Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Joachim Benedykt Chmielowski
ChmielAteny IV 1756 oryginał
NOWE ATENY Albo AKADEMIA Wszelkiey Scyencyi PEŁNA Na różne Tytuły, iak na Szkolne Classes PODZIELONA Mądrym dla memoriału, Idiotom dla nauki, Politykom dla praktyki, Melancholikom dla rozrywki, ERIGOWANA; CZĘŚĆ CZWARTA, a drugi SUPPLEMENT [...].

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=6629&from=FBC, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/215380/display/Default, https://polona.pl/item-view/65138e37-bb7a-4978-b954-73ff8e6f5f6a?page=2
Odnotowano 348 cytatów z tego źródła
– Część większa w Egypcie Obywatelow iest Machometanow, obserwuiących cyrkumcyzye męszczyzn y białygłow. Zydow także liczba nie mała. Chrześcianie są Coprici, maiący swego Patryarchę tegoż, co y Abyssynowie. ChmielAteny IV 552.
patrz: ABASEN, ABASSEN, ABASSYN, ABASYN, ABISSYN, ABISYN, ABISYN
– Krystyna iego Corka Krolową proklámowana R. 1650 abdykowała pod pretextem widzenia Francyi, do Rzymu się udałȧ, tam rewokowawszy, umarła Roku 1689. dezygnowawszy podczas Abdikacyi Karola Gustawa Comitem Palatinu[m] Bipontinum Stryiecznego swego. ChmielAteny IV 417.
patrz: ABDYKACJA
– Krystyna iego [Gustawa II Adolfa] Corka Krolową proklámowana R. 1650 abdykowała pod pretextem widzenia Francyi, do Rzymu się udałá, tam rewokowawszy, umarła Roku 1689. dezygnowawszy podczas Abdikacyi Karola Gustawa Comitem Palatinu Bipontinum Stryiecznego swego. ChmielAteny IV 417.
patrz: ABDYKOWAĆ
– Iest tu [w Lejdzie] y Sala iedna publiczna lub theatrum raritatum, to wiszących na hakach y tramach; to na ścianach, to w pudłach wielkich y małych reponowanych, literámi wielkiemi Abecadła znaczonych [...]. ChmielAteny IV 243.
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, ABĘCADŁO, ABIECADŁO, OBIECADŁO
– ABYDENI lud Azyatycki od Abydos Miasta zwani, od Filipa Krolá Macedońskiego, przycisnieni oblęzeniem, ogniem, mieczem żony, dzieci, y siebie wygubili, według Liwiusza Autora. ChmielAteny IV 321.
patrz: ABIDEN, ABIDEN, ABYDEN
– A na drugie Krolestwo ABORIGENOW, ktorego Panem miał bydź Saturnus I, potym zá Boga miany, y innych tu Krolow anonymow rządziło piąciu, aż do Sáturná II panuiącego za Debory Zydowskiey ; po ktorym rządzili Picus, Faunus, Latinus, ostatni z Aborigenow, gdyż od tego Latyna zwać się poczęło te Krolestwo Latium, a Obywatele Latini, u ktorych panowali: Eneasz, Askaniusz, Sylwiusz, włáśnie za Samuela Proroka. ChmielAteny IV 200.
patrz: ABORYGEN
– Doze ich chodzi w purpurze adamaszkowey, Karmázynowey, albo złotey, w Mitrze, takieyże. ChmielAteny IV 223.
patrz: ADAMASZKOWY, ADAMASZKOWY, JADAMASZKOWY, JEDAMASZKOWY
– 13tio Wagryowie, na ktorych mieyscu Lubeccy, y Adbelgurscy Obywátele, ChmielAteny IV 157.
patrz: ADBELGURSKI
– O WIELKIEY BRYTANNII aliàs Anglii, Szkocyi, Hibernii, addenda. ChmielAteny IV 399.
patrz: ADDENDA
– ADDYTAMENT o RUSI y GREKACH ChmielAteny IV 24.
patrz: ADDYTAMENT
– Syn iego Maurycy na Admiralstwo successit. ChmielAteny IV 243.
patrz: ADMIRALSTWO, ADMIRALSTWO, AMIRALSTWO
– AFRIKANI są mocni, woienni, tylko bestyalscy, prostacy, bez sceyencyiy kunsztow, zli, niewierni, okrutni, niestateczni. ChmielAteny IV 543.
patrz: AFRYKAN
– AFRYKANSKA mappa, ma podobieństwo do serca; większa triplô od Europy, ale nie osiadła dla suchych, bezwodnych Krajow. ChmielAteny IV 543.
patrz: AFRYKAŃSKI
– Lwy nie są rude, albo żółtawe, ale popielate, ani tak złe, iak Afrykańskie. ChmielAteny IV 619.
patrz: AFRYKAŃSKI
– W tej Aureliańskiej, albo Orlans Prowincyj jest Powiat BŁOIS, albo Blese i Miasto tegoż imienia olim Corbilo z Pałacem Królewskim w pięknej i obfitej pozycyj. Tu się Ludwik XII urodził; tu najpiękniejszy akcent mowy Francuźkiej, tu jest Chambor, albo SZAMBOR Zamek z ciosowego kamienia na wesołym miejscu w pośrzód wielkiego zwierzyńca na wyspie rzeki Chavisson, na zdrowym powietrzu. ChmielAteny IV 187.
patrz: AKCENT, AKCENTUS
– Blisko Miasta tego [Pekinu], znayduią się gory kryształowe, a z tego kryształu Alchimistowie wywodzą essencye, sól robią, y cukier na kamień y rzerzączkę pomocny. ChmielAteny IV 536.
patrz: ALCHIMISTA, ALCHIMISTA, ALCHYMISTA, ALHIMISTA
– Alemannow iako y Frankow Valerius Probus pokonał cztery kroć stotysięcy położywszy trupem, Alemanow herb był Lew czasow dawnych. ChmielAteny IV 321.
patrz: ALEMANI
– BURGUNDIONES ludzie byli Sarmackie, blisko Wenedow (nie Wenetow) gdzie dziś Pomerani, nie daleko Wisły, ci rugowani będąc przez Gotow y Herulow, nowych szukali osiedlisk dla siebie, między Alemanami temi, co są między Alpes gorami y Moguncyą Miastem osiedli. ChmielAteny IV 129.
patrz: ALEMANI
– Ci też Alani y koło Hercynskiego osiedli w Niemczech lasu y nazwani są Alemani, iako probuie Karion w Kronice swoiey, w Herbie zażywali kota. ChmielAteny IV 321.
patrz: ALEMANI
– A że ten Sadra‑Kassa zawsze przy Królu w Ispahan Stolicy, tedy ma Elman Alek, niby Koadjutorá, rządzącego na mieyscu swoim, Państwem in Spiritualibus; a ten siedzi po lewey stronie Króla; ale nie u stołu, aby nie censurował Króla o wino Alkoranem zakazane, ChmielAteny IV 522.
patrz: ALKORAN
– Dawnych PERSOW Religia była, Słońce, Miesiąc, ogień adorować; teraz BOGA wyznaią prawego, ale według Sekty Halego Doktora; aliàs trzymaią sam wybór Alkoranu Machometa: co uczynił pewny Sophi Mnich Machometański wieku XIV. to iest około R. 1370. udaiąc się bydź z Familii Halego, żyiąc bardzo strictè czym pociągnoł do siebie Persow, że odstąpili Sekty Tureckiey grubey, dokładaiąc, że HALI iest Koadjutor samego BOGA. ChmielAteny IV 521.
patrz: ALKORAN
– Przypisuie sobie to Krolestwo, iż naypierwey Alkoran Machometa przyieło, dlatego Krola Marockiego, krewny tu posyłany bywa na rządy, innego bowiem nie akceptuią. ChmielAteny IV 548.
patrz: ALKORAN
– Traktując tu o Holandii Prowincyj, de toto Statu Hollandico oprócz rzeczy już powiedzianych, to pilno notować potrzeba Politykowi, że ma Holandia swego dożywotniego Książęcia Statuder nazwiskiem nie dawno kreowanego,że te wszystkie skonfederowane Prowincje in certo numero posyłają Deputatów do Hagi: jeden z nich prezyduje według alternacyj Prówincyj. Codzień u Prezydenta Ministrowie Cudzoziemscy swoje proponują interesa. ChmielAteny IV 244.
patrz: ALTERNACJA
– Piac Autynik ma w sobie 5. autynow, to iest Kopiiek 15. aliàs złoty y groszy 15. ChmielAteny IV 421.
patrz: AŁTYN
– Autyn ma w sobie 3. Kopieyki aliàs groszy 9. Polskich. ChmielAteny IV 421.
patrz: AŁTYN
– W KROLESTWIE CHILE w Ameryce Austryalney leżącym iuż opisanym w Części II. Aten, Wiosna zaczyna się w Wrześniu, lato w Styczniu, Iesień w Márcu, Zima w Czerwcu. ChmielAteny IV 612.
patrz: AMERYKA
– zchwytany sam Krol Attabaliba, w kaydany okuty, prosił o pokoy, życie okupić chciał złotem y srebrem, zewsząd komportowanym, iakoż do Hiszpanii iedni go odesłać radzili, y sam o to ze łzami prosił, drudzy na gardle skarać, że Brata swego Gwaskara, zabić kazał, że knował zdradę pod Hiszpanami, ktore zdrady zmyślił na niego, metresy iego amaziusz sekretny, nie iaki Philippillus, Natione Amerikan; ale z Chłopięcia między Hiszpanami wyćwiczony, nie mogąc inaczey bydź mężem owey nałożnićy, ażby Krol Attabaliba głową nałożył, iako świadczy Autor Gomara. ChmielAteny IV 592.
patrz: AMERYKAN, AMERYKANIN
– GUAYAKAN iest drzewo Amerykańskie, to Lignum Sanctum dla wielu skutkow, to Lignum Indicum zwane, na wyspach S. Dominika y Hispanioli, tak cięszkie, iż z żelazem komparować się może, na dno w wodzie poryna. ChmielAteny IV 625.
patrz: AMERYKAŃSKI
– Tu się znayduie Amianthus kamień, ktory potłukłszy w moździerzu może prząść na nici, y płutna robić, ktore w ogniu nie goreie, owszem się czyści iak w praniu. ChmielAteny IV 518.
patrz: AMIANT, AMIANTO, AMIANTUS
– Zgoła poki tam trwała Hierarchia Episcopalis tylko cztery sekt rachowano, tych imion Puritani, Bronsvistae, Familistae, Anabaptiſtae; iak ta ustała Hierarchia, urodziły się Sekty Presbyterianorum, Independentium: a ta sama Sekta podzielona na Anabaptistow Libertinow, Antiskrypturiariuszow, Chiliastow; albo Millenariuszow. Antinomow Manifestariuszow, albo Arminianow, Familistow Enthusiastow Kwerentow albo Expektantow, Perfektystow, Socinianow, Antitrinitariow, Sceptikow etc. z ktorych samych nie zliczone porodziły się Sekty w Anglii. ChmielAteny IV 403.
patrz: ANABAPTYSTA
– Wtedy Joanna Buchera Niewiastá z Kancium Kalwinka, uczyłá z Walentynem Heretykiem Anabaptystą że Pan Chrystus z Maryi nie wziął Ludzkiey natury, z ktorey tak tylko wyszedł, iak woda z rzeki idzie [...]. ChmielAteny IV 104.
patrz: ANABAPTYSTA
– Wtedy Maryę Sztuartę Krolową Szkocką, poddani z zdrády Angielskich Heretykow, iako by męża zabiła, wzieli do więzienia: Iey Elżbieta Krolowa Angielska do siebie wokowała, pod protextem przyiaźni do cięższego dała więzienia, nawet Kapłána iey dla Nabożeństwa nie pozwalaiąc: y choć Krolowa Prawu Angielskiemu nie podległa nigdy, choć o to prosiłá, do rozmowy z Elżbietą nie przypuszczona, potym ściętá zroskazu [!] Elżbiety. tyranki na Wiarę y na ludzi. ChmielAteny IV 113.
patrz: ANGIELSKI
– Co wysypią Polacy splendidè y wygodnie żyiący na Kaffy Tureckie, Holenderskie, na cukry przednie, za Herbathę, wodkę Gdańską, Piwa Angielskie, za Ostrygi, Porcellany tłuczące się, á drogie: co zá korzenie, Sukna bogate, koronki, wymyślne materie. Choć zboża co poszlą lub potażu státkami do Gdánska, poszlą wołow do Wrocławia, y znaczne wezmą za te towary, summy, prawie wszystko to zostanie się u Niemcow, za srebro y rożne towary, galanterie. ChmielAteny IV 398.
patrz: ANGIELSKI
– Gdy mu [królowi Henrykowi VIII] przyználi Naywyższą Władzę nad Duchownemi y Swieckiemi, począł się zwać Naywyższą Głową Kościoła Angielskiego, co przez Seym Roku 1535 odważył się uczynić. ChmielAteny IV 94.
patrz: ANGIELSKI
– A dopieroż wokabuły y nazwiska stroiu Biskupiego, Kapłańskiego, ceremonie Kościelne są Łacinskie ledwie nie wszytkie, naprzykład [...], kapa, Gremiale, Faldestarz, Patena, Ornat, Alba Stuła, Manipularz, Pontifikał, Missał, albo Mszał, Agenda; Krucifix, Antipendium. ChmielAteny IV 374.
patrz: ANTEPEDIUM, ANTEPENDIUM, ANTEPENDIUM, ANTYPENDIUM
– Zgoła poki tam trwała Hierarchia Episcopalis tylko cztery sekt rachowano, tych imion Puritani, Bronsvistae, Familistae, Anabaptiſtae; iak ta ustała Hierarchia, urodziły się Sekty Presbyterianorum, Independentium: a ta sama Sekta podzielona na Anabaptistow Libertinow, Antiskrypturiariuszow, Chiliastow; albo Millenariuszow. Antinomow Manifestariuszow, albo Arminianow, Familistow Enthusiastow Kwerentow albo Expektantow, Perfektystow, Socinianow, Antitrinitariow, Sceptikow etc. z ktorych samych nie zliczone porodziły się Sekty w Anglii. ChmielAteny IV 403.
patrz: ANTYSKRYPTURIARIUSZ
– Zgoła poki tam trwała Hierarchia Episcopalis tylko cztery sekt rachowano, tych imion Puritani, Bronsvistae, Familistae, Anabaptiſtae; iak ta ustała Hierarchia, urodziły się Sekty Presbyterianorum, Independentium: a ta sama Sekta podzielona na Anabaptistow Libertinow, Antiskrypturiariuszow, Chiliastow; albo Millenariuszow. Antinomow Manifestariuszow, albo Arminianow, Familistow Enthusiastow Kwerentow albo Expektantow, Perfektystow, Socinianow, Antitrinitariow, Sceptikow etc. z ktorych samych nie zliczone porodziły się Sekty w Anglii. ChmielAteny IV 403.
patrz: ANTYTRYNITARIUS
– Ołtárzow w Koście[le] 24. Wielki Ołtarz z apisu szacowany dwie beczki złota, takász Krzcielnica, y organy cudne. ChmielAteny IV 279.
patrz: APIS
– Tu była Biblioteka ksiąg Arabskich, Sáraceńskich, w wielkiey bardzo liczbie, ktore Kardynał Ximenes nimiô zelô ductus spalił, cum magno dámno Literatorum, gdyż tam wielkie miały bydź curiositates w Arabskim ięzyku, pewnie o Religii nietraktowały, bo Machometanow niegodzi się kommentować, ani o swey Religii pisać; to pewnie były Historyczne, Poetyczne, Astronomiczne, Medyczne Arcana. ChmielAteny IV 175.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– [Miasto Fez] Ma Akademię uczącą ięzyka Arabskiego. ChmielAteny IV 546.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– Maltańczykowie mieyscowi, mowią ięzykiem Arabskim, z racyi: iż tu niegdy panowali Saraceni. ChmielAteny IV 233.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– Od nich Medicina, Matematyka, osobliwie cyfry Arabskie wzięły originem. ChmielAteny IV 447.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– IZ leży między Egyptem, Palestyną, Syrią, Mezopotamią, Perskiego y Arabskiego morza odnogami zawarta. ChmielAteny IV 446.
patrz: ARABSKI
– Maią tu Turcy Baszę y Garnizon przeciw Arabskim exkursyom. ChmielAteny IV 463.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– MINAEI ludzie Arabscy nad morzem Czerwonym, ktorzy naypierwsi handel z kadzidłá zinwentowali, według Pliniusza lib 12. cap. 14. ChmielAteny IV 149.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– Tu była Biblioteka ksiąg Arabskich, Sáraceńskich, w wielkiey bardzo liczbie, ktore Kardynał Ximenes nimiô zelô ductus spalił, cum magno dámno Literatorum, gdyż tam wielkie miały bydź curiositates w Arabskim ięzyku, pewnie o Religii nietraktowały, bo Machometanow niegodzi się kommentować, ani o swey Religii pisać; to pewnie były Historyczne, Poetyczne, Astronomiczne, Medyczne Arcana. ChmielAteny IV 175.
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
– Jak ustała Chrześcian persekucya od Pogan, Ciało Chrystusowe w Swiętych mieyscach z rewerencyą konserwowali Chrześcianie w gołąbkach złotych, srebrnych, lub innego metalu, iako się pokazuie z Zycia S: Perpetuusa Biskupa Turońskiego, żyiącego około Roku 490. Tenże sposob asserwacyi Nayś: Sakramentu obserwowali Grecy, potym go chowali w wieżycce srebrney za Ołtarzem przy zapaloney lampie. ChmielAteny IV 55.
patrz: ASERWACJA
– Na Insule Madorze na Morzu Atlantckim iagody Winne dłuższe nad cztery dłonie, według Kadamustiusza. ChmielAteny IV 644.
patrz: ATLANCKI
– Rzeka Nilus siedmiu kanałami wpada w morze Medyterran; drugá Niger od ieziora Niger Etyopskiego 7. odnogami, wpada w Ocean Atlański. ChmielAteny IV 544.
patrz: ATLAŃSKI
– W KROLESTWIE CHILE w Ameryce Austryalney leżącym iuż opisanym w Części II. Aten, Wiosna zaczyna się w Wrześniu, lato w Styczniu, Iesień w Márcu, Zima w Czerwcu. ChmielAteny IV 612.
patrz: AUSTRIALNY
– Dopiiero [!] wtedy Gothowie znowu Panonię po klęsce Hunnow na siebie odebrali, trzymaiąc ią aż do powtorney za Justiniana Cesarza Hunnow y Awarow (zkąd Hunni Avari albo Hungari nazwani) w Pannonię irrupcyi. ChmielAteny IV 156.
patrz: AWAR
– Inne Gentes to barbarae, to trochę politiores, chcąc z siebie excutere niewolnicze jugum, albo z iakiey wyłamać się tyrannii, iako Hollandowie niedawno, długą woyną, fortun wszytkich azardem, krwie obfitey wylaniem, tandem kupili sobie Wolność: a tak im turpissima Mater niewola, pulcherrimam genuit Filiam libertatem. ChmielAteny IV 366.
patrz: AZARD, AŻARD, HAZARD, HAZARD
– O nich to Azariasz Syn Obededona w Księdze 2. Paralipomenon cap: 15. V 3. wymowił: Trasibunt multi dies, absque DEO vero, Doctore & Lege, a to za niezbożnych Królów ich, Roboama, Jorama, Ochoziasza, Athalii, Achaza, Manassesa, Joakima, Sedecyi; a naybardziey zá Chrystusa Pana, za ktorego są żydzi sine cultu DEI Trini, sine Lege Evangelica, etc. ChmielAteny IV 483.
patrz: AZARIASZ
– COLCHI, ludzie Azyatyccy blisko Pontu, albo morza Czarnego, bogaci olim w złote piáski: zkąd Runa złotego Fabuła u Poetow: co się w Geografii następuiącey wykłada. ChmielAteny IV 132.
patrz: AZJATYCKI
– Co wszystko, gdy dzisieysi Mexikani znaleźli, Miasto założyli, y Tunextetla, to iest Tunel drzewo na kamieniu, y Obywatele nazwali się Tunextetlani, potym Mexikani, zaraz Bałwanowi swemu wystawili Bałwochwalnią. ChmielAteny IV 571.
patrz: BAŁWOCHWALNIA, BAŁWOCHWALNIA, BAŁWOCHWAŁNIA
– Kolonie Ubiow ciż nazwali Coloniam Agrippinam, od Agryppy albo od Agrippiny Nerona Zony etc Kłaniáli się Germani Słońcu, Miesiącowi, y innym Plánetom, Bałwochwalnie im nie wystawuiąc, nie chcąc Bogow nieograniczonych, mieyscem iakim obeymować, czarne lasy, gaie im poswięcaiąc, Ludzi im zabiiaiąc na Ofiary. ChmielAteny IV 254.
patrz: BAŁWOCHWALNIA, BAŁWOCHWALNIA, BAŁWOCHWAŁNIA
– GULGAISSEN, Guian złoty Kray, wielka Nacya, świat cały piiaństwem przechodząca: u nich Ministrowie, Rządcy Prowincyi u Krola bydź maiący na traktamencie balsamem się smaruią, potym proszkiem posypuią złotym: hoc amictu dni sześć, albo siedm ustawnie się bańkietuiąc. Naczynie, oręża, Bałwochwalnice, były u nich ze złota. ChmielAteny IV 573-574.
patrz: BAŁWOCHWALNICA
– Roku 1751 koło tegoż Pozzolo Miasta odkryto wielką pogańską Bałwochwalnicę podobno Bożkowi Serapis, alias woła, mármurowego koloru wewnątrz y zewnątrz osadzoną z posadzką tákiegoż mármuru. ChmielAteny IV 226.
patrz: BAŁWOCHWALNICA
– W Paryżu w padli w Kościoł S Iána Ewangelisty, Hugonotty, alias Kalwini y Zwingliánie, z rabowniczą ręką. Kościoł S Medarda pełny w tedy ludu, zbroyną naszli ręką, Kaznodzieię ranili, zabrali srebro, obrazom poucinali głowy, nowi kácia, Nayświętszy SAKRAMENT zdeptali świezi Iudasze, taką ganiących ákcyę zabiiali, rzucali w studnie. Zdobytemi szpádami, konno y pieszo się uwiiaiąc, te słowa repetowali: Ewangelia, Ewangelia, gdzie są Bałwo[c]hwalscy Papistowie? Prosili tak uciśnieni o pomoc Kátolicy Panow, tę według możności swoiey dała Gyziusza Familiá, ktorá y Konfederacyą, albo Ligę Gyziańską zwánę uczyniłá na Heretykow; iakoż osłabili ią byli męstwem. ChmielAteny IV 196.
patrz: BAŁWOCHWALSKI
– Kassian Sakowicz z Archimandryty Dubieńskiego Bazyliana za konsensem Urbana VIII Augustianin wydał perspektywę błędow y zabobonow w Greckiey Cerkwi. ChmielAteny IV 29.
patrz: BAZYLIAN, BAZYLIANIN
– Na tych y na innych Uniackich mieyscach domyślam się że ma bydź podczas tych schadzek Odpust zupełny OO Bazylianom Unitom y Osobom swieckim u nich się wtedy spowiadaiącym y kommunikuiącym perpetuò nadany,albo virtute Privilegiorum Ordinis, albo każdemu mieyscu partykularnie prokurowany przez Superiorow. ChmielAteny IV 76.
patrz: BAZYLIAN, BAZYLIANIN
– Król Victor grunta nieprzyiacioł sobie podbite, na Bellatorow y Pospolstwo podzielił. ChmielAteny IV 596.
patrz: BELLATOR
– Woiewodztwa tego Stolica BEŁZ nad rzeką Bełzar między błotami. Ma Zamek na gorze, w ktorym przez lat wiele był Obráz Matki Nayss. ten sam, co iest w Częstochowie, dany przez Nicefora Cesarza Greckiego Karolowi Wielkiemu Cesarzowi, a od Karola dostał się Leonowi Xiążęciu Ruskiemu, a to za posiłki dane przeciw Saracenom; Leo zaś lokował go w Zami ku [!] Bełzkim, gdzie od Tatarow oblegaiących Bełz, wszyi postrzał odniosł, od strzały. ChmielAteny IV 344.
patrz: BEŁSKI, BEŁSKI, BEŁZKI
– Alexander Briantus na śmierć idąc mowił. Miserere mei Deus, młody, uczony, piękny człek, w mękach stateczny; ktorego tułup bez głowy na pień włożony podnosił się zadmiracyą. ChmielAteny IV 119.
patrz: BEZGŁOWY
– Figurował [Bóg] w tych Ofiarach, Nowozakonną Ofiarę Krwawą na Kalwaryi, y [ofiarę] bezkrwawą we Mszy S. ChmielAteny IV 484.
patrz: BEZKRWAWY
– AFRYKANSKA mappa, ma podobieństwo do serca; większa triplô od Europy, ale nie osiadła dla suchych, bezwodnych Krajow. ChmielAteny IV 543.
patrz: BEZWODNY
– ANDROGYNAE albo ANDROGYNI, obywatele olim Afrykańscy, oboiey płci razem męskiey y białogłowskiey, piersi prawą mieli męską, a lewą białogłowską. ChmielAteny IV 621.
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
– Lud tu, osobliwie w płci białogłowskiey, bardzo piękny, do tego farbuią się. ChmielAteny IV 450.
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
– W Klasztorach Białogłowskich są Wdowy y opuszczone od Mężow. ChmielAteny IV 420.
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
– Tenże zelant wspomniony Skarga w obroku pod żywotem S. Antoniego Pustelnika, Heretykow gromiciela, mowi. W uściech ich Chrystus, Ewangelia, y Pismo brzmi, a w skutkach ich fałsze, swawolność, y cielesnośc. Czy można y słuszna tych Błąkaczow w Wierze chwieiących się, w Państwách Katolickich na opoce Wiary tot saeculis ufundowanych cierpieć? ChmielAteny IV 394.
patrz: BŁĄKACZ
– Architectus Architekt Budownik. ChmielAteny IV 375.
patrz: BUDOWNIK
– Chronologię swoią Chińczykowie prowadzą od lat 4000. twierdząc, iż tak dawne ich Państwo. ChmielAteny IV 532.
patrz: CHRONOLOGIA
– I choć nie iedna nam takowa między Chrześciany dowiedziona akcya, y Obiekcya, tedy to sami zli Chrześcianie zrobili, ze złosci ku nam, albo sobie, chcąc z tego iaki zysk uczynic doczesny, albo żydzi ochrzciwszy się, tę na nas napasć wkładaią, y baią to na nas fałszywie przed Chrześciány. ChmielAteny IV 385.
patrz: CHRZEŚCIANIN, CHRZEŚCIJANIN, CHRZEŚCIJANIN, KRZEŚCIANIN
– W tey Tartarii około Roku 1248. byli Chrześcianie. S Ludwik Król Francuzki pod czás Krucyaty, idąc do Ziemi Swiętey z Woyskiem Chrześciańskim, stanął w Cyprze Wyspie; gdzie Posłowie Hana Wielkiey Tartárii świeżego Chrześcianina, tako też Xiążęcia Erkaltay nowego Chrześcianina, na same Boże Narodzenie witali. ChmielAteny IV 443.
patrz: CHRZEŚCIANIN, CHRZEŚCIJANIN, CHRZEŚCIJANIN, KRZEŚCIANIN
– Raz 6000. Chrześcian dogoniwszy z Ieruzalem uchodzących, w kawałki posiekáli Pod Gazą Miastem Roku 1249. z pomocą Sołtana Egypskiego, Chrześcian znieśli Gwaltera z Bryenny w niewolę wzieli. ChmielAteny IV 145.
patrz: CHRZEŚCIANIN, CHRZEŚCIJANIN, CHRZEŚCIJANIN, KRZEŚCIANIN
– Zwierza dzikiego y koni szybkich tu wiele, item wielorybow, z ktorych wiele tłustości, albo tronu y mát Norwegianie postronnym przedaią. ChmielAteny IV 414.
patrz: CHYBKI, SZYBKI, SZYBKI
– WENECYA Stolica Rzeczy Pospolitey Weneckiey, stoi według ciekawszey lustracyi ná morza Adryatyckiego 72 Insułach, maiąc Parafii 72. Wież przy Kościołach 115, Rynkow 52, Pałácow 140, Fontan 148. Statuow marmurowych 164, Miedzianych 150, Koni miedzianych 9, Mostow 540. ChmielAteny IV 220.
patrz: CIEKAWY
– Cięszko na mnię długi indukować katalog rożnych Narodow, ktore osobliwie Iápheta Szlachetnego progenies szczupłość bo kilká mil maiąc gruntu, wolność mierzyli Swiata całego granicami, aequali lance ważąc ią z życiem, niewolniczego iarzma cierpieć niechcąc; bo to nie rozumnego woła, nie Człeka rozumnego onus et honos. ChmielAteny IV 257.
patrz: CIĘŻKO
– Od nich Medicina, Matematyka, osobliwie cyfry Arabskie wzięły originem. ChmielAteny IV 447.
patrz: CYFRA
– Cyrkumferencyá Sardynii iest na mil 500 Włoskich. ChmielAteny IV 233.
patrz: CYRKUMFERENCJA
– Rany po całym ciele scyzorykami zadaiąc, cwieki za páznokcie zabiiaiąc, krew na misę tocząc, y między siebie dzieląc. Dziecie tak zamordowane w lasek wywiozłszy. porzucili [...]. ChmielAteny IV 384.
patrz: CYŻORYK, SCYZORYK, SCYZORYK, SCYŻORYK, SZCZYŻORYK
– Swieckich zaś osob, a ráczey samych tylko Rycerskiego stanu Męszczyzn za Dawida skomputowanych w Izraelu, to iest w dziesięciu Pokoleniach, tysiąc tysięcy y sto tysięcy, a w Iudzie, było czterykroć siedmdziesiąt tysięcy Bellatorow. Pokolenia Beniamin, y Lewi nie wchodziły w ten komput. ChmielAteny IV 479.
patrz: CZTERYKROĆ, CZTERYKROĆ, CZTYRYKROĆ
– Tak drożało złoto w Polszcze, a to propter luxum et defectum złota, tudzież wyniesienia go w cudze kraie. ChmielAteny IV 397.
patrz: DROŻEĆ
– W Niemczech Wyższych iest Państw cowiększych y zacznieyszych 26. iako to zaczynaiąc od Włoskich Kraiow, iest HELWECYA alias Szwayczary, niby Schwitzari od Miasta Schwitz. Leży ten kray między gorami Alpes, y między rzekami. ChmielAteny IV 249.
patrz: DUŻY
– ARVERNI Obywatele Prowincyi Lugduneńskiey we Francyi, od ktorych Prowincyiá Avernia[!] nad rzeką Lygeris. Oni dwa kroc, drugi raz czterykroc sto tysięcy Woyska mieli za Iuliusza Cesarza, mowi Strabo Author. ChmielAteny IV 621 [126].
patrz: DWAKROĆ
– Pater Gregorius Knap Iezuita, wielki nad Dykcyonarzem Łacinskim, Polskim, Greckim, Niemieckim, Pracownik, około 85. dykcii Polskich z Łaciny uformowanych, w Polskim ięzyku naliczył przez alfabet; naprzykłád Ampułka, altana aspekt. ChmielAteny IV 379.
patrz: DYKCJA
– Pater Gregorius Knap Jezuita, wielki nad Dykcyonarzem Łacinskim, Polskim, Greckim, Niemieckim, Pracownik, około 85. dykcii Polskich z Łaciny uformowanych, w Polskim ięzyku naliczył przez alfabet; naprzykłád Ampułka, altana aspekt. ChmielAteny IV 379.
patrz: DYKCJONARZ
– Wdalszey dilatacyi Państwa przeszkodą były błotniste grunta, y Cannares Nacya bitna, zawsze Perwanom infensa. ChmielAteny IV 589.
patrz: DYLATACJA
– Na Insule Fani za S. Xawerego, było w Processyi dyscyplinuiących po sto tysięcy. ChmielAteny IV 539.
patrz: DYSCYPLINUJĄCY
– Na Punkt pierwszy Klemens Papież odpowiedział, iż o sam autentyczny Dekret Iuliusza II dyspensuiący olim te Matrimonium postara się u Cesarza, bo tam reponowány, y do Rzymu, lub Anglii będzie komportować dlá konwikcii. ChmielAteny IV 91.
patrz: DYSPENSUJĄCY
– Handel Persow iedwabie, dywany, kobierce, pasy. ChmielAteny IV 520.
patrz: DYWAN
– Obracaią się na południe, gdy się modlą, kamień kładą pod dywan na pámiątkę grobu Machometowego; a na nim kładą koronkę, Alkoran, y grzebień, którym sobie przed modlitwą brody czeszą. ChmielAteny IV 522.
patrz: DYWAN
– Cabesa też de Vaca, potym w Pariguay Gubernator, Peregrynant Amerykański dziesięcioletni, wyznał o sobie, iż od grubiańskiego Narodu tamecznego na uleczenie chorob był necessitowany; ktory że sam y Towarzysze iego nie znali się na medykamentach y chorobach, Ewangelii S. czytaniem, Krzyżow Swiętych kładzeniem na chorych, wielu ratowali, y tym kunsztem wiele Miast Chrystusowi pozyskali. ChmielAteny IV 587.
patrz: DZIESIĘCIOLETNI, DZIESIĘCIOLETNY
– Zaczym [Cortes] nie zląkł się potężnego Króla Mexikańskiego, maiącego ná cztery kroć sto tysięcy woyska, y iego Hołdowników Królów mnieyszych 30. mogących wystawić na dziewięć kroć sto tysięcy ludu bitnego swemu nay wyższemu Królowi. ChmielAteny IV 572.
patrz: DZIEWIĘĆKROĆ
– OLBUSZÓW Miasto jest Pałacem XX. Sanguszków; i Stolarzami sławne miejsce, którzy Stoliki, Skrzynki różnego Koloru i formy drzewem nasadzają, których Rzemieslników zowią Ebenista[...] . ChmielAteny IV 333.
patrz: EBENISTA
– Z czego się Abellard in Apologia Fidei emunduie, za podrzucone sobie te errory udaiąc; ktore do kluniaku się przeniołszy poprawił, od Opata támecznego Petro Venerabili exkuzowany w Rzymie, y z S. Bernardem poiednany. ChmielAteny IV 184.
patrz: EKSKUZOWANY
– Zgoła poki tam trwała Hierarchia Episcopalis tylko cztery sekt rachowano, tych imion Puritani, Bronsvistae, Familistae, Anabaptistae; iak ta ustała Hierarchia, urodziły się Sekty Presbyterianorum, Independentium: a ta sama Sekta podzielona na Anabaptistow Libertinow, Antiskrypturiariuszow, Chiliastow; albo Millenariuszow. Antinomow Manifestariuszow, albo Arminianow, Familistow Enthusiastow Kwerentow albo Expektantow, Perfektystow, Socinianow, Antitrinitariow, Sceptikow etc. z ktorych samych nie zliczone porodziły się Sekty w Anglii. ChmielAteny IV 403.
patrz: EKSPEKTANT
– GEneralnie o SCHIZMIE mowiłem w Części 1. Aten między Hereziami Chrześciańskiemi; tu nagotowałem był obszernieyszą mowienia o niey materię, ale że Opus moie wtym Czwartym Tomie excresceret nad miarę, y worek by moy skurczony, tey nie zniosł extensii, tylko tu o Schizmie na RUSI należytą daię legendę, czyli lugendę, ktora tu wzieła Originem od GREKOW [...]. ChmielAteny IV 1.
patrz: EKSTENSJA
– Od nich Medicina, Matematyka, osobliwie cyfry Arabskie wzięły originem. Xiążęta ich zowią się Emirami; to Turkom, to Persom, hołduią. ChmielAteny IV 447.
patrz: EMIR
– A w wolnej Polsce jak kto chce, nim się sama poprawi. I tego nie chwalą cultiores Politycy, i za nie potrzebną uznają w Polscyźnie novitatem, iż czynią nomenclaturos z Łacińskich słów z Greckich i innych, tojest vocabula wykładając na nowy język, czyniąc się Etymologami ChmielAteny IV 380.
patrz: ETYMOLOG
– Trebnik tojest Agenda, Rytuał po Grecku Euchologion. ChmielAteny IV 80.
patrz: EUCHOLOGION
– Meczety te ma w Kollacyi swey Kyslar Agasi Czarny Murzyn Starszy nad Eunuchami. ChmielAteny IV 428.
patrz: EUNUCH, EWNUCH
– Ale ſam Pan BOG potym pokazał, iż to pacta były rata & grata, ile w pokornych y poddaiących się choć tą sztuką Gabaonitach, kiedy Saula trzyletnim ukarał głodem, z racyi, quia occidit Gabaonitas iuż nie rychło potym. 2. Regum cap 21. V 1. ChmielAteny IV 514.
patrz: GABAONITA
– Ci Gabaonitowie ubrawszy się w pittacia, to iest w kawałki, łaty, przyszli do Jozuego, udaiąc się za Syrów y Arabow, dalekich przychodniów, aby pod pretextem innych Narodów, nie Chananeyskich, mogli byli zawrzeć z Izráelitami przymierze [...]. ChmielAteny IV 513.
patrz: GABAONITA
– Tuż iest BRUNSBERG, niby Biskupa Brunona gorá, gdyż od niego erygowane Roku 1255; gdzie na Przedmieściu iednym znayduie się w Ogrodzie Wloskim Kupieckim przy iedney Sali cudna Lipa, tak gruba y wysoka, iż na niey iest z letkich tarcic pokoy z Alkierzem y sionką, na ktory Gabinet, są mocne gradusy, okna na Ogrod, wszelka dla Gościa commoditas przy chłodzie. ChmielAteny IV 324.
patrz: GABINET, GABINET, KABINET, KAMBINET
– Dzieci swoie czy są legitimi thori, położywszy miedzy gadem, ieno się urodzili probowali; ieśli bowiem od ſamego tchu dziecinnego węże nieumykali, owe Dzieci Oycowie mieli za nie ſwoie, ale źle od Matek nabyte. ChmielAteny IV 153.
patrz: GAD
– Teraz się Series rożnych w Swiecie Narodow ta Nacya zowie Mingrellow imieniem. Olim tam był ięzyk Go cki, iż tam Gotowie mieszkali poczęści, ale ich Machomet II. Cesarz Turecki wygubił. Krym opanowawszy bliski: a co większa, że w Galacie y w Części Armenii tenże ięzyk był in usu, wtedy gdy tam był Fridericus Barbarossa Cesarz Rzymski, pod czas Krucyaty. ChmielAteny IV 133.
patrz: GALATA
– W tymże Wojewodztwie koło Srzemu Miásta, na polu Wsi Kochow, y w Połukach wykopuią garnuszki z ziemi, iakby dopiero od Gancarza zrobione, ktore od Słońca twardnieią, ktore Roku 1415; sam Władysław Jagiełło widział, y Posłowi Erneſta Xiążęcia Austryackiego prezentował świeżo przy sobie kopane [...]. ChmielAteny IV 312.
patrz: GARNUSEK, GARNUSZEK, GARNUSZEK
– Raz 6000. Chrześcian dogoniwszy z Ieruzalem uchodzących, w kawałki posiekáli Pod Gazą Miastem Roku 1249. z pomocą Sołtana Egypskiego, ChmielAteny IV 145.
patrz: GAZA
– Dwudziesta pierwsza Prowincya WYZSZYCH NIEMCOW, iest MORAWIA w tymże Cyrkule Austryackim lokowana, przez Geografow. ChmielAteny IV 272.
patrz: GEOGRAF
– Bo ieżeli Łacinę zarzucaią Panowie nie ktorzy Polacy, osobliwie jactabundi Neoterycy, zacoż Synow swoich po lat kilka lub kilkanaście w Szkołach suszą, na stancye, stoły, y Direktorow expensuią się? Iepiey u Fary (z czego Xięża Proboszczowie y Bakałarze będą kontenci) nauczyć ich czytać y gryzmolić, dać do Dworu, applikować do Ekonomiki, czyniąc od ogrodow, Hortensios domesticos; albo trybem starych Polakow ćwiczyc in stylo acuto, toiest pisać żelaznym piorem, ná karkach nieprzyiacielskich, ábyśmy honor y sławę krwią Antenatow nabytą (w ktorey apud exteros upádamy) w dawney porze postawili pomniąc, qua simus Gente creati. ChmielAteny IV 373.
patrz: GRYZMOLIĆ
– GUAYAKAN iest drzewo Amerykańskie, to Lignum Sanctum dla wielu skutkow, to Lignum Indicum zwane, na wyspach S. Dominika y Hispanioli, tak cięszkie, iż z żelazem komparować się może, na dno w wodzie poryna. ChmielAteny IV 625.
patrz: GUAJAKAN
– Więc Kromwel Niemcow, iako sekty iedney z niemi przychylny, tę ligę sam podpisał bez konsensu Krola, imienie iego Cesarz to Henrykowi exprobrowáł, instrument prezentuiąc podpisany Kromwela Henryk wziąć kazał, y iako Gwáłciciela Maiestatu, ściąć toporem. ChmielAteny IV 100.
patrz: GWAŁCICIEL
– Co wysypią Polacy splendidè y wygodnie żyiący na Kaffy Tureckie, Holenderskie, na cukry przednie, za Herbathę, wodkę Gdańską, Piwa Angielskie, za Ostrygi, Porcellany tłuczące się, á drogie: co zá korzenie, Sukna bogate, koronki, wymyślne materie. ChmielAteny IV 398.
patrz: HERBATA
– Zydów co dzień po 500. obieszano, że aż mieysca y Krzyżów nie stawało: Chrystus ieden tu zamordowany, a Zydostwa iedenaście kroć sto tysięcy tu stracono. ChmielAteny IV 493.
patrz: JEDENAŚCIEKROĆ, JEDENAŚCIEKROĆ, JEDYNAŚCIEKROĆ
– Tu była Biblioteka ksiąg Arabskich, Sáraceńskich, w wielkiey bardzo liczbie, ktore Kardynał Ximenes nimiô zelô ductus spalił, cum magno dámno Literatorum, gdyż tam wielkie miały bydź curiositates w Arabskim ięzyku, pewnie o Religii nietraktowały, bo Machometanow niegodzi się kommentować, ani o swey Religii pisać; to pewnie były Historyczne, Poetyczne, Astronomiczne, Medyczne Arcana. ChmielAteny IV 175.
patrz: JĘZYK
– [Miasto Fez] Ma Akademię uczącą ięzyka Arabskiego. ChmielAteny IV 546.
patrz: JĘZYK
– Maltańczykowie mieyscowi, mowią ięzykiem Arabskim, z racyi: iż tu niegdy panowali Saraceni. ChmielAteny IV 233.
patrz: JĘZYK
– Wtymże Pokuciu w Dobrach swych Nicaiow zwanych IO. Stanisław Iabłonowski Woiewada Rawski Princeps Imperii Miasto fundował Kościoł y Klasztor OO: Paulinow magno sumptu et apparatu. ChmielAteny IV 343.
patrz: J.O., JO, JO, JO.
– [...] wszystkiey Pułnocney strony Imperator y Hosudar, Iborskiey Ziemi, Kartalińskich y Gruzińskich Carow y Kabardyńskiey Ziemi, Czerkarskich Ihorskich Xiążąt y innych wielu Państw y Ziemi Wschodnich y Zachodnich y Pułnocnych, Dziedzic Hosudar y Sukcesor y Władarz. ChmielAteny IV 420.
patrz: KABARDYŃSKI
– KANIOW nad Dnieprem, gdzie Młyńskie robią Kamienie. ChmielAteny IV 354.
patrz: KAMIEŃ, KAMIEŃ, KAMIŃ
– Zramtąd[!] zstąpiwszy w prawey teyże stronie na kilkadziesiąt łokci w głąb iest mieysce, gdzie S. Helena Krzyż Pański znalazła. Tam kanapka wykuta z kámienia, gdzie taż S. Helena siadywała, patrząc na robotnikow, y płacąc im. ChmielAteny IV 499.
patrz: KANAPKA
– Jeno KAMPEGIUS Legat wyiechał do Rzymu, WOLSEUS do Dworu powrociwszy, nie był do rozmowy z Krolem przypuszczony, owszem poymány przymuszony do złożenia Kanclerstwa, ktore dane TOMASZOWI Morowi, kazano mu ustąpić z Biskupstwa Wintonieńskiego y z Pałacu Eboraceńskiego [...]. ChmielAteny IV 93.
patrz: KANCLERSTWO
– Muzykï w Katedrze nullus usus, gdyż tam napisano: Ecclesia Lugdunensis nescia novitatis. Spiewaią iednak kantem figuralnym, bo qui cantat, bis laudat DEUM. ChmielAteny IV 190.
patrz: KANT
– Pozor iakiś czyni Patryarcha z ludem o ogień Ducha S. prosząc, ale go maią z krzesiwa nie z Nieba; iako ieden ciekawy tego dociekł, y sam ieden Patryarcha Paszy chcącemu na cud ten patrzyć przyznał się, iż to była kápcya prostego ludu. ChmielAteny IV 499.
patrz: KAPCJA
– Tych, ktorzy Praw od niego ferowanych nie obserwowali, funkcyi swey nie należycie pilnowali, surowo karał, z nikim nie chciał przestawać, oprócz sekretnych Konsiliarzow, na woynie iednák Victor chwalebny. ChmielAteny IV 599.
patrz: KARAĆ
– Małe y szczupłe, Hánowie teraz maią haracze z racyi ustąpionych Polskich y Moskiewskich Haraczow przez Pakta Karłowieckie. ChmielAteny IV 423.
patrz: KARŁOWICKI, KARŁOWICKI, KARŁOWIECKI
– Turcy też Helluones et Latrones Regnorum, wydarszy Węgrom, trzymali ią długo, aż Karłowickie Pacta oddaiąc ią Austryakom kazały. ChmielAteny IV 285.
patrz: KARŁOWICKI, KARŁOWICKI, KARŁOWIECKI
– W Klasztorach Białogłowskich są Wdowy y opuszczone od Mężow. ChmielAteny IV 420.
patrz: KLASZTOR
– A że ten Sadra‑Kassa zawsze przy Królu w Ispahan Stolicy, tedy ma Elman Alek, niby Koadjutorá, rządzącego na mieyscu swoim, Państwem in Spiritualibus; a ten siedzi po lewey stronie Króla; ale nie u stołu, aby nie censurował Króla o wino Alkoranem zakazane. ChmielAteny IV 522.
patrz: KOADIUTOR
– Tu w Kátedrze Ieſt Obráz Náyświętszey Panny cudowny od Kostery pchnięty, ze wzywaiąc iey przegrał. Krwią się zbroczył y przemowił: Wkrotce odbierzesz chłostę w Brunduzie, iakoż tám obwieszony. ChmielAteny IV 219.
patrz: KOSTERA, KOSTERA, KOSTYRA
– Wszyscy [Wandalowie] byli woienni, myśliwi, pracowici, kosterzy. ChmielAteny IV 254.
patrz: KOSTERA, KOSTERA, KOSTYRA
– Gdy mu [królowi Henrykowi VIII] przyználi Naywyższą Władzę nad Duchownemi y Swieckiemi, począł się zwać Naywyższą Głową Kościoła Angielskiego, co przez Seym Roku 1535 odważył się uczynić. ChmielAteny IV 94.
patrz: KOŚCIÓŁ
– Mathatyasz w Machabeyskich Księgach 1. w Rozdziale 2. w Wier: 24. Zyda Bałwanom adoracyą czyniącego zabił. ChmielAteny IV 393.
patrz: KSIĘGA
– ChmielAteny IV 220.
patrz: KSIĘSTWO
– W Xięstwie Modeńskim, albo Mutyńskim to osobliwszego, że Modená Stolica, albo Mutina z Pałacem y Zamkiem stoiąca nad Secią rzeką daie Xiążęciu swemu 3 kroć sto tysięcy Czerwonych złotych. ChmielAteny IV 220.
patrz: KSIĘSTWO
– Tym Francuzi daiąc do gospodarstwa naczyniá, to iest siekiery, świdry, dłuta, to też odzież, za to biorą futra Kastorowe, wydry, kuny, wilki etc. ChmielAteny IV 694 [604].
patrz: KUNA
– Ten Edykt Cesarskiey Laickiey mocy nie służący Duchowieństwu Stolica Apostolska zganiła. ChmielAteny IV 239.
patrz: LAICKI
– LAMPARD, po łacinie Leopardus, Pardus, zwierż do charta podobny, po sobie czárne maiący centki, bardzo człekowi nie przyiazny, na oczy y twárz się iego porywáiący, przecież ludzkie lubiący excrementa, ktore w lesie w iakim wysoko zawiesiwsży naczyniu, zwábisz lamparta, że skácząc do nich, u morduie się, a wtedy złowiony bywa. Na łopatce zawsze nosi plámę na kształt księżycá, ktora z miesiąca kwadrami to mnieysza, to wieksża. Raz tylko w całym życiu płod wydaią lampardy, z racyi, że tenże płod wychodząc z żywota, z wielką impacyencyą, y prawie wydzieraiąc się na swiat, macicę rani [...]. ChmielAteny IV 278.
patrz: LAMPARD, LAMPART, LAMPART
– Lotariusz II Cesarz podniosł ten kray [Turyngię] na Langrawiat Turinski Roku 1130. ChmielAteny IV 278.
patrz: LANDGRAWIAT, LANDGRAWIAT, LANGRAWIAT
– W Powiecie Lauduneńskim albo Laońskim iest mieysce Cressa, gdzie cudowny Obraz Matki Nayświętszey záwsze po Koronacyi od Krolow náwiedzany. ChmielAteny IV 186.
patrz: LAOŃSKI
– SVEVI Swewowie, albo Szwabowie obszernie olim panuiący, bellicosissimi Populi przy Baltyckim morzu Sedes maiący swoie, dziś tam są Skonowie, Szwedzi, Hollandowie, Norwergowie, Botniyczykowie, Finnowie, Skrytofinnowie, Lappiowie, Biarmiowie według Kluweriusza. ChmielAteny IV 160.
patrz: LAP, LAP, LAPP
– A iak tylko umbra, a bardziey larwa niewoli w Senat Rzymski [...] zazierać poczeła, katem się stałá na Katona Wolności Rzymskiey Obrońcę [...]. ChmielAteny IV 365.
patrz: LARWA
– Za Wisłą iest Mogiła na Lasocinskiey gorze, gdzie Krakus Xiąże Polski Fundator Krakowa pochowany. ChmielAteny IV 329.
patrz: LASOCIŃSKI
– Zyią tu ludzie y szarańczą, wielkiemi tłumami lataiącą, posilaią się y manną, na gory tameczne spadaiącą z Nieba [...]. ChmielAteny IV 549.
patrz: LATAJĄCY
– Gorzysty ich kray pełny zwierza ziadłego, osobliwie Krokodylow na 12. albo na 13. stop długich, item wężow skrzydlastych po nad ziemie często lataiących. ChmielAteny IV 605.
patrz: LATAJĄCY
– Ma [Polska] trzeciego Generała Podolskiego, ktory iest zawsze Starostą Kamienieckim y Latyczowskim, od dwoch tych Grodow Generalnym zwany Starostą. ChmielAteny IV 310.
patrz: LATYCZOWSKI
– W Powiecie Lauduneńskim albo Laońskim iest mieysce Cressa, gdzie cudowny Obraz Matki Nayświętszey záwsze po Koronacyi od Krolow náwiedzany. ChmielAteny IV 186.
patrz: LAUDUNEŃSKI
– Ieśli z tych racyi to czynią Orthodoxi POLACY, są excusabiles, będąc też pacis amantissimi, z Zydami nie woiuiąc iako Titus niegdy, wstydząc się bellum Iudaicum zaczynać: choć widząć, że ta Gens ma Polskę za swoy Ray, nie gonią z Raiu tych Adamow: widzą, że oni Krolestwo Lechickie biorą pro Terra promissionis, za Ziemię Miodem y Mlekiem płynacą, w tey słodyczy nic nie przynoszą im gorszkości. ChmielAteny IV 389.
patrz: LECHICKI
– Czy Plebani maią Zony, y żeby ie brali: Starali się oto, aby Małżeństwa Biskupom; Kanonikom etc były Prawem potwierdzone, Dzieci ich legitymowane; ale tego nie wymogli Heretyccy Prałaci, aby ztąd zarazy nie było Rzeczypospolitey. ChmielAteny IV 111.
patrz: LEGITYMOWANY
– Za niemi szła Leyb-kompania w bárwie zieloney aksamitney z złotemi galonami. ChmielAteny IV 353.
patrz: LEJBKOMPANIA
– Tu Powiat Bytomski, y Lemburski, ustąpione Brandeburczykowi pod kondycyą konserwowania tam Catholicismi, należącego do Kuiawskiego Biskupa. ChmielAteny IV 327.
patrz: LEMBURSKI
– TUNGRI ludzie w Belgium olim, y teraz mieszkaiący między Xięstwem Limburskim, y Leodyckim Biskupstwem. ChmielAteny IV 164.
patrz: LEODYCKI
– W tymże Leodyiskim Biskupstwie iest Xięstwo Bovillon, albo Bullonium nad rzeką Semoy, należy do Korony Francuzkiey. ChmielAteny IV 259.
patrz: LEODYJSKI
– EBURONES ludzie są dzisieysi w Gallii Belgickiey, Leodyńczykowie, alias Miasta Leodium Obywatele, ktore Miasto same rzeczone olim á Legione, álias od Pułku Rzymskiego tam lokowanego na zimę. ChmielAteny IV 135.
patrz: LEODYŃCZYK
– Biskupstwa Leodyskiego iest Stolica Leodium stoiące nad rzeką Meuzą, piękne maiące na 100 tysięcy Obywátaletow. ChmielAteny IV 259.
patrz: LEODYSKI
– Lwy nie są rude, albo żółtawe, ale popielate, ani tak złe, iak Afrykańskie. ChmielAteny IV 619.
patrz: LEW
– Wolne są od stanowisk Zołnierskich, od Prowiantow sub paena capitis, ale nie libertowane od podatkow ordynaryinych. ChmielAteny IV 310.
patrz: LIBERTOWANY
– W Cerkwi Pieczárskiey stanąwszy, spiewano: Te DEUM Laudamus po Słowiensku przy rezonancyi strzelby ręczney, iáko też Armat na 500 razy y liczniey, wszędzie koło Cerkwi illuminacyi przy stancyach Imperátorowy y Petra Fedorowicza. ChmielAteny IV 353.
patrz: LICZNIE, LICZNO
– Lydowie byli żołnierze, y bogacze, z rzeki Paktola złotem płynącey, ale wszeteczni, ztąd urosło przysłowie: Lydio more, o źle żyiącym. ChmielAteny IV 458.
patrz: LID
– Ciż Burgundowie z Nuitonami wziowszy ligię (lubo im to odradzał Aecyusz starosta Rzymski) ruszyli się, y wielką część gruntow Frankom y Heduom wydarli, tam się zmocniwszy, nowe założyli Krolestwo Burgunskie, álbo Arelatenskie. ChmielAteny IV 129.
patrz: LIGA, LIGA, LIGIA
– KWADY czyli Quady ludzie sedes suas mieli w niższym Sląsku między Ligiami albo Lignecensami, tudziesz Markomannami; gdzie są dziś Nisseńskie Biskupstwo y Opolskie Xięstwo: trzymali po części y dalszą Morowię, część Czechow, część Polski ku Krakowu, y Piotrkowu [...]. ChmielAteny IV 144.
patrz: LIGIA
– W Prowincyi LUGDUNSKIEY, albo Liońskiey w Francyi Stołeczne Miàsto iest Lugdunum, vulgo Lyon, po Paryżu naybogatsze, sławne w manufaktury z złota, srebra, iedwabiu. ChmielAteny IV 189.
patrz: LIOŃSKI, LIOŃSKI, LYOŃSKI
– Iest tych Insułek Lyparyiskich 10. Lipara, od ktorey inne Wulkańskie Wyspy imie biorą, iest na pułtory mile Włoskiey ufortyfikowane wkoło wieżami od Tureckich naiazdow. ChmielAteny IV 233.
patrz: LIPARYJSKI, LIPARYJSKI, LIPPARYJSKI
– Wtey Greckiey Liturgii, to wszytko iest obserwowane, co w Mszy Łacińskiey; sam ięzyk, ceremonie, y modlitwy niektore czynią dystynkcyą. ChmielAteny IV 47.
patrz: LITURGIA
– Lubuskie BISKUPSTWO było w Mieście Lubusa, albo Lubusz nad Odrą in ruderibus dziś leżącym. ChmielAteny IV 304.
patrz: LUBUSKI
– Luidory moneta złota valoris złotych 24. ChmielAteny IV 199.
patrz: LUIDOR
– BABITACI gardzili złotem, w ziemię zakopywali, aby go ludzie łakomo nie zazywali. ChmielAteny IV 127.
patrz: ŁAKOMIE, ŁAKOMO
– Rodzi ta część Murzyńskiey ziemi wonność wszelką, kość słoniową, złoto, truciznę pewną z ziela, którey iednym ziarnem osób 100. struć się może, łót iey ieden po sto czerwonych złotych. ChmielAteny IV 560.
patrz: ŁOT, ŁÓT, ŁUT, ŁUT
– A SS: Augustyn y Hieronim probuią, ze dwom Uczniom idącym do Emmaus Chrystus dał Ciało swe, tylko pod Osobą Chleba, iako słowa Łukaszowe cap: 2 rzetelnie opiewaią: Et cognoverunt eum in fractione Panis. ChmielAteny IV 59.
patrz: ŁUKASZOWY
– Machabeyczykom wystawił grob wspaniały Simon Machabeyczyk w Mieście Modyn, marmurowemi adornował kolumnami, y piramidami, ktore ieszcze stały za czasow S: Hieronima. ChmielAteny IV 62.
patrz: MACHABEJCZYK
– Wziął na siebie tytuł Krolestwa stoiącego inter varias fortunae vices, aż do Chrystusa Pana, to in recta linea Dawida Krola Iudy, y Potomkow iego, to w Wodzach po niewoli Babylońskiey, z Dawida Krola także idących, to w Asamoneyczykach, aliàs Machabeyczykach, z rodu iednak Iudy Macierzyńskiego idących, to w Herodach, lub Cudzoziemcach, ale też Sceptrum Iudy piastuiących. ChmielAteny IV 473.
patrz: MACHABEJCZYK
– Mathathias Kapłan z Asmoneuszow Familii (Machabeyską potym nazwaney) był razem y Arcykapłanem y Wodzem (naśladuiąc Helego, 1. Regum 4. 18.) Tę godność Arcykapłańską y Wodzową, albo Xiążęcą długo piastowali Machabeyczykowie. ChmielAteny IV 487.
patrz: MACHABEJSKI
– Mathatyasz w Machabeyskich Księgach 1. w Rozdziale 2. w Wier: 24. Zyda Bałwanom adoracyą czyniącego zabił. ChmielAteny IV 393.
patrz: MACHABEJSKI
– Posłany Opizon Opat z Mezanu, y Biskup Madeński, w Kiiowie go na Krolestwo Ruskie namaścili Roku 1246 pod kondycyą trwania w iedności z Kościołem Rzymskim. ChmielAteny IV 7.
patrz: MADEŃSKI
– Henryk Károla Cesarza tylko apprehendował, słusznie się urażaiącego za swoię Ciotkę wzgardżoną Katarzynę; uważał, że y Poddani malkontenci będą, ieśliby tym rozwodem Dom Burgundyiski, z ktorym Hollenderskie Handle dawne, uraził. ChmielAteny IV 89.
patrz: MALKONTENT
– Ci co się zowią Cavallieros w czerni chodzący z Szpádami, mogą y szewstwo robić. Służba tylko woienna distingwuie y Order woienny; a druga distynkcya tituły Hrabiowskie, Márgrabiowskie, vulgo Graffow y Margraffow. ChmielAteny IV 171.
patrz: MARGRABIOWSKI
– Krewny nie będący na weselu, albo wprzod nie approbuiący Maryaszu, oddaie często expensa weselne, Zonę bierze etiam post concubitum. ChmielAteny IV 447.
patrz: MARIASZ, MARIAŻ, MARIAŻ
– Obywatele mocni, woienni, ale to zle, że rożney Religii, to Ormiańskiey, Kopteyskiey, Maronickiey, Nestoriańskiey, Georgiańskiey, Iokobickiey. ChmielAteny IV 518.
patrz: MARONICKI, MARONICKI, MARONITSKI
– [...] ato z roskazu Herakliusza Cesarza Greckiego, ktory z Kozroasem Krolem Perskim lat sześć woiuiąc, poślubił Panu BOGU pościć ten tydzień z nabiałem, ieśli by otrzymał zniego wiktoryę; iakoż stał się compos voti, zbił nieprzyiaciela, Krzyż Swięty uniesiony odebrał, a ten tydzień masny do Wielkiego Postu przyłączył. ChmielAteny IV 38.
patrz: MASNY, MASNY, MAŚNY
– Zwierza dzikiego y koni szybkich tu wiele, item wielorybow, z ktorych wiele tłustości, albo tronu y mát Norwegianie postronnym przedaią. ChmielAteny IV 414.
patrz: MATA
– Ale teraz, kiedy Woiewodztwo Kiiowskie, y Stolica iego Kiiow przez Schizmę cale opanowana [...], tedy IW Imć Xiądz Samuel z Osy OZGA Herbu Rawicz Biskup Kiiowski, y Czerniechowski, Infuł Polskich nieoszacowana Perła, cuius veneranda Senectus Matuzalowych lat godna; a post seram vitam Błogosławioney wieczności; ten mowię zacny Prałat dla BOGA effuso corde w Zytomierzu Mieście teraz Woiewodztwa Kiiowskiego Stołecznym, nie w Chwastowie iakom się był pomylił w Części II Aten, na mieyscu olim Kościoła Farnego, ale cale zruynowanego, wprzod drzewianą, potym murowaną sub titulo Assumptionis Nayświętszey Panny wielkim Kosztem fundował Bázylikę. ChmielAteny IV 302-303.
patrz: MATUZALOWY
– Powiat Mechliński maiący pod sobą wsi 9. Stołeczne iego Miasto Mechelon, toiest Mechlinum albo Mechlinia, nad rzeką Dyle. ChmielAteny IV 237.
patrz: MECHLIŃSKI
– Na polach koło Ptolemaidy, są dwa pagórki, ieden z nich Turon, drugi pagórek meczetowy za rzeką Beleus, gdzie prócz Meczetu widać grób stary Memnonis sepulchrum zwany. ChmielAteny IV 511.
patrz: MECZETOWY
– Sciany Kaplicy srebrną bláchą powleczone: Kanonizacya tego Swiętego intidens in Geograsia Generalna y partykularna Annum 1610 kosztuie Mediolańczykow sto tysięcy Talerow. ChmielAteny IV 219.
patrz: MEDIOLAŃCZYK
– Wszytkie też Aptyczne Medykamenta y choroby ludzkie po Łacinie nazwane, są w zażywaniu u nas, ktore po Polsku wykładaiąc, albo długich potrzeba frazesow, albo cirkuicyi, albo nie będą polityczne; ztąd obyczayniey iest mowić: dissenterya niż krwawa biegunka [...]. ChmielAteny IV 374.
patrz: MEDYKAMENT
– Xiążęta Meklemburscy idą od Krolow Herulorum y Obotritorum, czyli od Popielá Xiążęcia Polskiego. ChmielAteny IV 262.
patrz: MEKLEBURSKI, MEKLEMBURSKI, MEKLEMBURSKI
– Liter maią w Alfabecie Mexikanie 24. piszą z dołu do gory. ChmielAteny IV 568.
patrz: MEKSYKANIN
– 2do Każą Oycowie tego Soboru, Oyca S: Biskupa Rzymskiego de Nomine wspominać w Nabożeństwach, albo w Memento na znak rekognicyi uniwersalnego Pasterstwa iego na całym Swiecie: co także iest przeciw Odszczepieńcom. ChmielAteny IV 78.
patrz: MEMENTO
– Do tego Miastá od Roku 1519 do Roku 1617 z Nowego Swiata 1536. Milionom czerwonych złotych przywieziono; gdyż tu iest minnica, gdzie srebrną y złotą robią monetę. ChmielAteny IV 175.
patrz: MENNICA, MENNICA, MINNICA
– Inne części we Mszy S. są do Nabożeństwa służące, iakoto Confiteor, Gloria, Credo, Prefacya; inne są Modlitwą, iakoto Sekreta, Canon; inne są dla nauki, iakoto Epistoła, Ewangelia, inne mentalne, alias wmyśli, iakoto za żywych y umarłych Memento; inne Ceremonialne, iakoto kadzenie, klękanie, schylanie się Elewacya Nayś: Hostyi, iey łomanie, przylewanie wody, żegnanie rożne, całowanie Ołtarza. ChmielAteny IV 46.
patrz: MENTALNY
– To po 700, to po 800 ich konno się po Paryżu uwiiało, pewne domy bogáte chcąc opanować; ale Xiąże Gyziusz, czyli Gwizyusz (maiący Brata Kardynała z tąż zelozyą) z woyskiem przybył, ták wlot niedoperze od tego zniknęli blasku, udali się do Aurebii, udaiąc, iż od Krola są posłani na iey obronę od nieprzyiácioł. ChmielAteny IV 197.
patrz: MENTOPERZ, NIEDOPERZ, NIETOPERZ, NIETOPERZ, NIETOPYRZ
– Witaiąc się, pantofle, czyli meszty z nóg zdeymuią, na znak wenerácyi gościa, którego tak siedzący witáią. ChmielAteny IV 539.
patrz: MESZT, MESZTA
– Officialistow, albo Urzędnikow w Koronie y Litwie 63; a według inney suppatycyi, toiest rachuiąc, Woyskiego, Mierniczego, y Piwnicznego, Urzędnikow Litewskich będzie Officialistow 66. ChmielAteny IV 309.
patrz: MIERNICZY
– Co mięsiąc te drzewo iedną wydaie gałąź, á przez Rok 12. iedne większe, co są starsze, drugie mnieysze co swieższe. ChmielAteny IV 624.
patrz: MIESIĄC, MIESIĄC, MIĘSIĄC
– Minea niby to kommunał zawieraiący Nabożeństwo, ktorego niemasz w Tryfołoiu. ChmielAteny IV 80.
patrz: MINEA
– Potym Kościoł S. począł też czcić y Swiętych Wyznawcow, Mszą, Pacierzami, Swiętem: pierwszego S. Mikołaia Mireńskiego Biskupa, drugiego S. Marcina Turońskiego Infułata, iak mię uczy Engelgrave. ChmielAteny IV 36.
patrz: MIREŃSKI
– Tu BIAŁOCERKIEW Miasto, Forteca Ukrainska nad rzeką Ros: gdzie Missya OO. Iezuitow, y Praesidium znayduie się Rzeczypospolitey. ChmielAteny IV 354.
patrz: MISJA
– O KOSCIELE GROBU BOZEGO, oprócz tego, com napisał z autentycżnych Autorow w Części II. Aten, Xiądz Tomasz Młodzianowski Iezuita, Wielki Teolog, Káznodzieia y Missionárz Perski, pełen cnót y pobożności, zmarły Roku 1686. pochowany w Krakowie u swoich, lat 22. incorruptus, Grobu Bożego ciekawy Spectator, gdy z Perskiey Misyi powracał, na Ieruzalem, tak tenże GROB Chrystusow okryślił. ChmielAteny IV 495.
patrz: MISJA
– My N. z woli Boskiey, Kantuaryiski Arcybiskup, y całey Anglii Prymas, przez Krolewski Maiestat należycie postanowieni etc. albo Krolewskiego Maiestatu Namiestnik, imiemiem iego rozkazuiemy. etc. Iako byto nie było distynkcyi między Prawem Krolewskim y Kapłańskim: między Kościołem, ktory iest Ciałem Chrystusowym mistycznym, y między Swieckim Rządcą! ChmielAteny IV 108.
patrz: MISTYCZNY
– W Morawie tey panowali Markomanowie, y miała tytuł Krolow: ale do Korony Czeskiey zostawszy przyłączoną, za Koronę, Mitrę wzięłá Xiążęcą, dla Krolewiczow Czeskich; potym nadana tytułem Marchionatus, toiest Margrabstwa. ChmielAteny IV 272.
patrz: MITRA
– KANIOW nad Dnieprem, gdzie Młyńskie robią Kamienie. ChmielAteny IV 354.
patrz: MŁYŃSKI
– W ARABII Petreyskiey iest Stolicą PETRA, iż skałami, iako murami Miasto otoczone, według Strabona lib: 16. było to Miasto Moábitow Krolewskie, potym Stolicą Arabii namienioney. ChmielAteny IV 448.
patrz: MOABITA
– W Xięstwie Modeńskim, albo Mutyńskim to osobliwszego, że Modená Stolica, albo Mutina z Pałacem y Zamkiem stoiąca nad Secią rzeką daie Xiążęciu swemu 3 kroć sto tysięcy Czerwonych złotych. ChmielAteny IV 220.
patrz: MODEŃSKI
– Bolesław Smiały nim zabił S Stanisława Biskupa Krakowskiego, fundował Opactwo Mogilnickie, alias Clarae Tumbae. ChmielAteny IV 297.
patrz: MOGILNICKI
– Około Roku 600 sami tu bogacze y Szlachta mieszkała; a Mieszczanie po Przedmieściách, aby od ich słukania, piłowania, brząkania w w Mieście mieszkaiący nie byli molestowani. ChmielAteny IV 267.
patrz: MOLESTOWANY
– Są tam Kalifowie niby Plebani, Mołły, niby ich Wikariowie, Derwiszowie, niby Mnisi po drogach y Karczmach nauczaiący Alkoranu. ChmielAteny IV 523.
patrz: MOŁŁA, MUŁŁA, MUŁŁA
– Ięzyk tuteyszy nic nie ma pospolitości z drugiemi, trudny do poięcia, dla monosyllab, to iest słow z iedney syllaby złożonych. ChmielAteny IV 534.
patrz: MONOSYLABA, MONOSYLABA, MONOSYLLABA
– Powietrze tam dla tegoż mułu nie zdrowe, zkąd co lat 7. zarażone, ludzi morzące. ChmielAteny IV 552.
patrz: MORZĄCY
– IZ leży między Egyptem, Palestyną, Syrią, Mezopotamią, Perskiego y Arabskiego morza odnogami zawarta. ChmielAteny IV 446.
patrz: MORZE
– Na Insule Madorze na Morzu Atlantckim iagody Winne dłuższe nad cztery dłonie, według Kadamustiusza. ChmielAteny IV 644.
patrz: MORZE
– Etyopow albo Murzynow rozkrzewił Chus Syn Noego, dlatego Etyopow zowią niektorzy tłumacże Husym To certum że nikomu nie byli podlegli nigdy, tylko samemu Monarsze, według Diodora Siciliyskiego lib: 4. ChmielAteny IV 125.
patrz: MURZYN
– Iest tu w tym mieście Statua ludzka wielka drzewiana sztucznie zrobione, że wszystkie członki w owey się ruszaią, żyły y muskuły iakby z ciáła były żywego. ChmielAteny IV 248.
patrz: MUSKUŁ, MUSZKUŁ, MUSZKUŁ
– SYCYLIA od wiekow ogrodem Włoskim y Spichlerzem zwana, iż Włochom dodaie zboża, oliwy, cukru, szafránu, iedwabiu, wina muszkatelle, marmuru, alabastru, kamieni aspisow, szmaragow, złota. ChmielAteny IV 230.
patrz: MUSZKATELLE
– W Xięstwie Modeńskim, albo Mutyńskim to osobliwszego, że Modená Stolica, albo Mutina z Pałacem y Zamkiem stoiąca nad Secią rzeką daie Xiążęciu swemu 3 kroć sto tysięcy Czerwonych złotych. ChmielAteny IV 220.
patrz: MUTYŃSKI
– BISKUP Warmiński, nie będąc Warmińskim Kanonikiem, nie byłby tamecznym Biskupem. Gdzie to notuy pilno: że Prusy Pogańskie od Polakow zawoiowane, oddane Papieżom dla oświecenia. Więc Innocenty IV przez Legata swego Biskupa Mutyńskiego Roku 1242 na Synodzie Toruńskim rozdzielił też Prusy na trzy Części, a w każdey iakiey Części dwie partes naznaczył Krzyżakom, a w trzech Częściach zostaiących, trzy erygował Biskupstwa Warmińskie, Sambieńskie, Pomezańskie. ChmielAteny IV 301.
patrz: MUTYŃSKI
– Benzowie, to iest Kapłani Pogańscy, przyszedłszy ryczą, wrzeszczą, nie modlą się nad umarłym. Myią ciało, balsamuią, bogato stroią, do srebrney, albo złotey trunny kładą, krewni rzucaią kleynoty do urny, na niey stawiáiąc rożne straszydła dla odrażenia złodzieiow. ChmielAteny IV 535.
patrz: MYĆ
– Jednak Henryk w Rzymie u Klemensa stárał się o rozwod; w Francyi szukał Teologow y ich wielkiemi korumpowáł pieniędzmi, aby co napisali przeciw temu Małżeństwu, żeby to udawszy za zdanie wszystkich pierwszych Akademii, czymby mydlił oczy ludziom, inquantùm by Rzym nie pozwolił, iako iuż zmiarkował. ChmielAteny IV 93.
patrz: MYDLIĆ
– Były ledwie nie wszytkie Europy zaproszone Magna Nomina ut Numina, distyngwowane osoby, ktore distinctis diebus nacyonalnym ich ięzykiem na komedyach Operach pięknych y kosztownych dla siebie reprezentowanych ad atietatem były kontentowane. ChmielAteny IV 277.
patrz: NACJONALNY
– Ziemi ta część, co iest grobem tych Męczennikow, iest w koło iak roża, choć nadebrana przyrasta. ChmielAteny IV 199.
patrz: NADEBRANY
– Zważywszy Krol z Teologow, że Máłżeństwo iego ważne bydź nie mogło bez dyspensy Iuliusza; więc się rezolwował tę dyspensę nadłamać. ChmielAteny IV 91.
patrz: NADŁAMAĆ, NADŁAMAĆ, NADŁOMAĆ
– Drugie mieysce Egypskie było sławne w Swiętych Historyach SCETIS, albo SCYTHIS imieniem, które nie co innego było, tylko błoto między pustynią błotną, gdzie S. Makary Pustelnik siedział, dla umartwienia y zbycia pokusy przez sześć Miesięcy, zziadłym się komarom nadstawuiący do kąsania nieznośnego, które tam są ták wielkie, iak osy nasze, od których aż był ztrędowaciał. ChmielAteny IV 554.
patrz: NADSTAWUJĄCY
– [W Chinach] Bozyuszow, albo ich Xięży, iest na million po większey Cz[ę]ści nieżonatych, pensyę z Imperatorskiego skarbu biorących. ChmielAteny IV 532.
patrz: NIEŻONATY
– Tu BU[S]KO Miasteczko, gdzie w Kościele Panien Norbertanek Roku 1664. Pan IEZUS przy Kolumnie biczowany, krwawemi był zbroczony Kroplami, teste Kochowski. ChmielAteny IV 333.
patrz: NORBERTANKA
– Takie wtedy było y Numisma Czynszowe Rzymskim dawane Cesarzom. ChmielAteny IV 208.
patrz: NUMIZMA
– [...] zkąd Geografowie swoią dymensyą biorą, Wygnanych Zydow na million z Kastylii przez Ferdynanda Roku 1491, przyiął tu w Luzytani Emmanuel Krol, ea condione; aby swe parchy y niedowiarstwo wodą Chrztu S. obmyli [...]. ChmielAteny IV 179-180.
patrz: OBMYĆ
– Gdy na nich koley przyszła ministrandi w Kościele, nie kosztowali iagod winnych, Levitici cap. 10. Poświęcano ich hoc ritu: 1. Obmywaniem, 2. Ubraniem się w stroy Kápłański, 3. ofiarowaniem cielęcia za grzechy własne, y dwoch baranow, iednego na ofiarę cáłopalenia, drugiego na ofiarę, Hostia pacifica zwaną. 4. Przez siedm dni iego y Ołtárzá namazywaniem Exodi cap: 29. ChmielAteny IV 486.
patrz: OBMYWANIE
– A choć sa niektorzy Zelosiores Katolicy w Polszcze na Obrzezańcow, krzywopátrzący, volunt, non valent tego wykorzenić malum; lubo olim mogli Arianow y Socyanow z Oyczyzny wyrugować, tak są w korżenieni, a przytym przez czary y offerty częste Panow opanowali serca ChmielAteny IV 389.
patrz: OBRZEZANIEC
– Anglia ſtante Catholicismo tak iako y Polska pokazała sprawiedliwy rigor Roku 1255 na Zydach w Linkolmie mieście, za zabicie ośmioletniego Dziecięcia, gdy Pryncypała Zyda końmi rostargano, a 90 Complices Obrzezancow rożną a tyrańską smiercią ukarano. Teraz recentissimè w Woiewodztwie Kijowskim pod Zytomirzem w Markowy wolicy na sam Wielki Piątek, Dziecie w Czwartym roku Stefana Studzieńskiego, Adama y Ewy z Wychowskich Studzinskich Małżonkow, Szlachetnie Urodzonych, w lasku bliskim zabłąkane dnia 20 Kwietnia znalazłszy a przez Sabasz ChmielAteny IV 384.
patrz: OBRZEZANIEC
– Rzeka Nilus siedmiu kanałami wpada w morze Medyterran; drugá Niger od ieziora Niger Etyopskiego 7. odnogami, wpada w Ocean Atlański. ChmielAteny IV 544.
patrz: OCEAN
– Jednak Henryk w Rzymie u Klemensa stárał się o rozwod; w Francyi szukał Teologow y ich wielkiemi korumpowáł pieniędzmi, aby co napisali przeciw temu Małżeństwu, żeby to udawszy za zdanie wszystkich pierwszych Akademii, czymby mydlił oczy ludziom, inquantùm by Rzym nie pozwolił, iako iuż zmiarkował. ChmielAteny IV 93.
patrz: OKO
– Ciż sami Nurkowie, kamień ieden do nogi, drugi do pasa przywięzuią sobie, aby się falom morskim nie dáli unosić, y na dno Morskie prędzy się spuszczali: Tam iedni kwadrans, drudzy pułgodziny bez odetchnienia bawiąc się, pomiędzy skały szperaią, od skał oddzieraią ostrygi, perłowe alias macice: w worek álbo w siatkę na szyi wiszący wrzucaią: ktory napełniwszy, sznurem u okrętu, y do siebie przywiązanym szarpiąc, daią znać, aby ich do gory windować. ChmielAteny IV 247.
patrz: OSTRYGA, OSTRYGA, OSTRZYGA
– Małe y szczupłe, Hánowie teraz maią haracze z racyi ustąpionych Polskich y Moskiewskich Haraczow przez Pakta Karłowieckie. ChmielAteny IV 423.
patrz: PAKT
– Turcy też Helluones et Latrones Regnorum, wydarszy Węgrom, trzymali ią długo, aż Karłowickie Pacta oddaiąc ią Austryakom kazały. ChmielAteny IV 285.
patrz: PAKT
– Ciż sami Nurkowie, kamień ieden do nogi, drugi do pasa przywięzuią sobie, aby się falom morskim nie dáli unosić, y na dno Morskie prędzy się spuszczali: Tam iedni kwadrans, drudzy pułgodziny bez odetchnienia bawiąc się, pomiędzy skały szperaią, od skał oddzieraią ostrygi, perłowe alias macice: w worek álbo w siatkę na szyi wiszący wrzucaią: ktory napełniwszy, sznurem u okrętu, y do siebie przywiązanym szarpiąc, daią znać, aby ich do gory windować. ChmielAteny IV 247.
patrz: PERŁOWY
– Na wyspie KUBIE na iednym żołwiu pięcioro ludzi siedzieć może. ChmielAteny IV 618.
patrz: PIĘCIORO
– Na Seymach tedy gdzie iest trzy izb albo Collegia po Cesarzu siedzącym wposrodku, rang Elektora Czeskiego trzymaiącym, zasiada Osm Elektorow, trzech Duchownych po prawey ręce, á pięciu Swieckich Kurfitsztow na ławach z wezgłowkami axamitnemi polewey stronie. ChmielAteny IV 281.
patrz: PIĘĆ
– A na drugie Krolestwo ABORIGENOW, ktorego Panem miał bydź Saturnus I, potym zá Boga miany, y innych tu Krolow anonymow rządziło piąciu, aż do Sáturná II panuiącego za Debory Zydowskiey; po ktorym rządzili Picus, Faunus, Latinus, ostatni z Aborigenow, gdyż od tego Latyna zwać się poczęło te Krolestwo Latium, a Obywatele Latini, u ktorych panowali: Eneasz, Askaniusz, Sylwiusz, włáśnie za Samuela Proroka. ChmielAteny IV 200.
patrz: PIĘĆ
– Zgineło w potyczkach różnych wtedy pięćkroć ośmdziesiąt tysięcy y pięć Zydow, Barchobeba zabity. ChmielAteny IV 488.
patrz: PIĘĆKROĆ
– Co wysypią Polacy splendidè y wygodnie żyiący na Kaffy Tureckie, Holenderskie, na cukry przednie, za Herbathę, wodkę Gdańską, Piwa Angielskie, za Ostrygi, Porcellany tłuczące się, á drogie: co zá korzenie, Sukna bogate, koronki, wymyślne materie. Choć zboża co poszlą lub potażu státkami do Gdánska, poszlą wołow do Wrocławia, y znaczne wezmą za te towary, summy, prawie wszystko to zostanie się u Niemcow, za srebro y rożne towary, galanterie. ChmielAteny IV 398.
patrz: PIWO
– ANDROGYNAE albo ANDROGYNI, obywatele olim Afrykańscy, oboiey płci razem męskiey y białogłowskiey, piersi prawą mieli męską, a lewą białogłowską. ChmielAteny IV 621.
patrz: PŁEĆ
– Lud tu, osobliwie w płci białogłowskiey, bardzo piękny, do tego farbuią się. ChmielAteny IV 450.
patrz: PŁEĆ
– Saladin Sołtan Egypski rad tey okazyi, chcąc in turbido piscari, wtargnął w Państwa, Ierozolimskiego Krolestwa, przy zdradzie Raymunda pobisurmanionego, wygrał batalię, Gwidona wtrącił do więzienia, Miasta poodbierał, y Stolicę Ierozolimę ná siebie wzioł z całą Ziemią, iako też y drzewo Krzyża S; Chrześcián przez to wszystkich pomieszał, naybardziey Urbána III. Papieża, z tey okazyi umieraiącego. ChmielAteny IV 480.
patrz: POBISURMANIONY
– Strabo nazywa te Miasto poczwornym, niby Czworogrodem, Caliàs Tetrapolis, z ktorych iedno założyło mnostwo Obywatelów, drugie Antigonus po Alexandrze Wielkim Król Mnieyszey Azyi, trzecie Seleucus Callinicus, czwarte Antiochus Epiphanes, to iest Illustris, potym Epimanes, to iest szalony zwany, od ktorego Antiochiá całe Miasto nazwane. ChmielAteny IV 466.
patrz: POCZWÓRNY
– Mnicha iednego złowiwszy, naturalia mu niewstydliwie odciąwszy, uwarzyli y zieść przymusili, potym go poćwiertowawszy, rozerznęli żołądek, dociekaiąc iak tę strawił potrawę od tych piekiel[...] ych Kuchárzow nagotowaną. ChmielAteny IV 198.
patrz: POĆWIARTOWAĆ, POĆWIERTOWAĆ
– Pokusy odganiał biiąc się powrozem, po sniegu nago tarzaiąc. Sypianie iego na gołey ziemi, potrawy popiołem posypane; stròy, iedna y to gruba podarta suknia, milczenia y płaczu ustawicznego pełen, pokory dziwnèy y miłości ku bliźnim, grzechy swe by był posponowany, rewelował. ChmielAteny IV 4.
patrz: PODARTY
– Tomasz Kromwellus kilká lat przedtym wkradłszy się w respekt Krolewski, rozwodu z Katarzyną Svasor, Zwingliańskiey Sekty człek potáiemny, podmawiał Krola, áby sprzęty Kościelne zabráł: á to czynił, chcąc Obrazom y Relikwiom S cześć wydrzeć, maiąc ie za bałwany. ChmielAteny IV 99.
patrz: PODMAWIAĆ
– Podskarbi, miasto od Skarbu: Podkumorzy, miasto od Komory Podstoli miasto od Stołu, albo Podstolnik: Podczaszy miasto od czaszy. Co zdami się było z Łaciny tey poformowáno: Minister à thesauro, Minister à Camera, Minister à mensa Minister, à crateribus, poculis etc Miasto Podmurze mowiemy Podworze, miasto Garcarz Gancarz; miasto Męcherz, Pęcherz, miasto Swinina Słonina; obarzanek miásto obwarzanek, y inne bez liczby corrupta verba. ChmielAteny IV 380.
patrz: PODMURZE
– Znowu za tego Edowarda młodego, moneta srebrna pofałszowaná, iak za Oyca iego. ChmielAteny IV 105.
patrz: POFAŁSZOWANY
– Ta UKRAINA iest to mieysce buntow chłopskich. Kozackich, Refugium Haydamakow, iest to ziemia krwią ludzką napoiona, ktora godna być maledicta terra za niewinnego nie iednego Abla kozacką zabitego ręką bezbożną: naktorych repraessalia trzebaby mocne pofundować Fortece, znaczne trzymać Praesidia, Stepy one wyciąć, wypalić, mogiły roskopać, Regimentarza trzymać Argum centoculum, Lwiego serca, czuyności nie zdrzymałey, dawszy mu pod kommendę wyborną odważną Kawalerię, ktorzy by nie o kwaterze, nie o fortunie żonie, y dzieciach wdomu zostáwionych zamyślali się, ale myśleli [o] S. Religii. ChmielAteny IV 356.
patrz: POFUNDOWAĆ
– Są tu Ogrody cytrynowe, pomarańczowe, figi, oliwy, y gęste łowy[.] ChmielAteny IV 219.
patrz: POMARAŃCZOWY, POMORAŃCZOWY
– Trzecie Woysko pomászerowało do Azyi Mnieyszey; gdzie zniosło Gaiazadyna Sołtana Ikonium, przywiodło Turków do płacenia haraczu Tatáróm Tataróm. ChmielAteny IV 443.
patrz: POMASIEROWAĆ, POMASZEROWAĆ, POMASZYROWAĆ
– Dawna, bo od Roku coś nad 809 wojna Greckiego Kościoła z Łacińskim, nie może się skończyć, i pomediować, lubo w tym Łacinnicy potężnie, szczerze pracują. ChmielAteny IV 21a.
patrz: POMEDIOWAĆ
– Ze bárdzo głębokie [jezioro], mostow na nim wystawić nie można, ale sobie ludzie promy pletą z sitowin y porostu letkiego. ChmielAteny IV 617.
patrz: POROST
– Akádemia Polityki: gdzie rożne Traktaty cytuią, exercytuią się w materyach Posłowania, Tráktowania. ChmielAteny IV 186.
patrz: POSŁOWANIE
– Trzecie złoto się tam znayduie w rzekach, potokach, z piaskiem zmieszane, ktore długim w wodzie płukaniem, od piasku separować potrzeba: a te się znáyduie w Hispanioli, w Kubie, w Puerto Rico [...] ChmielAteny IV 615.
patrz: POTOK
– Tegoż Roku choroba iákaś potowá Sudor Anglicus w Siedmiu dniách ośmset Ludzi zabiła, á wcáłym Krolestwie kilka tysięcy: to kara niecnot! ChmielAteny IV 105.
patrz: POTOWY
– Tuż CAPUA Miasto dawnych czasow rowne Rzymowi y Kartaginie, gdzie tylko widać Pogańskie zruynowane, powalone Kościoły, Pałace, Theatra, Akwedukty Kolumny, Portyki, Bramy etc. ChmielAteny IV 225.
patrz: POWALONY
– ...iedni Kapłani za nogi, drudzy za ręce, inni za głowę nagiego porwawszy y o kamień ow ostry przed Kaplicami stoiący, krzyżem mocno uderzywszy, wnętrzności przecinali, serce wyimowali: tak zamordowawszy, z wschodów owych na dół zrzucali ciało, a te ci brali do domu, co zchwytali na woynie, głowę zostawiwszy dla powieszenia na owych żerdżiach, czyli drążkach: w domu ciało owe z całą iedli familią. ChmielAteny IV 582.
patrz: POWIESZENIE
– On rewokowawszy, złożył 5000 czerwonych złotych, powykupował exemplarze Heretyckiey Biblii, od Oyca swego wydrukowaney, y w posrod rynku Wileńskiego publicè na Stosie spalił. ChmielAteny IV 395.
patrz: POWYKUPOWAĆ
– Przed Karola Wielkiego panowaniem podnieśli byli Głowę Frankowie w imieniu swoim inkludowaney (Franc) szukaiąc wolności, á pozbywaiąc się Rzymskiego Iarzma, w ktorym iuż byli, obrawszy sobie za Wodza Faramunda, naszli Gallow. ChmielAteny IV 255.
patrz: POZBYWAĆ SIĘ
– Wtedy Maryę Sztuartę Krolową Szkocką, poddani z zdrády Angielskich Heretykow, iako by męża zabiła, wzieli do więzienia: Iey Elżbieta Krolowa Angielska do siebie wokowała, pod protextem przyiaźni do cięższego dała więzienia, nawet Kapłána iey dla Nabożeństwa nie pozwalaiąc: y choć Krolowa Prawu Angielskiemu nie podległa nigdy, choć o to prosiłá, do rozmowy z Elżbietą nie przypuszczona, potym ściętá zroskazu [!] Elżbiety. tyranki na Wiarę y na ludzi. ChmielAteny IV 113.
patrz: PRAWO
– Iedne te Tunales wydaią frukta, naksztáłt wiszeń [...] inne Tunales bez fruktu, ale pod listkami swemi, iak przylepione maią iakieś robaczki w mecherzynkach, czyli woreczkach, Greyn albo Cochinillia zwane, do Koloryzowania służące... ChmielAteny IV 624.
patrz: PRZYLEPIONY
– Prosa y plew z wodą zakłuciwszy iedzą, oprocz mięsa końskiego na węglach przypieczonego, albo pod kulbaką zparzonego. ChmielAteny IV 424.
patrz: PRZYPIECZONY
– [...] ten mowię Sakrament tyle wyciągaiący Xięży, Synod Zamoyski nie skasował; tylko widząc, że sprowadzenie tyle Kapłanow dla ubogich ludzi z mieysc odległych, ile na partykularzach, iest rzecz przytrudna, y tym samym odrażaiąca Prawowiernych do przyimowania tego Sakramentu, tedy y iednemu Kapłanowi pozwolił go administrować, iak w Łacińskim teraz práktykuie się Kościele. ChmielAteny IV 79.
patrz: PRZYTRUDNY
– Do kielichow wycierania Cerkiew Wschodnia zażywa gąbki, iako y do ucierania ust po kommunii Laikom, o ktorą w Grecyi łátwo: tu zaś na Rusi trudno; dlatego Synod ten zwyczay zniosł, á postanowił chusteczki albo Puryfikaterze. ChmielAteny IV 78.
patrz: PURYFIKATERZ
– LATRONES Insuły olim, teraz MARIANAE rozboynikow morskich maiące niegdy. O tych y innych Wyspach więcey się mowiło w Części II. Aten, dlatego repetycyą iedney rzeczy nie bawię się. ChmielAteny IV 502.
patrz: REPETYCJA
– Wieszani są, potym od szubienicy żywcem odcięci, cięszko padali, naturalia potym ucięto, brzuch rozpruto, wnętrzności rzucano w ogień, sercá przebodziono, głowy na ostatek ucięto, ciała cwiertowano. ChmielAteny IV 117.
patrz: ROZPRÓĆ, ROZPRUĆ, ROZPRUĆ
– [...] ten mowię Sakrament tyle wyciągaiący Xięży, Synod Zamoyski nie skasował; tylko widząc, że sprowadzenie tyle Kapłanow dla ubogich ludzi z mieysc odległych, ile na partykularzach, iest rzecz przytrudna, y tym samym odrażaiąca Prawowiernych do przyimowania tego Sakramentu, tedy y iednemu Kapłanowi pozwolił go administrować, iak w Łacińskim teraz práktykuie się Kościele. ChmielAteny IV 79.
patrz: RZECZ
– A tą maścią się namaściwszy Kapłani, serca nabierali na lwy, y na tygrysy nie ustraszonego: dla tego zabiiali ludzi na ofiarę, okrutne maiąc serce: nawet y chorych tym smarowidłem ratowali z racyi przymieszaney tabaki. ChmielAteny IV 584.
patrz: SMAROWIDŁO
– Zaczym [Cortes] nie zląkł się potężnego Króla Mexikańskiego, maiącego ná cztery kroć sto tysięcy woyska, y iego Hołdowników Królów mnieyszych 30. mogących wystawić na dziewięć kroć sto tysięcy ludu bitnego swemu nay wyższemu Królowi. ChmielAteny IV 572.
patrz: STO
– Tych, ktorzy Praw od niego ferowanych nie obserwowali, funkcyi swey nie należycie pilnowali, surowo karał, z nikim nie chciał przestawać, oprócz sekretnych Konsiliarzow, na woynie iednák Victor chwalebny. ChmielAteny IV 599.
patrz: SUROWIE, SUROWO
– Hunnowie potym Duce Attyla wsześćkroć stotysięcy Woyska ten Kray opanowáli, wyszedłszy z Scytyi ruguiąc Gottow, a to Roku 401, y ci to nazwali Hungarią według niektorych Autorow. ChmielAteny IV 282.
patrz: SZEŚĆKROĆ
– Tu iest w tym Páństwie y Cyrkule Szwabskim Miasto Konstancya Biskupie Imperialne, wolne, nad Ieziorem Bodamicus. ChmielAteny IV 266.
patrz: SZWABSKI
– A nim przyszli do tey Posesiyi, panowali tu Xiążęta Sáscy, Frańkońscy, y Szwabscy. ChmielAteny IV 270.
patrz: SZWABSKI
– Moskwa Ruś podbiła, z Szwedami się zniosła, na Lachow y na Litwę uderzyła, á Polskę opanował Szwed. Krol Jan Kazimierz uszedł na Sląsk z Zoną y z swoiemi. Przecież Polacy Szweda y Brandeburczyka wypędzaią: Moskwa Pakta pokoiu z Polakami zawiera: ale Rakocy z Szwedem Polskę osiadł; Krol się Kazimierz znowu zbliżył do Oyczyzny. Wlot dane posiłki od Cesarza, Rakocego z Polski samą furią wystraszyły, á Szweda Duńczyk, Państwo iego naieżdzaiący. ChmielAteny IV 18.
patrz: SZWED, SZWED, SZWIED
– Pakta ze Szwedem nastąpiły Oliwskie, Roku 1660. ChmielAteny IV 19.
patrz: SZWED, SZWED, SZWIED
– Roku 1668 Jan Kazimierz uspokoiwszy woynę z Kozakami. Moskwą, Szwedami, Węgrami, Domową z Lubomirskim, dał Przywiley Unitom, aby po ześciu Disunitow, Archiepiskopiy, Episkopiy, Archimandryi byli Possessores Unici z dawnych Praw y Prerogatyw swoich obserwancyą. ChmielAteny IV 22.
patrz: SZWED, SZWED, SZWIED
– Moskwa Ruś podbiła, z Szwedami się zniosła, na Lachow y na Litwę uderzyła, á Polskę opanował Szwed. ChmielAteny IV 18.
patrz: SZWED, SZWED, SZWIED
– [...]ktorzy byli, a nie są, chyba tylko w pamięci Literatow, z iakiey rzeczy dobrey albo złey celebres, drudzy tylko byli, żyli, poumierali, przeciesz y ci wspomnieni od Historykow, ale tu odemnie, iako vana nomina et vacua eruditione pomienione, nad ktoremi postaremu musiałem po rożnych slepiać Autorach. ChmielAteny IV 122.
patrz: ŚLEPIAĆ
– Od Pułnocy są śniadawi [Indowie], od Południa czarni. ChmielAteny IV 529.
patrz: ŚNIADAWY
– Po Niedzieli u nich Srzodopostney w Srzodę w nocy po zadzwonieniu, nabożeństwo się odprawuie z pokłonami solennemi ludu zgromadzonego [...]. ChmielAteny IV 38.
patrz: ŚRODOPOSTNY, ŚRODOPOSTNY, ŚRZODOPOSTNY
– Na Rusi zaś koło drzewa zatchniętego na obszernym placu wnocy na Swiątki Zielone tańcuią y kręcą się dziewki, z spiewaniem, zowią to Sobotką. ChmielAteny IV 66.
patrz: ŚWIĄTKI
– Wtym że Kościele wiecznego zażywaią odpoczynku, Ciała Krolowy Cypru Ekubei, Xiążąt Spoletańskich, Maryi Xiężny Sabaudii, albo Sawoyskiey Tercyarki, Zygmunta Karolá Radziwiłła Woiewody Nowogrodzkiego Kawalera Maltańskiego, kilku Kardynałów Ursinow, Biskupow Assyzkich etc. ChmielAteny IV 212.
patrz: TERCJARKA
– WSKRZESZONY y SKURCZONY PTOLEMEUSZ SWIATA KĄTOW LUSTRATOR. Albo KOLLEKTOR SYNOPTYCZNY Rzeczy Geograficznych, y Topograficznych, ciekawych, w Pierwszey y w Drugiey Części Aten dla skrocenia to pogubionych, to ultro opuszczonych, tu skompendyowanych, nic ex dictis nie repetuiąc, lecz nova omnia proponuiąc Legenti, z wielką dla niego erudycyą y satisfakcyą. ChmielAteny IV 169.
patrz: TOPOGRAFICZNY
– Na ktorych mieyscach stało, Tabernaculum Moysis z Arką Pańską? Iak pod górą Sinai, na puszczy z Boskiego rozkazu Przybytek, albo Namiot, albo Kościół noszony. y składany, uformowany był, y Arka Przymierza, tak wszedłszy Izraelitowie do Ziemi obiecaney, naypierwey lokowali go w GALGALIS, iuż opisanym dopiero; a wkroczywszy w śrzodek Ziemi S. lokowali też Swięte rzeczy w Mieście SILO, na górze tegoż Imienia w Pokoleniu Ephraim od pułnocy Ierozolimie stoiącey, odległey od Ieruzalem na trzygodzinną drogę, teraz się zowie Mons Samuelis, a według Borcharda ma Imie Rama. ChmielAteny IV 513.
patrz: TRZYGODZINNY
– Zaczym [Cortes] nie zląkł się potężnego Króla Mexikańskiego, maiącego ná cztery kroć sto tysięcy woyska, y iego Hołdowników Królów mnieyszych 30. mogących wystawić na dziewięć kroć sto tysięcy ludu bitnego swemu nay wyższemu Królowi. ChmielAteny IV 572.
patrz: TYSIĄC
– Mnostwo ledwo przeliczone miało Kościołow, iż Spartańczykowie wszystkie pasłye ludzkie ubostwili, każdey Kościoł wystáwuiąc z marmurow. Licurgus tuteyszy Prawodawca, Młodź ćwiczył w znoszeniu głodu, gorąca, zimna, w pływaniu, y bieganiu. ChmielAteny IV 438-439.
patrz: UBÓSTWIĆ
– Po nim Semiramis Heroina, ktora na Starostę swego w Babylonii rebellizuiącego w puł tylko ubrana nie uczesana, skoczyła, Miasto obległa, poty się nie czesząc, áż dobyła. ChmielAteny IV 461.
patrz: UCZESANY
– Po nim Semiramis Heroina, ktora na Starostę swego w Babylonii rebellizuiącego w puł tylko ubrana nie uczesana, skoczyła, Miasto obległa, poty się nie czesząc, áż dobyła. ChmielAteny IV 461.
patrz: UCZESANY, UCZOSANY, UCZOSANY
– Hiram purpury pierwszy tu zażywał, według Estyasza: Owczarz bowiem tu tę purpurę upatrzył, widząc, iż pies iego owczárski rybę z skorupy wyiadaiąc, pysk sobie zafarbował, on potym czapkę ukoloryzował swoią, bardzo się Isnącą: doniesiony do Hirama namienionego, dał motivum do łowienia ryb podobnych, farbowania purpur. ChmielAteny IV 509.
patrz: UKOLORYZOWAĆ
– Na dawnych Amerykanow, osobliwie dzisieyszych w nowey Hiszpanii obeyźrzawszy się ludzi, przyznać potrzeba, że byli bardzo grubiańscy, samym bawiący się połowaniem, ztąd tez Chichimecas nazwani, koło rołi nic nie umiętni chodzić, wszędzie się tułaiący, iak errones: samą żyli źwierzyną, lwy, kroliki, krety, węże, szczury, glisty, ptastwo, na swoie obracali victualia: mieszkania ich w iaskiniach y skał rozpadlinach, ani BOGA, ani starszych nad sobą nie znáiący. ChmielAteny IV 569.
patrz: UMIĘTNY
– W tey Achaii Krainie iest rzeka Charadrus, w ktorey ieno się umyła białogłowa, straciła pamięć dawnych amorow. ChmielAteny IV 434.
patrz: UMYĆ SIĘ
– Naprzod zawołał Dyakon: Condonate Christiani. Daruycie sobie urazy Chrzescianie. Na co się wzaiemnie sciskaiąc y przepraszaiąc, do Stołu Pańskiego przystępowali, Męszczyzni na gołey ręki dłoń umytą, y iak łodkę skurczoną położone miewali Ciało Pańskie od Kapłanow, á rękę lewą podkładali pod prawą, y tak z uczciwością do ust swoich przynosili. ChmielAteny IV 55.
patrz: UMYTY
– W Wielki Czwartek rozmyślaią pokorę Chrystusa Łacinnicy umywaiącego nogi Uczniom, Postanowienie Nayś: SAKRAMENTU, Modlitwę iego w Ogroycu, y wydanie przez Iudasza. ChmielAteny IV 39.
patrz: UMYWAJĄCY
– Na tych y na innych Uniackich mieyscach domyślam się że ma bydź podczas tych schadzek Odpust zupełny OO Bazylianom Unitom y Osobom swieckim u nich się wtedy spowiadaiącym y kommunikuiącym perpetuò nadany,albo virtute Privilegiorum Ordinis, albo każdemu mieyscu partykularnie prokurowany przez Superiorow. ChmielAteny IV 76.
patrz: UNIT, UNITA
– Tu CZĘSTOCHOWA nad Wartą Miasto należące do Starostwa Olszryńskiego od ktorego Miásto poczynasię sensim consurgens gora Iasna, Clarus mons gdzie Klasztor OO. Paulinow y Kościoł Przecudownym Obrazem Matki Nayss: na cały Swiat Katolicki sławny, fundowany od Władyflawa Xiążęcia Opolskiego Roku 1389. Dobrami ieszcze lepiey od Władysława Iagiełła Krola Polskiego uposażony, teste Miechovita. ChmielAteny IV 331.
patrz: UPOSAŻONY
– Oni naypierwsi Okrętami napełnili morza, (czyli Tyryiczykowie) konie uieżdżali, y są Equitum, albo Ieźdzcow uprawiacze. ChmielAteny IV 432.
patrz: UPRAWIACZ
– Na iedney z Karibow wyspow Bermuda, czyli Barbuda rzeczoney, do Anglikow należącey są paiąki wielkie bez trucizny, ktorych páięczyny tak mocne, że się w nich ptaki usidlaią. ChmielAteny IV 613.
patrz: USIDLAĆ SIĘ
– Panna za straconą cnotę, z głową ogoloną, y twarzą błotem usmarowaną, od Kata na ośłe twarzą do ogona obrociwszy, po Mieście ad ludibrium prowadzona bywa. ChmielAteny IV 524.
patrz: USMAROWANY
– Po śmierci iego Egypt dostał się Ptolomeuszowi Lagi y 13. Sukcessorom Ptolomeuszom, aż do ostatniey Kleopatry, Siostry Ptolomeusza Dionizego; ktora Kleoptra Antoniusza Trium-viri amorami uwichłała, a od Iuliusza Cesarza pod Actium pokonana, aby była nie dostała się żywcem Rzymianom, et in triumpho ne duceretur, zmiie na lewym boku, lażąc na złotym łożku sobie położyła, śmierć tak sobie zadała. ChmielAteny IV 551.
patrz: UWICHŁAĆ, UWIKŁAĆ, UWIKŁAĆ
– Ten Patryarcha wizytuiąc więźniow Polskich, u iednego postrzegł ksiąszkę, w niey pargaminowy obrazek B: Iozafata Męczennika, cisnąl o ziemię, zdeptał nogami, Heretykiem zowiąc, wlot w rękach y nogach bol taki uczuł, aż się po ziemi walał. ChmielAteny IV 21.
patrz: WALAĆ SIĘ
– W tey KAMPANII iest Głowa całego Swiata Rzym; ktory szpetnie, naypierwey Nero okrutny, to paleniem, to waleniem, dla swego Pałacu, Ogrodu, y Zwierzyńca zruynował, że aż powiedziano Roma Domus fiet etc. ChmielAteny IV 201.
patrz: WALENIE
– DACI ludzie czasem Davii y Gettowie, albo Gotowie, Guttonowie przy oboch stronách mieszkali Dunaiu ale teraz ich mieysca osiedli Wołochy. Siedmigrodzanie. ChmielAteny IV 134.
patrz: WAŁACH, WOŁOCH
– Roku 1499 za Sołtana Metropolity Kiiowskiego, Alexander Xiąże Kiiowskie, Brat Kazimierza, na ustawne naleganie Heleny Zony Schizmatyczki, Cerkwi wystawienie w Wileńskim Zamku niepozwalał, tym Oyca iey Jwana Wasilewicza Cara Moskiewskiego obraził, y do woyny przywiodł z sobą, iż z Tatarami Perekopskiemi y Wołochami za Stefana Hospodara na niego się skonfederował, Woyska iego 4000 zniosł, wielu pozabiiał. ChmielAteny IV 11.
patrz: WAŁACH, WOŁOCH
– Lacko Xiąże Multański Roku 1370, u Urbana V Papieża uprosił dla Wołochow, czyli Blachow Katedrę, ktora naypierwey była w Serecie Mieście nad rzeką Seretem, gdzie był y Klasztor OO Dominikanow, a w nim Korporał krwawemi kroplami zbroczony, cuda czyniący w Roku 1301, teste Okolski in Russia Florida; ale po zdezolowanym Kościele, y Korporał ten zginął. ChmielAteny IV 306.
patrz: WAŁACH, WOŁOCH
– WOŁOCHOW ktorzy sucesserunt na miesce Dakow, Getow, Jazygow, opisałem iuż, w Atenach w Części II. pod Dacyą, a ięzyk ich tamże titulo Wielki Lingwista. ChmielAteny IV 167.
patrz: WAŁACH, WOŁOCH
– Matrony zgwałcone, po ulicach nago wodzone. Cochleus Niemiecki Autor przydaie: że Kaplica Papiezka, Rzymska, w staynie zamienioná, Stroy Kardynalski, Birety, Kapelusze ich, na smiech od hultaiow wdziane, Papież był pontificaliter ubrany sceniczny na ludibrium, w rocie Kardynáłow siedzący. ChmielAteny IV 202.
patrz: WDZIANY
– ...a w Berlinie Comitem a Łabiszyn, także Polaka bardziey respektowano na Akcie weselnym Radziwiłłowskim, niż Podkomorzego Poznańskiego Principem Nobilitatis. ChmielAteny IV 367.
patrz: WESELNY
– Mieli bowiem niby Księgi Quipos, to iest Pamiętniki, regestra, aliàs sznurki rożnego koloru, na ktorych węzełki rożne wiązane były za signa y litery, ktoremi rzeczy wszystkie, áwantury swoie wyrażali ku wieczney pamięci. ChmielAteny IV 569.
patrz: WĘZEŁEK
– Po prawey ręce była iakaś podpora wężowato wyrobiona, fałdami niebieskiemi upstrzona upstrzona. ChmielAteny IV 578.
patrz: WĘŻOWATO
– Po śmierci Bolesława wiarołomni Ruś tysiączne ludu Polskiego mnostwo pobrali, u Porszy Addytament o Rusi y Grekach rzeki blisko Kiiowa osadzili, aby puste grunta napełniali. ChmielAteny IV 24.
patrz: WIAROŁOMNY
– Zony ich na tych widowiskach pochwytali, co się zowie Raptus Sabinarum, z owemi Rzymskiemi pożenili Męszczyznami. Sabini tey się mszcząc krzywdy... ChmielAteny IV 200.
patrz: WIDOWISKO
– Ale iako nowi Obywatele tam przybywać poczeli z Kir, czy Syr Kraiu w Medii lezącego, Kirya, to Syria zwać się poczęła. Wielorako bierze się SYRIA, to Syria Damasci, leżącá koło Damaszku Miasta, to Syria Sobal, albo Sebal krążąca koło mieysca tego imienia, to Syria Cirenen w Medii. ChmielAteny IV 460.
patrz: WIELORAKO
– Obywatelow ma czarnych, silnych, rozumnych, wielożennych; a z tych żon naypierwsza wszystkim dysponuie. ChmielAteny IV 562.
patrz: WIELOŻENNY
– Tu iest Paradysz mieysce wsławione Opactwem fundowanym od Bronisza Woiewody Poznańskiego Wieniawity Roku 1234, dla Cystersow. ChmielAteny IV 312.
patrz: WIENIAWITA
– U starożytnych Geografów zowię się Cerastis, Amathusa, Meionis, Sphecia, Acamantis, Salaminia, Cornua, z racyi wielu kopów, aliàs skał wierzchowatych, nakształt wieżów. ChmielAteny IV 516.
patrz: WIERSZCHOWATY, WIERZCHOWATY
– Mieysce te, do ktorego schodziły się wszystkie wschody, (120. gradusów uyść tam trzeba było) było z pawimentem gładkim, wspárte na grubych drzewianych słupach, gliną oblepionych na sążeń od siebie stoiących, po między ktore szły wiszące żerdzi gęste; na tych wieszáli Kapłani głowy ludzi na ofiarę pobitych, aż same ogniwszy upadały;... ChmielAteny IV 581.
patrz: WIESZAĆ, WIESZSZAĆ, WIEŹSZAĆ
– Skazany na śmierć taką, iak owi pierwsi Kártuzyanie, na wieszanie, exenterowanie, palenie. ChmielAteny IV 117.
patrz: WIESZANIE
– Wielu wypuszczono, aby szli na wygnanie Roku 1585, dzień 21. Stycznia im naznáczywszy na ruszenie, Dekret im przeczytany, iż przeciw Maiestatowi y Rzeczypospòlitey bunty wszczynali. za to więzieni, życiem darowani; tylko z Klemcncyi Krolowy na wygnanie skazani; co słyszeli zpłaczem maiąc to za potwarz iedyną. ChmielAteny IV 115.
patrz: WIĘZIONY
– Pisał też oprocz innych Monarchow do Elżbiety Ferdinard Cesarz, upominaiąc ią, aby Wiary swych Antenátow nie odstępowała, aby więzionych Biskupow wypuściła, Beneficia im oddaiąc. ChmielAteny IV 113.
patrz: WIĘZIONY
– Drugą tu rzecz pilno notowác potrzeba: że iak Łacinnicy w pierwiastkowym Kościele, tak Grecy po Bogu, Chrystusie Panu, y Matce Nayświętszey, zawsze naybardziey Męczennikow Swiętych wenerowali, znać po Wiliach postanowionych do nich y Pacierzach klęcząc mowionych... ChmielAteny IV 36.
patrz: WIGILIA, WILIA
– u Łacinnikow Figury przy Kościołach y drogach są wysokie, z Krucifixem rżniętym, á u Grekow są przy ziemi bez Krucifixow, albo z malowanemi. Łacinnicy wigilie swe odprawuią często przed Swiętem, á Grecy w same Swięto, iakoto na Scięcie S. Iana Chrzciciela, y na Podwyższenie S. Krzyża; obie te Swięta, choć by w Niedziele przypadały, postem ie w sam dzień solennizacyi weneruią. ChmielAteny IV 81.
patrz: WIGILIA, WILIA
– Królowie ich córki biorą za żony. Inaczey się zowie Naraba,albo Wikarym Machometa, rządzi sumnieniem Króla, reguluie Dwór, według Alkoranu, ma swoich po Persyi Wikarych, albo Suffragánów, przy Gubernatorach Prowincyi dla sprawiedliwości, decyzye ich zowią się Ietfa, a Wikaryusze Moderrami; należą do ceremonii obrzezania, to do Małżeństwa rozwodu. ChmielAteny IV 522.
patrz: WIKARIUSZ
– Koło Lwowa iest wieś Winniki, rozumiem od winnych gor nazwana, gdzie y nie dawno winogradu widziałem dosyć w Ogrodzie pod Zamkiem. ChmielAteny IV 296.
patrz: WINOGRAD, WINOHRAD
– Nowych nie lubili zwyczaiow; ztąd Tymoteusza ukarali, wiolę iego na rynku na śmiech wywiesiwszy, iż do stron 7. przydał 4. dla koncentu. ChmielAteny IV 439.
patrz: WIOLA
– Drugie tam drzewo ŁOSOWE, wysokie iak wisznia, liście má, iak serce, koloru czerwonego; owoc iest w łupinach iak orzech, z ktorych się wyimuie trzy grona, z ziarkow wewnątrz, mięsem, czyli łoiem okrytym, ktory zbieraią na świece y na lampy. ChmielAteny IV 535.
patrz: WISZNIA, WIŚNIA, WIŚŃ
– Mosty robili z grubych lin od brzegu do brzegu, tu y tam do słupow mocno wkopanych przywiąrawszy, y tak w koszu na linie wiszącym, ieden drugiego sznurem ciągnął, albo też się szybko rękami chwytaiąc, rzeki głębokie przebywali, mostow naszych nie znaiąc. ChmielAteny IV 567.
patrz: WKOPANY
– Roku 1659 Hetman Kozacki Wyhowski na Ukrainie Moskwę tam wkraczaiącą pod Kommendą Trubeckiego na zemstę Kozakow, z Polakami złączonych y z nim Han Tatarski pod Konotopą zniosł 70 tysięcy... ChmielAteny IV 19.
patrz: WKRACZAJĄCY
– WOYSKA Koronnego y WX. Litewskiego regularnego iest teraz trzydzieści tysięcy [...] ChmielAteny IV 295.
patrz: WKS.
– Ponieważ naybardziey wzroku Iudzkiego nie nawidzą [zwierzęta podobne do dzikich wieprzów], tedy, gdy się wlepią w człeka iednego drudzy tym czasem na drzewa się wychwyciwszy, zabiiaią ich z góry... ChmielAteny IV 619.
patrz: WLEPIĆ SIĘ
– ...TYTUŁ TEY KSIĘGI PIERWSZY OD SCHIZMATYCKIEGO KĄTA, CONTRA, RUS TROIAKA, z Schyzmy LADAIAKA; RUSI w GREKOW WLEPIENIE, iey OSLEPIENIE KTO się nie GŁOWĄ RZĄDZI, TEN BŁĄDZI. ChmielAteny IV 1.
patrz: WLEPIENIE
– Krolow tuteyszych Władza nie iest absolutna: Prawami okryślona. ChmielAteny IV 402.
patrz: WŁADZA
– Aże o to się Witold Brat stryieczny urażał, y naieżdzał z Krzyżakami Litwę, iemu Iagełło Litewskie oddał Xięstwo, Skiergayłowi Xięstwo Kiiowskie, á Włodzimierzowi za Kiiowskie Kopył z włościámi na mil 30. ChmielAteny IV 92.
patrz: WŁOŚĆ
– Poiął potym Katarzynę Howardę Xiążęcia Nortfolcii Wnukę, Synowicę swoią według Skargi. ChmielAteny IV 100.
patrz: WNUKA
– Wtym Edoward Seymerus Woy młodego Pana, Komes Hertfodyiski, wkrotce Xiąze Somersety, od iednych impediowany, do drugich poduszczany, sam się uczyaił Krola opiekunem, y obrońcą, á był Kalwinem: ChmielAteny IV 1021.
patrz: WOJ
– Na starość moię chcąc prodesse Lectori musiałem się Niemieckich uczyć wokabuł, nie całego, ięzyka bo iuż nie rychło, y tego dosyć na mnie Eremitę Lasow Firleiowskich; ktore to wokabuły iż są własnie in usu w Polskim ięzyku, y iuż wzięły naturam Polszczyzny, tu ie porządkiem Alfabetu kladę, milion podobnych pominąwszy dla krotkości. ChmielAteny IV 381.
patrz: WOKABUŁA
– ...Atte, albo Attis, była to kraina Grecka między Achaią y Macedonią leżąca, ktorey były Stolicą mądre ATENY, zkąd iak inne mądrości tak y ô Monecie y iey walorże wychodziła scientia) alias late biorąc o GRECKIEY, y RZYMIANSKIEY, ktora w tych namienionych Nacyach nie iednakowey była kurrencyi, ktorey Polskiemi wokabułami wyrazić nie można, więc iakiemi à saeculis zwana, tu się kłádzie. ChmielAteny IV 206.
patrz: WOKABUŁA
– Te słowa dzień y noc przez wszystek czas repetował, od Starszych pytany, coby to było? nie obiawił, bity, do Starosty Ierozolimskiego Albina wołany, coby był? nie wyznał, do więzienia wtrącony, bity, iak szalony wypuszczony;... ChmielAteny IV 491.
patrz: WOŁANY
– Gurnikow koło tey roboty iest na 20. tysięcy, nie wiedzących tam w ziemi, kiedy dzień, albo noc, przy świetle robiących godzinami, zrazu gdy tam spuszczeni bywáią, womituiących. ChmielAteny IV 611.
patrz: WOMITUJĄCY
– Rodzi ta część Murzyńskiey ziemi wonność wszelką, kość słoniową, złoto, truciznę pewną z ziela, którey iednym ziarnem osób 100. struć się może, łót iey ieden po sto czerwonych złotych. ChmielAteny IV 560.
patrz: WONNOŚĆ
– mperatorowa teráznieysza Elżbieta, iako rzadkich przymiotow Monarchini temperowała grube y tyrańskie Prawa Moskiewskie, do karania służące, polityczne y łaskawsze stanowiąc: toporow, knotow w szkaradnych tylko excessach zażywaiąc, więzieniem, workiem, karząc występnych. ChmielAteny IV 418.
patrz: WOREK
– Ale Mądrych reflexya y Kupca Pana mieysca workowa generozya od tey go utrzymała imprezy. ChmielAteny IV 324.
patrz: WORKOWY
– W pośrzodku tego ieziora woda wre y w gorę się podnosi. ChmielAteny IV 617.
patrz: WREĆ, WRZEĆ
– Dawne Miasto nieprzystępne było od południa, dla skał nie rownych gory Siońskiey, ktore ią otaczały, iako też od strony Wschodowey, dla głębokiey doliny Iosaphat między dwiema gorami Oliwną y Morią. ChmielAteny IV 494.
patrz: WSCHODOWY
– Iedna z nich [wieża] ku Wschodowey stronie, była niby Zamkiem y fortecą Miasta, zwana Turris damnata, z racyi suppozycyi ludu trzymaiącego, że tam zrobione olim 30. srebrnikow danych Iudaszowi za Chrystusa Pana. ChmielAteny IV 511.
patrz: WSCHODOWY
– Iest tych Insułek Lyparyiskich 10. Lipara, od ktorey inne Wulkańskie Wyspy imie biorą, iest na pułtory mile Włoskiey ufortyfikowane wkoło wieżami od Tureckich naiazdow. ChmielAteny IV 233.
patrz: WULKAŃSKI
– Na Rusi zaś koło drzewa zatchniętego na obszernym placu wnocy na Swiątki Zielone tańcuią y kręcą się dziewki, z spiewaniem, zowią to Sobotką. ChmielAteny IV 66.
patrz: ZIELONY