę surowość w niey błotnicá psuie/ Kiedy iey do niey przyda/ á z nią ią szmelcuie. Bo oná káżdą rudę po sobie odmieni/ A żelázo powárne pospolicie czyni. Tylko że gdy iey do niey názbyt wiele sádzi/ Tedy rosprách vczyni á tym iey zászkodzi. RoźOff G2.

– Hyácynty/ Rubiny/ Wirzerze náyduią/ Y w tych zrzodłách co piásek złoty z nich wymuią. RoźOff 120.

– Táka iest własnie rudá w Márgrábstwie Moráwskim Z tę stronę Ołomońcá od Szląská w Szternberskim Páństwie; ktora ták leży tám głęboko w ziemi/ Aż ią muszą ná gorę ciągnąć rumpałámi. RoźOff G3v.

– Rycerskie wszytkie aparaty/ Ktore służą do boiu y krwawey roboty. Napierwey wynaleŹli [Izraelici]. RoźOff B3.

– Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v.

– Przez niektore wedrowne Niemieckie kuźniki/ Mistrzowne w tym oboiu dźiele rzemięsłniki. RoźOff E3v.

– Y kámienie nájduią drogie rozmáite. Sápphiry/ Diámenty/ nád miárę ozdobne/ We wszem kształćie y w glancu Indyiskim podobne. RoźOff 120.

– Tá SAREPTA ná brzegu morskim iák ná szpicy Siedźi przećiw SIDONV, w ktorey niegdy kupcy/ Z potomkow Asserowych náporząd mieszkáli/ Ktorzy miedźią/ żelázem/ y śkłem hándlowáli. RoźOff B4.

– Káżdą rzecz ostrość iego ná świecie zepsuie Drzewo náwiętsze zetnie y skáłę przekuie. RoźOff 164.

– Káżdy z nich [Cyklopów] tylko iedno oko miał śrzod czołá/ Z czego sie twarz ogromna y strászliwa zdáłá. RoźOff D2.

– Ten oto sposob tákiego świecenia zmyślony Od Vulkaná [...]. RoźOff C2v.

– Te Kuźnice zásiádły ná gruncie Swinowskim [...]. RoźOff 91.

– VBOZE ABO DVCHOWIE Kuzniczni. [...] A gdy sie vciszyli y szli spáć kuźnicy/ Tedy oni kowáli więc po cáłey nocy. A skoro kur záśpiewał ábo świtáć miáło/ Znikali/ y kowánie ono vstáwáło. RoźOff I.

– Niepodleysza Sycyliey y LIPARA byłá/ Na ten czás/ gdy przezwisko Meligunis miáłá. Hoyna w háłun/ porządna w kosztowne cieplice/ Máiąc nád to bogate żelázne kuźnice. Ktorych było dostátek po oney Insuli/ Wielce sławnych z Cyklopow ktorzy w nich kowáli. Niegdy przedtym: Bo też był Vulkan opánował Tę Insułę: á ná niey ty CYKLOPY chował. Ná ktorey (iák vdáią) też niektore skáły/ Vstáwicznie siárczánym ogniem gorzywáły: Z wielkim szumem trzáskaiąc iáko grom okrutny/ Ná kształt y sposob własny Sycyliyskiey AEtny. RoźOff C4v-D.

– Iest OSTROW nád LIPARą ktory kráiem sięgá/ Práwie od iedney strony Sycyliey brzegá. Sławny z lochow podziemnych/ z ktorych nie zgászony Ogień niegdy wychodził z trzáskániem siárczány. RoźOff D.

– [Bachus] Przeto z námi trzyma Cech á záwżdy nam w znoiu/ Vpalonym podawa chłodnego napoiu. RoźOff M.

– SA też iácyś duchowie dziwni/ ktorzy z ziemi Pospolicie bywáią/ więc między kruszcámi/ Ci z gorniki przy kruszcách iákby cech trzymáią. RoźOff H3v.

– [...] Vbożá tákie więc bywáły: Ktorym záwżdy v piecá máłego stáwiáli Jadło ná noc w Sobotę tám kędy kowáli. RoźOff 131.

– Tym sposobem ty Spectrá á Vboże ono/ Z tey kuźnice Kotowskiey było wystrászono. RoźOff 131.

– VBOZE ABO DVCHOWIE Kuzniczni. RoźOff 128.

– Iestem włąsnie iákoby murzyn vczerniony/ Po wszem ćiele y ogniem srodze popalony. RoźOff L4v.

– Y tego też trzebá strzedz by młot rowno chodził/ Ták áby w iedno mieysce káżdy ráz vgodził. RoźOff I2v.

– Tákim záwżdy fortylem kiedy nań vderzy Sokoł z gory: raz iego zásię mu odmierzy. Zásádzi sie: á nosá nádstáwia/ swoiego Iáko włocznie/ ná ono vderzenie iego. Ná ktory/ iesli z rázu tęgiego vgodzi/ Tedy sobie sam więcey niż Czápli vszkodzi. RoźOff A3.

– Przyszedł potym przez swoy kunszt Vulkanus do tego/ Ze go mieli zá Bogá właycę ogniowego. Y z tąd mu ná znák mocy ogniowey święćili Dźień vroczny: á Lwá mu weń ná cześć pálili. RoźOff 48.

– Y z tąd mu ná znák mocy ogniowey święćili Dźień vroczy: á Lwá mu weń ná część palili. RoźOff C4v.

– Rozmáitego też kształtu tám rudę náyduią/ Ktorey wielką obfitość záwżdy wykopuią Z Zięmie: Lecz w każdey gorze iest iey własność insza/ Iest twárda żeleziwa/ iest też y wolnieysza. RoźOff 104.

– Zátym Xiążę roskazał áby wysiekáno On lás/ á ná tym mieyscu miásto zbudowáno. RoźOff 119.

– [Czapla] kiedy ma nástáć niepogodá/ Tedy spiesznym latániem swym ią opowiáda. A iesli też zlekka gorą przelátuie/ Tym wesołą pogodę nástáć obwiesczuie. RoźOff A3v.

– Wielką w ten czás Legnickie Xięstwo sławę miáło Z Kuźnic: gdy sie tysiąc lat od Chrystá pisáło/ Y dwieście czterdzieści dwie: gdy zámordowány Był Henricus od Tátar/ Pius z cnot názwány. RoźOff E4.

– Latáiący Ogień [...] czásem wędrowne y podrożne ludzi/ Zdrogi wielkie błądzenie (zmámiwszy) záwodzi. RoźOff H3v.

– Od ktorego má Oels grunt ták zdawná názwány/ Sławne miásto Zegáńskie dźiedźicznie nádány. RoźOff 80.

– Kto w boju bez żelazney może bydź armaty? RoźOff Lv.

– Do roley záś lemieszá y z kroiem potrzebá/ Ktorym więc rolą orzą chłopkowie dla chlebá/ Trzebá też y rádlice ktora pod orána/ Bywa náprzyk záś oná rola vrádlona. Trzebá ieszcze do tego mieć żelázną bronę: Ktorąm włoczą oráną rolą zásię onę. RoźOff L3.

– Rozmáitego też kształtu tám rudę náyduią/ Ktorey wielką obfitość záwżdy wykopuią z zięmie: Lecz w każdey gorze iest iey własność insza/ Iest twárda żeleziwa/ iest też y wolnieysza. RoźOff 104.