Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Stanisław Solski
SolArch 1690 oryginał
Architekt Polski: to iest Nauka Ulzenia Wszelkich Cięzarow: Używánia potrzebnych Máchin, źiemnych y wodnych: Stáwiánia ozdobnych Kośćiołow máłym kosztem: O proporcyi rzeczy wysoko stoiących: O wschodách y pawimentách [...].

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=353822, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/325032/display/Default
Odnotowano 357 cytatów z tego źródła
– Wiedziawszy záś liczbę kombinácyi álbo słow, ktore liter 6. na piąciu kołkach kłoteczki máią. Wypisz te kombinácye w ten sposob, iákiego iest wizerunkiem Tablica poprzedzająca, w ktorey obrotne litery kłoteczki, ták stojące: abcdf iesus gklnq [...] podáią słow 216. poczynáiących się od ab. SolArch 115-116.
patrz: A
– Powietrze obraca się w wodę, y wodá w powietrze. Pierwszey odmiany doznawamy w oknách się pocących; drugiey w álembikách páruiących, z ktorych tylko párá miasto wodki wychodzi. SolArch 137.
patrz: ALAMBIK, ALEMBIK, ALEMBIK, HALEMBIK
– Robią takie knoty z kamieniá nazwánego Asbest, ktory się da prząść y kręcić ná nici. SolArch 189.
patrz: ALBEST, AZBEST, AZBEST, AZBESTUS, AZBESTUS, AZWEST
– Ktory Alchimista znaydzie táką wodkę, ktoraby tylko dwá rázy álbo tyleż ciężáłá rościągniona w gorę w rurze, ile zebrana w naczyniu szerokim niskim. SolArch 137.
patrz: ALCHIMISTA, ALCHIMISTA, ALCHYMISTA, ALHIMISTA
– Konie iako u dyszla krocey uwiążesz, tak im lzey będzie robić. A im dłużey, tym koniom ciezey dla tego, że angułem ostrzeyszym, koniec dyszla ku wałowi ciągną SolArch 85.
patrz: ANGUŁ
– Gwint powinien iść angułem mnieyszym od 45 gradusow; ieżeli wálec stoi nachylony na tyleż gradusow: Ponieważby gwinty staneły horizontálnie. SolArch 153.
patrz: ANGUŁ
– SPorządz rurę miedzianą, iakiey chcesz wielkości obwinioną około walca BC angułem mnieyszym od połkrzyżowego. SolArch 151.
patrz: ANGUŁ
– Miasto ważki GP, możesz zażyć stopy, iáka iest B, w figurze poprzedzáiącey, ktora stopá iest przypráwiona do rękoieści GF, ná krzyżowy ánguł. SolArch 148.
patrz: ANGUŁ
– Miasto antaby przy szrobie, może bydź łopatka prosta żelazna. SolArch 100.
patrz: ANTABA, ANTABA, HANTABA, HAŃTABA
– Desczułká álbo zásuwká CBD, ma mieć przybitą máciczkę Slosarską E dla szroby FES, z ántabką S, dla snádnego szrobowániá. SolArch 99.
patrz: ANTABKA, ANTABKA, HANTABKA
– Szrobá FES, z iedney sztuki żelázá, dźieli się ná trzy części: ná Antabkę S, ná gwinty między S, y E, y ná wrzećiono po ktorym wálec HGF, obraca się. Antabka S, iest potrzebna; aby biorąc ią meląncy w rękę słusznie, walec GF cieśniey mogł trzymac w dziurze T. SolArch 99.
patrz: ANTABKA, ANTABKA, HANTABKA
– Wszytkie [instrumenty] krom drąga pierwszego ulżywaiącego prostego, znacznie sił uymuią, tym więcey, im ciężary są większe applikowane do Machin. SolArch 13.
patrz: APLIKOWANY
– Sądziłem zá rzec [!] nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– Zaczym obracaiący kołem N. Cewy Q, nábywa siły za sześciu: według Párágrafu 9. Nauki 3. Zábáwy I. Architektá. SolArch I, 102.
patrz: ARCHITEKT
– Koniec księgi pierwszej, Architektá. SolArch I, 199.
patrz: ARCHITEKT
– Będziesz miał wagę doskonalszą, y wyśmienitą do ważenia spadu wody, nad insze ktorych oko Geometrow używa, Iakie są Planimetra, Astrolabia, Kwadranse, Kwadraty, Pantometra , y tym podobne. SolArch 139.
patrz: ASTROLABIUM
– Indeksy zegarowe miewają różne biegi. Jedne dni miesiąca każdego pokazują [...] insze astrolabia obracają, które jedną cząsteczką ze 360 opaźniają od godzinnego indeksa na każdy dzień. SolArch 241.
patrz: ASTROLABIUM
– Kloc dębowy K Bábą zowią Cieśle, gruby y długi ná połtorá łokciá. SolArch 17.
patrz: BABA
– Niech Młynarz álbo Rurmistrz osádzi ná pecce V, pod baleczką QZR, wał stoiący VZ, z cewámi D. SolArch 162.
patrz: BALECZKA
– Wał z cewámi B, y z kołem C, osádzi nád dyszlámi, áby konie mogły chodzić pod tą bálką, ná ktorey stać będzie koło C z cewami B. SolArch 86.
patrz: BALK, BALK, BALKA, BALKA, BAŁK, BELK, BELKA, BEŁK, BEŁKA
– Iákim sposobem srogie kámięnie y báłwany soli, nie tylko z mieyscá ná mieysce bliskie przestáwiáią; ále y ná wozy po legárách przemyślni Furmáni sámowtor zwykli wprowadzáć. SolArch 18.
patrz: BAŁWAN
– Gdy południową liniią naznáczysz na desce, a po niey przeciągniesz nitkę w siárce zmoczoną, y banię z wodą postáwisz na przyzwoitey wysokości, będziesz miał siarki zapał od słońca przez wodę, w samo południe. SolArch 192.
patrz: BANIA, BANIA, BANIJA
– Wezmiy naprzod banię śklaną [...] okrągłą, z denkiem u spodu [...] y náliey w nię wody klárowney. Potym w tekturze cienkiey wyrzniy opáczne litery, iako widzisz nád G, y przylep woskiem do bánie z tyłu. Toż przystaw świecę zápaloną, nie dáleko bánie odwroconey literámi od świece, y vmiarkowáney ná prostey linii od teyże świece do tablice BCDE, obaczysz też litery ná niey, ktoreś przylepił do bánie. SolArch 189.
patrz: BANIA, BANIA, BANIJA
– Dziureczką máluchną nápełnić bánieczkę. SolArch 185.
patrz: BANICZKA, BANIECZKA, BANIECZKA
– Bywa nie máła trudność w nálewániu likworu iákiego albo oleyku, przez ciásną dziureczkę, w ktorą się leiek zmieścić nie może blaszány, ani papierowy. Abyś iey vszedł, rozegrzy dobrze banieczkę tákową [...] y zátop ią w likworze: á gdy ostygnie powietrze, mnieyszego mieysca potrzebuiące, pociągnie we wnątrz likwor. SolArch 185.
patrz: BANICZKA, BANIECZKA, BANIECZKA
– Potem ją [lampę] postawiwszy prosto włóż knot bawełniany w stopę HGEF, jeżeli nie masz azbestowego. SolArch 385.
patrz: BAWEŁNIANY
– Szroba iest pochylność albo gorzystość ustawiczna [...] ktorey gorzystości długość iest obwod iednego gwintu, a wysokośc odstąpienie końca gwintu iednego od bazy, na ktorey Szroba do pianu stoi. SolArch 12.
patrz: BAZA
– w beczkách winnych SolArch 133.
patrz: BECZKA
– Uderzeniem mocnym. Iáko Kule y gałki dáleko odbiiąmy, bełty y kamięnie z kusz wyrzucąmy, strzały z łukow wypuszczamy. SolArch 18.
patrz: BELT, BEŁT, BEŁT
– Kto zwyczáynymi bezmiánámi co lekkiego waży, nie wiele się oszukiwa: ále kto wielkie ćiężary, może ná kilku y kilkunastu funtow szkodowáć. SolArch 29.
patrz: BEZMIAN
– Bywa nie máła trudność w nálewániu likworu iákiego albo oleyku, przez ciásną dziureczkę, w ktorą się leiek zmieścić nie może blaszány, ani papierowy. Abyś iey vszedł, rozegrzy dobrze banieczkę tákową [...] y zátop ią w likworze: á gdy ostygnie powietrze, mnieyszego mieysca potrzebuiące, pociągnie we wnątrz likwor. SolArch 185.
patrz: BLASZANY
– AByś czytelniku vznał iáko błądzą Rzemieślnicy w stáwiániu Młynow bydlęcych; Młyná wspomnionego błędy krodko namięnię. SolArch 92.
patrz: BŁĄD
– Przydatek. AByś czytelniku vznał iáko błądzą Rzemieślnicy w stáwiániu Młynow bydlęcych: Młyná wspomnionego błędy krodko namięnię. SolArch 92.
patrz: BŁĄDZIĆ
– Młynárze, nie maiąc w nich [młynach konnych i wołowych - trybowych i prostych] doświadczenia, iákie maią w wodnych: około nich znaczniey y szkodliwiey błądzą. Dáiąc álbo názbyt prędki kámienia obrot, ktory koni czterech potrzebuie; álbo názbyt pozny, ktory konie morduie bieganiem nagłym. SolArch 82.
patrz: BŁĄDZIĆ
– We trzy łokcie od końcá mięższego tráfty [mającej kształt tratwy windy do wbijania pali w wodzie] postaw dwa słupy RB, y XP. wygárowáne ná wylot; buntámi y zastrzałámi utwierdzone po trzech bokách y ná gorze wespoł związáne. SolArch 17.
patrz: BONT, BUNT, BUNT
– Wody deszczowe brodawkámi ręce osypuią. SolArch 138.
patrz: BRODAWKA
– Wiátrak do wypędzánia wody zrowu, ná wyszsze mieysce, bez obracánia sámego budynku y skrzydeł; ma budynek ná kwádrat o czterech ściánách podle rowu, ktorych ścian figurá nie ma. SolArch 96.
patrz: BUDENK, BUDUNEK, BUDUNK, BUDYNEK, BUDYNEK
– Młynárze, niemáiąc [...] doświádczenia [...] Kieraty srogie buduią, z pálcámi ná policzkách koła: ná ktore, wielkiego trzebá kosztu. SolArch 82.
patrz: BUDOWAĆ
– O Fortyfikácyi. Y o inszych trudnościách Budowniczych. Do Druku Podany. SolArch I.
patrz: BUDOWNICY, BUDOWNICZY, BUDOWNICZY
– Koło z łopátkámi w też się stronę obráca w ktorą koło R: záczym niechay budowniczy tákiego Wiátraka, náwroci skrzydeł, aby się w też stronę obrácáły w ktorą koło z łopátkámi. SolArch 97.
patrz: BUDOWNICZY
– Dwoch Szrob siłá iest przedziwna: ták że nimiey Cieśle budynki podnoszą: y w Roku 1686, Sławny Piotr Bebor, Budowniczy Krolewski, całą Wieżą Ratuszną Krakowską [...] wyniosł z sześcią pomocnikow. SolArch 13.
patrz: BUDOWNICZY
– Insi záś cále Instrumentow nie używáiąc, dźwigáią iáko bydlętá. Czegom się z słusznym politowániem często nápátrzył, z właszczá przy dozorcách niebácznych. SolArch 1.
patrz: BYDLĘ
– Mieyscá dla obwodu drogi bydlęcey (ktorey ma bydź dyámeter łokci 10) potrzebá łókci iedenaście. W tym Młynie cztery Woły zdołaią dwiemá kámieniem. SolArch 87.
patrz: BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCY, BYDLĘCY, BYDLĘCZY, BYDLIĘCZY
– WIdźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie odwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobionych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95.
patrz: BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCY, BYDLĘCY, BYDLĘCZY, BYDLIĘCZY
– NAVKA XIV. Jáko miasto wielkich Koł w Trybowych Młynách Bydlęcych, mogą bydź mierne? gdźie są stare budynki szerokie ná łokći 16. 18. 20. 22. SolArch 91.
patrz: BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCY, BYDLĘCY, BYDLĘCZY, BYDLIĘCZY
– Nauka I. Przestrogi powszechne á koniecznie potrzebne do używánia bydłá we wszytkich Młynách, ktore Konie álbo Woły obracáią. SolArch 83.
patrz: BYDŁO
– Rybacy używaią długiego drągá do cebrá, w ktorym ryby noszą. SolArch 18-19.
patrz: CEBER, CEBER, CEBR, CEBR, CĘBR, CZEBER, CZEBR
– Poty páchołá trzymáiącego táblicę pobiiay głębiey, poki nie nátráfisz okiem do celu tarcze náprzeciwko stoiącey w wodzie. SolArch 140.
patrz: CEL, CEL, CYL, CZEL
– Wbiy drugiego páchołká [...] y vstáwiwszy ná nim táblice do perpendykułu, A liniią celową stoiącą horizontálnie, poty páchołká trzymáiącego táblicę pobiiay głębiey, poki nie nátráfisz okiem do celu tarcze náprzeciwko stoiącey w wodzie. SolArch 140.
patrz: CELOWY
– Potym przemierz ták wysokość celu tarcze, iáko y wysokość celoweylinii od wody, miárą iáką. SolArch 140.
patrz: CELOWY
– A ná wyszszym terminie osádziwszy ná lasce kwadrat Geometryczny, álbo Tablice mierniczą, álbo Astrolabium álbo Pantometrum, álbo iáki inszy Instrument do mierzenia zwyczayny z linią celową. SolArch 140.
patrz: CELOWY
– Ná tymże osobnym wále LT, ma bydź koło z łopátkámi K [...] w rowié osádzone między cembrzyną, ktorey Figurá nie ma, áby kołá zpłáwami K, nie zaśłániáłá. Powinno bydź obite deszczułkámi cienkimi iáko korzecznik; á łopátki K, ná grzbiecie, ma mieć podobne łopatkom wálniká, iednák dłuszsze: ktoreby wodę z rowu wyciskáć mogły. SolArch 97.
patrz: CEMBRZYNA
– Wszelki metal może pływać ná wodzie (iáko żelázo, ołow, cyná śrebro, złoto,) gdy będzie rozbity ná tylą wielkość, iáka wielkość wody iest cięższa nád on metal. SolArch 135.
patrz: CENA, CYNA, CYNA, CZYNA
– Wykop doł ná połtrzeciá łokciá y w nim o záchodzie słoncá miednicę miedziáną álbo połmisek cynowy, wewnątrz oliwą násmárowány, wywroć ná gębę. SolArch 137.
patrz: CENOWY, CYNOWY, CYNOWY, CZENOWY, CZYNOWY
– Z cáłego tedy ciężaru 30 Centnarow Szrobą táką nie może bydź bárdziey obciążony kręcący Szrobę, tylko dwiemá centnarami. SolArch 13.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Gdyż kołek sześć spodnich ze sześćdziesiąt y czterech ce[n]tnarow, gubią 63. (niemáiąc respektu na okrencenie liny 12 cugow, y oporu kołek na sworniách) y linká ná 6 centnarow, wytrzyma ciężarowi o centnarách 64, dla 12 cugow, dźwigáiących tákowy ciężar oraz. SolArch 9.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Ktoby chciał wagę przysposobić ná większe ciężary. Niech tyle przyda ciężaru do końca P drągu, ktoryby ná wyrownánie końcá M potrzebował ná M, połcentnará, to iest funtow 65. SolArch 28.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Gdyż iáko DE łokci 4, do DC, łokciá iednego: ták dźwigáiący E, ktory zdoła centnarowi iednemu, do ciężaru C, czterocentnarowego, według poprzedzáiącey Własności 8. SolArch 3.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Ciężar iáki wiádomy, słuszny, o 130 funtách, to iest o centnarze iednym (álbo według wielkości dzwoná cięszszy) przywiąż na postronku mocnym cienkim. SolArch 29.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Kámień rozłożysty ná pięć ćwierci iedneyże wysokości z drugim łokciowym cięszkim ná 4. centnary, iest cięższy centnarami 2. y funtámi 9 blisko. SolArch 91.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Ták odwrotnie dźwigáiący. ktory zmoże 3, do ciężaru 30. Centnarow. Nie ráchuiąc ieszcze ciężaru z oporu czopow wáłu, w panewkách: ktory bodayby nie wyniosł ná czwarty Centnar. SolArch 13.
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
– Przyczyná pierwszey części własności tey iest: że wodá będąc oraz cięszką y rozlewną, obieráć musi mieysce bliszsze centrum świátá, ktore wodzie iest mieysce niszsze, według własności 3. SolArch 131.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Przenieś koło ná cyrkuł okryślony, żebyś z Centrum iego mogł okryślić Cyrkułow trzy ná kole. SolArch 8.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Przy iednym tylko pospolicie boku podłużnym CH, miewa pálce grube y odległe od siebie po 2 cale; krorych [!] centrá máią bydź od siebie odległe ná calow cztery. SolArch 101.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Centrum Kołá: Znáczy Srzodek kołá. SolArch 1.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Centrum cięszkiey iákiey rzeczy: iest ten punkt z ktorego rzeczą sámą, álbo myślą záwieszona y iákokolwiek obrocona, spokoynie stawa. SolArch 1.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Srzodek nákoniec, álbo centrum cáłey linii MS, niech będzie F. SolArch 3.
patrz: CENTR, CENTRUM
– To koło R, iest vmknione od centrum kręgu, żeby przystáwáło do cewow V. SolArch 96.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Wał VW, przechodzi przez bálkę b, ze dwoch złożoną w centrum Młyná. SolArch 96.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Długość dyszla ma mieć łokci 6, od centrum wału, áż do orczyká. SolArch 86.
patrz: CENTR, CENTRUM
– To iest: centrá pálcow niech będą odległe od siebie po trzy cale. SolArch 86.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Centrum káżdey figury regularney álbo doskonáłey, z iedneyże mátyeryi, iest oraz centrum ważności. SolArch 2.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Ciężaru SB wzdłuż rościągnionego, ná iednę wagę; Srzodek C iest centrum wagi. SolArch 2.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Okryśliwszy cyrkuł ná kole, połdyámetrem długim ná ćwierci pięć łokciá y calow pięć. Rościągniesz nić mocną po Rámionách przez sam srzodek álbo centrum kołá, y pod tą nicią wyciągnioną, náznáczysz punktá ná cyrkule dwa. SolArch 78-79.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Szroba M miąższa w połtora calá: Korbá w połłokcia od centrum szroby M, do centrum O, rękoieści OB: może bydź y dłuszsza to iest trzy ćwierci łokciá iednego. SolArch 15.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Wysokość większa wody płynącey ma się bráć z dalszey odległości od centrum świátá, á niskość z bliszszey. SolArch 130.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Od podziału do podziału przeciwnego przez centrum cyrkułu, náznácz liniie nitką nakreconą. SolArch 8.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Záczym ciężar nie poydzie do p, gdyż p są iedneyże odległości od centrum ziemie. SolArch 152.
patrz: CENTR, CENTRUM
– Wszakże iż ciężar w kole postáwiony według Náuki 28. Części I. tey Zabáwy 2 pod punktem E, (to iest pod stopniow 60. nád ktory punkt chodzący w kole, ztrudnością wyżey postąpić może,) tylko połowicą siebie samego ociąża koło do obrotu, a gubi połowicę, iáko obaczysz ná Tablicy przy sześćdziesiątym stopniu ráchuiąc od B, punktu kołá w Figurze. SolArch 95.
patrz: CHODZĄCY
– PRZESTROGA I. koło KG, ma bydz postáwione około N, wierzchu kołá LTN, nie E ták iáko w figurze, áby chodzący po kole LTN mieli wolne mieysce gdy wiádro opuszczone wyciągáć będą. SolArch 143.
patrz: CHODZĄCY
– Według tey przestrogi máią się miárkowáć siły chodzących w kołách, ktorymi wodę álbo cieżary insze kto ciągnie do gory. SolArch 142.
patrz: CHODZĄCY
– Wiedzieć tedy potrzebá, że chodzęnie ludzi w kole skromnym deptánym, nie zdoła obracániu kámięniá mielancego. Dopieroż w kole wielkim dla iego leniwego obrotu. SolArch 95.
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
– Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95.
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
– NAUKA XV. Pompowáć wodę chodzeniem w kole. SPorządz koło M, sposobne do chodzenia w nim kilku ludzi y przy S, ná iednym wále EH cztery łopátki D. SolArch 148.
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
– Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95.
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
– Po wtore dla tego: że w tákich Młynách koło, przy ktorym Bydło chodzi, bywa wielkie, máiące obwodu łokci 48. 54. álbo 68. SolArch 87.
patrz: CHODZIĆ
– Náprzykład: Ieżeli cyrkułu koniá bliszszego w ktorym chodzi, dyámeter iest łokci 12: á koń stąpa po trzy ćwierci iednym krokiem, musi uczynić krokow 51. SolArch 83.
patrz: CHODZIĆ
– Zmałym kołem kędy się znáyduią [młyny], rádzę ich popráwić: Ponieważ bardzo leniwo melą, y konie w zawod chodzić przy kole muszą. SolArch 88.
patrz: CHODZIĆ
– Ieden człowiek chodzący w kole D, ważyłby funtow 100 sam w sobie. Ten człowiek gdy w kole stanie na S, trzydziestym gradusie że 360: álbo iedney części ze dwunastu cáłego kołá, zrowna funtom 400. SolArch 142.
patrz: CHODZIĆ
– Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ciężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mieląncym. SolArch 94.
patrz: CHODZIĆ
– Ták sporządziwszy dwá kołá LTN, y KC, z kręgiem G, y z łáńcuchem wiádrá trzymáiącym na końcách, gdy ludzie ná T po kole LTN chodzić będą między policzkiem kołá y pálcámi; koło LTN obrácáć się będzie. SolArch 113.
patrz: CHODZIĆ
– NAd poprzedzáiące Młyny, widziałem kilká ná pozor pospieśnieysze: gdyż kámień obrácał się 90. 104. 136. zá iednym obrotem kołá, y bydłá przy nim chodzącego. SolArch 87.
patrz: CHODZIĆ
– NAUKA XX. Cewámi ze dwoch rur pompowáć wodę. NIech będą dwie pompy P, R, z swoimiey laskámi V, O, trzymáiącymiey tłoki w rurze nád kłotkámi, y z żorawkámi BD, bd, chodzącymiey ná osobnych sworniách. SolArch 150.
patrz: CHODZIĆ
– A gdy ludzie poczną chodzić w kole D; iedno wiádro poydzie w studnię po wodę: á drugie z wodą do gory. SolArch 142.
patrz: CHODZIĆ
– NAUKA XVIII. O Młynách w ktorych Woły ná kole chodzą. SolArch 94.
patrz: CHODZIĆ
– Ramá ehf, wysoka według Piły, szeroka w połtrzeciá łokciá, ma Piłę osádzoną we szrodku: powinná wolno chodzić w swoiey ladzie do gory, y ná doł. SolArch 100.
patrz: CHODZIĆ
– Laská CK tą częścią ktorą chodzi w pienku D, niech będzie grániásta; áby wolno chodząc ná doł, y do gory, przez srzodek tego pienká D, nie wykręcáłá się z węgielnicą BPcQ, gdy ią laski es, ef, podnosić będą. SolArch 149.
patrz: CHODZIĆ
– Aby konie poiedynkiem chodziły, od wáłu koła wielkiego dáleko ná połszostá łokciá. SolArch 94.
patrz: CHODZIĆ
– Pálcow bokowych CH, nie dawáć blisko FH, áby cewi Q, po przerznięciu, drzewá będąc vwolnione od pálcow, obracáły się dármo, á wozká nie podmykáły pod Piłę nád potrzebę; lubo oná po prożnicy chodzić będzie, poki wody nie zástáwią spadaiącey ná koło skrzynczaste. SolArch 101.
patrz: CHODZIĆ
– Ták sporządziwszy tłok cdef, zbiie [konstruktor] do kupy ná kłotkę BCDEFG, drugie cztery deski, gładko wypráwione wewnątrz, długie po trzy ćwierci łokciá: á ták szerokie, żeby tłok bcdef, w nich zbitych, chodził dychtownie, gdy námokną ták tłok, iáko y kłotká. SolArch 146.
patrz: CHODZIĆ
– Osadz ná wále FH, kręg łokciowy G, nád sámą studnią, po ktorym łańcuch z wiádrámi ma chodzić. SolArch 143.
patrz: CHODZIĆ
– Bydło u dyszlow wiązáć iáko nákrocey przy samym orczyku: y przestrzegáć, żeby bydlę chodziło krzyżową liniią od dyszla. SolArch 83.
patrz: CHODZIĆ
– Dopieroż koło nie stoiące prosto, ále náchylone do połowice angułu krzyżowego, więcey niż trzecią częścia ciężáru bydłá, po kole chodzącego tracić musi. SolArch 94.
patrz: CHODZIĆ
– Konie, ieden zá drugim chodząc, u dwoch dyszlow, máią drogi w cyrkule, z dyámetru dwunastu łokciowego, łokci 37, y calow 17. SolArch 83.
patrz: CHODZIĆ
– Ze záś skrzynki ostre, dłużey wodę zátrzymuią, ná oko w Figurze widzisz. Gdyż skrzynká zwyczáyna PHOK, podszedszy pod liniią horyzontálną BK, ná 15. gradusow, od K, do S; zupełnie się wylewa. A skrzynka ostra VPOK, nie wylewa się áż ná trzydziesty gradus, zápádnie pod Horizont BK. SolArch 80.
patrz: CHORYZONT, HORYZON, HORYZONT, HORYZONT, HORYŻONT, ORYZONT
– Powtore: miey wiádomy ciężar M, wiszący od wálca H. ktory niech będzie náprzykład funtow 18 Toż záwiesiwszy ná korbie CT Horyzontálnie, to iest pozięmnie postáwioney, ciężar trochę większy od iedney części ośmnastey cieżaru M, przydaway do niego, nowego ciężaru poty, poki nie przemoże ciężaru M [...]. SolArch 28.
patrz: CHORYZONTALNIE, HORYZONTALNIE, HORYZONTALNIE
– Rozdzieliwszy drąg dány G na 8 części náprzykład y postáwiwszy go pierwszym podziałem ná F záwieś tyle ciężaru ná końcu G bliszszym podstawku F, ile będzie potrzebá, áby drąg stánął w rowni horizontálnie, to iest poziemnie. SolArch 22.
patrz: CHORYZONTALNIE, HORYZONTALNIE, HORYZONTALNIE
– Krąg D drugi, ma się według potrzeby obracać ná spodnim, dźwigáiąc wał P, z skrzydłámi N. Ma kołki D, spuszczone ku ziemi, blisko czołá kręgu, ná to áby oczapiáły krąg niszszy T, y trzymáły krąg wyszszy D, gdy się náwraca ku wiátru z skrzydłámi. Kołki B, horyzontálne służą dla zákłádánia liny MKH, y trzymánia iey. Może ich bydź ze 12. SolArch 96.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– Niech bowiem skrzynká zwyczáyna PHOK kropkami w Figurze naznáczona, stánie przy linii horyzontalney BK; nie zátrzyma wody, tylko w tránguliku PHK; A w skrzynce ostrzeyszey VPOK zatrzyma się wodá, nie tylko w ty tryánguliku PHK ále y w drugim VPK, stoiącym pod wyszszym PHK. SolArch 80.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– Niech walec es, wysoki ná ćwierć iednę eb, łókciá iednego, ma złożenié poziomne álbo horizontalne, iáko w figurze, y rurá ná nim ep, niech idzie angułem bep, gradusow 45: á druga ef, ángułem bef, gradusow 30. SolArch 152.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– Wał iednak ná ktorym cewy B, y koło páleczne drugie C, nie iest stoiący, ále horyzontalny, álbo poziomny; ták wysoko, żeby bydło mogło podeń podchodzić: Długi według potrzeby. SolArch 88.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– Tákże z okrętow nie obaczy tego brzegu, ktory z masztu widáć, Coby bydż nie mogło, gdyby morze stało w linią horizontálną. SolArch 130.
patrz: CHORYZONTALNY, HORYZONTALNY, HORYZONTALNY
– Od podziału do podziału przeciwnego przez centrum cyrkułu, náznácz liniie nitką nakreconą. SolArch 8.
patrz: CYRKUŁ
– Náprzykład: Ieżeli cyrkułu koniá bliszszego w ktorym chodzi, dyámeter iest łokci 12: á koń stąpa po trzy ćwierci iednym krokiem, musi uczynić krokow 51. SolArch 83.
patrz: CYRKUŁ
– Koło R liczy palcow w czele sto czterdźieśći y cztery. SolArch 83.
patrz: CZTERDZIEŚCI, CZTERDZIEŚCI, CZTERDZIEŚCIE, CZTERYDZIEŚCI, CZTYRDZIEŚCI, SZTERDZIEŚCI, ŚTERDZIEŚCI
– AByś czytelniku vznał iáko błądzą Rzemieślnicy w stáwiániu Młynow bydlęcych; Młyná wspomnionego błędy krodko namięnię. SolArch 92.
patrz: CZYTELNIK
– Tákże multyplikować Miánuiących álbo Denominatory to iest: Spodnie liczby, wynidzie Miániuiący álbo Denominator nowy. SolArch 24.
patrz: DENOMINATOR
– Gdy ieden człowiek podnosi z zięmie, álbo niesie rzecz iáką długą, iáko dłużnicé, Łáty, Zerdzi, deski, drągi, krokwie; niech ie podnosi y dźwiga we srzodku ich wagi. SolArch 18.
patrz: DŁUŻNICA
– Używaiącemu zaś E, drąga EG, opártego ná G, gdyby ciężar F, postáwiony był wpoł drągá EG; dość by mieć połowicę siły, ktoraby zdołáłá ciężarowi F, według Własności 2. SolArch 5.
patrz: DOŚĆ
– Dwoch Szrob siłá iest przedziwna: ták że nimiey Cieśle budynki podnoszą: y w Roku 1686, Sławny Piotr Bebor, Budowniczy Krolewski, całą Wieżą Ratuszną Krakowską [...] wyniosł z sześcią pomocnikow. SolArch 13.
patrz: DWA
– W Tryangule, Rozwartokątnym BCD kwadrat na ścianie BD przeciwney angułowi rozwartemu C większy iest niż dwa drugie kwadraty na drugich dwoch ścianach (BC, CD). SolArch 1, 264.
patrz: DWA
– Do tego, áby nie tylko mogł mieć wiádome funty dwudziestowe, trzydziestowe, albo same cetnary [..]. SolArch 28.
patrz: DWUDZIESTOWY
– [...] ciężaru przydawa połdyámeter dziesięćcalowy kołá obracáiącego cewy [...]. SolArch 98.
patrz: DZIESIĘĆCALOWY
– Insi záś cále Instrumentow nie używáiąc, dźwigáią iáko bydlętá. Czegom się z słusznym politowániem często nápátrzył, z właszczá przy dozorcách niebácznych. SolArch 1.
patrz: DŹWIGAĆ
– Ktoby chciał wysoko gnáć wodę, potrzebá tákich Wiatrakow kilká rozstáwić, według wysokości mieyscá ná ktore ma się pędzić wodá. SolArch 97.
patrz: GNAĆ
– Laská CK tą cześcią ktorą chodzi w pienku D, niech będzie grániásta; áby wolno chodząc ná doł, y do gory, przez srzodek tego pienká D, nie wykręcáłá się z węgielnicą BPcQ, gdy ią laski es, ef, podnosić będą. SolArch 149.
patrz: GRANIASTY
– Zrąb álbo budynek, ma bydź ná sześć gráni, áby dách mogł bydź skromnieyszy. SolArch 97.
patrz: GRANIE, GRAŃ
– Niech ná podporze na ktorey ma leżeć drzewo, da żelazo we trzy gráni, z przytępionym ná wierzchu grzbietem; gdyż płáski podstáwek y szeroki, nie wydałby prawdziwey wagi. SolArch 29.
patrz: GRANIE, GRAŃ
– Ma bydź budynek, ná cztery gráni: sporządzenie koł y cewow, iákie w Náuce poprzedzáiącey. SolArch 97.
patrz: GRANIE, GRAŃ
– Dla tego rozumiem: że ciężar wody rościągnioney w gorę ná łokci 18 álbo ná 12. w rurách, wyciąga z wody powietrze, y nim rurkę nápełniáiąc, rozrywa płynienie wody: Nieiáko obieráiąc raczey przemiánę w powietrze, ániżeli zádawánie sobie gwałtu w przemágániu cięszkością swoią inszą lżeyszą. SolArch 132-133.
patrz: GWAŁT
– Wybaczysz czytelniku, że tę Część piątą Zábáwy 2. skrocę przestrzegáiąc że Wiatráki sieła kosztuią; á rzadkie ich używánie, y nie w ten czas kiedy potrzebá by nagwałtownieysza przyciśnie, albo gdy chcemy: ále tylko kiedy możemy: y dla niedostátku vmieiętnych Młynárzow nie trwałe. SolArch 96.
patrz: GWAŁTOWNY
– Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28.
patrz: I
– Insi záś cále Instrumentow nie używáiąc, dźwigáią iáko bydlętá. Czegom się z słusznym politowániem często nápátrzył, z właszczá przy dozorcách niebácznych. SolArch 1.
patrz: JAKO
– Sądziłem zá rzec [!] nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb.
patrz: JĘZYK
– Instrument VI. Wał z Kołem, álbo Kafárek. SolArch 8.
patrz: KAFAREK
– Przez Káfar záś ginie części siedm; gdyż z części ośm pozostáłych od trzydziestu y dwoch, ciężaru M, y przechodzących od klub, do káfárowego wáłu BC, długość drągá DE, traci siedm części. SolArch 10.
patrz: KAFAROWY
– W długośći wozá niech Stelmách vgada kołom wozowym przednim, áby w kierowániu wozá nie záchodźiły ná koło Młynowe D. SolArch 91.
patrz: KOŁO
– Według tey przestrogi máią się miárkowáć siły chodzących w kołách, ktorymi wodę álbo cieżary insze kto ciągnie do gory. SolArch 142.
patrz: KOŁO
– Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95.
patrz: KOŁO
– Okryśliwszy cyrkuł ná kole, połdyámetrem długim ná ćwierci pięć łokciá y calow pięć. Rościągniesz nić mocną po Rámionách przez sam srzodek álbo centrum kołá, y pod tą nicią wyciągnioną, náznáczysz punktá ná cyrkule dwa. SolArch 78-79.
patrz: KOŁO
– Wiedzieć tedy potrzebá, że chodzęnie ludzi w kole skromnym deptánym, nie zdoła obracániu kámięniá mielancego. Dopieroż w kole wielkim dla iego leniwego obrotu. SolArch 95.
patrz: KOŁO
– NAUKA XV. Pompowáć wodę chodzeniem w kole. SPorządz koło M, sposobne do chodzenia w nim kilku ludzi y przy S, ná iednym wále EH cztery łopátki D. SolArch 148.
patrz: KOŁO
– Centrum Kołá: Znáczy Srzodek kołá. SolArch 1.
patrz: KOŁO
– Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95.
patrz: KOŁO
– Wszakże iż ciężar w kole postáwiony według Náuki 28. Części I. tey Zabáwy 2 pod punktem E, (to iest pod stopniow 60. nád ktory punkt chodzący w kole, ztrudnością wyżey postąpić może,) tylko połowicą siebie samego ociąża koło do obrotu, a gubi połowicę, iáko obaczysz ná Tablicy przy sześćdziesiątym stopniu ráchuiąc od B, punktu kołá w Figurze. SolArch 95.
patrz: KOŁO
– PRZESTROGA I. koło KG, ma bydz postáwione około N, wierzchu kołá LTN, nie E ták iáko w figurze, áby chodzący po kole LTN mieli wolne mieysce gdy wiádro opuszczone wyciągáć będą. SolArch 143.
patrz: KOŁO
– NA iednym mieyscu w Krákowie we Młynie Konnym, było koło srogie á kształt kołá K [...]. SolArch 93.
patrz: KONNY
– NA iednym mieyscu w Krákowie we Młynie Konnym, było koło srogie á kształt kołá K [...]. SolArch 93.
patrz: KOŃSKI
– To koło R, iest vmknione od centrum kręgu, żeby przystáwáło do cewow V. SolArch 96.
patrz: KRĄG
– Dwoch Szrob siłá iest przedziwna: ták że nimiey Cieśle budynki podnoszą: y w Roku 1686, Sławny Piotr Bebor, Budowniczy Krolewski, całą Wieżą Ratuszną Krakowską [...] wyniosł z sześcią pomocnikow. SolArch 13.
patrz: KRÓLEWSKI
– Miasto ważki GP, możesz zażyć stopy, iáka iest B, w figurze poprzedzáiącey, ktora stopá iest przypráwiona do rękoieści GF, ná krzyżowy ánguł. SolArch 148.
patrz: KRZYŻOWY
– [...] za káżdym pociągiem, bárdzo lekko drzewo przytrzymywáć y sposobniey wyżey chwytáć linę możesz. SolArch 21.
patrz: LEKCE, LEKCE, LEKKO, LEKKO, LETKO
– Niech bowiem skrzynká zwyczáyna PHOK kropkami w Figurze naznáczona, stánie przy linii horyzontalney BK; nie zátrzyma wody, tylko w tránguliku PHK; A w skrzynce ostrzeyszey VPOK zatrzyma się wodá, nie tylko w ty tryánguliku PHK ále y w drugim VPK, stoiącym pod wyszszym PHK. SolArch 80.
patrz: LINIA
– A ná wyszszym terminie osádziwszy ná lasce kwadrat Geometryczny, álbo Tablice mierniczą, álbo Astrolabium álbo Pantometrum, álbo iáki inszy Instrument do mierzenia zwyczayny z linią celową. SolArch 140.
patrz: LINIA
– Tákże z okrętow nie obaczy tego brzegu, ktory z masztu widáć, Coby bydż nie mogło, gdyby morze stało w linią horizontálną. SolArch 130.
patrz: LINIA
– Potym przemierz ták wysokość celu tarcze, iáko y wysokość celoweylinii od wody, miárą iáką. SolArch 140.
patrz: LINIA
– Wbiy drugiego páchołká [...] y vstáwiwszy ná nim táblice do perpendykułu, A liniią celową stoiącą horizontálnie, poty páchołká trzymáiącego táblicę pobiiay głębiey, poki nie nátráfisz okiem do celu tarcze náprzeciwko stoiącey w wodzie. SolArch 140.
patrz: LINIA
– A ták gdy rękoieśćią GL ręká L robić będźie, łatwiuśinko wypompuie wodę. SolArch 148.
patrz: ŁATWIUSIEŃKO, ŁATWIUSIEŃKO, ŁATWIUSINKO, ŁATWIUSIŃKO, ŁATWUSIEŃKO
– Miasto antaby przy szrobie, może bydź łopatka prosta żelazna. SolArch 100.
patrz: ŁOPATKA
– Toż podam sposob zmnieyszego kołá wielkiego we Młynách słodowych, y mącznych, szerokich ná łokći szesnaśćie, piętnaśćie, y mniey, áż do łokći dźieśiąći, álbo dźiewiąći. SolArch 82.
patrz: MĄCZNY
– Abyś doskonalej mogł odmierzáć po połdyámetrze miárę miązszośći i odległośći oraz pálca iednego od inszych, obeymiy ią w cyrkiel tęgi y niemieniąc otwárćia przestáwiay nożki jego po iedney prostey linii cáłego połdyámetru. A rachuiąc te przestáwiania będźiesz miał liczbę, ktorej masz szukáć w kolumnie dźiewiątej. SolArch 74.
patrz: MIENIĆ
– NA iednym mieyscu w Krákowie we Młynie Konnym, było koło srogie á kształt kołá K [...]. SolArch 93.
patrz: MŁYN
– Toż podam sposob zmnieyszego kołá wielkiego we Młynách słodowych, y mącznych, szerokich ná łokći szesnaśćie, piętnaśćie, y mniey, áż do łokći dźieśiąći, álbo dźiewiąći. SolArch 82.
patrz: MŁYN
– Przeto ábym Pátronow przestrzegł, y od kosztow niepotrzebnych odwiodł; opiszę tu Młyny naprzod Trybowe: á potym Proste. SolArch 82.
patrz: MŁYN
– Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ćiężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mielącym: w Młynách Trybowych. SolArch 94.
patrz: MŁYN
– O Młynách Konnych, y Wołowych. MŁyny Konne y Wołowe, iedne bywáią Trybowe: to iest, o dwoch kołách miernych, y dwoygu cewách skromnych; Drugie Proste, o iednym kole wielkim, y o iednych cewách. SolArch 82.
patrz: MŁYN
– NAVKA XIV. Jáko miasto wielkich Koł w Trybowych Młynách Bydlęcych, mogą bydź mierne? gdźie są stare budynki szerokie ná łokći 16. 18. 20. 22. SolArch 91.
patrz: MŁYN
– WIdźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie odwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobionych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95.
patrz: MŁYN
– Trybowe Młyny ktorych opisanie nástępiue, wszytkie kontentuią się mieyscem, y budynkiem w łokći dwánaśćie. SolArch 82.
patrz: MŁYN
– Wszytkie [młyny] mąkę mleć mogą, nie tylko słody ták prędko, iáko iey żaden Młyn inszy, áni ná Rzece, áni Prumowy, áni Korzecznik, áni Wiatrak nie zmele. SolArch 82.
patrz: MŁYN
– NAUKA II. O Pierwszym Młynie Konnym Trybowym nawcześnieyszym, z ktorym zá iednym obrotem Koni, przy kole R, kámień E, obráca się rázow 48. SolArch 83.
patrz: MŁYN
– O Młynku ręcznym trzećim, pięć rázy spiesnieyszym nad poprzedzaiące. SolArch 98.
patrz: MŁYNEK
– O Młynkách Ręcznych. MŁynki ręczne, ktore zowią Zárnámi, iedne są bárdzo proste, y niewygodne: práwie tylko od niewoli. Drugie wygodnieysze, iedne od drugich. SolArch 97.
patrz: MŁYNEK
– KTorzy doświadczeli, iaka iest nie wygodá, gdy się trafi oboz lokować dáleko od Młynow; ná takowe kosztu żałowáć nie będą, ktoreby ná woźie iednym osádzone, mąkę mleć mogły ná dwá kámienie, ták sposobnie, iáko wodne. Gdyż Zárná zwyczáyne, álbo Młyniki ręczne [...] wielce są niewygodne, nierychłe y słábe ná pośiłek, nie meląc słusznie, ále tylko przetracáiąc źiarno. SolArch 90.
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
– Kto chce dla potrzeb gospodárskich mieć słuszny w domu Młynik, ná mełćie słodow y kasz rozmáitych, Iáki pokázuie Fig: 4. Tam: 16. przeć: Kár 99. niech go da wten sposob zrobić Młynarzowi prostemu. SolArch 98.
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
– Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy w ktorym kámień ziwerzchni B, stoi ná wrzećionie żeláznym, przewinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. y z nim kámień. SolArch 98.
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
– Miásto koł wszelkich ná wrzećionie HC kámięniá Młyńskiego K koło G, na kształt wozowego, stoi nád wodą horyzontálnie pod młynikiem BE, za sprychy máiące deszcułki wysokie ná ćwierć łokćia, w ktore woda z rury DR biiąc, koło z kámięniem K obraca. SolArch 81.
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
– Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy w ktorym kámień ziwerzchni B, stoi ná wrzećionie żeláznym, przewinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. y z nim kámień. SolArch 98.
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
– W długośći wozá niech Stelmách vgada kołom wozowym przednim, áby w kierowániu wozá nie záchodźiły ná koło Młynowe D. SolArch 91.
patrz: MŁYNOWY
– Gdy tedy para ludzi obrácać będą korby VZ, TS w koło; laski pompowe BP, bR, ná przemiánę pompowáć będą wodę bez przestánku. SolArch 151.
patrz: NA PRZEMIANĘ
– Tę dziurę wywierciąną, iáko iest długa, nábić żelázámi dwunástą namniey (im więcey ich będzie, tym lepiey, podobnymi nożom álbo liniykom ostrym, od tey strony ktorą vtopione zostaną w klocu, á tępym ná wierzchu. Pokazuią ie w figurze ząbki o koło dziury T klocowey. Nabicie ich nie ma bydź w prost, ále zákręcono w ten sposob, żeby koniec iednego żelazá w większey dziurze stánął przeciwko końcowi trzeciego żelázá w mnieyszey dziurze. SolArch 99.
patrz: NABICIE
– Tę dziurę wywierciąną, iáko iest długa, nábić żelázámi dwunástą namniey (im więcey ich będzie, tym lepiey, podobnymi nożom álbo liniykom ostrym, od tey strony ktorą vtopione zostaną w klocu, á tępym ná wierzchu. Pokazuią ie w figurze ząbki o koło dziury T klocowey. Nabicie ich nie ma bydź w prost, ále zákręcono w ten sposob, żeby koniec iednego żelazá w większey dziurze stánął przeciwko końcowi trzeciego żelázá w mnieyszey dziurze. SolArch 99.
patrz: NABIĆ
– Nárysuy ná wierzchu tego kołá, połdyámetrem w połtorá łokciá, cyrkuł, y rozdzieliwszy go ná części 56, nábiy pálcow tyleż, ktore będą miały grubości po dwá calá; (iákich w łokciu iednym liczymy 24) y odległość zobopolną także po dwá calá. SolArch 143.
patrz: NABIĆ
– Osádzi koło na rámionách przechodzących przez wał. A ták wystáwi koło R, ktore nabiie pálcami, każdy y tyłu záwierciawszy, z kołeczkiem áby nie wypadał zábiwszy. SolArch 84.
patrz: NABIĆ
– Dáć vtoczyć walec HGF, ktorego część GF, ma wypełniać dziurę T, klocową; y ma bydź nábita zelázami podobnymi tym, ktorymi osadzona iest dziurá T, w klocu. SolArch 99.
patrz: NABITY
– Niech będzie strugá, álbo rzeká, wolna, albo bystra, ktorey chcesz zważyć skok wody, wdaney odległości, náprzykład w łokci 50. SolArch 140.
patrz: NIECH
– Koło z łopátkámi w też się stronę obráca w ktorą koło R: záczym niechay budowniczy tákiego Wiátraka, náwroci skrzydeł, aby się w też stronę obrácáły w ktorą koło z łopátkámi. SolArch 97.
patrz: NIECHAJ
– Sądziłem zá rzec nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb.
patrz: NIESŁUSZNY
– Dáć dyrekcyą prostym Rzemieślnikom około ich robot; rożność Młynow Wodnych przełożywszy, nie opuści około nich potrzebnych Przestrog y należytey wiádomości, niewiadomym Młynárzom y ich Dozorcom. SolArch 78.
patrz: NIEWIADOM, NIEWIADOMY
– W tey Książce wiele tákowych máteryi záchodzi, ktorychby Łácinnicy, rzemiesł niewiádomi, miánowac nie potráfili przed Rzemieślnikami, tłumácząc Łácińskie terminy. SolArch 4 nlb.
patrz: NIEWIADOM, NIEWIADOMY
– Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy w ktorym kámień ziwerzchni B, stoi ná wrzećionie żeláznym, przewinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. y z nim kámień. SolArch 98.
patrz: NOGOWY
– Niech będą dwie rury P, R, obok stoiące podle siebie. SolArch 150.
patrz: O BOK
– Na drugiey linii KB, weźmiy od spodu, gdzie się poczyna gárá, calow połpiętá; á od tego punktu po linii KB przebież cyrklem otwartym ná trzy cale, aż do siedmnastego razu; żeby dziury po linii KB, nie przypadáły obok z dziurami linii NM ále przeciwko odległości tych to dziur linii NM. SolArch 16.
patrz: O BOK
– W ten sposob sporządziwszy pompę czworográniástą, vżywánie iey będzie podobne pompom okrągłym, ile do robienia rękoieścią TV; iednák w tych dwoch rzeczách rożne: że laská ZS, nie we srzodku rury zostawa, ále o bok trąby QP y że tłok odpefgb nie nád pokrywką kłotki BCEFG osádzony, ále pod nią wypycha wodę z kłotki do trąby. SolArch 146.
patrz: O BOK
– Konie iako u dyszla krocey uwiążesz, tak im lzey będzie robić. A im dłużey, tym koniom ciezey dla tego, że angułem ostrzeyszym, koniec dyszla ku wałowi ciągną SolArch 85.
patrz: OSTRY
– Cztery szyby z pachámi, złoży przeciwko sobie á insze dwie ná poł przerznąwszy, wstáwi cztery sztuki, między cztery szyby z pachámi, y złoży z tych ośmi szyb koło. Ná tym kole, złoży pozostáłe sześć szyb; ktore z spodnim kołem, wystawią koło iedno dwoiste. SolArch 83.
patrz: PACHA
– Cztery sztuki obierze ná przypráwienie do nich rámion. Inszych ośm obetnie szybisto do cyrklá ták wewnątrz iáko y powierzchu. A owe pierwsze cztery sztuki obciąwszy do cyrklá po wierzchu: wewnątrz zostáwi im pachy dla rámion. SolArch 83.
patrz: PACHA
– Ieżelibyś chciał ważenie skoku wody odpráwić Tablicą mierniczą. Wbiy páchołká z tarczą przy brzegu w wodzie niszszey. SolArch 140.
patrz: PACHOŁEK
– Do kolcá haku LNM przywiążesz sznur drugi w łokci ośm y ták wystawisz Windę do bicia palow. SolArch 17.
patrz: PAL, POL
– Niech będa dáne dwie liniie [...] podzielone ná rowne części łokciowe, álbo pálcowe. SolArch I, 226.
patrz: PALCOWY
– Naprzod ná dwie polowice cáłego kołá; nić przeciągnąwszy po rámionách, przez centrum álbo srzodek kołá y pod nicią wyciągnioną, na cyrkule pálcowym znácząc dwá punktá przeciwne. SolArch 79.
patrz: PALCOWY
– Koło pálczáste E, ná iednymże wálcu z kręgiem G, dźwigáiącym łáńcuch, iest dwá rázy większe: záczym ktoby záráz te pálce kołá E (pomyślnego, nie máteryálnego) obrácał, miałby tylko 54 funtow dźwigáć. SolArch 27.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– W tym Młynku obroci się Kámień rázow 5, kiedy korba koło pálczaste raz. SolArch 98.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Ták sporządziwszy cewy L, gdy ie korbą ST obrácáć będziesz w koło; połowicá osádzona cewkámi, chwytáiąc pálce linii pálczástey EF, obe zniży ná doł y laskę V z rúry wyciągnie. SolArch 147.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Tych cewow denká máia bydź wysokie ná połłokciá, żeby ná połowicy stánęło cewek sześć, áby ná trzy ćwierci łokciá, mogły liniią pálczástą EF vniżáć. SolArch 147.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Gdzie cewek ośm tám w kole pálczástym bywa pálcow 72, y kámień sie obráca 9 rázy. Albo bywa pálcow 80 y kámień ma obrotow 10, gdy wodne koło ieden obrot. SolArch 80.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Ná D przypraw liniią palczástą EF, namniey ná łokieć długą. SolArch 147.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Ponieważ impetu álbo pędu, dla ktoregoby kołá szalone miały bydź stawiáne, bráć nie mogą przy walnym obrocie kołá pálczástego obracanego dyszlem. SolArch 95.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Ciężar osádzony ná laskách B, b, álbo ná końcách B, b żorawkow BD, bd, przeniesiesz ná końce lasek pálczástych EF, ef. SolArch 151.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Potym osádź polcewy LK, ná wrzecianie Zs, między liniiámi pálczástymiey EF, ef. SolArch 150.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Liniiá zaś ef pálczásta, podnoszona cewámi LK, z ciężarem X; laskę O tłocząc w rurę, y vwolniona ná przemiány od cewow, spadaiąc ku ziemi dla ciężaru X, tęż laskę wyciągáiąc z rury będzie dodáwáć wody z pompy. SolArch 150.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Między cewami E, y kołem drugim pálczastym D, obracáiącym Cewy C, nad ich wałem, vściele mostek M dla bydła, po ktoremby przechodziło na swoią drogę Q. SolArch 83.
patrz: PALCZASTY, PALCZYSTY
– Cewy naczęściey miewáią palcow cztery, sześć, ośm, rzadko 12 álbo dwá. Dla tego, że dwá lubo silne w przydániu mocy, ale nierychłe y nietrwáłe w pracy. SolArch 11.
patrz: PALEC
– Pálcow w Cewách y Zębow w kole, tyle ma bydź, żeby gdy się koło raz obroci, Cewy żadnego palcá nie zostáwiáły ná drugi obrot kołá. SolArch 11.
patrz: PALEC
– NAUKA VII. OMłynách Trybowych máiących palce nie w czele kołá, ále na policzku. SolArch 88.
patrz: PALEC
– Pálcé w Kołách: Są kółki, stoiące ná Kolé. Zegármistrzó[wie] zowią ie zębámi. SolArch 1.
patrz: PALEC
– Cewy też pilnuiące pálcow swoich w każdym obrocie koł obudwoch pálecznych, y one zupełnie przechodząc, nie mogły palcem áni koniom przykrości czynić, szárpiąc się y strychuiąc z pálcámi. SolArch 94.
patrz: PALECNY, PALECNY, PALECZNY, PAŁECZNY
– Im mnieysza proporcya palecznego kołá, do kołá wodnego, tym koło wodne większą może mieć siłę na obracanie kołá palécznego, ale páleczne poźnieyszy ma obrot. SolArch 81.
patrz: PALECNY, PALECNY, PALECZNY, PAŁECZNY
– Gdzie woda skąpa y skok niski, kołá páleczne, mnieysze bydź muszą, álbo cewy o ośmi cewkách; záczym y skąpiey obrotow kámięnia. SolArch 81.
patrz: PALECNY, PALECNY, PALECZNY, PAŁECZNY
– Zeydzie się y do Windy palowey, o ktorey niżey y do czerpania wody z Studnie. SolArch 8.
patrz: PALOWY
– ODsrzobowawszy pánewkę bnd, pomkniy ią z wáłem Dem0 poki skrzydłá N nie staną przeciwko wiátrowi. SolArch 149.
patrz: PANEWKA
– Naprzod Oporem sworniow álbo czopow, w panewkách y w tokach swoich, ktory im będzie większy, (iáko bydź musi, im większy ciężar dźwiga walec), umnieysza więcey siły dźwigáiącego. SolArch 6.
patrz: PANEWKA
– Nákoniec: sporządź pánewkę żelázną bnd, w ktoreyby wał Dem0, máiący ryfę żelazną ná m, mogł się z nią obrácáć. SolArch 149.
patrz: PANEWKA
– Koło W, zupełnie má bydź gładkie, y wał nie sąm ma po nim chodzić, ale oraz z panewką bnd. SolArch 149.
patrz: PANEWKA
– Im większe są kołá [...] ciężey chodzą czopy żelázne y panewki psuią, a prędzey się rozgłabiáiąc ustáwiczney náprawy wyciągáią. SolArch 85.
patrz: PANEWKA
– Pewna ze te 30 Centarow tak bez kręcenia, iáko y w kręcęniu Szroby, dźwiga Szrobá FS gwintem swoim T, trzymaiąc zęby kołá PN á kręcący szrobę, tylko opor ma przemagać zębow z gwintem y czopu F, ktory ciężar przypiera do dna panewki. SolArch 12.
patrz: PANEWKA
– Koł miał wiele z niepotrzebnym kosztem, ná drzewo, czopy, panewki, kláwerki, ryfy, gwoździe. Bez ktorego teraz prędszy iest obrot kamięniá niż był. SolArch 92.
patrz: PANEWKA
– Będziesz miał wágę doskonalszą, y wyśmienitą do ważenia spadu wody, nád insze ktorych oko Geometrow używa, Iakie są Planimetrá, Astrolábiá, Kwadránse, Kwádraty, Pántometrá, y tym podobne. SolArch 139.
patrz: PANTOMETR, PANTOMETRUM
– Ná wyszszym terminie osádziwszy ná lasce kwadrat Geometryczny, álbo Tablice mierniczą, álbo Astrolabium álbo Pantometrum, álbo iáki inszy Instrument[...] SolArch 140.
patrz: PANTOMETR, PANTOMETRUM
– Kto chce z mieyscá ná mieysce prowádzić wodę do sadzawki, stáwu, fontány, młyná, kuźnice, foluszá pápiernie; potrzebá ąby wierzch sadzawki, stáwu, fontány, pogrodki, młyná, kuźnice, folusza, papiernie, etc. był niszszy od wierzchu zrzodłá, álbo inszej wody, którą chcesz prowádzić. SolArch 138.
patrz: PAPIERNIA
– Według miąższości zębów skosistych koła oderżniej pas papierowy albo drewniany z tak cienkiej deszczułki, z jakich pudełka bywają, i opasz go przy liniji odrysowanej na wałku, a po wierzchu tego pasa, to jest po drugim kraju szerokości jego zrysuj drugą liniją po wałku, równoodległo idącą od pierwszej. SolArch 91.
patrz: PAPIEROWY, PAPIEROWY, PAPIOROWY, PAPIROWY
– To [wrzeciono] końcem spodnim widlástym, wchodząc w dziury páprzyce kámięniowey, kámień obráca stoiący na spodnim wrzecionie, ktorym Młynarz do potrzeby podnosi kámień. SolArch 96.
patrz: PAPRZYCA
– Powietrze obraca się w wodę, y wodá w powietrze. Pierwszey odmiany doznawamy w oknách się pocących; drugiey w álembikách paruiących, z ktorych tylko párá miásto wodki wychodzi. SolArch 137.
patrz: PARUJĄCY
– Małe Pektoraliki ktore w godzin 24, dwá rázy trzebá nakrącáć, liczą na godzinę iednę, zupełnych minut 10272. SolArch 117.
patrz: PEKTORALIK
– Gdy tedy przytrafi się takowym chwilę iáką pomieszkáć ná mieyscu, gdzie zegaru ściennego, stołowego, albo pektoralika nie masz; mogę sobie dogodzić wodnym zegárem, których tu 3 opiszę. SolArch 359.
patrz: PEKTORALIK
– Przełoż z iedney strony ná drugą tego przełąmánia, pierścień B, y wyciągniy názad, przez dziurę D, to przełamanie L sznurká A obaczysz, że między pierścieniem B, y C, stánie przełamánie L sznurka przez ktore gdy przełożysz ten pierścień B; zostanie wespoł z pierścieniem C ták właśnie, iakobyś go przeprowádził po sznurku dwá rázy przez dziurę D, gdyby byłá większa, niż pierścień. SolArch 117.
patrz: PIERSCEN, PIERSCZIEN, PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ
– Tákże niech máią pierścień żelazny, okrągły C, nad sámym wierzchem wiádra: we dwoch skoblach C: żeby hak w korycie ná dwoch skobelkách ruchomy, mogł vchwycić zá obręcz wiadro[...] . SolArch 144.
patrz: PIERSCEN, PIERSCZIEN, PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ
– Niech będzie Tabliczká drzewiána álbo mosiężna EA, z dziurką D, podługowátą nie wielką: y przy niey uwiązáne sznurkiem iákimkolwiek dwá pierścionki B, C; Tym Sposobem iáko Figura pokázuie, z ktorych Pierścionek B, potrzebá przeprowádzić do pierścionka C, nie odwiązuiąc końcow E, A, sznurká od liniyki[...] Pierścionek B, przełoż przez záłamánie L sznurká, áby stánął ná e. SolArch 117.
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERŚCIUNEK, PIERZCIONEK, PIERZŚCIONEK
– Pierścionek B, przez małą dziurę D, liniyki EA przeprowádzić do drugiego Pierścionka C, nie psuiąc ich związánia, iákie Figurá pokazuie. SolArch 117.
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERŚCIUNEK, PIERZCIONEK, PIERZŚCIONEK
– Niech będzie naprzod koło skrzynczáste BC, ná ktore rzeczká Z spadáiąc obraca korbę ED. Tá záś płatewką EF mocną, niech podnosi i oniża żorawká HGF, chodzącego ná sworniu G, w słupie NG, pod fásą PSRV, w wodzie. SolArch 171.
patrz: PŁATEWKA
– Ná wierzchu M, wału MH, w Figurze trzeciey trzyma płatwę TMT, miásto dwoch dyszlow [...]. SolArch 90.
patrz: PŁATWA
– Ponieważ ná szrobách EC, osiádáłoby tylko po 24 centnarow á pochodzistością swoich gwintow, gubiełaby kjáżda szrobá część trzecią ciężaru ze dwudziestu czterech, zostáwuiąc do przemagánia drągiem centnarow 16, z ktorych szesnastu, drąg gubiąc 15, zostawiłby kręcącemu, centnar ieden. SolArch 14.
patrz: POCHODZISTOŚĆ
– Koło Q dwá razy większe od wálcá SQ, umnieyszy połowicę ciężaru W, to iest funtow 648. Szroba L pochodzista angułem ná gradusow 12 minut 31 zgubiłaby namniey część iednę z sześci ciężaru. SolArch 15.
patrz: POCHODZISTY
– Ták y Szrobá S, dźwiga cáły ciężar M, z ramą LKHF á obracáiący C, Szrobę SB, drągiem CZ, tylko po iey pochodzistości ciągnie ten ciężar z mnieyszym oporem, im pochodzistsza Szrebá y smarownieysza. SolArch 12.
patrz: POCHODZISTY
– Im większy iest Dyámeter Szroby, to iest, im miązszeysza szroba, tym pochodzistsze gwinty mieć moze; á iedno zawinięnie cáłe gwintu, znácznieyszy będzie wysokości, ktorey mieć nie mogą cienkie szroby. SolArch 13.
patrz: POCHODZISTY
– Sposob robienia szrob, iáko chcesz pochodzistych. SolArch 14.
patrz: POCHODZISTY
– Gdyż szrobá iest pochylność álbo gorzystość ustáwiczna (ktora się znácznie w Szrobie S, stoiącey do pianu wydaie) ktorey gorzystości długość iest obwod iednego gwintu, á wysokość odstąpięnie końca gwintu iednego od bázy, ná ktorey Szrobá do piánu stoi. SolArch 12.
patrz: POCHYLNOŚĆ
– Wtákowych Zárnách będzie się sposobnie obrácał kámień, kiedy przypráwisz do wrzecioná z drugiey strony przeciwne koláno tákie, iákie iest NML, y z desczułką P, áby dwoie ludzi náprzemiánę nogámi pociągáli przewinienia wrzecioná ku sobie, náciskáiąc ku ziemi desczułkę P. SolArch 98.
patrz: POCIĄGAĆ
– Pospolicie tylko iedne bywáią tákowe Cewy Q. dla pociągánia iednego boku CH, wozká BCDE. SolArch 101.
patrz: POCIĄGANIE
– Náprzykład: niech będzie cáła liczbá 18; Podkryśliwszy ią, podłożysz 1 ták: 18/1. SolArch 24.
patrz: PODKREŚLIĆ, PODKRYŚLIĆ
– Ná tym klocu podłożonym obracáiąc drzewo według potrzeby (kloc iednák drugi podłożywszy, ku tey stronie, gdzie się ma kręcić drzewo, áby z pierwszego ná wtory kloc zpádło) obrocisz według woli swoiey drzewo by nagrubsze sámowtor, álbo sámotrzeć, by dobrze y między pniámi inszych drzew ściętych. SolArch 20.
patrz: PODŁOŻONY
– Pásy szerokie ná calow siedm, z wołowey skory dobrze wypráwioney niech poszszywa Rymarz w podłuszki. SolArch 152.
patrz: PODŁUŻKA
– Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28.
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
– Figurá wtora ná Kárcie 144 pokázuie HRKC przeciągnioną áż do żorawka WLF, wolno się ważącego ná podstáwku EL, przybitym do rury RH. SolArch 145.
patrz: PODSTAWEK, PODSTAWKA
– Gdyż dość prędko kámień się obraca, gdy wyrowna iednemu krokowi konnemu, ktory może bydź prędszy y prędszy, zá pognániem koni; y szerszy á szerszy, im konie będą słapistsze. SolArch 85.
patrz: POGNANIE
– Aby konie poiedynkiem chodziły, od wáłu koła wielkiego dáleko ná połszostá łokciá. SolArch 94.
patrz: POJEDYNEK
– Gdy nogámi, raz lewą drugi raz prawą náciskáć będzie ná przemiany laski pompowe; dokaże pompowánia wody dwiemá rurámi bardzo łátwo. SolArch 151.
patrz: POMPOWY
– Wywroć koło, ponituy brátnale y wbiy ich drugie 24 także przy końcach każdey sztuki y ponituy. SolArch 8.
patrz: PONITOWAĆ
– Tákiemuż kołu snádno przyczynić siły, dawszy mu pogrodkę álbo ponur spodem y z bokow, ktoryby w kupie trzymał wodę, popychaiącą koło, impetem y cięszkością swoią... SolArch 80.
patrz: PONUR
– Poprutowa wodá strumy rodzi ná garłách nie tylko ludzkich, ále y bydlęcych. SolArch 138.
patrz: POPRUTOWY
– ...dedług ktorych masz tey sztuki y inszych iedenastu, obudwoch rogow g, y q poprzyrzynać ná śmigę, áby iedná z drugą iednoczyły się ná połdyámetrách [...] 6. SolArch 8.
patrz: POPRZYRZYNAĆ
– Kołá mierne, trwałe, bez wielkiego kosztu. Czopy, Pálce, Cewy do posieczenia y wytárciá prędkiego bespieczne. Nie tylko Słody, ále y Mąkę mleć może. SolArch 83.
patrz: POSIECZENIE
– Toż po obudwoch kobelicách, albo posmykiem, albo wywrotem zepchniy drzewo, ná mieysce náznáczone. SolArch 20.
patrz: POSMYK
– Zrázu niepotrzeba przycieráć znagłá kámięniá, poki obrot iego nie zaweźmie impetu áby kámień obrocony potargnieniem kolaná NMI, do połowice, obrocił, zupełnie impetem obrotu drugą połowicę. SolArch 98.
patrz: POTARGNIENIE
– Wodá z rury zátkáney ná wierzchu, ieżeli iest subtelna, nie wypada, ale się trzyma poty, poki powietrze zá potrząśnieniem nie wnidzie. SolArch 133.
patrz: POTRZĄŚNIENIE, POTRZĘŚNIENIE
– Kto chce dla potrzeb gospodárskich mieć słuszny w domu Młynik, ná mełcie słodow y kasz rozmáitych [...] niech go da wten sposob zrobić Młynarzowi prostemu. SolArch 98.
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
– Aby się pismo nie mázáło z czasem, mogą bydź sztuczki igieł powbiiáne w podziały 1,2,3, y ták dáley. SolArch 29.
patrz: POWBIJANY
– ...ociesz w kostkę ná calow siedm a od gory ná połćwierci, powcinay dziur klinowatych cztery; iákich dwie P y L, masz w Figurze, dla drągow, ktorymi się ma Winda ustáwiáć; áby wynioszsz drzewo wysoko, náktorakolwiek stronę, z nim się nie obaliłá. SolArch 16.
patrz: POWCINAĆ
– Dziury powierciáne przepal sworniem połcyrkułowym Z, áby w dźwigániu wielkiego ciężaru Wińcá była bespiecznieysza od złupánia okrągłymi zworniámi. SolArch 16.
patrz: POWIERCIANY
– Powie[r]ciáno po 23 dziur, w tych sztukách wierzchnych przez dziury spodnie, dlá pálcow, y w cáłe koło K, wbito pálcow 224. SolArch 94.
patrz: POWIERCIĆ, POWIERCIEĆ
– Powierciáwszy dziury y obciąwszy do Curkułá koło, usádzisz ie ná wał VX, Kwadratowy pod kołem ná Y, á okrągły od kwadratu Y, ku czopowi X, między Y y X, ktorey okrągłości dyámeter, nie ma bydź dłuższy nád ćwierć iednę. SolArch 8.
patrz: POWIERCIĆ, POWIERCIEĆ
– Gdy w cewách iest 6 cewek, pálcow w kole ma bydź 48, áby się cewy obrociły 9 rázow; powinno bydź w kole pálcow 54. SolArch 82.
patrz: POWINNO
– ...trzydzieści pálcow we spodnią część, á trzydzieści drugie w wierzchnią cáłego koła powrzynać potrzebá... SolArch 90.
patrz: POWRZYNAĆ
– Toż obadwa kwadranse podziel na części 9 i punkta podziałów przeciwne pościągaj cięciwami [...], które gdy przeniesiesz na 2 karty wąskie [...], przykleisz do rurki i pozadzierzgarz na podziałach sznureczek jedwabny, aby się karty z czasem nie odlepiły. SolArch 394.
patrz: POZADZIERGAĆ, POZADZIERZGAĆ
– Rozdzieliwszy drąg dány G ná 8 części náprzykład y postáwiwszy go pierwszym podziałem ná F záwieś tyle ciężaru ná końcu G bliszszym podstawku F, ile będzie potrzebá, áby drąg stánął w rowni horizontálnie, to iest poziemnie. SolArch 22.
patrz: POZIEMNIE, POZIEMNO, POZIOMNIE, POZIOMNIE, POZIOMNO, POZIOMNO
– SPorządz rurę miedzianą, iakiey chcesz wielkości obwinioną około walca BC angułem mnieyszym od połkrzyżowego. SolArch 151.
patrz: PÓŁKRZYŻOWY
– Przeto ábym Pátronow przestrzegł, y od kosztow niepotrzebnych odwiodł; opiszę tu Młyny naprzod Trybowe: á potym Proste. SolArch 82.
patrz: PROSTY
– Pálcow bokowych CH, nie dawáć blisko FH, áby cewi Q, po przerznięciu, drzewá będąc vwolnione od pálcow, obracáły się dármo, á wozká nie podmykáły pod Piłę nád potrzebę; lubo oná po prożnicy chodzić będzie, poki wody nie zástáwią spadaiącey ná koło skrzynczaste. SolArch 101.
patrz: PRÓŻNICA
– Wszytkie [młyny] mąkę mleć mogą, nie tylko słody ták prędko, iáko iey żaden Młyn inszy, áni ná Rzece, áni Prumowy, áni Korzecznik, áni Wiatrak nie zmele. SolArch 82.
patrz: PRUMOWY
– Dla tego rozumiem: że ciężar wody rościągnioney w gorę ná łokci 18 álbo ná 12. w rurách, wyciąga z wody powietrze, y nim rurkę nápełniáiąc, rozrywa płynienie wody: Nieiáko obieráiąc raczey przemiánę w powietrze, ániżeli zádawánie sobie gwałtu w przemágániu cięszkością swoią inszą lżeyszą. SolArch 132-133.
patrz: PRZEMIANA
– ...y położ ná nim krokiewkę mocną y długą [...] ták áby ieden koniec podiął dobrze drzewo, á drugi koniec niech przylęga kilká chłopow: dwá álbo trzech, z ktorych káżdy zácięży za dwudziestu czterech... SolArch 20.
patrz: PRZYLEGAĆ, PRZYLEGAĆ, PRZYLĘGAĆ
– ...insi niech się obrocą do przymykánia ku dołowi drugiey żerdzi teyże kopki. SolArch 20-21.
patrz: PRZYMYKANIE
– A koń ieden do tákiego dyszlá iednego przyprzężony, zdoła zá koni 4 [...], gdyby ich przyprzężono do ták krótkiego dyszla, iáki iest Połdyámeter kołá R. SolArch 86.
patrz: PRZYPRZĄC
– A koń ieden do tákiego dyszlá iednego przyprzężony, zdoła zá koni 4 [...], gdyby ich przyprzężono do ták krótkiego dyszla, iáki iest Połdyámeter kołá R. SolArch 86.
patrz: PRZYPRZĘŻONY
– Ná wále P, iest koło R, máiące dyámetru łokci pięć bez ćwierci. To koło R, iest vmknione od centrum kręgu, żeby przystáwáło do cewow V. SolArch 96.
patrz: PRZYSTAWAĆ
– ...zostáwić po połćwierci wyskoku W, grubego ná cal ieden [...] dla przyszrobowánia do stopniá skárbnego wozku, álbo do łáwki iákiey. SolArch 99.
patrz: PRZYSZROBOWANIE, PRZYŚRUBOWANIE
– Ma ieszcze mieć ná policzku, ze trzy kręgi ze skory dla przywieránia dziur. SolArch 145.
patrz: PRZYWIERANIE
– Tedy sporządz naprzod ná końcách D, d, żorawkow BD, bd, liniie pálczáste álbo zębate EF, ef, chodzące w swoich ladách álbo rámach, GH, gh, mocno ná mieyscu przyzwoitym osadzonych [...]. SolArch 150.
patrz: PRZYZWOITY
– Ten durszłak im będzie puklaszszy y dziur więcey máiący, tym obficiey doda wody kłotce. SolArch 145.
patrz: PUKLASTY
– Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy w ktorym kámień ziwerzchni B, stoi ná wrzećionie żeláznym, przewinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. y z nim kámień. SolArch 98.
patrz: RĘCZNY
– KTorzy doświadczeli, iaka iest nie wygodá, gdy się trafi oboz lokować dáleko od Młynow; ná takowe kosztu żałowáć nie będą, ktoreby ná woźie iednym osádzone, mąkę mleć mogły ná dwá kámienie, ták sposobnie, iáko wodne. Gdyż Zárná zwyczáyne, álbo Młyniki ręczne [...] wielce są niewygodne, nierychłe y słábe ná pośiłek, nie meląc słusznie, ále tylko przetracáiąc źiarno. SolArch 90.
patrz: RĘCZNY
– Ramá TCHf piły z stępuiącey ná doł, opuscza Ciężarną TS: tá nádawkę PL rozprostowáną, czyni dłuszszą: Nádawka, długości swoiey szukáiąc mieyscá, popychá zębow grzebieniowych GH, oraz z Cewámi M. SolArch 100.
patrz: ROZPROSTOWANY
– Sądziłem zá rzec nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb.
patrz: RZECZ
– [...] iáko głádsze y smárownieysze czopy, panewki, palce y cewy; tákże mnieysze kołá y w mnieyszey liczbie. SolArch 28.
patrz: SMAROWNY
– Ták y Szrobá S, dźwiga cáły ćiężar M, z ramą LKHF á obracáiący C, Szrobę SB, drągiem CZ, tylko po iey pochodźistośći ćiągnie ten ćiężar z mnieyszym oporem, im pochodźistsza Szobá y smarownieysza. SolArch 12.
patrz: SMAROWNY
– Iákim sposobem srogie kámięnie y báłwany soli, nie tylko z mieyscá ná mieysce bliskie przestáwiáią; ále y ná wozy po legárách przemyślni Furmáni sámowtor zwykli wprowadzáć. SolArch 18.
patrz: SOLNY
– Iákim sposobem srogie kámięnie y báłwany soli, nie tylko z mieyscá ná mieysce bliskie przestáwiáią; ále y ná wozy po legárách przemyślni Furmáni sámowtor zwykli wprowadzáć. SolArch 18.
patrz: SÓL
– Otwárta rurá, álbo odchod wody, im niszszy od wierzchu wody, tym spieszniey, y sporzey pozbywa wody SolArch 131.
patrz: SPORO
– Stendary, Sochy, y insze drzewá wkopáne w zięmie, opuścić ná zięmię zwolná, ná ktorą chcesz stronę. SolArch 21.
patrz: STENDAR, STENDAR, ŚTENDAR
– Tákże kámień sześćfuntowy, názywamy sześć rázy ćięszszy od kamieniá, ktory tylko ieden funt waży. SolArch 50.
patrz: SZEŚĆFUNTOWY
– Gdyby záś wagi h, były rowne ćięszkośći sámey Ramie ECDF: y gdyby z stoliká X spodniego, stoczyłá się kulá sześć funtowa do wiáderka S. (ktore ma podnośić koło L, przez klubkę r; kiedy Ramá ECDF, kołeczkámi p q, zatopionymi między gwintámi szroby A, obroconey od kołá B, ná doł będźie opuszczona:) á z stoliká V, ztoczyłá się druga kulá rowna pierwszey, do wiáderká R: wiáderko R, obćiężone kulą. (ktora sámá w sobie ćięży funtow 6: á dla dyámentru koła B, dwá rázy większego od dyámetru szroby A, nábywa ćiężaru funtów 12) nie wynieśie do gory do stoliká V, wiáderká S, z kulą iego: dla tego. Ze koło L, trzymáiące y wynoszące wiáderko S, ma obwodu na łokći 3. (iako iest wielki bieg wiáderek) á wałek NKL, tylko ma obwodu na K, połłokćia: z ktorey rożnośći obwodow, kulá w wiáderku S, nábywa ćięszkośći sześć rázy większey, to iest funtow 36: [...]. SolArch 40.
patrz: SZEŚĆFUNTOWY
– Potym przypraw do żorawká FC, rękoieść FG, z waszką[!] GP, obrotną ná N: ktoraby ważká do gory podnoszona końcem P, od łopátek D, po cztery, álbo po sześć kroć, zá káżdym obrotem koła chodźistego M3 laskę K, ćięszkośćią swoią zstęmpuiącą w rurę R, z rury wyćiągáłá żorawkiem FC, y rękoieśćią FG. SolArch 148.
patrz: SZEŚĆKROĆ
– Desczułká álbo zásuwká CBD, ma miec przybitą máciczkę Slosárską E, dla szroby FES, z ántabką S, dla snádnego szrobowánia. SolArch 99.
patrz: SZROBOWANIE
– Gdy korbá szrobę obráca; w tę ią potrzeba obracáć stronę, w ktorą zęby kołá idą z gory ku korbie; áby wrzecioná szrobowego koniec, przeciwny korbie, mogł się opieráć w gniaździe swoim. SolArch 14.
patrz: SZROBOWY
– POstaw ná wierzchu gory ná drzewcu iákim znak znáczny, (iáki napewnieyszy będźie tarcza we srzodku igłą álbo szydełkiem subtelnym przebita na wskroś, y máiąca około tey dźiury, okryślone cyrkuły iednákowe z obudwoch stron fárbámi rożnymiey, dla wygody ná dálekie widzenie) y iego wysokość wymierz sposobámi mierzenia wysokośći niedostępnych [...] z obudwoch placow. SolArch 140.
patrz: SZYDEŁKO
– Wykop naprzod doł D y drzewá koniec P, do zakopánia náznáczony, ślożem trochę záciąwszy, y nad środkiem dołu postawiwszy deską T w doł spuszczoną, prosto do piánu postaw [...] SolArch 20.
patrz: ŚLOZEM, ŚLOZEM, ŚLOŻEM, ŚLUZEM, ŚLUŻEM
– Wysokość większa wody płynącey ma się bráć z dalszey odległości od centrum świátá, á niskość z bliszszey. SolArch 130.
patrz: ŚWIAT
– Przyczyná pierwszey części własności tey iest: że wodá będąc oraz cięszką y rozlewną, obieráć musi mieysce bliszsze centrum świátá, ktore wodzie iest mieysce niszsze, według własności 3. SolArch 131.
patrz: ŚWIAT
– Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28.
patrz: TEN
– WIdźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie odwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobionych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95.
patrz: TRYBOWY
– NAUKA II. O Pierwszym Młynie Konnym Trybowym nawcześnieyszym, z ktorym zá iednym obrotem Koni, przy kole R, kámień E, obráca się rázow 48. SolArch 83.
patrz: TRYBOWY
– NAVKA XIV. Jáko miasto wielkich Koł w Trybowych Młynách Bydlęcych, mogą bydź mierne? gdźie są stare budynki szerokie ná łokći 16. 18. 20. 22. SolArch 91.
patrz: TRYBOWY
– Trybowe Młyny ktorych opisanie nástępiue, wszytkie kontentuią się mieyscem, y budynkiem w łokći dwánaśćie. SolArch 82.
patrz: TRYBOWY
– Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ćiężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mielącym: w Młynách Trybowych. SolArch 94.
patrz: TRYBOWY
– W długości wozá niech Stelmách vgadza kołom wozowym przednim, áby w kierowániu wozá nie záchodziły ná koło Młynowe D. SolArch 91.
patrz: UGADZAĆ
– Widźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie obwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobinych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95.
patrz: URIANTÓWKA
– Ciężaru SB wzdłuż rościągnionego, ná iednę wagę; Srzodek C iest centrum wagi. SolArch 2.
patrz: WAGA
– W koniec wálcowej dziury, wpuścić iakie żelasko okrągłe, o ktoreby się szrobá trzymáiąca wálec opieráłá końcem. SolArch 100.
patrz: WALCOWY
– O Młynách Wodnych trzociech, ktore Walnikámi zowią. SolArch 80.
patrz: WALNIK
– 6 sposob. Tocząc po ziemi, ieżeli co okrągłego. Iako Koła, Beczki z Solą, Kufy, pnie drzewa etc. lubo wantorámi lubo kręgiem náchyliwszy; lubo zupełnie obáliwszy. SolArch 18.
patrz: WANTOR
– Centrum káżdey figury regularney álbo doskonáłey, z iedneyże mátyeryi, iest oraz centrum ważności. SolArch 2.
patrz: WAŻNOŚĆ
– Naukam II. O Pierwszym Młynie Konnym Trybowym nawcześnieyszym, w ktorym zá iednym obrotem Koni, przy kole R, kámień E, obráca się rázow 48. SolArch 83.
patrz: WCZESNY, WCZESNY, WCZEŚNY
– Zowie się Windá Wiátrakowa dla tego, że iey nic odmiennie używaią do obracania wietrznego Młyná. SolArch 7.
patrz: WIATRAKOWY
– To końcem spodnim widlástym, wchodząc w dziury páprzyce kámięniowey, kámień obráca [...] ná spodnim wrzecionie. SolArch 96.
patrz: WIDLASTY
– w beczkách winnych SolArch 133.
patrz: WINNY
– A trzeba mi wiedzieć wiele się rázow Witys álbo Szroba CP obroci, gdy wał E, raz. SolArch 25.
patrz: WITYS
– ...niech będzie naczynie iedno niżey BGD, otwárte cále zwierzchu, á drugie wyżey GK, zámknięte y ná dnie K, y ná wierzchu G: maiące w lutowáne trzy rury. SolArch 134.
patrz: WLUTOWANY
– Niech będzie strugá, álbo rzeká, wolna, albo bystra, ktorey chcesz zważyć skok wody, wdaney odległości, náprzykład w łokci 50. SolArch 140.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– Ktoby dał ná vrząd zrobić koło, do dźwigánia ciężarow w gorę, niech mu Kołodziey piasty nie wierci, aby w końcach iey, rysami obwiedzionymiey czopy żelazne bydź mogły, ktoreby osádzone ná swoim wiązániu, wolnieysze obracánie sprawowáły, niżeli drąg w piáście. SolArch 7.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– [...] przysrobowáć klocek srobámi W, álbo przywiązáć do stopnia wozowego, álbo do łáwki iakiey, ták żeby spodnia dziurá klocká, wolna była na wysypowánie mąki. SolArch 99.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– O Młynách Konnych, y Wołowych. MŁyny Konne y Wołowe, iedne bywáią Trybowe: to iest, o dwoch kołách miernych, y dwoygu cewách skromnych; Drugie Proste, o iednym kole wielkim, y o iednych cewách. SolArch 82.
patrz: WOŁOWY
– Cewy Q, zábieráią pálce wozkowe, y nimi nádáią pilé drzewo ná wozku vtwierdzono. SolArch 100.
patrz: WÓZKOWY
– Pomoże y to do lżeyszego pompowánia gdy pomiarkuiesz do rowności wyciągánia laski z rury, z iey wpychániem... SolArch 147.
patrz: WPYCHANIE
– ...żeby wyciągánie nie więcey ociążáło obrácáiącego korbę niżeli wpychánie. SolArch 147.
patrz: WPYCHANIE
– Po trzecie wrzecionowi ZS, cewow LK, przyday dwie korby połłokciowe ná obudwoch końcach, iáką widzisz ST, w figurze... SolArch 150.
patrz: WRZECIENO, WRZECIONO
– Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy: w ktorym kámień zwierzchni B, stoi ná wrzecionie żeláznym, pozawinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. SolArch 98.
patrz: WRZECIENO, WRZECIONO
– Multiplikuiąc tedy liczbę [...] obrotu cewow pierwszych przez liczbę [...] obrotu cewow wrzecionowych wynidzie liczbá obrotu kámięnia [...] gdy się koło raz wielkie obrociło. SolArch 93.
patrz: WRZECIONOWY
– Ciężaru obracáiący ludzie mało co więcey mieć będą nád ten ile by go mieli, gdyby sáme cewy wrzecionowe obracáli, viąwszy się rekámi. SolArch 98.
patrz: WRZECIONOWY
– Znak 2. Kędy żab dostátek wrzesczących. Znak 3. Z kąd dymy przed wschodem Słońcá powstáią, tam pewna wodá. SolArch 137.
patrz: WRZESZCZĄCY
– Ná czele tego kołá, osádzi pálcow 312, miązszych y odległych oraz od siebie, po poł ćwierci łokciá, wrzynaiąc ich według Przestrogi 4. Náuki 2. tey Części IV. SolArch 89.
patrz: WRZYNAĆ
– ...o wrzynániu pálcow y o spoieniu szyb ták spodnich iako wierzchnich, czytay liczbę 6 y 7 Roboty Młyna... SolArch 90.
patrz: WRZYNANIE
– Spoione z wierzchnich y z spodnich szyb, dla wrzynánia pálcow piłką... SolArch 90.
patrz: WRZYNANIE
– Ná wierzchu kloca PQ wywiercić, álbo dłotem wyciąć dziurę blisko boku L, klocá, do násypowánia ziárná. SolArch 99.
patrz: WYCIĄĆ
– Toż z niego okryśliwszy połcyrkuł PMC, przedziuraw go na wylot nád L, przed Q: á ná punktach P y C, wytniey áż do sámego spodu deszczułki, dziury połcyrkliste, ták iáko Figurá ukazuie, żeby te dwá wycięcia dla sworzniow dwoch, mogły ná sworzniách osiadáć. SolArch 17.
patrz: WYCIĄĆ
– Od spodu DE odmierzywszy łokieć GQ á od gory połłokcia RS, wytniy garę SG, ná wylot, długą w łokci połtrzecia; szeroką na calow trzy, żeby drewna zostáło z obuch stron po dwá calá. SolArch 16.
patrz: WYCIĄĆ
– Zobudwoch bokow szerokości ná L, y R,powycináć dłotem kárby, głęboko ná dwie części, ze trzech calá iednego, aby w te wycięciá, mogły się wsuwáć mocne deszczułki, álbo zásuwki CBD, ná otrzymánie mąki y wálcá HGF, w klocu. To wycięcie nie ma dochodzić do sámego spodu klocá, iáko Figurá pokázuie. SolArch 99.
patrz: WYCIĘCIE
– Z pierwszego punktu, P, y z trzeciego C, zakryśl połcyrkuliki, odległością dwoch Rownoodległych PC, y BG: á z w torego punktu L, vmkniey się osmą częścią calá ku pierwszemu punktowi P, zá punkt L. Toż z niego okryśliwszy połcyrkuł PMC, przedziuraw go na wylot nád L, przed Q: á ná punktách P y C, wytniey áż do sámego spodu deszczułki, dziury połcyrkliste, ták iáko Figurá vkazuie, żeby te dwá wycięcia dla sworzniow dwoch, mogły ná sworzniách osiadać. SolArch 17.
patrz: WYCIĘCIE
– Popiąte: Według śladow náznáczonych rubryką, ponárzyna kárby piłką stolárską, y dłotem powycina gwinty głębokie ná poł torá calá álbo ná cal ieden, áby nieosłábiał wálec, y w prowádzeniu wody z dołu nie szwankował głębokim wycinániem. SolArch 152.
patrz: WYCINANIE
– Po tych podziałach kołá, wyciągáć będzie nić mocną, od centrum, áż do czoła, y nácieráiąc ią kretą nád policzkiem kołá, nácináć nią po ciesielsku ślady albo liniyki kreciane, według ktorych vczyni piłką rzazow 144. głębokich na połtora calá. Od ktorych rzazow, pobrawzy odległość po połtora cala, iáka iest miąższość pálcow, poznaczy drugich liniiek 144 nicią nákręconą, y według nich wyrznie piłką, rzazow 144. y powycina dłotem, áby miał dziur 144. dla tyluż pálcow. SolArch 84.
patrz: WYRZNĄĆ
– We dwoch bokách przeciwnych tey kłotki, wyrznie dziury długie ná połtorey ćwierci od L do H, w ktorychby wałeczek g h przepuszczony przez boki tłoká c d e f, wolno chodził. SolArch 146.
patrz: WYRZNĄĆ
– Kto chce koł mocnieyszych R, y C, niech Młynarz rozstáwi pálce ná ich czele około srzodká, dwiemá rzędámi; áby w kole R, rząd ieden wyszszy miał pálcow 72. á niższy tákże 72. K kole zás C, áby w wyszszym rzędzie było pálcow 24. iáko w niszszym. Co będzie, gdy ták wyszszą część koła rozdzieli, po tym policzku ktory ma przystawáć do spodu wyszszey części, iáko rozdzielił części wyszszey spodek: y werznie kárbow połowicę cáłego kołá ná spodniey części, á drugą połowicę na wierzchniey: nie wrzynáiąc podziału spodniego pod wierzchnim wyrzniętym, áni wierzchniego nád spodnim wyrzniętym. SolArch 85.
patrz: WYRZNIĘTY
– Drugim sposobem Ze liná ktorą obciążona ciężarem, walec zwiia, połowicą miąszości swoiey przyczynia połdyametru wálca. Záczym tylą częścią przyczynia ciężaru umnieyszonego drągiem, dźwigáiącemu, ile ta część wytraci z odległości dźwigaiącego od podstawku w używániu Drągá dźwigalnego. SolArch 6.
patrz: WYTRACIĆ
– Dla tego rozumiem: że ciężar wody rościągnioney w gorę ná łokci 18 álbo ná 12. w rurách, wyciąga z wody powietrze, y nim rurkę nápełniáiąc, rozrywa płynienie wody: Nieiáko obieráiąc raczey przemiánę w powietrze, ániżeli zádawánie sobie gwałtu w przemágániu cięszkością swoią inszą lżeyszą. SolArch 132-133.
patrz: ZADAWANIE
– Zmałym kołem kędy się znáyduią [młyny], rádzę ich popráwić: Ponieważ bardzo leniwo melą, y konie w zawod chodzić przy kole muszą. SolArch 88.
patrz: ZAWÓD
– Záczym ciężar nie poydzie do p, gdyż p są iedneyże odległości od centrum ziemie. SolArch 152.
patrz: ZIEMIA
– Koláno DM, korby powinno bydź rowne tey częśći laski K, ktora wychodźi z rury RH, gdy rámię álbo żorawek CF, na doł bywa poćiągnioney. SolArch 147.
patrz: ŻÓRAWEK, ŻURAWEK, ŻURAWEK
– Gdy zaś ludźie podniosą powtornie rękoieśćią TV, żorawką SRT; tłok df vstąpi ná doł, y otworzywszy pokrywkę swoię mndc, nápuśći wody we srzodek kłotki BE, ktorey kłotki pokrywká MNCB, zámknięta, nie dopuśći powrotu wodźie z trąby [...]. SolArch 146.
patrz: ŻÓRAWKA